Regionaal Centrum voor Seksuele Gezondheid zuidelijk Zuid-Holland GGD Hollands Midden GGD Rotterdam-Rijnmond Dienst Gezondheid & Jeugd ZHZ
April 2015 Samenstelling: Hannelore Götz, arts Maatschappij en Gezondheid, infectieziektebestrijding Cluster Maatschappelijke Ontwikkeling Directie GGD Rotterdam-Rijnmond Afdeling Infectieziektebestrijding Team Soa en Seksualiteit Schiedamsedijk 95 3011 EN ROTTERDAM T: 010 433 39 293 E: hm.gotz@rotterdam.nl Met dank aan: Rob Stevense (onderzoeksondersteuning Rotterdam) voor voorbewerking database. Alle medewerkers van het Regionaal Centrum voor Seksuele Gezondheid regio zuidelijk Zuid-Holland voor het uitvoeren van alle consulten en registratie ervan. 2 Regionaal Centrum voor Seksuele Gezondheid zuidelijk Zuid-Holland
Inhoudsopgave Samenvatting 5 Inleiding 7 1. Consulten en soa s 9 1.1 Consulten naar GGD, aandeel jongeren en migranten 9 1.2 Aantal consulten naar seksuele voorkeur en aandeel jongeren 9 1.3 Aantal consulten naar bevolkingsgroep en seksuele voorkeur 10 1.4 Aantal consulten naar hoogst genoten opleiding 11 1.5 Vindpercentage soa s in de regio 12 1.6 Vindpercentage soa s per risicogroep 13 1.7 Gevonden soa s naar seksuele voorkeur 14 1.8 Trends chlamydia trachomatis-infecties 14 1.9 Lymfogranuloma venereum (LGV) 15 1.10 Trends gonorroe-infecties 16 1.11 Aantal hiv-infecties en percentage positieve test naar seksuele voorkeur en leeftijdsgroep 17 1.12 Syfilis 18 1.13 Hepatitis B 18 1.14 Overige soa s 18 2. Preventieactiviteiten 19 2.1 Partnerwaarschuwing 19 2.2 Hepatitis B-vaccinatie 19 2.3 Seksaccidenten en hiv-postexpositie profylaxe (PEP) 20 2.4 Regionale seksualiteitshulpverlening voor jongeren tot en met 24 jaar 20 2.4.1. Consulten seksualiteitshulpvragen 20 2.4.2. Online consulten via e-mail en chat 20 2.4.3. Seksuele hulpverlening en voorlichting seksuele gezondheid door sociaalverpleegkundigen op ROC s 21 2.4.4 Basisvoorlichting seksuele gezondheid door GGD voorlichters op ROC s 21 2.4.5. Consulten seksuele gezondheid op maat voor jongeren met een lage sociaaleconomische status (SES) 21 2.5 Mannen die seks hebben met mannen 22 2.6 Sekswerkers 22 Regionaal Centrum voor Seksuele Gezondheid zuidelijk Zuid-Holland 3
4 Regionaal Centrum voor Seksuele Gezondheid zuidelijk Zuid-Holland
Samenvatting: Het aantal cliënten (15.877 in 2014) van het Regionaal Centrum voor Seksuele Gezondheid zuidelijk Zuid-Holland (RCSG zzh) is niet gestegen ten opzichte van 2013; Er werden 6% minder heteroseksuele mannen gezien, en 8% meer mannen die seks hebben met mannen (MSM); Consulten bij migranten (34% van alle consulten) zijn in 55% bij laagopgeleiden. Migranten zijn een doelgroep vanwege het hogere soa-risico; Het percentage cliënten met één of meerdere soa s (chlamydia, gonorroe, hiv, syfilis of hepatitis B) in de regio zuidelijk Zuid-Holland is in 2014 hoog: 16,0%; Van alle soa s is bijna een kwart gevonden bij cliënten die gewaarschuwd werden voor een soa, bijvoorbeeld via de website www.partnerwaarschuwing.nl.; Het vindpercentage voor chlamydia is met 12,7% vergelijkbaar met vorig jaar; Het aantal gevallen van Lymfogranuloma venereum (LGV) fluctueert en is in 2014 iets hoger dan in 2013; Het vindpercentage voor gonorroe bij MSM is weer iets gestegen: van 7,9% naar 8,7%; De mate waarin gonorroe voorkomt bij