NSO Roadmap 2.0
NSO Roadmaps 2.0 1. Inleiding Het doel van deze exercitie is om te komen tot duidelijke en gefundeerde beslissingen (focus en massa) ten aanzien van de investeringsbeslissingen (resource-allocation) van het NSO (de strategie, de meerjarenplanning, het herdefiniëren van nationale prioriteiten en criteria, toekomstige MC s, als input voor gremia als de ESA IPC en de IPC-THAG, en tevens als input voor de keuze (zowel programmatisch als budgettair) van uitvoeringsinstrumenten als PEP, GSTP, TRP, etc.). Een basis is gelegd naar aanleiding van het Actieplan Ruimtevaart. Lessons-learnt uit dat proces zullen direct worden geïmplementeerd. De focus zal primair komen te liggen op technologiedomeinen en pas daarna op producten. Één van de kenmerken zal zijn dat NSO medewerkers de roadmaps zelf gaan regisseren en beheren. Allereerst is een inventarisatie gemaakt van de huidige technologische expertises in Nederland in het ruimtevaartdomein. Op basis daarvan zijn technologieclusters gevormd. Intern NSO zullen de verschillende clusters worden toegewezen aan leden van het ESA Team, waarbij het de bedoeling is dat men de technologiecluster en bijbehorende roadmap zal beheren (accountmanagement). Een ander kenmerk van de roadmap exercitie is dat de roadmaps zullen worden geschreven op technologieniveau, en dus niet op productniveau zoals de vorige keer. Het uiteindelijke doel is natuurlijk wel om tot producten te komen, maar deze exercitie is bedoeld om de roadmaps op basis van onderscheidende technologische kennis náár de toekomstige producten te definiëren, waarbij de nadruk zal liggen op de keuze welke onderliggende technologieën daarbij te ondersteunen. Voor ieder technologiecluster zal een roadmap geschreven moeten worden. Bij clusters die uit substantiële subthema s bestaan worden ook bijbehorende subroadmaps opgesteld. Het NSO heeft een opzet gemaakt voor een indeling en structurering van de roadmapclusters. Op de NSO website vindt u de NSO opzet van de cluster indeling. Met betrekking tot de technologieclusters is er een aanzet gemaakt op basis van de voor MC 2008 gedefinieerde technologieclusters, met inputs uit PEP, ESA en eigen kennisnetwerk. Deze indeling is een eerste opzet en gedurende het Roadmap 2.0 proces zullen, indien nodig, aanpassingen worden gemaakt. Een overzicht van deze eerste opzet is te vinden in Annex II van dit document. Gezien de markt en de Nederlandse excellenties niet snel maar toch veranderen is het noodzaak dit proces niet alleen in te zetten maar ook continue bij te houden. Roadmap 2.0 vs. 1.1 1
2. Strategische Clusters Per onderdeel van een Strategische Cluster = een segment van een Strategische Prioriteit die uit de algemene strategie voor de Nederlandse ruimtevaart voortkomt zal een database worden aangelegd. Per strategische cluster is er een - Omschrijving van het marktpotentieel en de marktkansen voor de deelnemers. - NSO clusterbegeleider, - Een cluster bestaat uit meer dan één partij die in de cluster een activiteit heeft of ontwikkelt, waarbij een kennisinstituut niet alleen kan functioneren (minimaal één andere relevante partij. Hierbij zal de NSO clusterbegeleider er op toezien dat alle relevante kennis en kunde aanwezig is en ten aanzien van educatie en/of kennis partner de relevante partijen in Nederland zijn meegenomen. Tevens zullen relevant partijen betrokken wordenten aanzien van de vraagarticulatie - Een clusterdossier met bijbehorende roadmap(s) bevat tevens een database van projecten (voltooide, lopende en geambieerde projecten) Het clusterdossier komt tot stand onder regie van de NSO clusterbegeleider. Het NSO levert deze procesbegeleider en het secretariaat bij het dossier. Voor het aanleveren van relevante informatie zijn de leden van het dossierteam verantwoordelijk. Wie niet meewerkt aan het tot stand komen van het dossier sluit zichzelf uit van toekomstige NSO ondersteuning. De eerste opstelling van een dossier zal een grote inspanning vergen, maar de reeds beschikbare roadmaps kunnen als basis worden gebruikt. - Format clusterdossier wordt door NSO voorgeschreven (inhoud zie Annex I). - Een opzet voor de verdeling van clusters, begeleiders en clusterconsortia wordt door NSO gemaakt. - Een roadmap bestaat uiteindelijk uit een reeks projecten, die geordend in de tijd, naar een duidelijk gedefinieerd doel leiden. Deze projecten zullen worden gefinancierd uit verschillende bronnen, zoals PEP, nationaal flankerend beleid, EU fondsen, ESA technologie programma s en ESA missiebudgetten en mogelijk ook niet-ruimtevaart instrumenten. De roadmap eindigt op het tijdstip dat de doelstelling gerealiseerd wordt (volgens een meerjarenplanning). - Proces voor project beoordelingen zal worden vastgesteld. Let op: Een hoge cluster beoordeling kan niet resulteren in een volledige adoptie van de betreffende roadmap. Een clusterbudgettering zou veel duidelijkheid creëren. Deze komt voort uit de beoordelingen van de individuele projecten, waarover per jaar (T) een besluit wordt genomen. Voor projecten die na het betreffende jaar (T+1, T+2 etc.) vallen, kunnen alleen indicaties worden gegeven over de mogelijkheden van financiering, maar zullen geen besluiten worden genomen. - Voor het uitwerken van dit proces is een interne NSO Projectgroep Strategische Clusters worden ingesteld. Deze Projectgroep bepaalt de samenstelling van de clusters en de onderwerpkeuze van de roadmaps. Roadmap 2.0 vs. 1.1 2
3. Evaluatie Roadmaps Procedure bij de evaluatie De roadmaps worden geëvalueerd door een interne NSO-commissie. Zonodig kunnen externe deskundigen gevraagd worden een second opinion beoordeling te doen ter verificatie. De commissieleden doen eerst voor zichzelf een individuele assessment van alle roadmaps (of van enkele roadmaps geselecteerd op basis van ieders expertise). Daarna vindt de uiteindelijke beoordeling plaats in een vergadering van de voltallige commissie. De beoordeling is kwalitatief van aard en vindt plaats op basis van inhoudelijke argumenten. Evaluatie aspecten Bij de evaluatie (zowel de individuele als in de commissie) worden in ieder geval de volgende onderwerpen, die van belang zijn voor de ruimtevaart in Nederland, meegenomen: 1. Primair: Gebruik staat centraal Conform de strategie dient te allen tijde duidelijk te zijn dat ruimtevaartactiviteiten (als middel) moeten voorzien in een gebruiksbehoefte waarbij het nut voor de samenleving centraal staat. Het gaat hier om een assessment van de identificeerbare 1 gebruiksmogelijkheden van de roadmap. Onder gebruik verstaan we hier zowel toepassingen bij een eindgebruiker (aan het eind van de keten: technologie RV-infrastructuur RV-data/info applicaties diensten/producten) als de verkoop/afzet van producten/technologie op de markt. 