Ik kan sparren met collega s om de juiste zorg te geven.

Transcriptie

1 V&VN Excellente Zorg: Acht kenmerken van een Excellente werkomgeving Kenmerk 1 Werken met vakbekwame collega's Ik kan sparren met collega s om de juiste zorg te geven. Werken met vakbekwame collega s is voor veel verpleegkundigen/ verzorgenden het belangrijkste kenmerk van een aantrekkelijke en productieve werkomgeving. Als verpleegkundigen/verzorgenden met vakbekwame collega s werken, kunnen zij vaak met minder mensen meer werk verzetten en betere zorg leveren. Dit komt omdat ze kunnen bouwen op elkaars capaciteiten en vertrouwen hebben in het werk van hun collega s. Maar wanneer is een verpleegkundige/verzorgende vakbekwaam? In de verpleging en de verzorging onderscheiden we zes domeinen van vakbekwaamheid: 1. Autonome klinische besluitvorming Autonome klinische besluitvorming is de vrijheid om zelfstandig te handelen op basis van wat je weet en zelf beslissingen te nemen, zelfs als dit betekent dat je je op een ander vakgebied begeeft. Dit alles in het belang van de patiënt. 2. Prioriteiten stellen en multitasken Prioriteiten stellen en multitasken houdt in dat handelingen in een logische volgorde worden uitgevoerd, op basis van de behoeften van de patiënt. Multitasken is het mentale proces van prioriteiten stellen in de handelingen voor meerdere patiënten tegelijk, waarbij je kalm blijft, dit met aandacht en empathie doet, zonder de behoeften van individuele patiënten over het hoofd te zien. Het gaat niet alleen om het fysiek uitvoeren van de handelingen maar ook om alles wat er verder bij komt kijken namelijk nadenken, handelingen op elkaar afstemmen, prioriteiten stellen, enzovoorts. 1

2 3. Sociale vaardigheden Bij sociale vaardigheden gaat het om: goed omgaan met patiënten; oog hebben voor de individuele behoeften van patiënten en hun naasten; vragen van patiënten op een voor hen begrijpelijke manier beantwoorden; goed omgaan met collega s, artsen en andere teamleden; op een diplomatieke manier opkomen voor de belangen van de patiënt. 4. Technische vaardigheden Bij technische vaardigheden gaat het om de toepassing van vaardigheden zoals het uitvoeren van voorbehouden handelingen verschillende typen apparaten bedienen, weten welke handelingen je in acute situaties moet uitvoeren, enzovoorts. 5. Cognitieve vaardigheden Bij cognitieve vaardigheden gaat het om de toepassing van kennis. Deze vaardigheden zijn goed af te meten aan de vragen die collega s stellen en de manier waarop ze vragen beantwoorden. 6. Kwaliteit van de zorg voor de patiënt Patiënten worden vrijwel altijd door meerdere verpleegkundigen/verzorgenden tegelijk verpleegd. Daarom is het moeilijk om de kwaliteit van de zorg voor de patiënt aan de vakbekwaamheid van één collega toe te schrijven. Toch doen verpleegkundigen/verzorgenden dat. Kenmerk 2 Goede relatie met artsen We hebben ieder onze bijdrage in het zorgproces en we maken gebruik van elkaars expertise. Werd de verpleging in het verleden gezien als de dienstmaagd van de geneeskunde, tegenwoordig maken verpleegkundigen/verzorgenden deel uit van het behandelteam. Daarom willen zij op voet van gelijkwaardigheid met de artsen samenwerken, zowel binnen de zorgorganisatie als binnen hun afdeling. Dit betekent dat zij samen invulling geven aan patiëntgerichte zorg. Verder verwachten 2

