Onderwijs op maat op Nutsschool Laan van Poot Visiewoorden In onze visie staan 6 woorden centraal die bij onze school passen: Veilige leeromgeving Optimale prestaties Brede ontwikkeling Onderwijs op maat Verantwoordelijkheid Zelfstandigheid De visiewoorden staan beschreven in onze schoolgids die u kunt vinden op de website. Deze themabrief gaat wat dieper in op het visiewoord Onderwijs op maat. Van klassikaal onderwijs naar onderwijs op maat Het bieden van goed onderwijs aan leerlingen staat centraal in onze school. Vroeger werd er klassikaal onderwijs gegeven waarbij alle leerlingen dezelfde instructie en verwerking kregen. Niet alle leerlingen zijn gelijk, waardoor ze verschillende onderwijsbehoeften hebben. Door de leerlingen per vak in verschillende niveaugroepen in te delen, komt ieder kind beter tot zijn recht. De instructie en verwerking kan worden aangepast aan het niveau van het kind. Dit noemen we onderwijs op maat. Onderwijs op maat Wij geven onderwijs op maat in de groep. Voor veel leerlingen is dit voldoende. Als dit niet voldoende is, geven wij extra zorg buiten de groep. Hoe zorgen de leerkrachten ervoor dat er in de groep onderwijs op maat gegeven wordt? Hoe wordt dit georganiseerd en welke materialen worden er ingezet? Krijgen alle leerlingen voldoende aandacht? Hoe is de zorg buiten de groep geregeld? Deze themabrief geeft antwoord op deze vragen. Onderwijs op maat in de groep De leerlingen worden voor de vakken rekenen en spelling in drie groepen ingedeeld: leerlingen die moeite hebben met de leerstof, leerlingen die de leerstof gemiddeld beheersen en leerlingen die de leerstof heel goed beheersen. Er wordt gedifferentieerd op instructie, verwerking, tempo en materiaalgebruik. De leerkracht maakt aan het begin van elke nieuwe periode een groepsplan waarin wordt aangegeven in welke groep elk kind zit. Voor iedere groep wordt uitgeschreven wat de doelen zijn en op welke manier deze het best behaald kunnen worden. Ook is er na elke periode een evaluatie waarin gekeken wordt of het kind nog in de juiste groep is ingedeeld. 1
1) Leerlingen die moeite hebben met de leerstof De leerlingen volgen de hele instructie van de leerkracht. Als de rest van de groep zelfstandig aan het werk gaat, krijgen deze leerlingen verlengde instructie van de leerkracht. De leerkracht begeleidt de leerlingen bij het inoefenen van de lesstof. Ze maken samen een aantal opgaven en de leerkracht geeft onmiddellijke feedback. Er worden vaak materialen ingezet als extra hulpmiddel zoals het rekenrek, spellingskaarten, het digibord, blokjes, etc. Deze leerlingen hebben vaak meer tijd nodig om de basisstof onder de knie te krijgen. Doordat er in de werkboeken een goed onderscheid wordt gemaakt tussen basis- en verdiepingsstof, kun je met de leerlingen focussen op de basisstof. Ze krijgen voldoende tijd om de basisstof goed in te oefenen. Bij het vak rekenen wordt het bijwerkboek gebruikt om de basis goed in te oefenen. In overleg met ouders wordt er soms extra oefenmateriaal mee naar huis gegeven. 2) Leerlingen die de leerstof gemiddeld beheersen Deze leerlingen volgen de hele instructie van de leerkracht en daarna maken ze zelfstandig de verwerkingsopdrachten om de einddoelen te halen. Mochten ze na de instructie nog vragen hebben, dan kunnen zij zich aansluiten bij de verlengde instructie. Ze kunnen zelf aangeven hoe lang ze de extra oefening met de leerkracht willen volgen. De leerlingen die zelfstandig werken, leren om te gaan met uitgestelde aandacht. Ze kunnen de leerkracht geen vragen stellen tijdens de verlengde instructie. Na de verlengde instructie is dit wel mogelijk, omdat de leerkracht dan een rondje door de klas loopt. Op sommige momenten kunnen leerlingen ook vragen aan elkaar stellen. Als de kinderen klaar zijn, kunnen ze altijd verder met extra werk. 2
