5. Luister, leg uit, laat begrip ontstaan De verkeerssituatie in Vught

5. Luister, leg uit, laat begrip ontstaan De verkeerssituatie in Vught Alexander van den Dungen 5.1 Werkwijze en verantwoording Ten behoeve van dit deelonderzoek is literatuur geraadpleegd en zijn in juni 2013 semigestructureerde interviews gehouden met sleutelfiguren rond de rijksinfrastructuur in Vught. De volgende mensen zijn geïnterviewd: mevrouw M. van Erp, secretaris Platform Vught Structureel en secretaris Samen voor Vught; de heer R. Borgsteijn en de heer D. Harkema, werkgroep spoor Klein Brabant, actief in Samen voor Vught; mevrouw A. van t Hof en mevrouw L. Jansen, projectmanagers rijksinfrastructuur, gemeente Vught. Vanwege de actualiteit wordt met name ingezoomd op de beleving van en de ontwikkelingen rond de N65 en de spoorverbinding s-hertogenbosch-eindhoven. Aanvullende informatie is verkregen van: de heer J. van der Maas, tactisch adviseur veiligheid en publieke gezondheid, GGD Hart voor Brabant en de heer J.D. Wesselman van Helmond, huisarts te Vught. 5.2 Situatieschets Verkeerssituatie en leefbaarheid Vught is een knooppunt van rijksinfrastructuur (zie figuur). Deze infrastructuur vormt barrières in het dorp Vught. Vught wordt door de sporen en rijkswegen gevierendeeld (gemeente Vught, 2010). De leefbaarheid staat daardoor onder druk. De snelweg A2 wordt momenteel verbreed. Ter hoogte van Vught is de verbreding tot 2x3 stroken gereed. Bij Vught staan hoge geluidsschermen. De verkeersintensiteit neemt toe (zie tabel op de volgende pagina). De N65 is een stroomweg met een hoge verkeersintensiteit die ingericht is als gebiedsontsluitingsweg met 3 gelijkvloerse kruisingen waar veel Vughtenaren moeten oversteken om bij het centrum en bij voorzieningen te komen. Op het spoor zullen meer treinen komen te rijden, zowel personen- als goederenvervoer. Dit is onderdeel van het Programma Hoogfrequent Spoor (PHS). Het goederenvervoer vanuit Rijnmond dat tot op heden in belangrijke Figuur: Verkeerssituatie Vught 43

mate via de lijn Dordrecht-Breda-Tilburg-Eindhoven wordt afgewikkeld (Francke et al., 2007, p.27) - krijgt een nieuwe route via de Betuwelijn, Meteren, Vught en Boxtel. Het goederenvervoer zal deels s avonds en s nachts plaatsvinden. Er is veel congestie in het dorp vanwege 3 gelijkvloerse kruisingen met de N65 en 10 gelijkvloerse kruisingen/ overwegen met het spoor. Tabel: Toename verkeersintensiteit op rijkswegen en spoor ter hoogte van Vught (gemeente Vught, 2010, 2012) 2007 2020 A2 90.300 voertuigen 142.900 voertuigen N65 40.200 voertuigen 51.500 voertuigen Spoor Van 360 naar 432 personentreinen per dag 64 tot 150 goederentreinen per dag Veiligheid Vught ligt in de externe veiligheidszones van spoor, N65 en A2. In de MER-studie ten behoeve van PHS/Herroutering goederenvervoer wordt per variant bekeken of de groepsrisico s binnen de risicoplafonds blijven en/of welke maatregelen nodig zijn, bijvoorbeeld beperking van het aantal transporten (Ministerie I&M, 2012). Om het gevaarlijkestoffenvervoer per spoor veiliger te maken zijn/worden landelijk maatregelen genomen (Arbouw, 2010; Van Heijst, 2011). In 2012 en voorgaande jaren reden grote aantallen wagons met gevaarlijke stoffen door Vught, met name op de lijn s-hertogenbosch-tilburg. Bij invoering van PHS zal op de lijn s-hertogenbosch Eindhoven het gevaarlijkestoffenvervoer fors toenemen; zowel het aantal treinen neemt sterk toe als de hoeveelheid brandbare en giftige gassen (LPG, propyleen, ammoniak e.d.) en vloeistoffen (benzine, acrylnitril e.d.). Gezondheid 6% van de volwassenen uit Vught (19 t/m 64 jaar) ervaart ernstige geluidhinder van het spoor (GGD Hart voor Brabant, 2010). Dat is het hoogste percentage uit de subregio s- Hertogenbosch. 