1.a. Perspectief/kansen op institutioneel gebruik in NL Ten aanzien van toepassingen gaat het om wetenschappelijk of maatschappelijk gebruik. Ten aanzien van producten gaat het om de afzet op de institutionele (waaronder ESA) markt. Aspecten die hier van belang zijn, zijn: - Is in de roadmap aanwijsbaar sprake van vraagsturing vanuit het gebruik? Heeft de roadmap voor dit gebruik meerwaarde? Zo ja, welke is dat? - In welke mate spelen geïdentificeerde en concrete gebruikerseisen een rol bij de vaststelling van de technologische requirements? - Draagt de technologie in de roadmap bij aan meerdere vormen van gebruik en/of op meerdere gebruiksdomeinen? - Is er in de roadmap sprake van meerdere technologische capabilities die noodzakelijk zijn voor een bepaald soort gebruik? - In welke mate is de keten (van technologie tot gebruik) in kaart gebracht en zijn de schakels ingevuld? [bedenk hierbij dat een eindgebruik niet degene hoeft te zijn die een requirement aan de technologie stelt; dat kan een tussenschakel zijn, bv. een dienstverlener, een applicatieontwikkelaar, een data provider of een product/instrument bouwer] - In geval van wetenschappelijk gebruik: wat is de mate van wetenschappelijke excellentie en in welke mate sluit de roadmap aan op bestaande wetenschappelijke prioriteiten? - Wat is het marktperspectief t.a.v. het gebruik en de verwachte time-to-market? - Welke markt(en) word(t)(en) beoogd? Is er sprake van concrete vraagsturing vanuit die markt(en)? - Wat is de verwachte omzet en het marktaandeel? Concurrentie? - In geval van afzet van producten, hoe wordt de kans op recurring business ingeschat? 1 Met identificeerbaar bedoelen we dat we de assessment kunnen doen voor die gebruiksmogelijkheden die we daadwerkelijk kunnen identificeren. Het kan zijn dat er technologie voorgesteld wordt waar de gebruiksmogelijkheden (nog) niet aan te wijzen zijn; daarvan kan er ook een belang zijn, bv. omdat het generieke technologie is. Roadmap 2.0 vs. 1.1 3
1.b. Perspectief/kansen op commercieel gebruik in NL en buitenland Het gaat om economisch/commercieel gebruik in binnen- en buitenland, zowel van toepassingen/applicaties als afzet van producten. Aspecten die hier van belang zijn, zijn: - Is in de roadmap aanwijsbaar sprake van vraagsturing vanuit het gebruik? Heeft de roadmap voor dit gebruik meerwaarde? Zo ja, welke is dat? - In welke mate spelen geïdentificeerde en concrete gebruikerseisen een rol bij de vaststelling van de technologische requirements? - Draagt de technologie in de roadmap bij aan meerdere vormen van gebruik en/of op meerdere gebruiksdomeinen? - Is er in de roadmap sprake van meerdere technologische capabilities die noodzakelijk zijn voor een bepaald soort gebruik? - In welke mate is de keten (van technologie tot gebruik) in kaart gebracht en zijn de schakels ingevuld? [bedenk hierbij dat een eindgebruik niet degene hoeft te zijn die een requirement aan de technologie stelt; dat kan een tussenschakel zijn, bv. een dienstverlener, een applicatieontwikkelaar, een data provider of een product/instrument bouwer] - Wat is het marktperspectief t.a.v. het gebruik en de verwachte time-to-market? - Wat is de verwachte omzet en het marktaandeel? Concurrentie? - Hoe wordt de kans op recurring business ingeschat? - In welke mate moeten de partijen in de roadmap in staat worden geacht om op eigen kracht de markt te betreden en die vast te houden? 