Inhoudsopgave Conclusies... 2 1. Op weg naar een beter binnenmilieu... 3 a. Aedes en Nationaal Actieplan... 3 b. Respons en representativiteit: hoog... 3 c. Meeste corporaties hebben te maken met klachten over ventilatie... 5 d. Ventilatie is belangrijk, maar er zijn meer aandachtspunten... 5 2. Aedes Programma van Eisen (PvE)... 6 a. 41% van de corporaties kent het Aedes PvE Ventilatiesystemen... 6 b. Corporaties stellen vaker eisen... 6 c. Corporaties die Aedes-PvE niet kennen of gebruiken, overwegen dit wel in de toekomst toe te passen... 7 d. Weinig suggesties ter verbetering van Aedes-PvE... 7 3. Corporaties en nieuwbouwwoningen... 8 a. Corporaties stellen bij alle nieuwbouwwoningen dezelfde eisen... 8 b. Zowel mechanische als balansventilatie scoren hoog... 9 c. Ventilatiesystemen in corporatiewoningen voldoen aan wettelijke minimumeisen... 10 4. Contract en controle... 11 a. Vastlegging in contractstukken vindt steeds vaker plaats... 11 b. Corporaties controleren frequenter of ventilatie voldoet aan de eisen... 12 c. Corporaties vragen vooral inregelrapporten op... 13 d. Corporaties ervaren vaker knelpunten bij opleveringscontrole... 13 5. Aandacht voor ventilatie... 14 a. Corporaties besteden meer aandacht aan opdrachtgeverschap ventilatiesystemen in hun woningen... 14 b. Extra aandacht voor ventilatie concentreert zich op bestaande woningvoorraad... 14 c. Niet alle nieuwe huurders ontvangen een handleiding over gebruik en onderhoud van het ventilatiesysteem... 15
2/16 Conclusies Veel ventilatiesystemen in woningen voldoen niet aan de huidige kwaliteitsnormen. Dit was aanleiding voor een Nationaal Actieplan Ventilatie met daarin voor corporaties de doelstelling om bij nieuwbouw uitdrukkelijk eisen te stellen aan ventilatiesystemen én deze bij oplevering te (laten) controleren. Hieraan gekoppeld heeft Aedes, over verslagjaar 2013, corporaties bevraagd naar hun opdrachtgeverschap bij ventilatiesystemen. Dit laat vergelijking toe met het Aedes-onderzoek over 2012. Vrijwel alle corporaties (83%) kregen in 2013 een of meer klachten over ventilatie. Maar nu is er nog maar één corporatie die deze klachten krijgt voor 5-10 procent van zijn woningen. In de vorige meting was dat nog voor 11 corporaties het geval. Dat komt waarschijnlijk doordat corporaties sinds 2012, zoals ze zelf aangeven, meer aandacht besteden aan opdrachtgeverschap bij ventilatie. Nu de kwaliteit van hun ventilatiebeleid is toegenomen, gaan corporaties hun aandacht richten op hoger geprioriteerde vraagstukken, zoals asbest en brandveiligheid. Toch kondigt nog ruim 50% van de corporaties extra inspanningen aan. Die richten zich op de ventilatiesystemen in de bestaande voorraad. 41 procent van de corporaties kent het Aedes Programma van Eisen voor Ventilatiesystemen. Vaak hanteren corporaties overigens al hun eigen eisen. Van de groep corporaties die het Aedes PvE niet kent of benut, overweegt liefst 60 procent daarvan wel gebruik te maken. Nog meer dan bij de vorige meting zijn corporaties ervan overtuigd (92%) dat de nieuwe ventilatiesystemen in hun woningen tenminste voldoen aan de minimumeisen. Twee derde van de corporaties kan dit aantonen met meetresultaten. 71 procent van de corporaties legt de gewenste eindkwaliteit van ventilatiesystemen vast in contractstukken. Dat is een ruime toename ten opzichte van de vorige meting. Ook de controle bij oplevering blijken corporaties steeds belangrijker te vinden. Bij 45 procent vindt altijd een opleveringscontrole plaats, bij 44% gebeurt dit steekproefsgewijs. Zowel voor vastlegging in contractstukken als voor de opleveringscontrole geldt volgens het Nationaal Actieplan een ambitieniveau van 100 procent. Drie kwart van de corporaties verstrekt bewoners een gebruiks- en onderhoudshandleiding die op begrijpelijke wijze aangeeft hoe voor de betreffende woning het ventilatiesysteem dient te worden gebruikt en welk onderhoud uitgevoerd moet worden. Doelstelling is dat iedere huurder deze handleiding ontvangt.
