10 adviezen Naar een dagarrangement voor het schoolgaande kind
De Werkgroep Onderwijs Kinderopvang (WOK) heeft vanaf najaar 2005 diverse adviezen uitgebracht over de regeling buitenschoolse opvang naar aanleiding van de Motie van Artsen/Bos. In de Werkgroep zijn negentien werkgeversorganisaties, werknemersorganisaties en oudergroeperingen in het primair onderwijs en de kinderopvang vertegenwoordigd. Aan de vooravond van een nieuwe kabinetsperiode wil de WOK de blik richten op de toekomst van de buitenschoolse opvang. Vanuit de overtuiging dat investeren in de kwaliteit van personeel, huisvesting en de tussenschoolse opvang meer effect kan sorteren dan enkel het verlagen van de kosten voor de gebruiker. De WOK presenteert niet één toekomstscenario, maar draagt ingrediënten aan voor een gewenste ontwikkeling. Op weg naar een dagarrangement, een aaneengesloten school dag die leuk is voor kinderen, handig voor ouders en goed uitvoerbaar voor de betrokken voorzieningen. Dat vraagt om inzet van de rijks- en lokale overheid, de sociale partners en de scholen en kinderopvangorganisaties. De aanbevelingen zijn op deze partijen gericht. Sleutelwoorden zijn en blijven: het kind centraal, keuzevrijheid van ouders, kwaliteit, professionaliteit en gelijkwaardig partnerschap. In de Werkgroep Onderwijs Kinderopvang participeren de werkgevers- en werknemersorganisaties uit het onderwijs en de kinderopvang en de ouderorganisaties. De werkgroep wil bijdragen aan een realistische en verantwoorde uitvoering van het beleid met betrekking tot buitenschoolse opvang en de samenwerking tussen onderwijs en kinderopvang versterken. Projectsecretariaat: A. Duin Z. Jansestraat 19hs, 1097 CJ Amsterdam Tel/fax 020-468 17 25, mob 06-539 320 36 e-mail duinpm@xs4all.nl
1 10 adviezen Formuleer een visie en investeer in voorzieningen voor schoolgaande kinderen formuleer een langetermijnvisie op de dagindeling van 4-12 jarigen geef richting én biedt ruimte voor lokaal maatwerk ontwikkel een aanpak met heldere bestuurlijke verantwoordelijkheden stel financiële middelen beschikbaar passend bij het ambitieniveau en met een meerjarig karakter overleg met het veld over de praktische uitvoerbaarheid van voorstellen Overheid, werkgevers-, werknemer- en belangenorganisaties èn uitvoeringspartijen werken gezamenlijk aan een dagarrangement voor kinderen van 4-12 jaar: een aaneengesloten aanbod van voorschoolse opvang, onderwijs, opvang tussen de middag en culturele, educatieve en sportieve activiteiten na school. Keuzevrijheid van ouders, als eerst verantwoordelijken voor de opvoeding, staat voorop. is versterking van de samenwerking tussen de sectoren onderwijs en kinderopvang, vanuit het principe van gelijkwaardig partnerschap. De rijksoverheid stelt een richtingstellend kader, sectororganisaties stimuleren de samenwerking en creëren het draagvlak, uitvoeringsorganisaties werken lokaal samen aan visie en aanbod gekenmerkt door kwaliteit en professionaliteit. Er vindt aansluiting plaats met de brede schoolontwikkeling. Tijden, locaties en pedagogische aanpak worden afgestemd. Zo ontstaat een synergie tussen de verschillende voorzieningen rondom het schoolgaande kind school, opvang, sport, welzijn - die de ontwikkelingskansen van kinderen zal vergroten en de integratie bevordert. Er ontstaat rust in de dagindeling van het kind èn de (werkende) ouders. Het vergroot de mogelijkheden voor ouders om aan de arbeidsmarkt deel te nemen of een bestaand dienstverband in uren uit te breiden. Sectororganisaties School en opvang ontwikkelt een richtingstellend kader participeren in proces van beleidsvorming, creëren draagvlak, stimuleren samenwerking tussen onderwijs en kinderopvang ontwerpen lokaal maatwerk, stemmen een gevariëerd aanbod af van hoge kwaliteit 2 Werk vraaggestuurd vanuit de wensen en behoeften van ouders vertrek vanuit het principe van de ouders als eerst verantwoordelijken voor de zorg en opvoeding van hun kinderen garandeer optimale keuzevrijheid voor ouders betrek