3) Leerlingen die de leerstof heel goed beheersen Sommige leerlingen werken volgens een routeboekje door de lesstof. Als er bij een vak nieuwe lesstof wordt aangeboden, doen deze leerlingen (kort) met de instructie mee. Bij bekende lesstof hoeven de leerlingen de instructie niet te volgen en kunnen zij zelfstandig aan de slag. Ook bij de verwerking maken zij minder herhalingsopdrachten en gaan zij sneller naar verdiepingsopdrachten (compacten). Bij rekenen, spelling en taal hebben we pluswerkboeken voor deze leerlingen. Onderwijs op maat buiten de groep Onderwijs op maat in de groep is voor de meeste leerlingen zeer geschikt om te voldoen aan hun onderwijsbehoeften. Voor sommige leerlingen is het nodig om nog extra begeleiding buiten de groep te krijgen. Daarom heeft onze school twee dagen remedial teaching (RT) en twee dagen een plusklas. Remedial teaching Leerlingen die moeite hebben met de leerstof kunnen extra hulp krijgen van onze remedial teacher. Dit gebeurt wanneer verlengde instructie niet meer afdoende is voor een leerling om de leerstof eigen te maken. Er wordt gedurende een periode van een aantal weken aan een leerstofonderdeel gewerkt via een handelingsplan. De leerling wordt gedurende die periode 1 à 2 keer per week uit de groep gehaald om zeer gericht aan een leerstofonderdeel te werken. In overleg met de leerkracht wordt gekeken welke momenten daarvoor het meest geschikt zijn, zodat de leerling zo weinig mogelijk hinder ondervindt van zijn afwezigheid in de groep. Zo wordt er rekening gehouden met het rooster en instructiemomenten in de groep. Er wordt geprobeerd de lessen en de RT zoveel mogelijk op elkaar af te stemmen. Aan het einde van de periode wordt er gekeken aan de hand van een toets of de gestelde doelen in het handelingsplan zijn gehaald. Plusklas Voor meer- en hoogbegaafde leerlingen hebben we, naast verdieping en verrijking in de groep, een Plusklas. Deze leerlingen zitten 1 à 2 uur in de week bij elkaar in een kleine groep. Daardoor creëren we tijd en ruimte om ze de uitdaging te bieden die ze nodig hebben om zich optimaal te ontwikkelen. In de Plusklas wordt projectmatig aan verschillende onderwerpen gewerkt. Deze onderwerpen worden vanuit een andere invalshoek dan in de klas benaderd. Samenwerkend en ontdekkend leren staat centraal. In een kleine groep kan meer aandacht gegeven worden aan 3
talentontwikkeling en de ontwikkeling van sociale- en emotionele vaardigheden. Voor deze leerlingen is het belangrijk dat ze leren leren. Ze leren hun werk te plannen en zelf doelen te stellen. Het is belangrijk de leerlingen uit hun comfortzone te halen. Door de opdrachten kunnen ze tegen hun eigen grenzen aanlopen, fouten gaan maken en leren dat fouten maken mag. De plusklasleerkracht begeleidt ze in dit proces. Ons plusbeleid staat uitgebreid beschreven in het beleidsplan Meer- en hoogbegaafden. Dit beleidsplan kunt u vinden op onze website. Onderwijs op maat in de kleutergroepen Ook in de kleutergroepen wordt onderwijs op maat gegeven. Dit wordt gedurende de dag op diverse manieren gedaan op alle ontwikkelingsgebieden (cognitief, sociaal-emotioneel en motorisch). Het is belangrijk jonge leerlingen spelenderwijs te laten ontdekken en ervaren wat zij met verschillende materialen kunnen doen. Het werken met echte, tastbare materialen (klei, zand, water, puzzels, blokken, verf, etc.) is van groot