Workshop Verbeteren van hun leesonderwijs SLO Conferentie doorlopende leerlijnen taal en rekenen, de referentieniveaus in de praktijk 10 november 2010
Programma Welkom Effectief leesonderwijs Keuze en invoering methoden Opbrengstgericht werken Evaluatie en afsluiting
Context Start pilots in 2008-2009 Twee- of driejarig traject 1200 taalpilots 350 rekenpilots Basisscholen, SBO- en SO-scholen
Context Aanmelding door bestuur 10 scholen waaronder twee taal- of rekenzwakke scholen Scholen schrijven verbeterplan Ondersteuning van taal- en rekenexperts Eigen ondersteuning en netwerkbijeenkomsten 6000 euro subsidie PO-raad en 6000 euro cofinanciering bestuur per jaar
Prioriteiten scholen Invoeren van kenmerken effectief leesonderwijs, waaronder methoden voor vooral voortgezet technisch lezen en begrijpend lezen Streefdoelen stellen Opbrengstgericht werken door met groepsplannen te gaan werken Scholen maken eigen keuzes
Kenmerken van effectief leesonderwijs
Dimensies Effectief Leesonderwijs 95% op het einde van groep 8: AVI-Plus Inhoud Wat wordt onderwezen? Instructie Hoe wordt onderwezen? Mondelinge taal Voldoende tijd Fonemisch bewustzijn Expliciete instructie Letterkennis Systematisch Begrijpend luisteren Goede opbouw Woordenschat Ondersteunen: modeling Letter-klankkoppeling Feedback Vlot lezen Verlengde instructie Begrijpend leesstrategieën Effectief Innoveren Vroegtijdig signaleren
Goed leesonderwijs: een teamzaak! Context: streven naar geletterdheid voor alle leerlingen (minimaal AVI-Plus) groep 6-8 voortgezet technisch lezen - begrijpend/studerend lezen - spellen - stellen groep 4 en 5 voortgezet technisch lezen - begrijpend lezen - spellen - stellen groep 3 systematische aandacht voor letter-klankkoppeling - stellen - begrijpend luisteren groep 1 en 2 ervaringen geschreven taal - mondelinge taal - fonemisch bewustzijn - begrijpend luisteren Context: woordenschatontwikkeling
Prioritering inhoud Begrijpend lezen Leesstrategieën Vlot kunnen lezen Woordenschat Fonemisch bewustzijn Letter-klankkoppeling
Streefdoelen 95% van de kinderen lezen eind groep 6 teksten van het niveau AVI-E6 (AVI 9). Te realiseren subdoelen in dat verband zijn: eind groep 2: - een goede mondelinge taalvaardigheid en woordenschat - een goed ontwikkeld fonemisch bewustzijn - 95 % kent 15 letters eind groep 3: - 90 % beheerst minimaal AVI-E3 eind groep 4: - 90 % beheerst minimaal AVI E4 eind groep 5: - 90 % beheerst minimaal min AVI E5 eind groep 6 t/m 8: - 95 % beheerst minimaal AVI E6/E7/AVI Plus
Waarom AVI-E6 eind groep 6 als streefdoel? Neurologische dimensie Zelfvertrouwen/motivatie (Matthëuseffect) Verschuiving van leren lezen naar lezen om te leren AVI-E6/AVI-9: betekent functioneel geletterd zijn!