3 verpleegkundigen/verzorgenden van de arts erkenning en waardering voor hun bijdrage aan de medische behandeling van de patiënt. Zij verwachten dat artsen hun observaties serieus nemen. Zij verwachten dat zij door de arts worden betrokken bij het opstellen van het behandelplan. Relaties met artsen hebben grote invloed op de arbeidstevredenheid van verpleegkundigen/verzorgenden. Deze relaties onderscheiden zich niet alleen van elkaar door verschillen in gelijkwaardigheid, respect en vertrouwen, maar ook door verschillen in macht. Op basis van die verschillen kunnen we de relaties van verpleegkundigen/verzorgenden met de artsen in vijf categorieën onderverdelen: 1. Collegiale relatie Bij deze categorie worden de onderlinge relaties als uitstekend of buitengewoon goed genoemd. Als er sprake is van collegiale relaties oefenen beide partijen evenveel invloed uit met erkenning van zowel de verschillen als de gelijkwaardigheid van elkaars macht en kennis. 2. Samenwerkingsrelatie Bij deze categorie worden de onderlinge relaties omschreven als geweldig tot goed en er wordt goed samengewerkt. De bereidheid tot samenwerking berust op wederzijds vertrouwen en respect en beïnvloeding over en weer. De invloed van de verpleegkundigen/verzorgenden berust op hun uitgebreide contacten met de patiënten, maar ook op hun kennis en ervaring. Er mag dan sprake zijn van beïnvloeding over en weer, toch is de macht van de arts in deze situatie groter. 3. Student-docent Bij deze categorie worden de onderlinge relaties gekenmerkt door gezelligheid, vriendelijkheid, hoffelijkheid en verdraagzaamheid. De arts is bereid om dingen te bespreken of uitleg te geven. Zowel de verpleegkundigen/verzorgenden als de arts kunnen de rol van docent vervullen. Degene die de rol van docent vervult heeft macht over degene die de rol van student vervult. In het geval van de verpleegkundigen/verzorgenden is dat informele macht en in het geval de arts is dat formele macht. 4. Neutraal Bij deze categorie blijft het contact beperkt tot het uitwisselen van informatie. Vaak krijgen de verpleegkundigen/verzorgenden geen reactie op de door hen verstrekte informatie, waardoor ze het gevoel krijgen dat die informatie niet erg waardevol is. Het verschil in macht wordt eerder door de verpleegkundigen/verzorgenden gevoeld dan door de artsen uitgesproken wordt. 5. Negatief Bij deze categorie worden de onderlinge relaties gekenmerkt door irritaties, beledigingen, vijandigheid en gelatenheid. Niet alleen is de macht ongelijk verdeeld, er is ook sprake van machtsspelletjes en reacties op machtsspelletjes. Kenmerk 3 Autonomie 3

4 Ik weet welke besluiten ik met mijn eigen kennis kan nemen. Binnen een aantrekkelijke en productieve werkomgeving wordt autonomie niet opgevat als organisatorische autonomie (vrijheid tot handelen en vrijheid van bureaucratische regels) of als taakautonomie (de vrijheid om de werkdag zelf in te delen en zelf te bepalen in welke volgorde de taken worden uitgevoerd), maar als klinische autonomie. Met klinische autonomie bedoelen we: De vrijheid om zelfstandig te handelen op basis van wat je weet en om zelf beslissingen te nemen, zelfs als dit betekent dat je je op het terrein van een andere discipline begeeft, en dit alles in het belang van de patiënt. De mate van autonomie van de verpleegkundige/verzorgende hangt af van verschillende factoren: Frequentie: Hoe vaak komt het voor dat de verpleegkundige/verzorgende zelfstandig handelt? Reikwijdte: Strekt het zelfstandig handelen zich wel of niet tot buiten de grenzen van de zorg uit? Bekrachtiging: Wordt zelfstandig handelen door de zorgorganisatie verwacht, gestimuleerd en beloond? Aan de hand van deze drie dimensies kunnen we autonomie in vijf categorieën onderverdelen: 1. Autonomie binnen de patiëntenzorg (de verpleging of de verzorging, inclusief minimaal één andere discipline) 2. Autonomie binnen de verpleging en verzorging 3. Beperkte autonomie 4. Onbekrachtigde autonomie 5. Geen autonomie 4

5 Kenmerk 4 Support van de direct leidinggevende Mijn leidinggevende is benaderbaar, betrokken en coacht mij in mijn werk. Hoewel verpleegkundigen/verzorgenden beseffen dat hun direct leidinggevende aan allerlei verwachtingen van de zorgorganisatie moet voldoen, vinden ze dat deze ook aan de verwachtingen van verpleegkundigen/verzorgenden moet voldoen. Negatief geformuleerd verwachten de verpleegkundigen/verzorgenden dat zij voor de direct leidinggevende geen sluitpost van de begroting zijn, letterlijk en figuurlijk. Positief geformuleerd willen zij zich ondersteund voelen door de direct leidinggevende. Hier volgt een overzicht van wat verpleegkundigen/verzorgenden van hun leidinggevende verwachten: Beschikbaar en benaderbaar zijn, veiligheid bieden en zich open opstellen. Betrokkenheid tonen. Doen wat ze zeggen. Het zelfvertrouwen, de onafhankelijkheid en het gevoel van eigenwaarde stimuleren. Eerlijk feedback geven. Voor voldoende en vakbekwaam personeel zorgen. Voor verpleegkundigen/ verzorgenden opkomen. De groepsdiscussie bevorderen en een positieve invloed op de samenwerking uitoefenen. Conflicten constructief oplossen. 5