belang voor de hersenontwikkeling van een kind. In onze kleutergroepen wordt iedere dag gewerkt met ontwikkelingsmateriaal. Er worden diverse vaardigheden geoefend die van belang zijn om op latere leeftijd te kunnen leren lezen, schrijven en rekenen. Alle leerlingen krijgen onderwijs op maat doordat het materiaal aansluit bij de fase van ontwikkeling waarin het kind zich bevindt en worden de leerlingen uitgedaagd om de eigen grenzen te verleggen. Zo is puzzelen een belangrijke vaardigheid. Het helpt leerlingen met het leren waarnemen, ordenen en sorteren en het stimuleert de leerlingen om probleemoplossend te denken. Niet alleen door het werken met de diverse ontwikkelingsmaterialen wordt onderwijs op maat geboden. Ook wordt er tijdens het spel in de hoeken aangesloten bij de ontwikkeling van de leerlingen en kan er gedifferentieerd worden in moeilijkheidsgraad van opdrachten en/of rollenspellen die er gespeeld worden. Door diverse materialen toe te voegen aan de hoeken en de opdrachten aan te passen aan de ontwikkeling van de leerlingen wordt onderwijs op maat geboden. In de hoeken wordt er gewerkt aan de taalvaardigheden en de rekenvaardigheden zoals seriëren, ordenen en tellen. Maatwerk op sociaal-emotioneel gebied Naast de RT en Plusklas kunnen leerlingen extra zorg krijgen via de interne kindercoach (Ilona Mos) en/of de schoolmaatschappelijk werker (Arjan van den Broek). Kindercoach Soms hebben leerlingen problemen of speelt er iets waar ouders of leerkrachten om uiteenlopende redenen geen grip op kunnen krijgen. De problemen die leerlingen ervaren kunnen soms zichtbaar zijn in de vorm van leer- of gedragsproblemen, heftige emoties, vermoeidheid, angsten. Maar vaak zijn ze onzichtbaar en dan is het niet helemaal duidelijk waarom het kind niet lekker in zijn vel zit. Deze leerlingen kunnen hulp krijgen van de kindercoach. In de dagelijkse drukte in en rond een klas is het voor de leerkracht niet altijd mogelijk om tijd vrij te maken voor gesprekken met leerlingen die meer aandacht nodig hebben. Ook als ouder lukt het niet altijd om met het kind te praten over moeilijke, lastige onderwerpen. De kindercoach kan 4
hierbij ondersteunen. Het kan voor een kind al veel betekenen om eens met iemand te praten die neutraal en van buitenaf naar de situatie kijkt. Kindercoaching is een laagdrempelige vorm van begeleiding. Onze kindercoach maakt gebruik van de oplossingsgerichte aanpak. Zij richt zich niet op wat er niet goed gaat, maar kijkt juist naar wat er al wel goed gaat, naar wat wel werkt en hoe iets beter zou kunnen. De coach gaat samen met het kind op zoek naar zijn/haar mogelijkheden en kwaliteiten. Het kind leert zelf de oplossing te vinden om met de moeilijkheden om te gaan. Het doel is om ervoor te zorgen dat het kind weer beter in zijn/haar vel zit, meer zelfverzekerd wordt en beter om kan gaan met zijn of haar uitdagingen in het leven. Het steuntje in de rug door de kindercoach helpt het kind om die stappen te zetten die nodig zijn. Schoolmaatschappelijk werker De schoolmaatschappelijk werker is iedere donderdagochtend in de school aanwezig. Hij biedt begeleiding aan de intern begeleider en leerkrachten door gesprekken en of observaties in de groepen. Ook houdt hij gesprekjes met leerlingen over uiteenlopende onderwerpen op sociaal emotioneel gebied waar leerling tegen aanlopen (zoals pesten, echtscheiding). De gesprekken met de leerlingen vinden alleen plaats met toestemming van de ouders. Hij geeft ook sociale vaardigheidstrainingen aan leerlingen. Ouders kunnen hulp via hem krijgen voor verschillende onderwerpen, bijvoorbeeld