Samenvatting en conclusies

Transcriptie

1 Samenvatting en conclusies Inleiding In het kader van de Monitor en evaluatie Tweede Fase HAVO / VWO heeft het ITS voor het Ministerie van OCenW, directie voortgezet onderwijs, onderzoek gedaan in het schooljaar en bij leerlingen naar de studielast in de Tweede Fase. Over het onderzoek in het schooljaar is gerapporteerd eind 2001 / begin Het uitgangspunt in de onderzoeken was de situatie in de Tweede Fase na de wijzigingen van 14 januari De vragen die met dit onderzoek beantwoord moesten worden hebben te maken met: - de tijdsbesteding van leerlingen in de Tweede Fase; - de ervaren studielast bij een aantal vakken; - de studeerbaarheid van de programma s in relatie tot de wijze waarop de school de Tweede Fase na januari 2000 heeft georganiseerd. Dit onderzoeksverslag heeft betrekking op het tweede meetjaar (schooljaar ). Het onderzoek is uitgevoerd op 15 scholen verspreid over het land. Deze zijn vooral geselecteerd op basis van het startjaar Tweede Fase (1998 of 1999). In totaal zitten er op de vijftien scholen bijna 5000 leerlingen in de Tweede Fase. Het onderzoek is uitgevoerd in twee deelonderzoeken: - deelonderzoek 1: tijdsbesteding Tweede Fase - deelonderzoek 2: beleving en studeerbaarheid Tweede Fase. Deelonderzoek 1 bestond uit een meting van de tijdsbesteding in één week (gemiddeld drukke periode volgens opgave school) via de tijdschrijfmethode. De gegevens hiervan zijn door de leerlingen op school of thuis overgebracht op een digitale tijdsbestedingsmeter. Dit deel is uitgevoerd in de periode februari 2002 tot en met eind april Deelonderzoek 2 is uitgevoerd via een schriftelijke vragenlijst die in april/ mei 2002 bij de leerlingen is afgenomen. De scholen die hebben deelgenomen ontvangen een korte rapportage van de resultaten van hun school en de vergelijking van hun school met de andere scholen. Daarnaast zijn de scholen tussentijds op de hoogte gesteld van de resultaten tot op dat moment. Resultaten en conclusies Het onderzoek is uitgevoerd in twee deelonderzoeken. De respons bij deelonderzoek 1 - tijdsbesteding Tweede Fase - was niet hoog. Hoewel in vergelijking met vorig jaar het aantal metingen is teruggebracht van drie naar een is de respons vergelijkbaar laag (20%). Op een aantal leerlingkenmerken ontstonden er hierdoor significante verschillen tussen de responsgroep en de totale groep leerlingen op de 15 deelnemende scholen. Om toch uitspraken te kunnen doen over de totale groep is bij de berekening van de resultaten via weging hiervoor gecorrigeerd. In deelonderzoek 2 - beleving en studeerbaarheid - was de respons hoog (bijna 70%). Ook hier is er bij de analyses op een aantal kenmerken gewogen vanwege afwijkingen tussen respons en populatie.