ouderverenigingen bij de beleidsvorming Keuzevrijheid van ouders en vraagsturing zijn uitgangspunt. Communicatie, integrale benadering en gescheiden verantwoordelijkheden de basisprincipes. Ouders hebben en houden de primaire verantwoordelijkheid voor de opvoeding van hun kind. Ze delen deze taak met medeopvoeders in onderwijs en opvang. Vanuit gescheiden, helder omschreven, verantwoordelijkheden werken ouders, onderwijs en opvang gezamenlijk aan de integrale ontwikkeling van het kind. Een goede communicatie ondersteunt dit. De wensen van ouders zijn richtinggevend bij het buitenschoolse aanbod. Dit leidt per definitie tot lokaal maatwerk. Informatie richting ouders gaat zoveel mogelijk via één loket. De school evalueert met ouders en houdt een tevredenheidsonderzoek. De school kan daarbij zijn voordeel doen met de ervaring van de kinderopvang met de vormgeving van klantrelaties. TIEN ADVIEZEN 3
School en opvang neemt het principe van gescheiden verantwoordelijkheden op in richtingstellend kader; betrekt ouderverenigingen bij beleidsvorming nemen vraagsturing als vertrekpunt bij aanbod van buitenschoolse opvang; stroomlijnen informatie naar ouders; evalueren met ouders 3 Ontwikkel een Meerjarenplan Naar een dagarrangement voor het schoolgaande kind stel ambities en streefdoelen vast voor 2007-2011 en 2012-2016 ontwerp een implementatiestrategie met een structureel karakter stimuleer de totstandkoming van buitenschoolse arrangementen in de gemeente informeer en adviseer de uitvoeringsorganisaties faciliteer begeleidend onderzoek en monitor de voortgang De langetermijnvisie wordt geoperationaliseerd in ambities en streefdoelen voor minimaal twee kabinetsperioden. De rijksoverheid geeft uitdrukking aan het belang, de omvang en impact van het beleid door structurele middelen in te zetten om veranderingen te begeleiden. Lokale partijen kunnen bij een centraal punt een beroep doen op informatie, advies, ondersteuning en middelen. De gemeente ontwikkelt een lokale visie en zet gericht instrumenten van jeugdbeleid, welzijns- en accommodatiebeleid in. De praktijk wijst uit dat een coördinator het ontstaan van samenwerking tussen onderwijs en kinderopvang los kan trekken of versnellen. Er is hierbij geen sprake van strakke regievoering maar van aanjagen, ondersteunen en stimuleren. Sectororganisaties stelt streefdoelen vast; stelt implementatiemiddelen beschikbaar stelt coördinator aan; verbindt jeugd-, welzijns- en accommodatiebeleid vanuit een samenhangende visie vertalen implementatiestrategie naar het veld 4 Stel een meerjarige investeringsimpuls beschikbaar stel financiële middelen beschikbaar die in overeenstemming zijn met ambitie en streefdoelen (investeringsimpuls gebouwen) houd onderwijs en opvanggelden gescheiden en stroomlijn overige geldstromen (subsidies, projectgebonden gelden e.d.) Stel structurele middelen beschikbaar voor de nieuwe taakstelling van scholen (ondersteuning management) Financiering van buitenschoolse opvang blijft uitgaan van gescheiden publieke en private geldstromen. Een investeringsimpuls voor huisvesting is nodig om aan de capaciteitsuitbreiding op de korte en lange termijn te voldoen, in het bijzonder waar het buitenschoolse opvang in of nabij de school betreft. De omvang wordt vastgesteld op basis van onderzoek naar beschikbare en benodigde locaties. In de Regeling Huisvesting Brede scholen wordt expliciet de buitenschoolse opvang meegenomen. In nieuw te bouwen multifunctionele onderwijsaccommodaties wordt in binnen- en buitenruimte voor buitenschoolse opvang voorzien. Het Rijk erkent de taakuitbreiding van het onderwijs en zorgt voor passende middelen voor managementondersteuning ook na de resultaatverplichting per 1-8-2007. 4 TIEN ADVIEZEN