3/16 1. Op weg naar een beter binnenmilieu a. Aedes en Nationaal Actieplan Aedes ondertekende in 2012 het nationale Actieplan Kwaliteitsverbetering Ventilatievoorzieningen. Dat was nodig vanwege de onrust die afgelopen jaren ontstond over gebrekkige ventilatie en slecht aangelegde of ingeregelde ventilatiesystemen in nieuwbouwwoningen (zowel in huur- en koopsector). De helft van alle mechanische ventilatiesystemen in Nederlandse woningen voldeed niet aan de actuele minimum kwaliteitseisen. In het Actieplan Kwaliteitsverbetering verbonden de ondertekenaars en de staatssecretaris zich aan maatregelen die ervoor zorgen dat ieder ventilatiesysteem bij oplevering daadwerkelijk voldoet aan de wettelijke eisen. Aedes stelde de branche daarvoor al een model-programma van Eisen (PvE) Ventilatiesystemen ter beschikking. Deze is als download beschikbaar op www.aedes.nl. Toezegging van Aedes in Actieplan Ventilatie (juli 2012): Aedes zal: - haar leden actief stimuleren om de handleiding te gebruiken en op basis van de handleiding adequate eisen in hun PvE s op te nemen - Na een halfjaar het gebruik van de handleiding evalueren en zo nodig aanpassen - Het gebruik van de handleiding en het opnemen van adequate eisen in PvE s monitoren. - Jaarlijks rapporteren bij welk percentage van de nieuwbouwwoningen voor de bouw waarvan hun leden opdracht hebben gegeven in de voorafgaande periode, sprake was van opname van adequate eisen in de PvE s. Het Actieplan kent o.m. als streven dat alle corporaties uiterlijk in 2015: aan installateurs opdragen om de kwaliteit van de geleverde installaties aan te tonen. zorgen voor heldere informatieoverdracht aan de huurders over het gebruik van de ventilatiesystemen. In oktober 2014 is de Tweede Kamer geïnformeerd dat het Actieplan tussentijds wordt beëindigd. Volgens de betrokken bewindspersonen zal het namelijk niet lukken het doel van het Actieplan te realiseren. Op grond van de beperkte vraag naar de ontwikkelde instrumenten (documenten, voorlichting, prestatiekeuring) stellen zij nu al vast dat niet alle opgeleverde nieuwbouwwoningen in 2015 zullen beschikken over goede ventilatievoorzieningen. b. Respons en representativiteit: hoog Eind september 2014 heeft Aedes een webquestionnair verzonden aan de leden. De vragen hebben betrekking op het jaar 2013. In 2013 is een vergelijkbaar, maar niet identiek onderzoek gedaan naar de situatie in 2012. Doel is in kaart te brengen hoe de corporatiesector gestalte geeft aan zijn opdrachtgeverschap bij ventilatiesystemen. De rapportage is op brancheniveau. De individuele antwoorden zijn vertrouwelijk en de resultaten zijn niet te relateren aan een corporatie.
4/16 In totaal zijn 332 (2013: 356) corporaties benaderd, waarvan er 110 (33%) de vragenlijst hebben beantwoord (2013: 38 %). Met deze hoge respons is er sprake van een representatief beeld van de corporatiesector. De resultaten kunnen vertaald worden naar de hele corporatiesector. Respons 110 beantwoord niet-beantwoord 222 Aantal corporaties dat heeft meegewerkt aan het Aedes-onderzoek 30 25 20 15 10 5 0 0-750 751-1.500 1.501-2.500 2.501-5.000 5.001-10.000 10.001-25.000 meer dan 25.000 Hoeveel woningen heeft uw corporatie (n=110)?