2 Deelonderzoek 1 Tijdsbesteding Tijdsbesteding schoolwerk De gemiddelde tijdsbesteding van leerlingen aan schoolwerk (contacturen, zelfstudie-uren met begeleiding, zelfstudie-uren zonder begeleiding en huiswerk) is bijna 38 uur (eerste meetjaar bijna 39 uur). De spreiding is echter groot. Iets meer dan 20 procent (eerste meetjaar ruim 40%) besteedt aan schoolwerk tot 35 uur, bijna 45% (eerste meetjaar 35%) van de leerlingen besteedt er tussen de 35 en 45 uur aan, 26% (eerste meetjaar 18%) tussen de 45 uur en 55 uur en ruim 7% (eerste meetjaar 7%) meer dan 55 uur. In vergelijking met vorig jaar constateren we dus, ondanks een lager gemiddelde besteding aan schoolwerk, een verschuiving naar meer leerlingen die langer bezig zijn met schoolwerk. Er zijn geen significante verschillen in de tijdsbesteding aan schoolwerk naar de schoolvariabele startjaar (vorige meting: minder uren aan schoolwerk in startjaar 1998). Wel naar leerlingkenmerken zijn er significante verschillen. Meisjes, allochtonen en leerlingen met het profiel Natuur & Gezondheid besteden verhoudingsgewijs meer uren aan schoolwerk. In grote lijnen komen de resultaten overeen met de resultaten in het eerste meetjaar. Hoe verhoudt deze gevonden 40 uur zich nu met de studielastbenadering in de Tweede Fase? Deze benadering gaat uit van de tijd die een gemiddelde leerling nodig heeft om zich een bepaalde hoeveelheid stof eigen te maken, zowel op school als thuis. In veertig weken (!) van veertig uur is voor studielast dan 1600 uur beschikbaar. Als we er van uitgaan dat de tijdsbesteding aan schoolwerk dekkend is voor het eigen maken van de leerstof thuis en op school dan is de overeenkomst voor de gemiddelde leerling redelijk te noemen. Tijdsbesteding huiswerk De tijdsbesteding aan huiswerk ook een onderdeel van de tijdsbesteding aan schoolwerk verdient speciale aandacht. Gemiddeld wordt er door leerlingen 13,5 uur (eerste meetjaar ruim 15 uur) aan besteed. Meisjes, vwo-leerlingen en allochtone leerlingen besteden meer tijd aan huiswerk. Dit geldt ook voor leerlingen met het profiel Natuur & Gezondheid. Als er sprake is van significante verschillen tussen leerlingen in de tijdsbesteding aan schoolwerk heeft dit vrijwel steeds te maken met meer uren besteed aan huiswerk Tijdsbesteding aan werk/baantjes Bijna 75 procent (eerste meetjaar 73%) van de leerlingen heeft werk en gemiddeld wordt hier bijna 7 uur aan besteed. Ook hier is de spreiding groot. Zo heeft ongeveer een kwart van de leerlingen werk waaraan gemiddeld per week meer dan 10 uur wordt besteed en ook ruim een kwart heeft werk waaraan tot zes uur wordt besteed. Jongens besteden meer tijd aan baantjes en hebben ook vaker een baantje. Verder hebben vwo-leerlingen vaker geen baan dan havo-leerlingen. Hetzelfde geldt voor allochtonen. Allochtone leerlingen besteden ook minder tijd aan baantjes. Met deze belangrijkste resultaten uit deelonderzoek 1 naar de tijdsbesteding van leerlingen is de gemiddelde week van een leerling in de Tweede Fase in kaart gebracht. De gemiddelde belasting van de school benadert de 40 uur tot op twee uur en zoals we zagen komt dit redelijk overeen met hetgeen bedoeld is. Huiswerk neemt een groot deel van de tijdsbesteding / belasting in (rond 14 uur). De gemiddelde tijd besteed aan baantjes is bijna 7 uur waarbij geldt dat bijna 75 procent van de leerlingen een baantje heeft. Dit alles vastgesteld met een meting in een gemiddeld drukke week op basis van tijdschrijven. Vergelijking met andere gegevens In de rapportage over het eerste meetjaar hebben we de gevonden resultaten vergeleken met de resultaten van de tijdsbesteding uit het Nibud Scholierenonderzoek 1999 / Er waren nogal wat