situaties in de opvoeding waar ouders tegen aanlopen. Hij is te bereiken via a.vandenbroek@jeugdformaat.nl Nascholing teamleden De teamleden van onze school volgen diverse workshops, cursussen en trainingen om onderwijs op maat te kunnen geven. Hieronder worden enkele voorbeelden genoemd van de deskundigheidsbevordering van het team. Het Directe Instructie Model (DIM) Het Directie Instructie Model is geïntroduceerd o.l.v. het Haags Centrum voor Onderwijs (HCO). De leerkrachten hebben geleerd dat het bij een instructieles heel belangrijk is om het doel duidelijk te maken bij de leerlingen en dat de juiste voorkennis geactiveerd wordt. Bij de uitleg is de leerkracht hardop aan het nadenken, hij doet het voor en geeft een goede samenvatting. Bij het inoefenen gaat de leerkracht samen met de leerlingen aan de slag om de nieuwe leerstof onder de knie te krijgen. Bij het zelfstandig werken geeft de leerkracht verlengde instructie en tenslotte wordt er feedback gegeven aan de leerlingen. De leerkrachten maken zich deze werkwijze eigen d.m.v. klassenbezoeken, coaching en intervisie. Het schrijven van groepsplannen Alle leerkrachten schrijven groepsplannen waarbij de groep wordt ingedeeld in drie niveaus. De leerkrachten helpen elkaar hierbij en kijken ook op andere scholen hoe zij onderwijs op maat geven. 5
Samenwerking 5 scholen Onze school werkt samen met 4 andere scholen in de omgeving (Boldingh, Statenkwartier, Parkiet en Zorgvliet). De directeuren, intern begeleiders en plusklasleerkrachten overleggen samen over het thema Onderwijs op maat en Hoogbegaafdheid. De leerkrachten hebben bij elkaar in de groep gekeken en gesprekken gevoerd waarbij ze veel van elkaar hebben geleerd. Leerkrachten van dezelfde groep zoeken elkaar op, wisselen ideeën uit en sturen elkaar handige tips en materialen. Aandacht voor meer-en hoogbegaafden De teamleden van de 5 scholen hebben gezamenlijk een inspiratiecollege gevolgd over hoogbegaafdheid. Dit college werd gegeven door Tijl Koenderink. Sommige teamleden hebben zich aangesloten bij het netwerk hoogbegaafden van Lucas Onderwijs waarbij kennis met elkaar wordt gedeeld. Ook zijn er collega s naar de voorlichtingsavond op het HCO geweest. Op dit moment heeft onze school overleg met scholen van het Voortgezet Onderwijs om te bespreken of we kunnen samenwerken waarbij we nog beter kunnen inspelen op de onderwijsbehoeften van onze hoogbegaafde leerlingen. Implementatie van nieuwe methoden Onze school heeft de afgelopen jaren veel nieuwe methoden aangeschaft (o.a. rekenen, taal/spelling, schrijven, studievaardigheden, begrijpend lezen). M.b.v. deze methoden kunnen de leerkrachten beter onderwijs op maat geven. D.m.v. intervisie, studiebijeenkomsten en klassenbezoeken wordt kennis met elkaar gedeeld en de afspraken worden vastgelegd. Kleuters De leerkrachten van de groepen 1 en 2 hebben zich aangesloten bij het netwerk Het jonge kind van Lucas Onderwijs. Verder volgen zij diverse workshops bij de Lucas Academie en het HCO waar ze leren hoe ze het beste onderwijs op maat kunnen geven bij de kleuters. En nog veel meer. Hierboven staan enkele voorbeelden waarmee de teamleden zichzelf ontwikkelen op het gebied van Onderwijs op maat. Daarnaast volgen de teamleden nog nascholing over andere onderwerpen zoals ICT, gedrag, pedagogiek, coaching, management, leerproblemen, pesten, etc. Tot slot In deze themabrief heeft u kunnen lezen hoe wij het visiewoord onderwijs op maat vertalen naar de praktijk. Als u nog vragen heeft, bent u van harte welkom bij de leerkrachten of bij mij. Met vriendelijke groet, Karin Zwaveling 6