Vervolg hoge streefdoelen 85% A t/m C resultaat op Taal voor Kleuters (nieuw) 90% A t/m C op DMT in groep 3 t/m 5 95% A t/m C op DMT in groep 6 t/m 8 85% A t/m C op Begrijpend Lezen 85% A t/m C bij Woordenschat 85% A t/m C bij Spelling 85% A t/m C bij Rekenen
Streefdoelen Streefdoelen zijn er op naar toe te werken Maar, zijn ze voldoende uitdagend (% A- en B-leerlingen) Stel per jaar tussendoelen op om in schooljaar 2012/2013 daarnaar toe te werken
Uitdagende streefdoelen Technisch lezen: 70% A- en B- leerlingen Begrijpend lezen/ Rekenen: 65% A- en B-leerlingen
Voldoende tijd voor taal/lezen Groep 1 en 2: - Minimaal 300 480 min per week Groep 3: - Minimaal 420-480 min per week Groep 4: - Minimaal 435-540 min per week, waarvan 150 180 min voor technisch lezen
Voldoende tijd voor taal/lezen Groep 5 en 6 - Minimaal 465-555 min per week, waarvan 120 150 min voor technisch lezen Groep 7 en 8: - Minimaal 390-480 min per week, waarvan 30 60 min voor technisch lezen Risicolezers: - 1 uur per week extra inroosteren (www.taalpilots.nl)
Leerkrachten maken het verschil! Ook al werken we aan het beste schoolsysteem, het beste curriculum, de beste infrastructuur, de beste methoden, het lukt niet als we geen excellente leerkrachten hebben. De leerkrachten maken het verschil! John Hattie (2007)
Wat maakt het verschil?! Pedagogisch - hoge verwachtingen - succeservaringen kinderen (preventie) - stimulerend(e) leesomgeving/groepsklimaat Vakinhoudelijke leeskennis (evidence based) - hoofdvaardigheden lezen - leesmethode Goede didactiek - doelen realiseren - effectieve instructie - begeleide inoefening/verlengde instructie Klassenmanagement - efficiënt met tijd omgaan - verlengde instructie Interveniëren - vroegtijdig signaleren - verlengde instructie - interventies op basis van toetsgegevens - herhaling en feedback Vernooy (2007)
Convergente differentiatie groepsinstructie verlengde instructie zeer intensieve Instructie op ind niveau niveau 1 niveau 2 niveau 3 c o n t i n u ü m v a n t i j d e n i n t e n s i t e i t
Waarom convergente differentiatie? - Staat tegenover divergente differentiatie en star klassikaal onderwijs - Streeft ernaar alle leerlingen te laten profiteren van de groepsinstructie, maar houdt vooral tijdens de verwerking rekening met de verschillen tussen leerlingen - Is gericht op het dichten van de kloof tussen goede en zwakke lezers.
Organisatie-model Voorbereiding Start van de les Directe groepsinstructie en inoefenen Zelfstandige verwerking Verlengde instructie aan zwakke leerlingen Feedback Zelfstandige verwerking Gezamenlijke afsluiting
Wat werkt voor zwakke lezers! Meer tijd: pre- en reteaching, etc. Meer intensiteit: kleine groepjes waarin gericht aan problemen gewerkt kan worden en die meer reacties van de leerling tot gevolg hebben. Meer feedback: met name in kleine groepjes mogelijk.
Integratie toetsing en instructie Niet dit Dit willen we.. Toetsing Instructie
Doorgaande inhoudelijke leeslijn Goede leesstart in groep 1-2 Aanvankelijk lezen in groep 3 Voortgezet technisch lezen in groep 4 t/m 6 Onderhouden van het lezen in groep 7 en 8
Groep 1 en 2 Zorgen voor een goede leesstart (voorschotbenadering Anneke Smits) Focus op mondelinge taal, letterkennis (15 letters) en fonemisch bewustzijn Interactief voorlezen (begrijpend luisteren, picto-lezen) Veel werken in de kleine kring (gepland) Rijke lees/leeromgeving Woordenschat Monitoren, signaleren en interveniëren
Taalbewustzijn (fonemisch bewustzijn) 100 Wat zeg je 90 Taalplezier 80 Piramide 70 Beg. Gelett. 60 Ik en Ko Leeshuis 50 Leessleutel 40 Schatkist 30 Kleuterplein 20 Taalverhaal 10 Taal o M 0 Leeslijn
Map Fonemisch Bewustzijn
Inhoud van de map Activiteiten geordend naar: Fonologisch bewustzijn (luisteren, zinnen en woorden, rijmen, klankgroepen) Fonemisch bewustzijn (isoleren, synthese, analyse en manipuleren van klanken) Letterkennis Toetsen voor (voorbereiding) fonemisch bewustzijn
Aanpak in groep 1 Vanaf de herfstvakantie 3 oefenperiodes Minimaal 3 keer 15 minuten per week in grote en/of kleine groep (herhalen) Opbouw volgens luisteren, zinnen en woorden, rijmen en klankgroepen
