18 personeelsbehoud GEEF ME VLEUGELS, In deze tijden van tekorten is werkgevers er veel aan gelegen om ons binnenboord te houden. Voorwaarde 1: zorg dat we met plezier werken. Dat betekent: meer autonomie, ruimte om te leren en oprechte aandacht. tekst Margot Hamel fotografie istock nursing juni 2019 19NUR006_pag 18-23_Personeelsbehoud dtv dtv.indd 18 28-05-2019 12:16:41
wat kan je werkgever doen aan personeelsbehoud? 19 DAN BLIJF IK Verpleegkundigen die fluitend hun werk doen: dat wil elke werkgever wel! Het verklaart ook de intrede van de chief happiness offi cer in Nederlandse zorginstellingen, een medewerker die zich voornamelijk bezighoudt met het werkplezier van medewerkers. Hoeveel er werkzaam zijn in instellingen is niet bekend. Maar onlangs meldden zich 80 mensen uit ruim 60 zorginstellingen aan voor de nieuwe Chief Happiness Offi cers community 1, een initiatief van FWG Progressional People (PP), een adviesbureau voor de zorg. Met deze community wil FWG de uitwisseling van ideeën en ervaringen tussen zorgorganisaties bevorderen. Beweging Want werkplezier is een serieus thema, staat ook voor Sabine Uitslag (46) vast. Zij is voormalig verpleegkundige, verplegingswetenschapper en Tweede Kamerlid, en werkt nu als chief inspiration offi cer werkplezier bij FWG PP. Haar doel: 1 miljoen gelukkige medewerkers in de zorg. Hoe wil ze dat bereiken? We zijn bezig een beweging te creëren van zorgmedewerkers die trots zijn op hun vak en vanuit hun hart spreken en werken. Het is echt tijd voor positieve verhalen personeelsbehoud in de zorg, concludeerde de commissie Werken in de Zorg afgelopen december. 3 Deze commissie houdt onder meer de voortgang van de regionale actieplannen tegen de tekorten in de gaten. Met de kraan open gaat er veel water in, zei de commissie, maar een groot deel daarvan loopt er razendsnel weer uit. In 2017 verliet bijna 1 op de 5 zorgmedewerkers zijn of haar werkgever, ruim 8 procent verliet de zorg zelfs helemaal. De oorzaken zijn gevat in een deprimerend rijtje: hoge werkdruk, last van administratieve taken, niet zelfstandig kunnen werken, en veel onvoldoendes op het gebied van werksfeer, professionele trots, flexibiliteit, continuïteit, professionele ontwikkeling, begeleiding op het werk en salaris. 2 Daarbij komt dat de eerste 3 maanden van dit jaar maar liefst 1.200 Nederlandse zorgprofessionals zich als zzp er (zelfstandige) hebben aangemeld, meldt zzp-belangenclub Solopartners. In België zijn er alleen cijfers bekend van de gehele social profit sector, dus collega s in de zorg- en welzijnssector. Met inbegrip van collega s die met pensioen gaan, verlaat daar jaarlijks gemiddeld 10 procent de sector, blijkt uit een studie uit 2018. 3 De zorgsector is als een vergiet: er gaat veel water in, maar een groot deel loopt er razendsnel weer uit uit de zorg. Na de eerste oproep vorig jaar regende het instemmende reacties van mensen die zich willen aansluiten bij de beweging, die willen delen met hoeveel passie ze in de zorg werken. Er is de afgelopen jaren terecht veel aandacht uitgegaan naar de patiënt, nu moet er meer aandacht en ruimte komen voor de medewerkers. Zorgsector is als een vergiet Dat is ook wel nodig. Het gaat niet goed met het Tools voor meer werkplezier Volgens Sabine Uitslag verlaten medewerkers die het naar hun zin hebben hun werkgever niet vrijwillig. Daar moeten we dus actief iets aan doen. De beweging werkplezier geeft hiervoor concrete handvatten. Het wordt tijd! Uitslag en haar collega s bieden tools aan om het werkplezier in organisaties te verhogen. Wij gaan daarbij uit van vier knoppen: 1 zingeving (waarvoor klopt jouw hart, waarvan krijg je energie); 2 meesterschap (wat is naast je vakmanschap jouw talent); 3 autonomie (ruimte krijgen om zelf tot oplossingen te komen, niet vastgezet worden in protocollen); juni 2019 nursing 19NUR006_pag 18-23_Personeelsbehoud dtv dtv.indd 19 28-05-2019 12:16:43