2. Verdere aspecten: technologiebenutting en synergie Naast het gebruiksdoel hierboven worden de volgende onderwerpen bij de beoordeling meegenomen: 2.a. Technologische heritage en expertise Het gaat hier om een assessment van de positie in het technologieveld van de in de roadmap voorgestelde technologie, waarmee we een inschatting willen maken van de kans op een technologisch gezien succesvolle voltooiing van de roadmap. Aspecten die hier van belang zijn, zijn: - Is er in NL heritage 2 op het gebied van de technologie van de roadmap? Zo ja, welke? Welk TRL? Bevindt deze heritage zich binnen/buiten de RV sector? Draagt de roadmap bij aan het behouden en/of versterken van de heritage? - Hoe kan deze heritage internationaal gepositioneerd worden (benchmark)? - Maakt de roadmap gebruik van momenteel in NL aanwezige technologische expertise 3. Zo ja, welke? Welk TRL? Bevindt deze expertise zich binnen en/of buiten de RV sector? Draagt de roadmap bij aan de opbouw van noodzakelijke expertise? - In geval van geen of weinig heritage: wat zijn de kansen voor het opbouwen van nieuwe technologische expertise in NL? [anders gezegd: is het incidentele kennis of staan we aan het begin van een nieuw track record] - Biedt de technologie in de roadmap kans op een succesvolle ontwikkeling van nieuwe producten die tot nu toe niet in het NL product portfolio zaten? 2.b. Samenwerking in NL binnen de RV 2 Onder heritage verstaan we hier: een track record, over een bepaalde (substantiële) periode, van opgebouwde expertise, waarmee belangrijke resultaten/successen behaald zijn. 3 Onder expertise verstaan we hier: kennis en ervaring die inzetbaar is bij nieuwe ontwikkelingen. Dit kan gebaseerd zijn op eigen heritage, maar kan ook recent ontstaan zijn (ingekocht, ontdekking, ). Roadmap 2.0 vs. 1.1 4
Het gaat hier om een assessment van de mate waarin de roadmap blijk geeft van synergie binnen de RV-sector. Synergie wordt belangrijk geacht uit efficiency overwegingen (klein land, versnippering tegengaan) maar ook vanwege onderlinge versterking en grotere massa (zie strategie). Aspecten die hier van belang zijn, zijn: - In welke mate is er sprake van een in kaart gebrachte keten van wetenschappelijke, industriële en gebruikerspartijen? - In welke mate is er op de schakels/interfaces sprake van kennistransfer, kennisuitwisseling of kennis co-creatie? - Hoe sterk is het commitment voor samenwerking? - Is er sprake van een daadwerkelijk gedeelde onderzoeksagenda? Zo niet: in welke mate zijn afzonderlijke onderzoeksagenda s op elkaar afgestemd? 2.c. Internationale context Het gaat hier om een assessment van de mate waarin er in de roadmap sprake is van internationale aansluiting en samenwerking. Aspecten die hier van belang zijn, zijn: - Is er sprake van een internationale context? Zo ja: in welke mate is de roadmap internationaal ingebed of aangesloten? - in geval van op ESA gerichte projecten: voldoet de roadmap aan de randvoorwaarden voortkomend uit de ESA-harmonisatie activiteiten? - In hoeverre is er een relatie met het belang dat Estec heeft voor de NL RV? - In hoeverre is er sprake van strategische internationale samenwerking dan wel incidentele? - In welke mate is er aansluiting bij EU activiteiten? 2.d. Spin-off / spin-in Het gaat hier om een assessment van de mate waarin er sprake is van mogelijkheden voor spinoff en spin-in vanuit de roadmap. Spin-off wordt gezien als een vorm van samenwerken met de markten buiten de RV en is daarnaast een vorm van synergie die leidt tot meer efficiency en versterking van belangen (grotere massa). Spin in wordt gezien als een vorm van samenwerken met de wereld buiten de RV en is daarnaast een vorm van synergie die leidt tot meer efficiency voor de RV-sector en mogelijk nieuwe kansen. Aspecten die ten aanzien van spin-off van belang zijn, zijn: - is er sprake van spin-off? Zo