Hoe pak je probleem situaties aan? Inleiding: Als er een situatie is waarover je ontevreden bent, kun je vier dingen doen: 1. de situatie veranderen 2. zelf veranderen 3. de situatie accepteren 4. weggaan uit de situatie In dit artikel zullen we stil staan bij deze vier manieren. Daarbij zullen we ook de nodige verwijzingen maken naar de andere artikelen. Een aparte vraag is nog of je dit alleen gaat doen of met hulp van anderen. Het is belangrijk om niet alle problemen tegelijk aan te pakken. Beter is het één probleem gericht aan te pakken. Als je dat enigszins onder controle hebt, begin je aan een ander probleem. Dit doe je dan met een vergroot zelfvertrouwen, want het eerste probleem heb je mooi weten te hanteren. Begin ook niet met een groot probleem dat moeilijk te veranderen is, dat geeft alleen maar frustratie. De kans is groot dat je dan maar bij de pakken neer gaat zitten. Begin met een kleiner en overzichtelijk probleem. Verdeel zonodig een groot probleem in een aantal kleinere deelproblemen. Deze kun je makkelijker oplossen en hanteren. Wat je in ieder geval niet moet doen is: in paniek raken het voor je uitschuiven of uitstellen afschuiven op een ander teveel alcohol of pillen gaan gebruiken wegkruipen in je bed denken dat je er toch niks aan kunt doen 1 Vier stappen om een situatie te veranderen Het aanpakken van een problematische situatie bestaat uit 4 stappen. Door steeds weer deze stappen te zetten, maak je problemen stapje voor stapje hanteerbaar. Ze verdwijnen niet als sneeuw voor de zon. Maar het zal wel steeds iets beter gaan. De vier stappen zijn: 1. je bent ergens ontevreden over (bewustwording) 2. je vraagt je af: wat is er precies aan de hand? (analyse) 3. je bedenkt: hoe wil ik het anders? (doelen) 4. je gaat deze andere manier uitproberen (actie) We staan nu nader stil bij deze stappen. Bij de eerste stap is het belangrijk te bedenken waarover je ontevreden bent. Betreft dit jezelf, anderen of de algemene situatie? Als dit jezelf betreft dan wil je meer jezelf veranderen dan de situatie. Daarover lees je meer in paragraaf 2. Wageningen, 31 augustus 2009; Hans Weevers / Veelkleurig 1
Als het anderen betreft, dan gaat het vaak over de samenwerking of conflicten. Vaak is het dan belangrijk te leren meer op te komen voor jezelf en om je communicatie te verbeteren. Anderen kun je slechts in beperkte mate veranderen. Je kunt ze een (herhaald) verzoek doen om rekening te houden met je wensen, maar je kunt ze niet dwingen. Als je de situatie wilt veranderen, dan is het zaak hier gericht mee aan de slag te gaan. Wat wil je precies veranderd zien? Wat is wel en niet haalbaar? Wat moet je hiervoor doen? Heeft het speciaal met stress, tijdsdruk of (naderende) burnout te maken, zie dan de desbetreffende artikelen. Voor alle andere situaties geven we hieronder een zeer basale methode om een probleemsituatie aan te pakken. We vragen je eerst het probleem concreter te maken. Vervolgens bedenk je mogelijke oplossingen en ga je met 1 oplossing concreet aan de slag. suggestie: Vul werkblad 1.1 van probleem naar oplossing in. Voer je plan van aanpak uit. 1.1 werkblad: van probleem naar oplossing Je hebt een situatie die je wilt veranderen of verbeteren. Deze invullijst kan helpen om duidelijk te krijgen wat er aan de hand is. Dit is met name belangrijk als je een vaag gevoel van onbehagen hebt, maar niet weet hoe dat komt. Omschrijf kort de situatie die je veranderd wilt zien. Wat zit je dwars? Waar gaat het precies om? Waarom wil je deze verandering? Wat is je drijfveer? Hoe wil je de situatie veranderd zien? Wat is het doel dat je wilt bereiken en wanneer wil je dit behaald hebben? Beschrijf dit zo concreet mogelijk. Formuleer nu wat je minimale doel is. Wat moet er echt veranderen, en uiterlijk wanneer, wil je niet voor de optie weggaan uit de situatie kiezen? Wageningen, 31 augustus 2009; Hans Weevers / Veelkleurig 2
Bedenk een aantal oplossingen en de bijbehorende voor- en nadelen: Oplossing 1: Oplossing 2: Oplossing 3: Voor welke oplossing kies je en waarom? Wat wil je concreet gaan doen en zeggen? Wanneer en waar? Beschrijf dit zonodig stapsgewijs. Zorg daarbij voor kleine, overzichtelijke en haalbare stappen. (Schrijf deze in je agenda!) Wie wil je wanneer om welke ondersteuning vragen? Wageningen, 31 augustus 2009; Hans Weevers / Veelkleurig 3