20 personeelsbehoud 4 sociale cohesie (de kracht van samenwerken in een team, met ieder zijn eigen inbreng, betrokken zijn bij elkaar, jezelf mogen en kunnen zijn in een team). We hebben hiervoor een gevalideerd meetinstrument zodat duidelijk wordt aan welke knoppen je kan draaien. Ook verschijnt na de zomer een app, een soort werkplezier selfie die dagelijks peilt hoe je werkplezier is - ook in vergelijking met je collega s en stimuleert om onderling tips uit te wisselen. Verder zet Uitslag in op inspiratie, met een Lab van werkplezier, waarin medewerkers ideeën pitchen, waarover collega s kunnen stemmen. Voor de 3 ideeën met de meeste stemmen wordt ruimte, tijd en geld vrijgemaakt. Uitslag: Jouw idee wordt dan uitgevoerd, hoe tof is dat! Dat geeft betrokkenheid. Of het Festival van werkplezier, waarin wordt stilgestaan bij successen. Het kan worden georganiseerd door een afdeling, instelling of door meerdere instellingen samen. We moeten vaker vieren dat dingen goed gaan. Verpleegkundigen zeggen dan dat is toch normaal maar dat is niet zo. Vieren van successen levert energie op, hoe klein ze ook zijn. Het laat zien dat het werk wordt gewaardeerd, en dat levert betrokken en gemotiveerde medewerkers op. Empowerment Er zijn al langer methodes die gericht zijn op empowerment van verpleegkundigen en op personeelsbehoud: het magneetconcept en Excellente Zorg. Universitair Ziekenhuis Antwerpen (UZA) is het eerste (en tot nu toe enige) magneetziekenhuis van Europa. Wat maakt dit ziekenhuis een verpleegkundigenmagneet? Met stip op 1: een hoge mate van autonomie voor verpleegkundigen. Ook krijgen verpleegkundigen stimulansen voor bijscholing en zit er een jaren 80 een personeelstekort. Er was echter geen tekort aan verpleegkúndigen, maar een tekort aan instellingen waar verpleegkundigen wilden wérken. Men deed onderzoek naar de vraag hoe ziekenhuizen in tijden van schaarste wél hun medewerkers konden behouden. Welke kenmerken bepaalden dit succes? Dat waren de zogenoemde magneetkrachten die moesten resulteren in de beste werkomgeving voor verpleegkundigen met veel aandacht voor autonomie, opleiding, leidinggeven, en goede relaties met artsen. Het kenmerk van deze methode is excellente zorg garanderen: topkwaliteit leveren dankzij een extreem gemotiveerd en betrokken team. Hier wil ik bij horen Rob Frans (26) kwam als bachelor stagiair verpleegkunde het Universitair Ziekenhuis Antwerpen (UZA) binnenlopen en voelde meteen: dit is een goeie club, hier wil ik bij horen. Ik liep stage op de Er is de afgelopen jaren terecht veel aandacht gegaan naar de patiënt, nu zijn de medewerkers aan de beurt (voormalig) verpleegkundige in de directie, wat de aandacht voor de beroepsgroep ten goede komt. 4 De tevredenheidsscore ligt er hoog, zowel bij verpleegkundigen als bij patiënten. Magneetziekenhuis Het concept magneetziekenhuis komt oorspronkelijk uit de VS. Veel ziekenhuizen hadden daar in de afdeling cardiochirurgie en het viel op hoeveel aandacht er was voor de inspraak van verpleegkundigen en de wil om te innoveren. Ook bij studenten zoals ik werd dat aangemoedigd, terwijl we eigenlijk pas kwamen kijken in de verpleegkunde. Maar meteen nam het team mij mee in een onderzoek naar pijnbeleving dat ze hadden opgezet. Ik voelde me direct opgenomen en gezien, en dat gevoel is niet meer weggegaan. nursing juni 2019 19NUR006_pag 18-23_Personeelsbehoud dtv dtv.indd 20 28-05-2019 12:16:44