3 verschillen tussen de uitkomsten van beide onderzoeken. Omdat het Nibud echter geen nieuw onderzoek naar de tijdsbesteding heeft gedaan, laten we een vergelijking van onze gegevens hier achterwege. Voor belangstellenden verwijzen we voor een vergelijking naar de rapportage van het eerste meetjaar. Instrument Tijdsbesting Sinds oktober 2002 staat op internet het door het ITS ontwikkelde instrument de Tijdsbestedingsmeter. Scholen kunnen hiermee zelf de tijdsbesteding van leerlingen meten. Van de Tijdsbestedingsmeter kan gratis gebruik gemaakt worden. Nadat de school het onderzoek heeft afgesloten (voldoende leerlingen hebben tijdgeschreven en de digitale vragenlijst ingevuld), ontvangt de school automatisch een korte rapportage met resultaten. Naast de gemiddelde tijdsbesteding worden de resultaten in overzichtelijke tabellen uitgesplitst naar schooltype, leerjaar, geslacht, profiel en herkomst. Het instrument is te vinden op Voor vragen kunt u terecht bij het ITS: Jos van Kuijk (J.v.Kuijk@its.kun.nl) Deelonderzoek 2 Beleving en studeerbaarheid Wat betreft de beleving van de Tweede Fase is gevraagd of er aan verschillende vakken veel tijd wordt besteed, of de vakken moeilijk zijn en ze er veel van leren en of de feitelijke tijd besteed aan vakken overeenkomt met de geplande tijd eraan. Vervolgens is gevraagd naar de mening van leerlingen op een aantal kenmerken en uitgangspunten van de Tweede Fase (o.a. profiel, zelfstandigheid, geinformeerdheid en mate van voorbereiding op de Tweede Fase). Ook lastenverlichtende maatregelen zijn aan leerlingen voorgelegd met als doel ze te waarderen. De studeerbaarheid van de Tweede Fase tenslotte is uiteengelegd in 40 vragen en is in de analyse geclusterd tot acht dimensies. Leerlingen besteden aan de vakken in verschillende mate veel tijd. De wis- en natuurkunde vakken scoren hierbij hoog, terwijl aan de vakken ANW, CKV1 en Duits en Frans 1 het minst veel tijd wordt besteed. Ook als het om de moeilijkheid van vakken gaat scoren alle wiskundevakken zeer hoog. CKV1 wordt het minst moeilijk gevonden. Ook bij vakken waar men veel van leert staan de wiskundevakken vooraan. Ze moeten deze positie delen met economie, natuurkunde, management en organisatie en Frans 1,2. Opmerkelijk daarbij is het gegeven dat Frans 1 en Duits 2 laag scoren als het om leereffecten gaat terwijl Frans 1,2 en Duits 1,2 redelijk hoog scoren wat dit betreft. Ongeveer driekwart van de leerlingen vindt dat de feitelijke hoeveelheid leerstof overeenkomt met de geplande hoeveelheid. Meer leerlingen bij de vakken wiskunde B1, management en organisatie en wiskunde B1,2 geven aan dat de feitelijke hoeveelheid meer is dan de geplande. Bij de hoeveelheid tijd besteed aan vakken, de moeilijkheid ervan, of men er veel van leert en bij de verhouding tussen feitelijke hoeveelheid leerstof en geplande hoeveelheid zijn er vaak significante verschillen naar schooltype, leerjaar, geslacht, profiel en herkomst. Het voert te ver daar hier in deze samenvatting uitgebreid op in te gaan. Over een aantal uitgangspunten, voorwaarden en kenmerken van de Tweede Fase denken leerlingen kort samengevat als volgt: - leerlingen zijn van mening dat ze in de basisvorming slecht zijn voorbereid op de Tweede Fase; - over de rechten, plichten en regelingen zijn ze net voldoende ingelicht; - over de keuze van het profiel en de begeleiding daarbij zijn ze zeer tevreden; - (zeer) negatief zijn ze over de grote hoeveelheid vakken en de geringe keuzemogelijkheden binnen de profielen;

4 - ook negatief zijn ze over de overladenheid van het programma. Ze komen vaak tijd te kort om alles af te krijgen. Kortom de Tweede Fase is druk; - leerlingen zijn zeer negatief over de vrijheid die ze krijgen om studieprogramma in eigen tempo af te werken; - de school stimuleert leerlingen kennelijk ook niet erg bij zelfstandig werken en leerlingen worden ook niet op de eigen verantwoordelijkheid hierbij gewezen; - over de hulp bij problemen of dreiging van achterstand zijn leerlingen noch positief noch negatief in de Tweede Fase en - ook over de gelegenheid die leerlingen krijgen om hun zegje te doen over de Tweede Fase zijn leerlingen noch positief, noch negatief. Kortom een wisselend