Aanpak in groep 2 Vanaf begin schooljaar 5 oefenperiodes Minimaal 3 keer 15 minuten per week in grote en/of kleine groep (herhalen) Opbouw: herhalen groep 1, isoleren van klanken, synthese van klanken, analyse van klanken, manipuleren van klanken Gedurende het gehele jaar letterkennis
Groep 3 Werken met een goede methode voor leren lezen Behandel de methode volledig in groep 3. Geef zwakke lezers vanaf begin groep 3 en zeker na de herfstsignalering minstens één uur extra tijd Besteed veel aandacht aan automatisering (zowel letters als woorden) en het lezen van nieuwe woorden totdat alle letters geleerd zijn Na wintersignalering aandacht op elementaire leeshandeling (vlot en vloeiend lezen)
Groep 3 Geef elke dag verlengde instructie Voor-koor-door-lezen Aandacht voor begrip Stem aanbod in de RT/ leesspecialist af op het aanbod in de groep (dubbel leren) Zorg voor leesdeskundige leerkrachten
Methoden Veilig Leren Lezen (Zwijsen) De Leessleutel (Malmberg) Leeslijn (Thieme) Leeshuis (Noordhoff) Lang zullen ze lezen (Bekadidact)
Groep 4 t/m 8 Motivatie Decodeervaardigheden lezen meerlettergrepige woorden vlotheid/leessnelheid nauwkeurig lezen intonatie Geef zwakke lezers vooral meer tijd! Begrijpend lezen verwerven achtergrondkennis/woordenschat expliciete instructie beperkt aantal strategieën
Groep 4 t/m 6 Cruciale groepen voor het afronden van het aanbod van leesmoeilijkheden voortgezet technisch lezen Automatiseren is erg belangrijk Gebruik de kracht van de herhaling Zwakke lezers hebben echt instructie nodig
Methoden Estafette Nieuw (Zwijsen) Lekker Lezen (Malmberg) Leeslijn (Thieme) Leeshuis (Noordhoff) Lees maar door (Bekadidact)
Lezen onderhouden in groep 7 en 8 Onderhouden van leesvaardigheid van zwakke lezers gericht op vlotheid. Zwakke lezers vertonen nog groei! Aandacht voor leesmotivatie en voordrachtslezen. 120 minuten in groep 6 en vanaf groep 7 60 minuten per week. Veel aandacht voor woordenschat!
Opbrengstgericht werken Opbrengstgericht werken is het systematisch en doelgericht werken aan het maximaliseren van prestaties door beschikbare data te benutten.
Act: Vaststellen welke acties nodig zijn om resultaten te verbeteren en doelen te bereiken Act Cyclisch werken Plan Plan: Smart formuleren van beoogde resultaten Do: Check: > Overzicht resultaten > Analyse 39 > Verklaring Check Do Uitvoeren effectief leesonderwijs volgens het groepsplan Afnemen toetsen volgens toetskalender
Op schoolniveau: Plan Formuleren van (streef)doelen op school- en groepsniveau Formuleren van doelen voor leerkrachten t.a.v. effectief (lees)onderwijs Vaststellen van toetskalender en plannen groepsbesprekingen Inplannen van teamvergaderingen in relatie tot effectief (lees)onderwijs Inplannen coaching Maken van schoolspecifiek verbeterplan Instellen (lees)verbeterteam
Op schoolniveau: Do Aan het werk! Uitvoeren van afspraken op school- en groepsniveau t.a.v. effectief (lees)onderwijs Aansturing en bewaking door directie en leesverbeterteam Deelname scholing en coaching
Op schoolniveau: Check Gegevens verzamelen en weergeven in tabellen en grafieken (benut je LVS) Analyse: In welke mate worden de doelen bereikt: school als geheel, afzonderlijke groepen? Gegevens verklaren Vergelijken met andere scholen binnen en buiten het bestuur Evalueren van doelen op leerkrachtniveau
Gegevens verklaren Instructie Curriculum Omgeving Leerling Hoe we lesgeven en wat er is onderwezen Wat wordt onderwezen/hoe wordt het getoetst Context waarbinnen leren Plaatsvindt (bijv. tijd) Intrinsieke kenmerken van het individu in relatie met de zorg
In vragen Beschikken alle leerkrachten over de kennis en vaardigheden om succesvol te kunnen zijn? - Hoe geven ze instructie? - Hoe wordt gedifferentieerd? - Hoe geven ze feedback? Wat zeggen de resultaten over ons curriculum? - Verouderd? Goede doorgaande lijn? Hiaten? - Wordt de handleiding (goed) gebruikt? Wat zeggen de resultaten over onze school als organisatie en van ons onderwijsleerklimaat? - Voldoende tijd aan lezen? Zwakke lezers 1 uur extra? Wat zeggen de resultaten over sommige leerlingen? - Dyslexie? - Milieuachtergrond?