wat kan je werkgever doen aan personeelsbehoud? 21 Inmiddels werkt Frans twee jaar in het UZA, momenteel op de afdeling cardiologie/ccu. Het gaat erom dat je als verpleegkundige zelf de zorg mee verbetert door eigen initiatief, inspraak en engagement. En dat dit de cultuur is van alle medewerkers. Met een aantal collega s stapte Rob Frans op de directie af met het idee om meer aandacht te besteden aan een positieve werkomgeving. Daarvoor is er nu een werkgroep. De eerste daad: complimentenkaartjes maken voor de Dag van de Verpleging. Gewoon een glimlach op iemands gezicht toveren en positieve zaken benoemen, zoals hoe fijn het is om op je collega's te kunnen rekenen of samen goede zorg te kunnen leveren, ondanks eventuele omstandigheden. Heel simpel, maar je voelt je gezien en erkend. Excellente zorg In Nederland bestaan er geen magneetziekenhuizen. Maar beroepsvereniging V&VN ontwikkelde tien jaar geleden samen met de Patiëntenfederatie het programma Excellente Zorg, een programma waarvoor het magneetconcept als inspiratie diende. Het idee is dat verpleegkundigen en verzorgenden optimaal gebruik kunnen maken van hun kennis, vaardigheden en deskundigheid, aldus het Handboek Excellente Zorg. Daardoor kunnen zij leiderschap tonen en verantwoordelijkheid nemen voor hun vak. Uit onderzoek blijkt dat zo n werkomgeving een positieve invloed heeft op goede zorg voor de patiënten. De pilot die V&VN uitvoerde om te testen of het concept in Nederland kans van slagen had, toonde wetenschappelijk aan dat de kwaliteit van de zorg afhangt van de kwaliteit van de werkomgeving van verpleegkundigen en verzorgenden. Ook gaf de pilot het inzicht dat als verpleegkundigen en verzorgenden goede zorg kunnen verlenen, zij tevredener zijn over de werkomgeving, de arbeidstevredenheid stijgt, en ziekteverzuim, personeelsverloop en wervingskosten van personeel afnemen. 4 Uitstroom in toom Reden genoeg voor ziekenhuis Tergooi in Hilversum en Blaricum om te starten met dit verbeterprogramma. We zijn erin geslaagd om de uitstroom in toom te houden, vertelt verpleegkundige Jeannette Knol (56), voorzitter van de Verpleegkundige Raad en programmamanager Excellente Zorg trots. Het begon allemaal in 2015, toen na een fusie en financiële crisis de rek er een beetje uit was onder de verpleegkundigen. Ik had net mijn promotieonderzoek afgerond waaruit bleek dat verpleegkundigen in Tergooi zich niet gezien voelden. Ze waren onzichtbaar als groep en niet trots op hun werk. Toen hebben we alle 800 verpleegkundigen specifieker gevraagd wat ze van hun werk(omstandigheden) vonden, waarin ze werden belemmerd om goede zorg te verlenen, en met de uitslag zijn we naar de raad van bestuur gestapt. Dat is een tip voor als je NATIONALE HR ZORG AWARD WERKPLEZIER 2019 Ook een inspirerend, vernieuwend initiatief ontwikkeld dat je wil delen met de wereld? Stuur dan je project in voor de Nationale HR Zorg Award. Het kan tot 14 augustus 2019. Meer info: www.fwg.nl/hrzorgaward. juni 2019 nursing 19NUR006_pag 18-23_Personeelsbehoud dtv dtv.indd 21 28-05-2019 12:16:44
22 personeelsbehoud De kwaliteit van de zorg hangt af van de kwaliteit van de werkomgeving ook zo n soort programma wil starten. De raad van bestuur kan niet om je heen als uit zo n enquête blijkt dat de verpleegkundigen zich bijvoorbeeld niet gehoord voelen en meer opleidingsmogelijkheden nodig hebben. Onze HR-manager had bij zijn vorige werkgever goede ervaringen met Excellente Zorg, dus hebben we dat uitgewerkt. De 8 kenmerken van excellente zorg (zie kader hieronder) proberen we nu continu te gebruiken. Verpleegkundige Raad Uit de enquête bleek dat iedere afdeling zijn eigen belemmeringen had. Kijkend naar