ja: wat (kennis, technologie, product, ) en naar welke technologiedomeinen buiten de RV? - Is er al eerder spin-off gerealiseerd door de partners in de cluster? - in welke mate is die spin-off essentieel voor dat ontvangende technologiedomein? Aspecten die ten aanzien van spin-in van belang zijn, zijn: - Is er sprake van spin in? Zo ja: wat (technologie, product, kennis, ) en vanuit welke technologiedomeinen buiten de RV? - Is er al eerder spin in gerealiseerd door de partners in de cluster? - In welke mate is die spin in essentieel voor de RV-roadmap? - In welke mate leidt deze spin in tot kansen voor nieuwe technologie en producten? - In hoeverre is er sprake van synergie met een generiek technologiedomein buiten de RV dan wel een incidenteel specifieke spin in? Roadmap 2.0 vs. 1.1 5
4. Fasering Roadmap 2.0 proces Om het voor alle betrokken partijen zo efficiënt mogelijk te organiseren, zal het proces om te komen tot goede roadmaps worden opgedeeld in drie fasen. De eerste fase zal bestaan uit de vooraanmelding van voorgestelde roadmapthema s bij het NSO, door clusterpartners uit de NL ruimtevaart sector. Op basis van deze input zal het NSO een assessment doen op de voorgestelde roadmapthema s om te voorkomen dat er roadmaps worden opgesteld die weinig kans van slagen hebben. De basis van het assessment zullen de eerder beschreven evaluatieaspecten zijn. De tweede fase wordt gevormd door de uitwerking van de geaccordeerde thema s in clusterroadmaps. Deze fase wordt afgesloten met de aanbieding van de opgestelde roadmap voor commentaar aan het NSO. Hierop zal een check worden gedaan op volledigheid en zal mogelijk extra aanvullende informatie worden opgevraagd. In de derde fase zal een definitieve oplevering van de roadmap aan het NSO worden gedaan, waarin alle eerder gevraagde aanvullingen zijn opgenomen. Met deze fasering wordt een maximale kwaliteitsborging voor de roadmaps gegarandeerd. Als afsluiting van deze activiteiten zal het NSO een Ruimtevaartnetwerk bijeenkomst organiseren over de bevindingen en de resultaten van het Roadmap 2.0 proces in 2011. 5. Tijdsplanning 29 oktober 10 Ruimtevaart Netwerkbijeenkomst start Roadmap 2.0 15 december 10 Fase 1: Aanmelden Roadmap thema s bij NSO. Hierbij wordt de volgende informatie verwacht: Omschrijving Technologie thema; Beschrijving bestaande en beoogde markten; Deelnemers in de cluster en hun beoogde inbreng; Maximale omvang 2 A4. Medio januari 11 Fase 2: Go-Ahead Roadmap 2.0 op door NSO geselecteerde thema s en toewijzing NSO regisseurs Medio maart 11 Eerste oplevering Roadmaps 2.0 Medio april 11 Commentaar NSO op Eerste oplevering Medio juni 11 Fase 3: Tweede oplevering Roadmaps 2.0 in definitieve vorm Oktober 11 Ruimtevaart Netwerkbijeenkomst over resultaten Roadmap 2.0 NSO contactpersoon: Luc Boumans (l.boumans@spaceoffice.nl; tel.088 602 4536) Roadmap 2.0 vs. 1.1 6
Annex I: Inhoud Cluster Roadmap 2.0 : 1. Inleiding a. Cluster deelnemers (Thema eigenaar, NSO begeleider, ESA Point of contact, Industriële partners, Kennis partners (instituten en universiteiten)) b. Beschrijving proces van samenstelling dossier inhoud c. Korte historie d. Revisie index 2. Samenvatting (beschrijving technologie, conclusies incl. visuele roadmap) 3. Marktperspectieven a. Gebruikersbetrokkenheid b. ESA missie perspectieven (incl. verwachte omzetcijfers) c. Institutioneel perspectief (non-esa) (incl. verwachte omzetcijfers) d. Commercieel perspectief (incl. verwachte omzetcijfers) e. Technologie eisen die voortvloeien