75% van Vught ligt in een geluidscontour van spoor- of autowegen. In opdracht van de gemeente Vught zijn de ervaren problemen van inwoners in beeld gebracht (Het verhaal van de bewoners, z.j.). De drie belangrijkste zijn: geluidsoverlast, de gezondheidssituatie en de cumulatie van problemen. In Vught is in vergelijking met de landelijke sterftecijfers meer sterfte aan ademhalingsproblemen (GGD Hart voor Brabant, 2010). De huisartsen in Vught meldden dat verkeersgerelateerde gezondheidsproblemen als zodanig niet bekend zijn in hun praktijken. 1 Wetenschappelijk onderzoek toont het verband aan tussen druk wegverkeer en verkeersgerelateerde luchtverontreiniging en geluidbelasting. Dit kan leiden tot gezondheidseffecten zoals luchtwegklachten en verminderde longfunctie, verhoogde bloeddruk, (verergering van) hart- en vaatziekten, slaapverstoring en levensduurverkorting (Gezondheidsraad 2008; Jongeneel et al., 2008). De gezondheidseffecten van trillingen door treinverkeer (al dan niet 1 Informant: huisarts J.D. Wesselman van Helmond, huisarts, gezondheidscentrum Hoge Vliert, Vught. 44

in combinatie met geluidshinder) zijn beperkt onderzocht. Mogelijke effecten zijn slaapverstoring, vermoeidheid, concentratieverlies en lichamelijke klachten. 2 Tabel: Tijdlijn rijksinfrastructuur Vught Spoor 2007 Bijna-ramp op 25 juli 2007 van een stoptrein en goederentrein met brandbare gassen in Tilburg-West Oprichting Taskforce Brabantroute en een investering van 6 mln. door het Rijk in veiligheidssystemen Openstelling Betuweroute 2008 LPG-deal van het Rijk met Shell en Ammoniak-deal met DSM ter ontlasting van o.a. Brabantroute 2010 Kabinetsvoornemen Programma Hoogfrequent Spoor/PHS en Herroutering goederenvervoer 2012 Ontwerp Reikwijdte en detailniveau MER PHS Meteren-Boxtel incl. te onderzoeken varianten Bijna-ramp op 6 oktober 2012 van een intercity (noodstop) en een vastgereden vrachtwagen op spoorwegovergang Helvoirtseweg, Vught 2013 Ontsporing/explosie van een goederentrein met giftige vloeistoffen (acrylnitril) op 4 mei 2013 bij Wetteren/Schellebelle, België: één dode en 100-tal gewonden N65 2008 Verzet van Platform Vught Structureel tegen het voorontwerpbestemmingsplan N65 van de gemeente Vught 2010/2011 Moties in Provinciale Staten en Tweede Kamer over integrale aanpak N65 en PHS 2013 Startbeslissing MIRT Verkenning N65 Vught-Haaren; 90 mln. beschikbaar voor N65 bij Vught A2 2003 Spoedwet wegverbreding (inzet op spitsstroken, geen MER-plicht), o.a. ten behoeve van tracé A2 s-hertogenbosch-eindhoven 2004 Uitspraak Raad van State inzake tracé A2 s-hertogenbosch-eindhoven dat Spoedwet wel MERplichtig is 2011 Tracébesluit A2 s-hertogenbosch-eindhoven, verbreding tot 2x3 stroken Start werkzaamheden 2012 Oplevering verbrede A2 bij Vught incl. geluidsschermen Samenhang 2009 Gemeentelijke visie Van knelpunt naar knooppunt, Visie Vught op rijksinfrastructuur 2010 Start Samen voor Vught, gezamenlijke actie- en bewonersgroepen 5.3 Bevindingen Perspectief van omwonenden Woon- en leefsituatie Vught is een mooi, rustig en groen dorp. Maar de leefsituatie in Vught is in de loop der jaren wel drastisch veranderd, geven respondenten aan. De spoorlijnen waren in de jaren 90 nog rustige lijnen. De spoorverbinding tussen Den Bosch-Eindhoven en Den Bosch-Tilburg kenden met name personenvervoer en beperkt goederenvervoer. Op de lijn naar Eindhoven is het goederenvervoer sinds juli 2011 sterk verhoogd, geven omwonenden aan. In de Kabinetsplannen wordt aangestuurd op een forse toename van personen- en goederen- 2 RIVM verricht in 2013 op verzoek van het Ministerie van I&M een literatuuronderzoek naar de gezondheidseffecten van trillingen door treinen met als doel om normen op te stellen (van Kamp et al., 2013). 45