5/16 c. Meeste corporaties hebben te maken met klachten over ventilatie In het onderzoek van 2013 is voor het eerst een globaal beeld verkregen van klachten die corporaties krijgen over ventilatie in hun woningen. Door de brede antwoordcategorieën zijn geen uitspraken mogelijk over absolute aantallen klachten. 15 procent van de corporaties kreeg in de vorige meting (verslagjaar 2012) geen klachten over ventilatie en binnenmilieu. Nu geldt dit voor 17 procent. Over 2012 hadden de klachten bij elf corporaties (9%) zelfs betrekking op 5 10 procent van hun woningbezit (mogelijk vanwege complex-matige problematiek), maar dat treffen we nu niet meer aan. 90 80 70 60 50 40 30 2012 2013 20 10 0 geen 0-5% vhe 5-10 % vhe > 10% vhe Bij hoeveel wooneenheden (vhe) hebben woningcorporatie in 2012 en in 2013 te maken gehad met klachten over het ventilatiesysteem (binnenmilieu)? d. Ventilatie is belangrijk, maar er zijn meer aandachtspunten Corporaties is gevraagd om op een schaal van 1 t/m 5 het belang van ventilatie binnen de bedrijfsvoering te waarderen. Dit laat een gemiddelde score van 3.3 zien. Dat is lager dan bijvoorbeeld de issues asbest (4.0), brandveiligheid (3.8) en open verbrandingstoestellen (3.6).
6/16 5 = hoge prioriteit 4 3 2 1 = geen extra inspanningen nodig 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% Op een schaal van 1 t/m 5; hoe groot is bij uw bedrijfsvoering het belang van ventilatie? 2. Aedes Programma van Eisen (PvE) a. 41% van de corporaties kent het Aedes PvE Ventilatiesystemen In 2013 geeft de helft van de corporaties aan bekend te zijn met het Aedes model-programma van Eisen voor Ventilatiesystemen. Dat hoeft overigens niet te betekenen dat die corporaties ook het Aedes PvE daadwerkelijk gebruiken (zie b.). Evenmin is het gezegd dat corporaties, die niet bekend zijn met het PvE, daarmee geen goede opdrachtgevers zouden zijn. Vaak hebben zij al eigen eisen die op (tenminste) hetzelfde niveau (kunnen) liggen. Voor 2014 komt een opvallend resultaat tevoorschijn: 41% van de corporaties zegt bekend te zijn met het Aedes PvE; bijna 10% minder dan vorig jaar. Dat hoeft overigens geen probleem te zijn; het PvE van Aedes is slechts een hulpmiddel. Het kan best zijn dat corporaties op andere manieren (al dan niet gebaseerd op het Aedes-PvE) het kwaliteitsniveau omhoog brengen, zoals blijkt uit de antwoorden op de andere vragen in dit onderzoek. b. Corporaties stellen vaker eisen Corporaties die bekend zijn met het Aedes PvE nemen het niet integraal over, maar benutten onderdelen ervan. In 2013 paste 21 procent van de corporaties het Aedes PvE geheel of gedeeltelijk toe. Dat is nu 27 procent. Voornaamste reden om het Aedes PvE niet te gebruiken is dat corporaties hun eigen eisen hebben geformuleerd (59%) en ook dat is een toename ten opzichte van de vorige meting. Nog maar 14% heeft nog geen eisen opgesteld, kent het Aedes PvE, maar benut het niet (was in 2012 23%).