de 8 kenmerken van excellente zorg meldde de ene afdeling te weinig aandacht voor de patiënt, elders ervoer men een tekort aan aandacht van de leidinggevende. Een gebrek dat op meerdere afdelingen speelde, was zeggenschap over de beroepsuitoefening. Dat leidde onder meer tot de oprichting van een Verpleegkundig Platform, waarin verpleegkundige vraagstukken worden besproken. Die vragen komen uit de organisatie, zoals het management, of de Verpleegkundige Raad. We hebben geen Verpleegkundige Adviesraad meer, het woord advies is eruit gehaald, legt Jeannette Knol uit. De specialisten hebben hun Medische Raad, de verpleegkundigen de Verpleegkundige Raad. Wij staan op gelijk niveau en praten net zo gemakkelijk met de raad van bestuur. Het is belangrijk dat we ook op deze manier onze positie binnen het ziekenhuis innemen. Betrokken Shirley de Wit (27), hbo-verpleegkundige op de afdeling MDL/Nefrologie, is een van de 40 verpleegkundigen die meedenken in het Verpleegkundig Platform. Het gaat dan om beleidsvragen die effect hebben op de werkvloer, zoals welke taken voeren we uit die niet verpleegkundig zijn?. Dankzij onze lijst zijn we nu in gesprek over het meer tijd creëren voor patiënten en ons vak, door het afstoten van taken zoals schoonmaken. Door haar deelname aan dit soort initiatieven heeft Shirley zichzelf in een paar jaar tijd flink ontwikkeld. Ik denk en praat nu mee over het beleid en voel me betrokken bij de organisatie. Dat vind ik belangrijk als verpleegkundige. Ik volg nu dankzij 8 Kenmerken van Excellente Zorg Kenmerk 1 Werken met vakbekwame collega s Toelichting Een collega is vakbekwaam als zij over de beroepsvaardigheden beschikt die nodig zijn om Excellente Zorg te verlenen. 2 Goede relaties met artsen Op voet van gelijkwaardigheid met de artsen samenwerken (samen invulling geven aan zorg). 3 Autonomie Binnen Excellente Zorg bedoelen we met autonomie, klinische autonomie, de vrijheid om zelfstandig te handelen op basis van wat je weet. 4 Support van de direct leidinggevende 5 Zeggenschap over de beroepsuitoefening De ondersteuning en betrokkenheid van direct leidinggevenden zijn van groot belang voor de werving en het behoud van personeel. Werkelijke zeggenschap over de beroepsuitoefening betekent naast inspraak ook beslissingsbevoegdheid. 6 Opleidingsmogelijkheden Opleidingsmogelijkheden worden gezien als een belangrijk onderdeel van de secundaire arbeidsvoorwaarden en om bij te blijven in je vak. 7 Voldoende personeel Voldoende personeel is een voor de hand liggend kenmerk van een excellente werkomgeving. 8 Patiëntgerichte zorgcultuur De cultuur (symbolen, waarden en normen) is gericht op het aansluiten op de wensen en behoeften van de patiënt. Handboek Excellente zorg. Werken aan de beste zorg in een gezonde werkomgeving. 3e druk, voorjaar 2019. Zie www.venvn.nl/excellentezorg nursing juni 2019 19NUR006_pag 18-23_Personeelsbehoud dtv dtv.indd 22 28-05-2019 12:16:44
Dit artikel vind je ook op Nursing.nl, onder het thema De Verpleegkundige wat kan je werkgever doen aan personeelsbehoud? 23 een suggestie van mijn leidinggevende - de leergang Nieuw Verpleegkundig Leiderschap vanuit het Erasmus MC in Rotterdam en ook daar leer ik samen met VVT-collega s uit de regio weer meer over ons vak, en hoe we onze positie kunnen verstevigen. Shirley woont in Utrecht en werkt in Hilversum. In Utrecht worden overal verpleegkundigen gevraagd. Maar ik voel me nu zo betrokken bij Tergooi dat ik nooit om me heen kijk. Groeien Gebrek aan ruimte voor opleidingen en bijscholing, was vóór de invoering van het programma Excellente Zorg een veelgenoemd probleem in het Tergooi. ontdekken wat bepalend is voor hun werkgeluk