treinen op de lijn naar Eindhoven, inclusief gevaarlijkestoffenvervoer. De goederentreinen gaan naar verwachting veel s avonds en s nachts rijden. Goederentreinen geven de meeste geluidsoverlast, vooral het verouderde Oost-Europese materieel. Die hebben vaak vierkante wielen. De Sprinter is nieuw, maar geeft gek genoeg ook veel geluidsoverlast. (omwonenden) De N65 ontwikkelde zich de afgelopen jaren van een regionale weg naar een drukke autoweg. Met name het vrachtverkeer nam de afgelopen 7 jaar enorm toe. Niet alleen overdag neemt het (vracht)verkeer toe, ook s nachts en in het weekend. Het vrachtverkeer geeft de meeste geluids-, stank- en roetoverlast. Destijds was het een regionale weg met beperkt vrachtverkeer. Je ziet nu heel veel Poolse en Baltische vrachtwagens hier op de weg. De route via de N65 langs Vught is de kortste route tussen de grensovergang Enschede en de haven van Antwerpen. (omwonende) Gezondheidsbeleving Het belangrijkste gezondheidsprobleem rond het spoor is geluidsoverlast, overdag maar vooral s nachts. Dit gaat gepaard met slaapverstoring. De geluidsoverlast komt van rijdende en remmende treinen. De respondenten noemen daarnaast nog andere gezondheidsproblemen die zij in hun directe omgeving waarnemen: verhoogde bloeddruk, concentratieproblemen, lusteloosheid, hartproblemen en COPD. Dit zouden gevolgen van geluidsbelasting en verminderde luchtkwaliteit (roetvorming/fijnstof) kunnen zijn. Verder is de onzekerheid over het toekomstige gevaarlijkestoffenvervoer groot. De bewoners hebben gevraagd om reële geluidsmetingen in de wijken te verrichten, maar dat gebeurt niet omdat dat teveel geld kost. Eén van de bewoners heeft een geluidsmeter in zijn tuin. Het geluidsniveau dat hij meermaals heeft gemeten is 86 db. Dat is nu al ver boven wettelijk niveau! (omwonende) Ook rond de N65 is geluidsoverlast het belangrijkste gezondheidsprobleem. Overdag, maar vooral s nachts. (Vracht)auto s remmen voor de stoplichten en trekken weer op. Of het roet tot gezondheidsklachten leidt, is omwonenden niet precies bekend. Zowel de gezondheidssituatie als de gezondheidsbeleving zijn voor de bewonersgroep Samen voor Vught belangrijk punten. Met name is er onzekerheid over de cumulatie van milieu- en gezondheidseffecten van beide spoorlijnen, de N65 en de A2. De subjectieve gezondheidssituatie is met de gemeente Vught in kaart gebracht (Het verhaal van de bewoners, z.j.). Gaat de MER in op de gecumuleerde effecten? Houdt de MER voldoende rekening met de subjectieve beleving? Dat zijn voor Samen voor Vught belangrijke vragen. (omwonende) 46

Veiligheidsbeleving De meeste zorgen gaan uit naar de toename van het goederenvervoer per spoor. De goederentreinen zijn lang, het zijn er veel en ze geven de meeste geluidsoverlast. Ook zijn er veiligheidsrisico s vanwege de vele overwegen en het gevaarlijkestoffenvervoer. De veiligheidssituatie wordt nog gecompliceerd omdat de spoorlijn langs psychiatrisch ziekenhuis Reinier van Arkel loopt. Er zijn regelmatig suïcidepogingen. Zo n ongeluk als in Wetteren, dat kan hier ook gebeuren. Een botsing op de kruising Laagstraat betekent dat een goederentrein uit Den Bosch kan ontsporen en ter hoogte van Klein Brabant tot stilstand komt. Wat dan? Wat als je dan ligt te slapen? Daar lig ik regelmatig wakker van. (omwonende) Op dit moment worden een aantal varianten in de MER-studie bekeken. De gelijkvloerse kruising op de Laagstraat moet ongelijksvloers worden. Voordat die ongelijkvloerse kruising er is, is het personen- en goederenvervoer al sterk toegenomen. Dit verontrust inwoners. Ook andere maatregelen, zoals geluidwering, zijn