uit deze marktperspectieven 4. Status technologie a. Overzicht technologie (wereldwijd) b. Technologieontwikkeling in ESA/Europees perspectief c. Afbakening NL technologie thema s d. Status per NL technologie thema e. Concurrentiepositie en benchmarking per NL technologie thema f. Samenwerking in NL binnen de ruimtevaart g. Internationale aansluiting en samenwerking h. Spin-in en spin-off mogelijkheden (incl. verwachte omzetcijfers) i. SWOT-analyse NL consortium j. Trends per NL technologie thema Internationale trends (huidige, middellange en lange termijn) Toekomstige trends (huidige, middellange en lange termijn) k. Roadmap Beschrijving voorgestelde ontwikkelingen in perspectief van geschetste toekomstige toepassingen Tijdschema (beginpunt: nu lopende ontwikkelingen, eindpunt: 2013 of later indien relevant) Kostenschema (projectentabel), (incl. deelnemers, bestaand en aan te vragen budget, financieringsbronnen bij ESA, non-esa, nationaal ) Beschrijving voorgestelde projecten (zie format) Implementatiestatus roadmap (levend documentdeel) Roadmap 2.0 vs. 1.1 7
Voorbeeld projectentabel: Partij Budget (i n K ) Budget bron beschikbaar aanvragen Orbiter instrumenten 1 Voorstudie X SRON 200 SRON basisfinanc. 2 Studie Y TPD 300 PEP 3 Breadboarding Z SRON 400 EOEP 4 Breadboarding Z DS 200 GSTP Lander Instrumenten 5 Voorstudie X SRON 200 STW 6 Studie Y NLR 100 100 TRP; GSTP 7 Breadboarding Z DS 900 GSTP 8 Breadboarding Z SRON 200 300 SRON basis; PEP Onderzoeksprojecten 9 promotieonderzoek X IMAU 200 UU 10 post-doc project Y KNMI 200 GO Totaal: 1300 2000 Aan te vragen: 600 PEP 1200 GSTP 200 GO Format projectbeschrijving: Project: [title] Technologie: [beschrijving technologieontwikkeling] TRL niveau bij aanvang van het project TRL niveau na afloop van het project Producten: [beschrijving beoogde producttoepassing] Prime: [beoogde primecontractor] Andere betrokkenen: Planning: Kosten: Risico s: [plannings- en technische risico s] Roadmap 2.0 vs. 1.1 8
Annex II: Overzicht Roadmap Clusters 1 Ruimtesegment 1.1 Payload/Detectoren/Communicatie 1 EM-spectrum Optisch Actief/Passief 2 EM-spectrum Radio (RF) actief/passief 3 Ander meetgrootheden - afstand/tijd 4 Andere meetgrootheden - snelheid / versnelling / zwaartekracht 5 Andere meetgrootheden - in situ sensing 1.2 Platformtechnologie 6 AOCS: sensoren, GNC - actuatoren, systemen 7 Onboard Communicatie 8 On board software, data systems 9 (satelliet) Propulsie 10 Spacecraft bus, Structures / Koude structuren / Composieten 11 Elektrisch subsysteem: Zonnepanelen 12 Elektrisch subsysteem: elektrische distributie 13 Warmtehuishouding 14 2 Grondsegment: EGSE, TM/TC, TT&C, Simulaties 15 3 Missie operaties: Mission Control/GNC architectuur, SSC / baan & constellatie 16 4 Lanceerders: ontstekers en thrusters 17 5 Div: Environmental control Life Support (ECLS) en In-situ Resource utilisation (ISRU) opmerking sub-roadmaps: zender, ontvanger, optica, elektronica, telescoop, spiegel sub-roadmaps: zender, ontvanger, elektronica, antenne sub-roadmaps: sensoren, actuatoren, systemen (AOCS en GNC) sub-roadmaps: S/c bus, s/c structures, launcher structures, composieten (technologie) sub-roadmaps: whh voor detectoren (cryogeen), whh voor s/c (niet-cryogeen) sub-roadmaps: EGSE, TM/TC, TT&C, Simulaties sub-roadmaps: Mission Control/GNC architectuur, SSC / baan & constellatie sub-roadmaps: ontstekers en thrusters sub-roadmaps:environmental control Life Support (ECLS) en Insitu Resource utilisation (ISRU) Roadmap 2.0 vs. 1.1 9