Autisme en sensaties een contradictio in terminis? Wassenaar 16-11-2013 Ina van Berckelaer-Onnes Universiteit Leiden
Gezondheidsraad (2009) Autismespectrumstoornissen: een leven lang anders! Prevalentie: 1% van de bevolking
Inhoud Sensatie en perceptie bij ASS Zintuiglijke informatie verwerking Betekenisverlening Mogelijke verklaringen
Wendy Lawson What I do realise is that I do not see the world as others do. Most people take the routines of life and day to day connections for granted. The fact that they can see, hear, smell, touch and relate to others is normal. For me, these things are often painfully overwhelming, non-existent or just confusing. 4
Sensatie en perceptie Sensatie * Het detecteren van een prikkel in de omgeving (Levine, 2000) Perceptie * Interpretatie van de informatie die door de zintuigen wordt verzameld (Goldstein, 1999)
Sensatie en perceptie bij ASS Sensatie Problemen in de detectie van prikkels (selectief) Perceptie Problemen in de integratie, interpretatie van en betekenisverlening aan de waargenomen prikkels
Zintuiglijke (ver)werking Nabijheids- Verte-zinnen Intern *Reuk *Horen Vestibulair *Smaak *Zien Proprioceptsis *Tast
Zintuiglijke afwijkingen in historisch perspectief Kinderen met autisme blijven steken in de nabijheidszinnen, terwijl de vertezinnen het kind uit zijn eigen lichamelijkheid halen en het kind in de wereld van het zien en horen plaatsen (Prick en Calon,1965) In die tijd meende men dat 75% van de autistische populatie ook een verstandelijke beperking had. Nu is dat 15-20% 8
Zintuiglijke afwijkingen in historisch perspectief Ze zijn meer hun lichaam dan ze hun lichaam hebben 9
Zintuiglijke afwijkingen in historisch perspectief Ornitz en Ritvo (1968,1976) vermoeden een inadequate modulatie van de sensorische prikkel input. Het kind reageert het ene moment uitermate sterk en op het andere moment totaal niet Zo kunnen pijnprikkles genegeerd worden terwijl een wollen truitje hevige reacties kan oproepen 10
Zintuiglijke afwijkingen in historisch perspectief Opvallende zintuiglijke ervaringen behoren tot de primaire kenmerken van autisme en zijn sterk gerelateerd aan lichamelijke stereotypieën, schijnbaar onlogische angsten en sociale en communicatieve tekorten (Van Berckelaer-Onnes, 1979) 11
Autischaal 1981, 1991 Wordt het kind gefascineerd door bepaalde geluiden of door licht of lichtbronnen Heeft het kind een hoge tolerantie voor hitte, koude en/of pijn Heeft het kind de neiging om te likken aan vooreerpen, om te ruiken aan voorwerpen, om voorwerpen te betasten Wordt het kind gefascineerd door draaiende voorwerpen 12
Winnie Dunn s Model: 1997, 2001 PAEI model 13
Olga Bogdashina (2001 ev) Sensory PRofile Checklist (2003,Revised 2009) 14
Stand van zaken 2013 * Er is nog maar één classificatie Autismespectrumstoornis De term pervasieve ontwikkelingsstoornis is vervallen *Er zijn twee criteria A) Persistente tekorten in sociale communicatie en sociale interactie B) Beperkt repertoire interesses, activiteiten en herhalende en stereotiepe gedragspatronen 15
Sociale interacties EN Gedragsniveau Communicatie Beperkte, herhalende gedragspatronen/interesses
Beperkt repertoire interesses, activiteiten en herhalende en stereotiepe gedragspatronen 4. Hyper- of hyporeacties op sensorische input of ongebruikelijke interesses in sensorische aspecten van de omgeving (b.v. ogenschijnlijke ongevoeligheid voor pijn, hitte, koude, maar overgevoelig voor specifeke geluiden of texturen, extreme behoeften aan ruiken of aanraken van objecten, visuele fascinatie voor lichten en draaiende voorwerpen 17
Propriocepsis Hyper Stijve, houterige motoriek Lichamelijke spanning Moeite met het manipuleren van kleine voorwerpen Hypo Voorkeur voor strakke kleding Graag onder zware voorwerpen kruipen Slappe spierspanning
Evenwicht Hyper Angst bij voeten van de vloer Bang in speeltuin Afweer ruw spel Hypo Graag rondjes draaien, schommelen, trampoline springen
Drempels Hoge drempel Onderregistratie Onderreactie Actief prikkels zoeken Winnie Dunn Lage drempel Overregistratie Overreactie Actief prikkels vermijden
Ethan en de Centrale Coherentie Theorie Problemen met globale verwerking integreren van zintuiglijke informatie betekenisverlening Sterk in locale waarneming *Door de bomen het bos niet zien *Alleen de bomen zien
Central Coherence (Frith, 2003, 2004, 2006) Problemen in : Het betekenisvol integreren van waargenomen prikkels; ze blijven aan de details hangen Het benutten van de context Het herkennen van dynamiek in een statische afbeelding
stimuli voelen ruiken proeven zien horen betekenis
stimuli voelen ruiken proeven zien horen fragmentarische en letterlijke betekenisverlening
Problemen in de zintuiglijke verwerking Hypersensitiviteit Hyposensitiviteit Modulatieproblemen* Integratieproblemen* *ASS: een prikkelverwerkingsstoornis
Modulatieprobleem Ik kan het geluid niet moduleren, het is alsof een microfoon alles opneemt. Ik heb twee keuzes: open laten staan of hem afsluiten harde geluiden doen pijn aan mijn oren. Je kunt het vergelijken met de boor van de tandarts die een zenuw raakt (Grandin, 2005, p.153) 26
Eetproblemen: integratieprobleem? Tast ramboetan Smaak Reuk Gezichtsvermogen draadjesvlees Koud-warm hervekaas groen twee
Geen hongergevoel, toch dooreten/drinken propriocepsis Alles moet in één keer op!
Waar is het hongergevoel? Ik gebruik hulpmiddeltjes om de ondergevoeligheid voor signalen van mijn eigen lichaam te compenseren. Op een goed zichtbare plaats in mijn woonkamer heb ik een etiket gekleefd waarop geschreven staat eten. Als dat etiket er niet hangt is de kans groot dat ik gewoonweg vergeet te eten (Vlaamse Vereniging Autisme ) 29
Mogelijke adviezen Reuk Hyper: sterke geuren vermijden Hypo: prikkelende geuren aanbieden Smaak Hyper: graduele blootstelling Hypo: sterke smaken aanbieden
Mogelijke adviezen Tast Hyper: graduele blootstelling Hypo: Stevige massage, ruw spel Propriocepsis Hyper: ontspannende activiteiten Hypo: verzwaard dekbed, verzwaarde kleding
Mogelijke adviezen Evenwicht Hyper: graduele blootstelling, kleine stappen, cues Hypo: schommelen, trampoline springen, paardrijden
Mogelijke adviezen Visus Hyper: fel licht beperken, zonnebril Hypo: visueel prikkelende activiteiten Gehoor Hyper: oordoppen, koptelefoon, tapijt op de vloer Hypo: auditief prikkelende activiteiten
Autisme en sensaties een contradictio in terminis? Nee, in tegendeel, maar de manier waarop sensaties worden verwerkt is anders. Maar ook in mensen met autisme schuilt een Zoeker, een Toeschouwer, een Vermijder of een Sensor, misschien wel een combinatie van de vier sensorische patronen
Autisme en zintuiglijke ervaringen: een uiterst belangrijk thema!! Dank voor uw aandacht!