Op schoolniveau: Act Bespreken van de analyses van de groeps- en schooloverzichten in het team Minimaal twee keer per jaar (januari en juni) Koppel de resultaten aan de gestelde doelen Belangrijk daarbij is: open cultuur, leren van elkaar
Op groepsniveau: Plan Opstellen van groepsplannen voor 3 tot 4 perioden Opstellen van individuele handelingsplannen indien nodig Inplannen van methode Inplannen van toetsen en groepsbesprekingen Plannen van doelen op leerkrachtniveau t.a.v. effectief (lees)onderwijs
Op groepsniveau: Do Uitvoeren van groepsplan Geven van effectief (lees)onderwijs Deelname aan scholing en coaching Afname van toetsen
Op groepsniveau: Check Verzamelen leerlinggegevens in groepsoverzichten Analyse op groepsniveau - Vergelijking tot vorige toetsgegevens - Vergelijking tot streefdoelen Analyse op leerlingniveau Verklaren van leerlingresultaten Evaluatie van groepsplan: Zijn de interventies goed uitgevoerd en hebben ze effect gehad?
Op groepsniveau: Act Signaleren van onderwijsbehoeften van leerlingen Clusteren van leerlingen in 3 groepen - Instructieafhankelijk - Instructiegevoelig - Instructieonafhankelijk Maatregelen nemen om effectief (lees)onderwijs aan te scherpen
Hoe leren leerlingen effectief? Wat doen effectieve leerkrachten? Leerling Wat doet de school(leiding) om de leerlingresultaten te verbeteren? Leerkracht School- (leiding) Bestuur Wat doet het bestuur om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren?
Monitorresultaten inspectie en ITS (2008-2009) Gebruik streefdoelen meer bij technisch lezen dan bij begrijpend lezen; helft van de scholen stelt geen minimumdoelen; gebruikelijk doelen voor zwakkere leerlingen naar beneden bij te stellen. Moeilijk om keuzen te maken in leerstof voor zwakkere leerlingen. Ontbreekt aan materiaal voor de betere leerlingen.
Vervolg monitorresultaten 2 van de 3 scholen ruimt extra tijd in voor risicoleerlingen 21% geeft aan dat analyse taalresultaten incidenteel gebeurt (grote verschillen tussen scholen). Interpreteren en analyse van data gericht op onderwijsaanbod vaak nog taak van alleen ib-er en/of extern deskundige; staat nog in kinderschoenen.
Resultaten 1 e meting In hogere leerjaren wordt zowel bij technisch als begrijpend lezen onder de norm gescoord Groep 5: 42% scoort op technisch lezen onder inspectienorm Kleinere scholen scoren zowel bij taal als bij rekenen relatief vaker onder de norm. Taalsterke scholen scoren bij technisch lezen niet vaker boven de inspectienorm (minimumnorm) dan taalzwakke scholen. Bij begrijpend lezen wel. Rekensterke scholen scoren vaker boven de inspectienorm dan de rekenzwakke scholen. Scholen in niet stedelijke gebieden scoren minder op rekenen dan scholen in stedelijke gebieden.
Wat kan u morgen met deze informatie doen?
Interessante sites Taal: www.taalpilots.nl Rekenen: www.rekenpilots.nl Opbrengstgericht werken: Leerlijnen taal: www.leerlijnentaal.nl Leerlijnen rekenen: www.rekenlijn.nl Kwaliteitskaarten bij de implementatiekoffer Ook veel analyses van methoden
Meer informatie Kwaliteitskaarten - Opstellen van doelen - Opbrengstgericht werken op school- en groepsniveau - Gebruik maken van toetsresultaten: voorwaarden (checklist) - Opbrengstgericht werken en ParnasSys
Bedankt en succes!!! Dortie Mijs dortie.mijs@expertis.nl/ 06-43351316