7/16 70% 60% 50% 40% 30% stelt eigen eisen (gedeeltelijk) gebruik Aedes PvE stelt (nog) geen eisen 20% 10% 0% 2012 2013 Het gebruik van het Aedes PvE door corporaties die ermee bekend zijn. c. Corporaties die Aedes-PvE niet kennen of gebruiken, overwegen dit wel in de toekomst toe te passen Een grote groep corporaties kent het Aedes-PvE niet of maakt er geen gebruik van. Van deze groep overweegt echter 60% in de toekomst wel het PvE te gaan gebruiken 1. Het hanteren van eigen eisen is voor veel corporaties reden om niet het Aedes-PvE te overwegen. Doordat deze corporatiemedewerkers vaak onbekend zijn met de inhoud van het PvE kunnen zij niet altijd inschatten of het in de toekomst een zinvol tool is voor hun organisatie. De toegevoegde waarde, zo meldt men dan, is niet bekend. Ook kan de motivatie zijn dat huurders tevreden zijn of in de praktijk weinig vervuiling waarneembaar is. Soms wordt aangevoerd dat we uitgaan van het Bouwbesluit ; de praktijk heeft echter laten zien dat het stellen van die eis niet vanzelfsprekend leidt tot het gevraagde resultaat. d. Weinig suggesties ter verbetering van Aedes-PvE De corporaties is een aantal suggesties voorgelegd ter verbetering van het PvE. Het kan gaan om vereenvoudigen/ inkorten, gebruiksvriendelijker maken, uitbreiden met richtlijnen voor onderhoud of bijv. aanvullen met nieuwe technologieën. Deze vraag levert echter slechts een beperkt aantal suggesties op en leent zich niet voor conclusies. 1 Ruim 10% van de corporaties neemt zich voor in 2015 het Aedes PvE te gaan gebruiken (zie: hoofdstuk 4 c.)
8/16 3. Corporaties en nieuwbouwwoningen Een groot aantal corporaties (27%) dat de onderzoeksvragen heeft beantwoord, heeft geen woningen opgeleverd in 2013. Vier corporaties in het onderzoek hebben meer dan 200 woningen opgeleverd: aantal opgeleverde nieuwbouwwoningen in 2013 11 4 31 geen nieuwbouw 1 t/m 20 woningen 19 21 t/m 50 51 t/m 100 101 t/m 200 20 > 200 30 Verdeling van het aantal opgeleverde woningen naar respondent (2013) a. Corporaties stellen bij alle nieuwbouwwoningen dezelfde eisen Indien een corporatie het Aedes PvE, of een gelijkwaardig eisenpakket, gebruikt, wil dat nog niet zeggen dat deze ventilatie-eisen altijd worden gesteld. Het vorige onderzoek liet zien dat corporaties niet over de hele linie dezelfde eisen stelden bij hun nieuwbouwwoningen. In de nieuwe meting blijkt dat corporaties hun ventilatie-eisen toepassen op al bijna al hun nieuwbouw en nauwelijks nog onderscheid maken.
9/16 Voor welk % nieuwbouw wooneenheden past een corporatie het Aedes PvE toe? 3% 3% 2% 24% 68% alle VHE 80-100 van de VHE 50-80 % van de VHE 20-50% van de VHE 0-20% van de VHE Bij welk % van het aantal wooneenheden waarvoor uw corporatie in 2013 opdracht verleende, zijn de ventilatie-eisen uit het Aedes PvE, of gelijkwaardig, toegepast? b. Zowel mechanische als balansventilatie scoren hoog Het Aedes PvE is geschreven voor de toepassing van de twee meest gebruikte systemen: natuurlijke luchttoevoer met mechanische luchtafvoer (mechanische afzuiging) en mechanische luchttoevoer en luchtafvoer met warmteterugwinning (balansventilatie). Corporaties maken gebruik van beide, waarbij opvalt dat balansventilatie weer in de lift zit.