2 Zelf veranderen Veranderen is niet makkelijk, anderzijds is het ook niet onmogelijk. Zeker niet als je dit doet met de nodige wilskracht, doorzettingsvermogen en steun van anderen. Zelf veranderen begint met accepteren wie je bent, met het stilstaan bij je kwaliteiten. Dit lijkt een paradox, maar is wel heel belangrijk om te beseffen. Veranderen heeft ten eerste te maken met dat wat vervormd / vergroeid is, weer proberen in zijn natuurlijke vorm terug te brengen. Veranderen betekent in die zin: weer worden wie je bent. Dat wat vervormd / vergroeid is, is vaak een valkuil. Onder die valkuil zit een kwaliteit. De eerste stap is dan ook het onderkennen van die onderliggende kwaliteit. Pas dan ga je er aan werken om een tegenoverliggende kwaliteit te ontwikkelen. Daarmee zijn we bij het tweede aspect van veranderen gekomen: het is ontwikkelen wat nog in de knop zit / wat nog niet volgroeid is en wat al wel in potentie aanwezig is. Ook dit heeft te maken met worden die je bent. Veranderen is dus niet iemand anders worden, maar worden wie je bent. Zelf veranderen kan met verschillende aspecten te maken hebben. Het verbeteren van je communicatieve vaardigheden. Het leren opkomen voor jezelf. Het hanteren van je gevoelens. Het ombuigen van belemmerende gedachten in helpende gedachten. Het leren hanteren van je belemmeringen. Met name ook het werken aan leerdoelen. Het signaleren en herstellen van perioden van onbalans of te wel je evenwicht bewaren. 3 de situatie accepteren Sommige situaties zijn niet of slechts ten dele te veranderen. Let wel, zeg dit niet te snel. Dit mag je pas zeggen als je doelgericht en aanhoudend en op verschillende wijzen aan een probleemsituatie hebt gewerkt. Maar dan kan toch de eindconclusie zijn: deze probleemsituatie blijft (de komende tijd) bestaan. Dan kun je twee dingen doen: de situatie accepteren of weggaan uit de situatie. Het bewust accepteren van een situatie getuigd van kracht. Het is een vechtreactie. Dit is duidelijk wat anders dan machteloze reacties als: Je kunt er toch niks aan doen. of Hij verandert toch nooit. Het accepteren van een bepaalde probleemsituatie bespaart je ook energie die je kunt gebruiken om andere probleemsituaties wel te veranderen. Voor de afweging of je kiest voor accepteren of weggaan, kun je het onderstaande invulblad gebruiken. Wageningen, 31 augustus 2009; Hans Weevers / Veelkleurig 4
3.1 invulblad: accepteren of weggaan? Omschrijf de probleemsituatie: Wat heb je gedaan om de situatie te veranderen? Wat heb je gedaan om jezelf te veranderen? Is dat genoeg geweest of kun je nog meer doen? Wat zijn de voor- en nadelen van de situatie accepteren? Let wel: beoordeel dit realistisch en niet vanuit een tijdelijk negatief gevoel. Wat zijn de voor- en nadelen van weggaan uit de situatie? Let wel: wees reëel, ga geen luchtkastelen bouwen. Wageningen, 31 augustus 2009; Hans Weevers / Veelkleurig 5
4 Weggaan uit de situatie Weggaan uit een probleemsituatie is een prima optie. Als je dit gelijk, impulsief doet dan is dat een vluchtreactie. Grote kans dat je in een nieuwe situatie weer problemen tegenkomt, waarbij je weer op de vlucht gaat. Zo blijf je op de vlucht. Weggaan is een goede keuze, als je het nodige doelgericht en aanhoudend geprobeerd hebt en het te weinig resultaat had. En als het accepteren van de situatie een minder goede optie blijkt. Voor sommige mensen blijf je nou eenmaal overgevoelig, met bepaalde mensen klikt het gewoon niet, in bepaalde werkomstandigheden gedij je gewoon niet en bepaalde werkzaamheden passen niet zo goed bij je. Dan is weggaan uit de situatie een verstandige keuze. Je bent ook zo realistisch dat je weet dat een volgende situatie geen hemel op aarde zal zijn. Immers, het is overal wat. Maar de nieuwe situatie zal in ieder geval beter bij je passen. 5 Met of zonder steun? Bij het bovenstaande zijn we er vanuit gegaan dat je dit alleen doet. Dat hoeft echter niet. Vaak is het verstandig de steun van anderen in te roepen. Het bespreken van een probleemsituatie met anderen heeft veel voordelen. De grootste emotionele lading gaat er af. De ander kan je helpen realistisch tegen de situatie en tegen jezelf aan te kijken. De ander kan je op zinvolle ideeën brengen hoe met de situatie om te gaan. De ander kan je stimuleren en bemoedigen, ook als het even tegen zit. Kortom schroom niet om de steun van anderen in te roepen. Wageningen, 31 augustus 2009; Hans Weevers / Veelkleurig 6