en welke handvatten ze kunnen inzetten om hierin te sturen. Er is een portaal geopend waar alle instrumenten te vinden zijn. Het medewerkersgesprek en verzuimbeleid zijn herzien en het thema staat hoog op de agenda bij leidinggevenden. Of het St. Antonius Ziekenhuis in Nieuwegein. De afdeling Longgeneeskunde werkt met expertteams. In deze afdelingsoverstijgende teams wordt vanuit verpleegkundig perspectief samengewerkt om het complete zorgpad rondom een ziektebeeld te verbeteren. In deze teams krijgen verpleegkundigen verschillende taken op basis van kennis en vaardigheden en met ruimte voor persoonlijke ontwikkeling. Dit geeft Ik voel me nu zo betrokken bij mijn ziekenhuis dat ik nooit om me heen kijk Het is niet voor niets een van de pijlers van Excellente Zorg. Verpleegkundigen verbeterden zelf hun kennisniveau, onder meer door de organisatie van scholing, en de ontwikkeling van leerlijnen voor klinisch redeneren en EBP. Shirley de Wit heeft optimaal geprofiteerd van de aandacht voor opleidingen. Ik kwam binnen als mbo-verpleegkundige die nauwelijks haar mond durfde open te doen tijdens de patiëntenbespreking. Maar dankzij alle opleidingen en bijscholingen ben ik nu beter in staat om goede zorg te verlenen. Dankzij de lessen klinisch redeneren en EBP kijken we op een professionelere manier naar de patiënt en dat betaalt zich terug in de patiëntenbespreking. We denken meer mee met de arts en dankzij klinisch redeneren kan ik makkelijk verantwoorden wat we hebben gedaan of gelaten. De samenwerking met de artsen is hierdoor verbeterd. En ja, dat is weer een van de pijlers van Excellente Zorg die ervoor zorgen dat verpleegkundigen ergens graag werken. Festival van werkplezier Sinds 2 jaar reikt FWG PP de Nationale HR Zorg Award uit, een prijs gericht op vernieuwende ideeën die het werkplezier vergroten. Er kwamen vorig jaar een kleine 60 ideeën binnen. Uitslag: Om met plezier te blijven werken, ontwikkelde ziekenhuis Nij Smellinge in Drachten bijvoorbeeld het programma Aandacht werkt, met diverse initiatieven van en voor medewerkers. Thema s zijn: gezondheid, balans, vakmanschap, toekomst en werkgeluk. Zo is er de workshop Gelukkiger werken waarbij medewerkers verpleegkundigen een boost in hun werk. Dit soort initiatieven, daar word je toch blij van?! Meer dan een projectje Het is wel belangrijk dat de aandacht voor werkplezier niet beperkt blijft tot een projectje hier en daar, vindt Uitslag. Het moet echt in het dna van alle zorgverleners, leidinggevenden, directie, bestuur, staf én facilitair medewerkers komen en onderdeel worden van het dagelijkse werk. Moet jij eens zien hoe weinig mensen de instelling dan nog uit onvrede willen verlaten. Noten 1 De community is bedoeld voor mensen die werkzaam zijn bij een zorgorganisatie en die zich bezighouden met werkplezier. Aanmelden kan (gratis) via www.fwg.nl/cho. 2 Van der Geest M. Recept tegen het verloop in de zorg. De Volkskrant, 7 maart 2019, pag. 28-29. 3 Malfait D. Talent gezocht voor de social profit. Een duobaan voor beleid en onderneming. VERSO, 2018. 4 https://zakelijk.infonu.nl/management/60386-het-magneetziekenhuis.html. 5 Handboek Excellente zorg. Werken aan de beste zorg in een gezonde werkomgeving. 3e druk, voorjaar 2019. Gratis in te zien op www.venvn.nl/excellentezorg. ZORGPROFESSIONAL IN BALANS Tijdens het congres Zorgprofessional in balans op 21 juni in Ede leer je hoe je in balans blijft als verpleegkundige. Met workshops over werkdruk, yoga, stress, focussen, de overgang, emoties en muziek (Erik Scherder!) Informatie: nursing.nl/congressen/balans. juni 2019 nursing 19NUR006_pag 18-23_Personeelsbehoud dtv dtv.indd 23 28-05-2019 12:16:45