nog niet genomen, terwijl dat wel nodig is. De overheid laat nu al de capaciteit van het goederenvervoer stiekem oplopen, waardoor de kans op ongevallen alleen maar groter wordt totdat een definitieve oplossing is gerealiseerd. (omwonenden) Pas eerst de omgeving aan, neem voldoende maatregelen en wijzig dan pas het beleid. Nu is het andersom: eerst wordt het beleid gewijzigd en daarna worden pas maatregelen genomen. Er is veel onzekerheid onder bewoners over het goederenvervoer en in het bijzonder het gevaarlijkestoffenvervoer. Bewoners hebben het Rijk en Prorail al diverse malen gevraagd naar de toekomstige vervoersstromen gevaarlijke stoffen. Dit antwoord krijgen zij niet. We hebben een jaar of twee geleden bij ProRail navraag gedaan om hoeveel goederentreinen het per dag gaat. ProRail zegt dit aantal niet te kennen. (omwonenden) De brandweer schijnt te weten welke gevaarlijke stoffen wanneer over het spoor rijden. De brandweercommandant zei dat gevaarlijke stoffen zoals chloor niet over deze spoorlijn werden vervoerd. Maar later zagen we wel een chloortrein voorbij komen. Ook op de N65 is de veiligheid regelmatig in het geding door ongelukken en bijna ongelukken. Hoge vrachtwagens rijden zich regelmatig vast in de tunnel op de N65 tussen Den Bosch en Vught. Hoge vrachtwagens moeten een omleidingsroute door het dorp volgen, hetgeen ook gevaar oplevert. Inwoners uit Vught-Noord moeten altijd via drie gelijkvloerse kruisingen de N65 over om naar het centrum te gaan, waar alle voorzieningen zijn. Kijk niet alleen naar ongelukken op de N65, maar ook naar de bijna-ongelukken. (omwonende) 47

Voorgestelde en gewenste oplossingen De gewenste oplossingen in Vught spitsen zich met name toe op het reduceren van geluidsoverlast en het voorkomen dat hoge geluidsschermen het dorp onleefbaar maken. Inwoners en gemeente willen een samenhangende, toekomstvaste oplossing voor spoor en N65 samen. De voordelen van een goede doorstroming op de N65, het hoogfrequente spoor en de herroutering van het goederenvervoer liggen elders: de Randstad, de industrie. PHS moet goede verbindingen opleveren tussen de Randstad en de andere regio s in Nederland. Als je dat doet, doe het dan op een goede en verantwoorde wijze, bijvoorbeeld met stillere treinen en andere maatregelen. (omwonende) In Vught is een plan ontwikkeld om tot verdiepte aanleg van zowel spoor als N65 te komen. Dit Plan42 (Van den Broek, z.j., www.plan42vught.com). is de gewenste oplossing voor bewonersgroepen. Dit alternatieve plan wordt door de overheid bij voorbaat buiten de discussie gesteld, omdat het te duur zou zijn. Bewoners willen alle alternatieven onderzocht hebben, ook al realiseren ze zich dat niet alles haalbaar zal zijn. Denk na over alternatieven, zoals Plan42. (omwonenden) Hang niet vooraf een financieel kader aan de gesprekken. [ ] Dat tast het acceptatievermogen, het draagvlak aan, omdat potentiële oplossingen bij voorbaat buiten beschouwing blijven. (omwonende) Rollen van en communicatie met de overheid Omwonenden hebben oog voor de verschillende belangen waar de overheid mee om dient te gaan. Ze willen zelf ook als volwaardige gesprekspartner door de overheid worden benaderd. Leg uit voor welke problemen of dilemma s de overheid staat, welke afwegingen de overheid maakt. Leg uit, communiceer open, laat begrip ontstaan. Beschouw burgers niet als half achterlijk, maar als weldenkende burgers. (omwonende) De diverse overheden en overheidsorganisaties gaan op verschillende manieren met bewoners om. De gemeente wordt nu als strategisch bondgenoot gezien. De bestuurders zijn vasthoudend en betrekken burgers er goed bij. Bewoners, verenigd in Samen voor Vught, en gemeentebestuur strijden zij aan zij tegen de cumulatie van verkeersproblematiek in de gemeente. De provincie investeert mee in de N65. Voor het spoor houdt de provincie zich richting burgers afzijdig. De voor burgers onzichtbare rol is die in de Taskforce Brabantroute. De provincies en de grote steden zaten in de Taskforce Brabantroute. Het lijkt erop dat door de bijna-ramp in Tilburg in 2007 er een switch in het beleid is geweest: gevaarlijke stoffen moeten via de Betuweroute en Den Bosch naar het Zuiden. In Den Bosch en Vught 48