5 stelt meerjarig investeringsprogramma op doet onderzoek en maakt locatieplanning buitenschoolse opvang; neemt bso-ruimtes op in nieuwbouwplannen onderwijshuisvesting en brede scholen Hef de versnippering in beleidsinitiatieven op Bundel de dossiers op dit onderwerp en breng dit onder bij één bewindspersoon bijvoorbeeld van een ministerie van Jeugd Maak een verbinding met de inspanningen ter bevordering van de Brede School en projecten als Dagarrangementen & Combinatiefuncties, Buurt Onderwijs Sport en School en Sport Voor de uitvoeringsorganisaties is een bundeling van initiatieven en vereenvoudiging van verantwoordingsplicht en regelgeving dringend gewenst. Hierbij sluit de WOK aan bij de aanbevelingen voor vernieuwend Jeugdbeleid van de Operatie Jong. Er ligt een unieke kans de regeling buitenschoolse opvang en de brede schoolontwikkeling te koppelen. Rijks- en lokale overheid maken op beleidsniveau de aansluiting zodat wordt gewerkt aan een breed educatief aanbod voor àlle kinderen met goed onderwijs, kwalitatief verantwoorde opvang en een geïntegreerd pakket van opvang en buitenschoolse activiteiten. Lokaal kan op good practices van brede scholen worden voortgebouwd. brengt verwante dossiers onder bij één bewindspersoon; maakt koppeling met brede schoolbeleid maakt verbinding met brede schoolinitiatieven 6 Benader het beleid Naar een dagarrangement als een publiek-private samenwerking van gelijkwaardige partners Ga in toekomstscenario s uit van het publieke en private karakter van respectievelijk onderwijs en kinderopvang waardeer en benut de wederzijdse kwaliteiten: het pedagogisch beleid, de ondernemersvaardigheden, het innovatiepotentieel, de kennis van ontwikkelingsmogelijkheden van het kind onderken en overbrug cultuurverschillen; stimuleer kennismaking en ontmoeting en werk aan gemeenschappelijkheid en synergie In elk toekomstscenario en lokale variant zijn school en kinderopvang de pijlers in de uitvoeringspraktijk. De school als spin in het educatieve web, de kinderopvang als professionele uitvoerders van opvang van hoge kwaliteit. De kinderopvang is geprivatiseerd en een marktsector. In toekomstscenario s is dit een gegeven. Beide dragers van de samenwerking kunnen derde partijen als de sport, welzijn, cultuur inschakelen. Sectororganisaties zullen zich actief inzetten om de samenwerking en ontmoeting tussen beide sectoren te stimuleren en cultuurverschillen te overbruggen en hun leden daartoe faciliteren. Sectororganisaties benadert de buitenschoolse opvang als een pps-samenwerking betrekt basisscholen en kinderopvang als gelijkwaardige partners in stimulering van lokale samenwerking stimuleren ontmoeting en het overbruggen van cultuurverschillen TIEN ADVIEZEN 5
7 Investeer in aantrekkelijke gebouwen en buitenruimtes Maak een investeringsprogramma voor de vernieuwing of aanpassing van onderwijsen opvanglocaties Voorkom wachtlijsten door een voortvarende aanpak van bso-locaties in, naast of nabij basisscholen Hef belemmeringen op in de bestaande regelgeving m.b.t. huisvesting in onderwijs en kinderopvang Maak een koppeling met het programma Huisvesting Brede scholen Stimuleer de aanleg van voor kinderen uitdagende buitenruimtes Betrek nieuwe partners als maatschappelijk vastgoed bij eigendom en beheer De lokale overheid brengt aan de hand van een gemeentelijk ramingsmodel in kaart wat een te verwachten volumegroei voor uitbreiding aan locaties betekent. Afhankelijk van de lokale context kan er een variatie van locaties worden gecreëerd: buitenschoolse opvang en basisschool in één gebouw; opvang en basisschool op een kindercampus (à la Denemarken); in dorpshuizen of op afzonderlijke locaties in elkaars nabijheid. Er zijn goede voorbeelden van combinaties met sportlocaties. Binnen- en buitenruimten zijn veilig, aantrekkelijk en uitdagend vormgegeven. Beheer en exploitatie kan in eigen hand, in een gezamenlijke coöperatie, of bij derden zoals maatschappelijk vastgoedorganisaties worden neergelegd. In regelgeving wordt de samenwerking in één gebouw vergemakkelijkt (bijvoorbeeld door aanpassing van de onderwijsbestemming van ruimten) School en opvang stelt investeringsimpuls beschikbaar; screent regelgeving op belemmeringen voor gezamenlijke huisvesting maakt