10/16 90 80 80 70 60 64 50 40 30 20 10 0 mechanische ventilatie balansventilatie CO2-gestuurd 8 Ventilatiesystemen die corporaties toepassen in nieuwbouwwoningen (procentueel)(meerdere antwoorden mogelijk) c. Ventilatiesystemen in corporatiewoningen voldoen aan wettelijke minimumeisen De corporaties is gevraagd hoe zij de opleveringskwaliteit van hun ventilatiesystemen beoordelen: Denkt u dat de ventilatiesystemen in uw nieuwbouwwoningen (opgeleverd in 2013) tenminste voldoen aan de wettelijke minimumeisen? Meer nog dan bij de vorige meting (nu 93%, vorig jaar 82%) zijn corporaties ervan overtuigd dat tenminste is voldaan aan de wettelijke minimumeisen. In het vorige onderzoek kon 17 procent geen uitspraak te doen, maar die onduidelijkheid is verdwenen. Bij inmiddels al 66 procent van de corporaties wordt aantoonbaar het niveau van het Bouwbesluit gerealiseerd. Bij een derde van de corporaties lijkt dat nog niet te worden onderbouwd met meetresultaten.
11/16 Voldoen de opgeleverde ventilatiesystemen (2013) aan minimumeisen? 2% 5% ja, aantoonbaar 27% ja, maar geen meetresultaten bekend waarschijnlijk niet allemaal 66% weet niet 4. Contract en controle Het Aedes PvE is een hulpmiddel dat door Aedes ter beschikking is gesteld. Maar het stellen van eisen biedt geen enkele garantie, zo heeft het verleden uitgewezen, dat corporaties de gewenste (of letterlijk: de geëiste) kwaliteit ook daadwerkelijk terugzien in hun woningen. Het belangrijkste voor de corporatie is: a) Dat aan het begin de juiste eisen gesteld worden, overeenkomend met de gewenste eindkwaliteit en dat deze worden vastgelegd in de contractstukken (zie 4a) ; b) Dat bij oplevering gecontroleerd wordt of aan de gestelde eisen voldaan wordt (zie 4b). In de contractstukken zal de corporatie heldere, toetsbare prestatie-eisen moeten vastleggen. Het is dus van essentieel belang dat het ventilatie PvE integraal onderdeel van de contractstukken is. Het zal ook bij alle partijen die aan een project meewerken vooraf duidelijk moeten zijn dat het PvE leidend is. a. Vastlegging in contractstukken vindt steeds vaker plaats Bij 70 % (was in 2013: 57 %) van de corporaties worden de ventilatie-eisen altijd in contractstukken vastgelegd. Nog eens 12 procent doet dit soms. Het Aedes PvE stelt dat vastlegging in contractstukken in alle gevallen dient te gebeuren. Nog maar 10 procent (in 2013 nog 20%) van de corporaties legt de eisen niet contractueel vast.
12/16 Zijn de ventilatie-eisen vastgelegd in contractstukken 10% 8% 12% 70% altijd vastgelegd soms vastgelegd niet vastgelegd weet niet b. Corporaties controleren frequenter of ventilatie voldoet aan de eisen Vanaf het begin dient, aldus het Aedes PvE, in de contractstukken vast te liggen dat uiteindelijk (bij oplevering) door een onafhankelijke partij een opleveringscontrole uitgevoerd wordt. Bij deze opleveringscontrole wordt getoetst aan het PvE. Met behulp van metingen en inspecties is dan objectief te bepalen of aan de gestelde prestatie-eisen is voldaan. Als uit de toetsing blijkt dat niet is voldaan aan de eisen, dan behoort de uitvoerende partij de gebreken alsnog te herstellen. Corporaties blijken controle belangrijk te vinden. Bij 45% (2013: 40%) van de corporaties vindt altijd een opleveringscontrole plaats. Nog eens 44% voert steekproefsgewijs controles uit. Overigens gaat het Aedes PvE er van uit dat bij iedere oplevering van een woning controle plaatsvindt. Een klein aantal corporaties (9%) controleert nog niet of de gevraagde kwaliteit daadwerkelijk is geleverd.
