Inhoud Inleiding 11 Zingeving versus maakbaarheid 13 Zingeving: een vast item in diverse contexten 15 Zingeving in de GGZ 16 Zingeving versus objectiviteitseisen in de GGZ 17 Zingeving als item in personeelsmanagement 19 Gevoeligheid aan de grens van ons kunnen 20 Zingeving op de spiritualiteitsmarkt 20 Zingeving en spiritualiteit in een tijd van surfen en plukken 21 Indeling 22 Hoofdstuk 1 26 Evidence-based revisited: een uitdaging voor de GGZ 26 1.1. Probleemstelling 27 1.2. Terug naar de oorspronkelijke definitie 30 1.3. Een breder referentiekader 33 Integrale kijk op behandeling en therapie 33 Value-based behandelen 34 Verruiming opvatting over kennis 36 1.4. Handvatten voor zorgverleners in de GGZ 38 Kwaliteitsbevordering en competentieontwikkeling 38 Praktijkervaringen die confronterend werken 40 Vertrouwen in eigen expertiseontwikkeling 41 Toetsing van behandelprotocol vanuit de praktijk 41 Centraal stellen van zingevingsproces 42 1.5. Aanbevelingen voor netwerken en verenigingen van psychotherapeuten 43 Proactief werken 44 Brug tussen onderzoek en praktijk 44 Praktijkcongruente onderzoeksmethodes 45 Geëigende onderzoeksconcepten 45 Differentiatie zorgsetting-gerelateerd onderzoek 47
6 Geestelijke gezondheidszorg in het licht van zingeving en spiritualiteit 1.6. Handvatten voor goed handelen in de praktijk van het psychotherapeutisch werk 47 Actieve houding 48 Laat zien dat het werkt 48 Inter-disciplinair en inter-therapeutisch 49 Gesprek met actoren in de samenleving 49 Communicatie over het meerzinnig gehalte van therapie 50 1.7. Besluit 51 Hoofdstuk 2 54 De therapeutische relatie: inspirerende basis voor zorg, therapie en teamsamenwerking 54 2.1. De therapeutische relatie en cliëntenparticipatie 55 Geïntegreerd werken 56 De patiënt als centrale figuur 57 Ruimte voor een aangepast therapeutisch aanbod 58 De dynamiek van de therapeutische relatie en cliëntenparticipatie 59 Aandacht voor de meer kwetsbare patiënt als kritische toets 61 Het therapeutisch werk, het management, en de cliënten als actieve partners 62 2.2. De therapeutische relatie als fundament van psychotherapie en zorgverlening 64 Richtinggevend streefdoel 64 De kracht van het interpersoonlijk contact 65 Relatie, alliantie, of contract 67 Diepere betekenis 69 Ruimer draagvlak 70 Taakgerichte verdichting van het relationele veld 71 Het lichaam en de alteriteit van de persoon 71 De lege plek en het samen zin zoeken 73 2.3. De kritisch-integratieve functie van de therapeutische relatie 74 Beheersmatig handelen en het niet-planbare 75
Inhoud 7 Congruente zorg 76 Zorgen voor samenhang 77 Tochtgenoot-zijn 79 Kwetsbaar-zijn 80 Je bezieling en veerkracht vinden 82 2.4. Besluit 83 Hoofdstuk 3 87 Ruimte voor levensbeschouwing, spiritualiteit en religie in de GGZ 87 3.1. Levensbeschouwing en spiritualiteit in de GGZ 87 Het terrein van de levens- of zingevingsvragen 89 Het terrein van de levensvisies en de (niet-)religieuze levensbeschouwingen 90 Het terrein van de spiritualiteit 91 Erkenning van de behoefte aan samenhang en verdieping 92 Ondersteuning en middelen 93 Ruimte voor vorming en verdieping 95 3.2. Handvatten voor de praktijk in de begeleiding van spirituele en religieuze thema s 96 Bereidheid tot diepgaand contact 97 Open blik 99 In de intake en de psychodiagnostische screening 100 In het psychotherapeutisch proces 102 In de begeleiding door verpleegkundigen 104 Authenticiteit en vrijmoedigheid 105 Interdisciplinaire samenwerking en doorverwijzing 106 3.3. Aandacht voor religieuze thema s in psychotherapie 107 Het religieuze : een definiëring 108 Praktijkvoering 109 Positiebepaling in de verhouding tussen psychotherapie en het religieuze 109 Positie van de begeleider 111 Representatieve cliëntsituaties 113 Voorbeelden van begeleiding en interventiestijl 115
8 Geestelijke gezondheidszorg in het licht van zingeving en spiritualiteit De eigen mogelijkheden van het cliëntgerichte perspectief 117 Aanbevelingen en suggesties voor de therapeutische praktijk 120 3.4. Besluit 122 Hoofdstuk 4 126 De ethische dimensie van zorg en therapie 126 4.1. Aandacht voor waarden in de zorg 128 Ethiek in dialoog 128 Kwetsbare autonomie 130 Samengedragen zorg voor autonomie 131 Gericht op het ontwikkelen van veerkracht 133 4.2. Kwaliteitsvolle zorgrelatie 137 Inbedding in een breder teamverband 137 Authentiek contact versus vakmatig-methodisch handelen 139 Zorgafhankelijke medemens appelleert op een dieper existentieel niveau 140 Kwetsbare relatie en kwaliteitsvol omspringen met grenzen 142 Handvat rond lichaamsnabij contact 143 Handvat rond de eigen noden van de zorgverlener 145 4.3. De ethiek van het verlangen in psychotherapie 147 Het verlangen 148 Het verlangen en het vermogen om te sublimeren 149 De open dynamiek van het verlangen 150 Narcisme en moraliteit 151 Naam op drift 153 Verlangen in relatie 154 Het verlangen in psychotherapie 155 Context van GGZ 158 Spanningsveld 161 Ethische uitdaging 162 4.4. Besluit 163
Inhoud 9 Hoofdstuk 5 168 Verdieping vanuit het erfgoed van twee theologen 168 5.1. Karl Rahner 169 Heilig geheim 171 Vrijheid 172 Bredere horizon 173 Geen macht 173 Verhouding tot de concrete dingen 174 Ontvankelijk in het concrete 175 Contemplatie 176 Mystagogie 177 Logotherapie 178 Verbind je met wat in jou is 179 Zin van binnenuit 180 Ervaringsgeschiedenis 181 Tot slot 182 5.2. Jacques Pohier 182 Psychoanalyse 184 Ontbinding 184 Ambiguïteit van het leven 185 Levens- en doodsdrift 186 Dynamiek van het leven? 187 Verlangen 188 Trouw aan de eindigheid 189 Geen fusie met de Ander 189 Persoonlijke geloofsdynamiek 190 God aanwezig stellen 191 Sjekinah 192 Beweging en ontmoeting 193 In wat ons bezighoudt 194 Loslaten 194 Geen zinsgarantie, maar betekenis als Ander 195 Tot slot 196 Slot 204 Transformatie 204
10 Geestelijke gezondheidszorg in het licht van zingeving en spiritualiteit Stilte als ruimte 205 Spiritualiteit als kracht en noodzaak 207 Liefde 208 Oorspronkelijke publicatie 210 Register 211