wonen minder potentiële slachtoffers rond het spoor dan in Tilburg, Breda en Dordrecht. (omwonenden) Bij de Rijksoverheid is met name het Ministerie van Infrastructuur en Milieu aan zet. Het ministerie stelt zich formeel op, als de uitvoerder van een democratisch genomen besluit. ProRail en Rijkswaterstaat (RWS) zijn de uitvoerende organisaties. ProRail is in de ogen van de bewoners welwillend, er is informeel overleg. ProRail heeft oog voor de belangen van omwonenden. De vraag is hoeveel beleidsvrijheid de uitvoerende organisaties hebben. Het ministerie heeft een opening geboden om een door bewoners aangedragen variant mee te nemen in de MER-studie. Daarna trokken ze zich weer terug in hun formalistische opstelling. (omwonende) Gemeente- en GGD-perspectief Gezondheidssituatie en -beleving De kennis over de Vughts gezondheidssituatie en gezondheidsbeleving in relatie tot de verkeerssituatie is beperkt en versnipperd. De gemeente wijst op de samenhang en cumulatie van risicofactoren. Ook heeft de gemeente, net zoals bewoners, twijfels of de normen die worden gesteld aan geluid, trillingen en fijnstof goed worden gehandhaafd en of de normen voldoedne bescherming bieden bij cumulatie van risicofactoren. De geluidproductieplafonds zijn zeer ruim. Die gaan ze volrijden. Er is nog groei mogelijk. Als er rammelende treinen worden ingezet, kunnen ze wat minder treinen laten rijden. Voor trillingen is geen norm voor, maar een beleidsregel. De eerste 30% telt niet mee. Het Rijk biedt zo schijnbescherming. (A. van t Hof en L. Jansen, projectmanagers rijksinfrastructuur gemeente Vught) De gemeente Vught maakt er werk van om gezondheidsbeleving van bewoners onder de aandacht van beleidsmakers te brengen. De gemeente heeft bewoners gefaciliteerd, zodat zij hun ervaren problemen in kaart hebben kunnen laten brengen (Het verhaal van de bewoners, z.j.). De gemeente is van plan om de minimale varianten uit de MER en de Startverkenning MIRT N65 te verbeelden. De gemeente ziet dat de rijksoverheid terughoudend reageert op de gezondheidsbeleving van burgers. Het Rijk houdt vast aan wettelijke normen. Ook in de zienswijze op het MERontwerp PHS Meteren-Boxtel heeft de gemeente gezondheidsbeleving uitgebreid onder de aandacht gebracht. ProRail geeft wel expliciet aan in de MER rekening te houden met samenhang en cumulatie van gezondheidseffecten (Ministerie I&M, 2013b, p. 45.) In de MER voor het PHS wordt de standaardaanpak gekozen. Dat is het minimale dat het Rijk nodig heeft voor hun proces. (A. van t Hof) 49

Je moet effecten zichtbaar maken, invoelbaar maken. We overwegen ludieke acties, zoals beleidsmakers uitnodigen om aan het spoor te komen slapen. Ze laten komen kijken, het gevoel overbrengen. Je ziet ze veranderen. Veiligheidssituatie en -beleving Het Rijk geeft geen duidelijkheid over welke stoffen over het spoor vervoerd gaan worden: dat is niet openbaar. De gerealiseerde transporten worden pas achteraf vrijgegeven. Dan is het nog lastig om die gegevens van Prorail te krijgen. De gemeente heeft ook op het punt van het veiligheidsplafond twijfels of de normen worden gehandhaafd (Gemeente Vught, 2012, p. 10). Het gevaar van het gevaarlijkestoffenvervoer