13/16 Controle op realisatie gestelde ventilatie-eisen 9% 2% 44% 45% altijd controle steekproefsgewijs geen controle weet niet c. Corporaties vragen vooral inregelrapporten op De controle door corporaties op de geleverde kwaliteit vindt vooral plaats door inregelrapporten op te vragen. Soms ook in combinatie met steekproefsgewijze metingen door (veelal) een extern bureau. 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 opvragen inregelrapporten steekproeven door ext.bureau eigen metingen anders Hoe controleren corporaties of de opgeleverde ventilatiesystemen voldoen aan de eisen? d. Corporaties ervaren vaker knelpunten bij opleveringscontrole
14/16 In 2013 waren corporaties nog van mening dat zij over voldoende mogelijkheden beschikken om ervoor te zorgen dat de ventilatiesystemen in op te leveren woningen controleerbaar voldoen aan de wettelijke eisen. 94 % beantwoordde deze vraag toen positief. Slechts 6% zag wat knelpunten. De nieuwe meting laat een ander beeld zien. Nu is nog maar 64% positief over de mogelijkheden. Er worden knelpunten gesignaleerd door het ontbreken van apparatuur, door gebrek aan kennis en vanwege de kosten. Er is geen verklaring voorhanden waarom deze perceptie zo is gewijzigd. 5. Aandacht voor ventilatie a. Corporaties besteden meer aandacht aan opdrachtgeverschap ventilatiesystemen in hun woningen Opnieuw is onderzocht of er bij corporaties, in vergelijking met de voorgaande vijf jaar, nu meer aandacht is voor het opdrachtgeverschap bij ventilatiesystemen in woningen. In de vorige meting was driekwart van de corporaties van mening dat er binnen de organisatie toegenomen aandacht bestaat voor ventilatie. Ook nu geven veel corporaties (60%) aan dat zij extra aandacht besteden aan ventilatie in vergelijking met de afgelopen periode (2006-2012). De overige corporaties hebben geen onderscheid geconstateerd. Mogelijk stabiliseert de aandacht voor dit onderwerp zich; het gewenste niveau komt immers sectorbreed in beeld. b. Extra aandacht voor ventilatie concentreert zich op bestaande woningvoorraad Inmiddels is 30 procent (2013: 25%) van de corporaties van mening dat gezien de kwaliteit van haar ventilatiebeleid er geen extra aandacht nodig is. Bij 6% (2013: 10%) van de corporaties zijn er voor komend jaar andere prioriteiten. Ruim 50% kondigt extra inspanningen aan. Deze zijn grotendeels op de bestaande voorraad gericht en kunnen daarmee het aantal ventilatieklachten reduceren. Ventilatieklachten waarmee sommige corporaties te maken hebben, concentreren zich nu vooral in bestaande woningen.
15/16 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 % nee, kwaliteit is al goed nee, andere prioriteiten gaat PvE gebruiken bij nieuwbouw bij onderhoudscyclus bestaande bouw bij renovatie mogelijk extra aandacht Gaat u in 2015 extra aandacht besteden aan goede ventilatie in uw woningvoorraad? (meerdere antwoorden mogelijk) c. Niet alle nieuwe huurders ontvangen een handleiding over gebruik en onderhoud van het ventilatiesysteem Doelstelling is dat vanaf 2015 alle nieuwe huurders een gebruikershandleiding ontvangen waarin aandacht wordt besteed aan gebruik en onderhoud van het ventilatiesysteem. In de vorige meting bleken nieuwe huurders bij de meeste corporaties al deze handleiding te ontvangen (85%). Volgens de nieuwe meting zou echter nog bij één op de vier corporaties niet voldoende informatie aan de nieuwe huurder worden verstrekt. Uit het LPB Sight-onderzoek 2 in opdracht van het ministerie van IenM kwam het beeld naar voren dat ca. 70 procent van de beoordeelde projecten beschikt over een gebruiks- en onderhoudshandleiding, die op begrijpelijke wijze aangeeft hoe voor de betreffende woning het ventilatiesysteem dient te worden gebruikt en welk onderhoud uitgevoerd moet worden. 2 Monitoring actieplan ventilatie, Nulmeting opgeleverde woningen 2011-2012 september 2014
16/16 Den Haag, 19 januari 2015 Voor vragen en reacties over het onderzoek en het rapport: r.goes@aedes.nl