6 Kenmerk 5 Zeggenschap over de beroepsuitoefening Ik heb inspraak over kwesties die van invloed zijn op mijn werk. Zeggenschap over de beroepsuitoefening is: Een combinatie van inspraak (toegang tot en uitwisseling van informatie, meningen en inzichten) en beslissingsbevoegdheid over kwesties (werkafspraken, standaarden, beleidszaken, materialen) die van invloed zijn op de verpleegkundigen/verzorgenden, hun werk en de kwaliteit van de zorg, zowel op afdelings- als op organisatieniveau. Op basis van de effectiviteit van de zeggenschap over de beroepsuitoefening, afgemeten aan de behaalde resultaten, zijn vijf categorieën te onderscheiden: 1. Zeer effectieve zeggenschap De structuur voor zeggenschap over de beroepsuitoefening is aanwezig, operationeel en wordt door anderen als gezaghebbend erkend. Vertegenwoordigers van de verpleegkundigen/verzorgenden zijn bekend. Van alle verpleegkundigen/verzorgenden wordt inbreng gevraagd en verwacht. Prestaties worden met enthousiasme beschreven. 2. Zeggenschap onder voorbehoud Er is een zekere structuur voor zeggenschap over de beroepsuitoefening aanwezig. Deze structuur is echter niet volledig operationeel of effectief (vaak is sprake van de (her)start van participerend management). Hoewel de genoemde resultaten gering in aantal, vluchtig en experimenteel zijn, worden ze door verpleegkundigen/verzorgenden toch als hun eigen verdienste beschouwd. 3. Wel inspraak maar geen zeggenschap De structuur blijft gewoonlijk beperkt tot stafbijeenkomsten op afdelingsniveau. Tijdens de bijeenkomsten gaat het vooral om managementkwesties en een enkele keer ook over praktijkkwesties. Zeggenschap over de beroepsuitoefening wordt van buitenaf niet erkend. De probleemeigenaar is de leidinggevende. 6

7 4. Verwijzing naar een gezaghebbende bron Er is geen herkenbare structuur voor zeggenschap over de beroepsuitoefening aanwezig. Het gezag (van de direct leidinggevende, directeur, arts, regelgeving, Verpleegkundig Specialist) wordt erkend, maar de zeggenschap van verpleegkundigen/verzorgenden niet. Kwesties worden door verpleegkundigen/verzorgenden aangedragen, maar het management is probleemeigenaar (vaak weigeren verpleegkundigen/verzorgenden om probleemeigenaar te zijn). Resultaten zijn bij de verpleegkundigen/verzorgenden zelf gewoonlijk niet bekend. 5. Weinig of geen zeggenschap Er is geen structuur voor zeggenschap over de beroepsuitoefening aanwezig. Ook de erkenning van zeggenschap over de beroepsuitoefening ontbreekt. Niemand is probleemeigenaar. Er worden geen resultaten gemeld. De algemene houding wordt gekenmerkt door gelatenheid. Kenmerk 6 Opleidingsmogelijkheden Door te leren word ik als professional sterker in wat ik doe en lever ik de juiste zorg aan de patiënt. Verpleegkundigen/verzorgenden hechten grote waarde aan scholing. De opleidingsmogelijkheden die de organisatie biedt, zien zij als een belangrijk onderdeel van de secundaire arbeidsvoorwaarden. Niet zelden geeft de mogelijkheid om zich verder te scholen de doorslag bij de keuze tussen twee banen. Als een verpleegkundige/verzorgende eenmaal aan het werk is bij een werkgever is dit vaak de reden om bij de werkgever te blijven en niet op zoek te gaan naar een andere baan waarbij wel opleidingsmogelijkheden worden aangeboden. 7