wordt gebagatelliseerd. Ze wijzen naar de aanleg van vrije, ongelijkvloerse kruisingen. Wees open en eerlijk over de stoffen die worden vervoerd! (A. van t Hof) Het zwaartepunt van het goederenvervoer zit op Brabantroute. De normoverschrijding voor Tilburg en Dordrecht moet worden opgelost. Maar veel bewoners van Vught voelen zich het afvoerputje. De gemeente heeft ook vragen of de repressieve veiligheid regionaal voldoende is gewaarborgd. Vught ligt in de veiligheidszones van beide spoorlijnen, N65 en A2. De verkeerssituatie in Vught is complex en onveilig, zeker ook voor bijvoorbeeld de relatief grote groep inwoners met beperkingen. Is het repressieve veiligheidsbeleid goed geregeld als er een ramp gebeurt? Dat is nu regionaal georganiseerd door de Veiligheidsregio. De treinramp bij Wetteren en anderen incidenten leert dat het vaak niet verkeerd gaat, maar ook niet goed genoeg. (A. van t Hof) Voorgestelde en gewenste oplossingen De gemeente en de bewoners zitten voor het spoor op één lijn, namelijk een verdiepte ligging tot en met Klein Brabant, maar tenminste tot aan de Wolfskamerweg/Laagstraat. Bij de N65 heeft de gemeente een andere rol. Vught en de regio hebben de N65 op de politiekbestuurlijke agenda weten te krijgen én te houden ondanks de landelijke bezuinigingen. De gemeente heeft zich gecommitteerd aan Startverkenning MIRT N65 met de daarin gekozen varianten en het beschikbare budget van 90 mln. voor Vught. Het was dat of niets. (A. van t Hof) Het wordt wel steeds meer een samenspel met bewoners. De N65 is voor het Rijk net niet belangrijk genoeg, al maakt deze wel deel uit van de hoofdwegenstructuur, en net niet onveilig genoeg. 25% van verkeer op N65 is vrachtverkeer, zo is de schatting van de gemeente. Vught wil een verdiepte aanleg, zeker op de kruisingen Boslaan/Vijverbosweg en Helvoirtseweg/JF Kennedylaan. Bij voorkeur ook een verdiepte 50

aanleg tussen deze kruisingen in. Bij de kruising Brétautélaan/Martinilaan is ook een oplossingen zoals een fietsbrug denkbaar. Ook willen de gemeente en de regio behoud van de ruimtelijke kwaliteit van de N65. Waar een verdiepte aanleg van wegen en spoor de voorkeur heeft in Vught, is geluidswering via geluidsschermen het doemscenario van inwoners en beleidsmakers. Met de nog op rol zijnde geluidssaneringen bestaat de kans dat rondom de beide spoorlijnen, de N65 en A2 overal geluidsschermen worden geplaatst. Er staat nu reeds 6,5 kilometer geluidsscherm in en langs Vught. Met een ongewijzigde uitvoering van de geluidssaneringen wordt dit 26 kilometer geluidsscherm, ook dwars door Vught heen. Het middel wordt daarmee erger dan de kwaal. (A. van t Hof) Rollen en communicatie met burgers In 2010 had de gemeente contact met diverse bewonersgroepen. In 2010 zijn deze bewonersgroepen en de gemeente samen om tafel gegaan. Gemeente en bewoners trekken nu samen op, zijn bondgenoten. Het idee was eerst leren van elkaar, maar dat werd al snel samen één vuist maken. De ambitie van bewoners en gemeente is een integrale oplossing voor N65, spoor en A2. Die zijn niet van elkaar los te zien. Het Rijk komt telkens met deeloplossingen, ontworpen op verschillende tekentafels. Dat irriteerde ons mateloos. (A. van t Hof) De kracht van de bewoners bepaalt hoe lang de verdiepte ligging van het spoor wordt. Handelingsperspectief bieden Jozef van der Maas, tactisch adviseur veiligheid en publieke gezondheid van de GGD Hart voor Brabant, adviseert om burgers handelingsperspectief te bieden zodat burgers zelf keuzes kunnen maken. Daarvoor is het nodig om als overheid volledig transparant te zijn over risico s en dilemma s. Wegen het woongenot, de sociale binding met het dorp en andere voordelen op tegen de geluidsoverlast of de veiligheidsrisico s? Mensen kunnen dan zelf afwegen of ze er blijven wonen (eventueel met compenserende maatregelen of planschade) of dat ze liever verhuizen. Burgers vroegtijdig in beleids- en besluitvormingsproces betrekken verhoogt acceptatie door burgers van genomen besluiten. Burgers vroegtijdig betrekken betekent ze ook mee laten denken over welk onderzoek nodig is, hoe dat onderzoek wordt uitgevoerd etc., aldus Van 51