locatieplanning; vergemakkelijkt regels voor gezamenlijke huisvesting maken afspraken in geval van samenwerking onder één dak 8 Breng de tussenschoolse opvang onder in de aanpak Naar een dagarrangement verbreek de scheiding tussen voor-, tussen- en naschoolse opvang creëer samenhang in verantwoordelijkheid, regelgeving en financiële middelen De tussenschoolse opvang is een essentiële schakel in de aaneengesloten schooldag. De beschikbaarheid van voldoende vrijwilligers wordt met het aantrekken van de arbeidsmarkt een probleem. Schep voor de school passende voorwaarden voor kwaliteit en professionaliteit òf laat de tussenschoolse opvang onder de Wet Kinderopvang vallen. brengt tussenschoolse opvang onder (inclusief middelen) 6 TIEN ADVIEZEN
9 Geef ruim baan aan personele samenwerking tussen onderwijs en kinderopvang Stel combinatiefuncties in waarin onderwijsondersteuning en opvangtaken zijn gebundeld Onderzoek de mogelijkheden van aanstelling bij één werkgever; los daartoe de BTWproblematiek bij detachering op harmoniseer arbeidsvoorwaarden, functiewaardering en opleidingsvereisten door het creëren van een gelijkwaardige functie in CAO-onderwijs en de CAO-kinderopvang pas het opleidingsprofiel van bestaande en nieuwe MBO-opleidingen aan op combinatiefuncties bied werknemers in combifuncties zicht op doorgroei Het bieden van steun, toezicht en stimulans van de kinderen krijgt een stevige impuls door het delen van personeel in combinatiefuncties. Hiermee kunnen onderwijsgevenden zich concentreren op hun kerntaken en werknemers in de opvang krijgen meer perspectief op een volledig dienstverband, doorstroom en carrière. Essentieel in het licht van een te verwachten krapte op de arbeidsmarkt. Op diverse plaatsen zijn goede voorbeelden uitgewerkt. Niet aansluitende CAO s vormen nu een drempel. Sociale partners zijn bereid hiermee aan de slag te gaan. Sociale partners School en opvang lost BTW-problematiek bij detachering op nemen gelijkluidende functie op in CAO onderwijs en kinderopvang stimuleren personele samenwerking in combinatiefuncties; bieden perspectief op doorgroei 10 Stroomlijn de voorschriften en verminder de toezichtlast harmoniseer voorschriften bij samenwerking in één gebouw screen de Wet Primair Onderwijs en Wet Kinderopvang op conflicterende voorschriften en regelgeving op het gebied van veiligheid en hygiëne, inrichting e.d. verlaag de toezichtlast van instellingen door afstemming en samenwerking van inspecties versterk het toezicht op pedagogisch handelen in de opvang Rond de buitenschoolse opvang is er is sprake van twee wetgevingsregimes (Wet Primair Onderwijs en Wet Kinderopvang). Op het uitvoeringsniveau kunnen die gaan conflicteren bijvoorbeeld op het terrein van leerlingenvervoer, verzekeringen of voorschriften op het gebied van veiligheid en hygiëne. Nadere bestudering is nodig van de raakvlakken en tegenstrijdigheden van genoemde wetten, vanuit de optiek van samenwerkende partners uit onderwijs en kinderopvang. Toezicht op het pedagogisch handelen wordt versterkt en uitgevoerd aan de hand van de kwaliteitsinstrumenten die in de kinderopvang zijn ontwikkeld. harmoniseert regelgeving kinderopvang en onderwijs; bevordert afstemming van inspecties TIEN ADVIEZEN 7
1 Formuleer een visie en investeer in de voorzieningen voor schoolgaande kinderen 2 Vertrek vanuit de wensen en behoeften van ouders 3 Ontwikkel een meerjarenplan Naar een dagarrangement voor schoolgaande kinderen 4 Stel een meerjarige investeringsimpuls beschikbaar 5 Hef de versnippering in beleidsinitiatieven op 6 Benader het dagarrangement als een publiek-private samenwerking van gelijkwaardige partners 7 Investeer in aantrekkelijke locaties en buitenruimtes 8 9 10 Breng de tussenschoolse opvang onder in de aanpak Naar een dagarrangement voor het schoolgaande kind Geef ruim baan aan personele samenwerking tussen onderwijs en kinderopvang Stroomlijn de voorschriften en verminder de toezichtlast 10 adviezen Naar een dagarrangement voor het schoolgaande kind