8 Verschillende vormen De opleidingsmogelijkheden voor verpleegkundigen/verzorgenden kunnen diverse vormen hebben: Training on the job: werkplekleren; E-learning en online opleidingen: op de werkplek zijn computers beschikbaar met toegang tot het internet; Stages: in samenwerking met opleidingsinstituten verzorgt de zorginstelling stages voor verpleegkundigen en verzorgenden in opleiding; Klinische lessen: bedside teaching door artsen, verpleegkundigen of andere disciplines; Symposia en congressen; Inwerkprogramma s: pas gediplomeerden en nieuwe personeelsleden volgen een inwerkprogramma van enkele weken tot een jaar; Bij- en nascholingen: de zorginstelling heeft een bij- en nascholingsprogramma voor de verpleegkundigen en voor de verzorgenden; Aanvullende opleidingen: de zorginstelling faciliteert het volgen van vervolgopleidingen en van doorstroomprogramma s, bijvoorbeeld van mbo naar hbo en van hbo naar de universiteit. Kenmerk 7 Voldoende personeel Ik werk elke dag met voldoende vakbekwame collega s. Gewoonlijk wordt de vraag of er voldoende personeel is door leidinggevenden op twee manieren beantwoord. Aan de ene kant wordt gekeken naar resultaten voor de patiënt (bijvoorbeeld complicaties zoals urineweginfecties, kwaliteitsindicatoren zoals decubitus en valincidenten, failure to rescue en de mortaliteit). Aan de andere kant wordt gekeken naar zaken als: aantal onvervulbare vacatures; verloop; verpleegkundige/verzorgende patiëntratio; zorgzwaarte van de patiënten; complexiteit van de zorg; 8

9 beschikbare vaardigheden binnen het team; aantal zorgminuten per patiënt per dag; beloningssysteem; Door deze gegevens met elkaar te vergelijken wordt de vraag beantwoord of er voldoende personeel is. Verpleegkundigen/verzorgenden zelf kijken hier anders tegenaan. Want zelfs als een zorgorganisatie op alle genoemde punten goed scoort, geeft dit hen niet per definitie het gevoel dat er voldoende personeel is. In hun beleving spelen ook andere factoren mee, te weten: werken als een team, onderling en met andere disciplines, in het bijzonder als social credit team (teamleden anticiperen op elkaars behoeften en helpen elkaar voordat erom gevraagd hoeft te worden, niet omdat de ander onervaren of incompetent is maar omdat ze een gezamenlijk doel nastreven, bijvoorbeeld met behulp van het stoplichtsysteem ). ICT - faciliteiten (breedband verbindingen) voor het invoeren van opdrachten van de arts, planning van de zorg, zorg op afstand, en de rapportage. efficiënt werken/inzetten van personeel: hoe organiseer je de verdeling van patiënten. gemotiveerd assisterend personeel met aanvullende training (technisch) en een teaminstelling. Volgens verpleegkundigen/verzorgenden wordt de perceptie van voldoende personeel nog het meest beïnvloed door de collega s waarmee zij tijdens een dienst samen opwerken (teamplayers, vakbekwaam, elkaar goed kennen) en door de vraag of de leidinggevenden bij de toewijzing van personeel rekening houden met de zorgzwaarte van de patiënten of de complexiteit van de zorg. Kenmerk 8 Patiëntgerichte zorgcultuur Echt aandacht voor de patiënt in zijn behoefte, daar sta ik voor. In een patiëntgerichte zorgcultuur staat de patiënt centraal. Wat betekent dat nu eigenlijk? De patiënt is een uniek persoon. Uitgangspunt is patiëntgericht verplegen door uit te gaan van de mens met zijn eigen wensen en behoeften. Echte aandacht voor wie de patiënt is en welke doelen, wensen, behoeften en zorgvraag de patiënt heeft. De zelfredzaamheid wordt bevorderd door de patiënt te stimuleren en 9

10 naasten in het zorgproces te betrekken. Een persoonlijke benadering draagt positief bij aan hoe een patiënt zich voelt. Een patiëntgerichte zorgcultuur ontstaat wanneer waarden en normen binnen de organisatie en op de afdelingen een onderwerp zijn waaraan continu aandacht wordt besteed. Het is daarnaast ook belangrijk dat dit consequenties heeft voor het gedrag dat van alle betrokkenen wordt verwacht. Het is binnen de organisatie of op de afdeling belangrijk dat: wordt vastgesteld wat de geldende waarden en normen zijn (inclusief de bijbehorende symbolen); de geldende waarden en normen aan nieuwkomers worden overgedragen; de geldende waarden en normen zo nodig aan veranderde omstandigheden worden aangepast. 10