der Maas. Onderzoeken overdoen als er maatschappelijke onrust uitbreekt, is vele male duurder dan burgers er in één keer goed bij te betrekken. 5.4 Conclusies en aanbevelingen Conclusies 1. Vught is een knooppunt van rijksinfrastructuur met grote effecten op de leef- en gezondheidssituatie. De verkeersintensiteit op de N65, A2 en het spoor groeit. 2. De objectieve gezondheidssituatie (geluid, trillingen, fijnstof) alsmede de samenhang en cumulatie van de diverse risicofactoren is onbekend. De onzekerheid over de gecumuleerde gezondheidseffecten is belangrijk voor de gezondheidsbeleving van inwoners. In het MER PHS zal aandacht zijn voor de samenhang en cumulatie. 3. MER en GES brengen de milieu- en gezondheidsrisico s voor afzonderlijke risicofactoren (o.a. luchtkwaliteit, geluid, geur, externe veiligheid) in kaart. Beide instrumenten brengen niet de samenhang tussen of cumulatie van risicofactoren in beeld. 4. De wettelijke normen, zoals geluidsproductieniveaus of risicoplafonds, zijn of ruim (waardoor er nog autonome groei mogelijk is) of worden door het Rijk alsnog aangepast, zo is de verwachting in Vught. Dit levert bewoners schijnbescherming op, wordt gesteld. 5. Er heerst bij gemeente en bewoners onzekerheid over het gevaarlijkestoffenvervoer per spoor. Welke stoffen worden vervoerd, hoeveel treinen, etc.? Het Rijk en ProRail geven deze informatie nagenoeg niet prijs. De onzekerheid en niet-transparante houding zijn belangrijk voor de veiligheidsbeleving van inwoners. 6. Een overheid die niet-transparant is, die alleen zendt en niet luistert, die bagatelliseert, die niet op de hoogte is van de lokale situatie: daar worden mensen bezorgd, geïrriteerd en/of boos van. Het heeft een negatief effect op de gezondheidsbeleving. 7. De gezondheidsbeleving is op beperkte schaal in kaart gebracht. In beleid wordt hier nog onvoldoende rekening mee gehouden. Het zit niet in wettelijke normen. 8. De gemeente probeert de beleving van inwoners m.b.t. gezondheid, veiligheid en leefbaarheid zoveel mogelijk in haar beleid mee te nemen. De gemeente wordt door bewonersgroepen als een strategische bondgenoot gezien. Aanbevelingen 1. Neem bij autonome groei van auto- en spoorverkeer tijdig maatregelen om de gezondheidseffecten te beperken; neem die maatregelen niet alleen bij beleidswijzigingen zoals PHS en aanpassing N65. In nieuw beleid (geluidproductieplafonds, risicoplafonds Basisnet) wordt hier al op geanticipeerd. 2. Meet de gezondheidssituatie ter plaatse, zodat rekening wordt gehouden met de lokale situatie. Modelmatige berekeningen worden door burgers gewantrouwd. 3. Breng de milieu- en gezondheidssituatie integraal in beeld, dat wil zeggen: de samenhang tussen en cumulatie van meerdere risicobronnen (N65, A2, spoor etc.) en meerdere risicofactoren (zoals geluid, trillingen, externe veiligheid etc.). Laat dit zwaar meewegen in de besluitvorming. 52