beeld op uitgangspunten en voorwaarden. Waarbij de geringe zelfstandigheid (eigen tempo werken) het meest in het oog springt. Over de studeerbaarheid van de Tweede Fase denken leerlingen in grote lijnen op de acht dimensies als volgt: Overwegend positief zijn leerlingen over: - de rol van de leraar: dit wat betreft het terecht kunnen met problemen bij de leraar, de eerlijke beoordeling, het uitleggen van de leerstof en de wijze waarop ze lesgeven voor het kunnen verwerken van de leerstof; - duidelijkheid over de beoordeling: de eisen de gesteld worden bij werkstukken en opdrachten zijn duidelijk evenals en de wijze van toetsing en afsluiting; - voorzieningen: de schoolgebouwen zijn volgens de leerlingen goed geschikt voor onderwijs in de Tweede Fase. Ook de bibliotheek-/ mediatheekvoorzieningen zijn voldoende toegankelijk; - overige aspecten: over de schoolboeken zijn leerlingen zeer te spreken. Overwegend neutraal zijn leerlingen over: - de studiewijzers: deze dragen niet echt bij aan het beter plannen en aan beter zelfstandig studeren. Wel krijgen leerlingen er een wat beter overzicht op de vakken door. - de organisatie van de Tweede Fase: over de hoeveelheid toetsen, het aantal vakken en de spreiding ervan over het jaar zijn leerlingen noch positief, noch negatief; - voorzieningen: de aanwezigheid van voldoende computers waar leerlingen direct op terecht kunnen; - overige aspecten: leerlingen zijn redelijk neutraal over het gemak waarmee ze op school zelfstandig kunnen werken en ook over de verhouding verantwoordelijkheid van de leraar en verantwoordelijkheid van de leerling bij het leren op school zijn ze neutraal. Overwegend negatief zijn leerlingen over: - de rol van de leraar: leerlingen vinden niet dat leraren gevarieerd, interessant en uitdagend lesgeven en ook hebben leraren niet zo veel zicht op de tijd die het ze kost om werkstukken en verslagen te maken; - de planning en afstemming: over alle aspecten afstemming bij opgeven werkstukken en opdrachten, opgeven toetsen en spreiding van werkstukken zijn leerlingen zeer - negatief. Er is in vergelijking met vorig jaar eerder sprake van een verslechtering dan van een verbetering. - huiswerk: het maken van opdrachten en huiswerk kost ze zeer veel tijd. Verder komen ze in de zelfstudie-uren nauwelijks toe aan het maken van huiswerk; - overige aspecten: de school houdt weinig rekening met de opmerkingen van leerlingen over te veel studie of de manier van lesgeven van leraren. Ook over de hulp die leerlingen krijgen bij het zelfstandig werken zijn leerlingen niet te spreken.

5 Zowel bij de mening van leerlingen over uitgangspunten en voorwaarden als bij de mening over de studeerbaarheid zijn er significante verschillen naar startjaar, geslacht, schooltype, leerjaar, profiel en herkomst van leerlingen. We verwijzen hiervoor naar de desbetreffende paragrafen. Instrument studeerbaarheid per vak Dit onderzoek naar de studeerbaarheid en de daarbij gebruikte vragenlijst heeft samen met een parallellopend onderzoek naar de studielast in de Tweede Fase in opdracht van het LPC Onderwijsonderzoek eveneens geleid tot een instrument waarmee scholen zelf de studeerbaarheid per vak kunnen onderzoeken (zie bijlage 4). Scholen kunnen ook van dit instrument gratis gebruik maken via internet. Na deelname ontvangt de school een korte rapportage in de vorm van tabellen over de gemiddelde scores. Daarnaast zijn er uitsplitsingen, indien mogelijk, naar geslacht, schooltype, leerjaar en profiel. Omdat het bij de studeerbaarheid per vak gaat om individuele leraren is het noodzakelijk dat er binnen de school brede overeenstemming is over het gebruik van dit instrument. Ervaring heeft uitgewezen dat het instrument zowel gebruikt kan worden voor het meten van de studeerbaarheid als dat ook binnen het personeelsbeleid er gebruik van gemaakt kan worden. Het instrument is te vinden op Voor vragen kan contact worden opgenomen met het ITS: Jos van Kuijk