4. Communiceer open en eerlijk over gezondheids- en veiligheidsrisico s. Biedt burgers handelingsperspectief, keuzemogelijkheden. Voorkom maatschappelijke onrust. 5. Maak effecten van (voorgenomen) beleid zichtbaar en invoelbaar voor beleidsmakers. Haal de politiek naar de burgers toe en breng de burgers naar de politiek toe. 6. Betrek burgers vroegtijdig bij beleidsvoornemens. Laat burgers meedenken over ervaren knelpunten, gewenste oplossingen/beleidsalternatieven en benodigd onderzoek. Luister goed. Leg als overheid ook uit voor welke problemen of dilemma s de overheid staat. Leg uit, communiceer open, laat begrip ontstaan. 7. Laat geen beleidsalternatieven buiten de discussie vanwege financiële overwegingen. Dat tast de acceptatie van de gekozen oplossing aan (het doel van burgerparticipatie is niet: iedereen tevreden stellen). Literatuur Arbouw, A.J. (2010), Veiligheidswinst en handelingsperspectief, Ministerie van Infrastructuur & Milieu, bron: https://relevant.nl/display/doc/presentaties+basisnet+spoor Broek, S. van den (z.j.), Plan42, beschikbaar op: www.plan42vught.com. Heijst, F. van (2011), Ontwerp Basisnet, Ministerie van Infrastructuur & Milieu, bron: https://relevant.nl/display/doc/presentaties+basisnet+spoor Gemeente Vught (2009). Van knelpunt naar knooppunt. Visie Vught op rijksinfrastructuur. Gemeente Vught (2010), Vierendeling Vught. Ruimtelijke analyse barrières rijksinfrastructuur Vught. Gemeente Vught (2012), Zienswijze ontwerp Notitie reikwijdte en detailniveau PHS Meteren- Boxtel. Gemeente Vught (2013), Beantwoording raadsvragen PvdA-GroenLinks d.d. 25 mei 2013, inzake treinongeval te Wetteren en de mogelijke gevolgen voor Vught. Gezondheidsraad (2008), Gevoelige bestemmingen luchtkwaliteit, 2008/9. GGD Hart voor Brabant (2010). Gezondheidsmonitor Volwassenen 2009. Tabellenboek Vught en www.gezondheidsatlas.nl. Francke, J., H. van Ooststroom en F. Savelberg (2007), Marktontwikkelingen in het goederenvervoer per spoor 1995-2020, Den Haag: Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid/KiM. Helsloot, I. en J. van Tol (red.) (2012), Nieuwe perspectieven bij het omgaan met risico s en verantwoordelijkheden. Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijks Zaken. Het verhaal van de bewoners (z.j.). Deel 1: Inventarisatie van problemen. Deel 2: Prioriteiten, feiten, oplossingen. Zonder auteur, zonder jaar. Jongeneel, W.P., B.A.M. Staatsen, E.E.M.M. van Kempen en P.H. Fischer (2008), Gezondheidseffecten van wegverkeer: een quickscan. Bilthoven: RIVM. Kempen, E.E.M.M. van, R.A. Baumann, H.J. van Wijnen en I. van Kamp (2013), Gezondheidseffecten van trillingen door treinen : Een review. Bilthoven: RIVM. Linden, T. van der (2011), Quickscan externe veiligheid Centrum Vught e.o., Deventer: Save. Lusiak, L. (2011), Vught één groot verkeersinfarct. In: Binnenlands Bestuur, 23 april 20111, pp. 30-33. 53

Ministerie van Infrastructuur en Milieu (2012), Ontwerp notitie reikwijdte en detailniveau Milieueffectrapportage Programma Hoogfrequent Spoor Meteren-Boxtel. Ministerie van Infrastructuur en Milieu (2013a), Startbeslissing MIRT Verkenning N65 Vught- Haaren. Ministerie van Infrastructuur en Milieu (2013b), Nota van Antwoord ontwerp Notitie reikwijdte en detailniveau MER PHS Meteren-Boxtel. Provincie Noord-Brabant (2011), Risico s in de polder. Groepsrisico in een verdichte samenleving. Taskforce Brabantroute (2009), Voor veilig vervoer per spoor door Zuid-Nederland. Geraadpleegde websites http://www.samenvoorvught.nl en websites van deelnemende bewonersgroepen http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/openbaar-vervoer/groei-op-hetspoor/spoorboekloos-reizen (PHS) http://www.gezondheidsatlas.nl https://relevant.nl (externe veiligheid) http://www.brabantsdagblad.nl http://www.omroepbrabant.nl Afkortingen GES Gezondheidseffectscreening I&M Ministerie van Infrastructuur & Milieu MER Milieu Effect Rapportage MIRT Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport NRD (ontwerp) Notitie Reikwijdte en Detailniveau MER RWS Rijkswaterstaat PHS Programma Hoogfrequent Spoor 54