heteroseksuelen lijkt te stabiliseren, maar blijft wel op een hoog niveau (mannen 2,7%, vrouwen 3,0%). Onder de heteroseksuele jongeren <20 jaar wordt zelfs bij 5,5% van hen gonorroe gevonden; Het actieve testbeleid lijkt zijn vruchten af te werpen. We zien steeds meer MSM die zich al eerder op hiv hebben laten testen: 86% in 2014. Bij heteroseksuelen was dat 47%. Van de 29 MSM met een nieuwe hiv-infectie heeft 50% deze in het laatste jaar opgelopen. Er zijn meer besmettelijke syfilis-infecties bij MSM gevonden (67; 2,1%), waarvan een kwart bij MSM met een hiv-infectie; Bij outreach-testen op ROC s en op uitgaanslocaties voor MSM bereiken wij cliënten met een hoog risico op soa s; Het RSCG zzh bereikt een toenemend aantal jongeren in online chat-consulten en door het beantwoorden van informatievragen per email. Regionaal Centrum voor Seksuele Gezondheid zuidelijk Zuid-Holland 5
6 Regionaal Centrum voor Seksuele Gezondheid zuidelijk Zuid-Holland
Inleiding Het Regionaal Centrum voor Seksuele Gezondheid zuidelijk Zuid-Holland (RCSG zzh) omvat het werkgebied van de GGD en Hollands Midden, Rotterdam-Rijnmond en de dienst Gezondheid & Jeugd Zuid-Holland Zuid1. Het RCSG richt zich met zijn aanbod op specifieke doelgroepen: jongeren <25 jaar, mensen met klachten passend bij een soa, mensen die gewaarschuwd zijn voor een soa, mannen die seks hebben met mannen (MSM) en andere mensen met een verhoogd risico op soa s. Denk bijvoorbeeld aan mensen afkomstig uit of met een partner uit een soa-endemisch gebied, sekswerkers of degenen met veel wisselende partners. Het RCSG zzh biedt geïntegreerde consulten voor soa-testen en seksuele gezondheid. Deel 1 van deze rapportage geeft een beeld van de bereikte risicogroepen en van de trends die wij zien bij de specifieke risicogroepen, waar het de volgende vijf soa s betreft: Chlamydia trachomatis, gonorroe, hiv, syfilis en hepatitis B. Daarnaast bevat deel 1 een korte paragraaf over overige soa s, zoals herpes genitalis en genitale wratten (1.13). Deel 2 beschrijft de preventieactiviteiten in de regio. 1 de voormalige GGD Zuid-Holland Zuid maakt onderdeel uit van deze dienst. Regionaal Centrum voor Seksuele Gezondheid zuidelijk Zuid-Holland 7
8 Regionaal Centrum voor Seksuele Gezondheid zuidelijk Zuid-Holland
1. Consulten en soa s Het RCSG zzh telt in 2014 15.877 eerste consulten voor een soa-test: dat is 11% van de 141.191 landelijke consulten. Het aandeel jonge bezoekers (<25 jaar) is 47%. Dit aandeel is iets lager dan in 2013. 66% van de bezoekers is autochtone Nederlander of iemand afkomstig uit andere westerse landen. 34% is eerste- of tweedegeneratiemigrant en afkomstig uit landen waar soa s in verhoogde mate voorkomen. Van de migranten is 57% in Nederland geboren. 1.1 Consulten naar GGD, aandeel jongeren en migranten Tabel 1.1 Trend in consulten naar GGD, jongeren en migranten GGD werkgebieden Inwonertal Aantal consulten consulten <25 jaar 1-1-2014 2010 2011 2012 2013 2014 % regio 2014 % totaal 2014 consulten migranten % totaal Hollands Midden 771.094 1.410 1.559 2.093 2.145 2.600 16 1.697 65 358 14 Rotterdam -Rijnmond 1.270.095 8.574 10.762 12.113 12.627 11.921 75 5.604 47 4.752 40 Dienst Gezondheid & jeugd ZHZ 488.073 1.196 1.364 1.119 1.277 1.356 9 677 50 298 22 Totaal 2.529.262 11180 13685 15325 16049 15877 100 7978 50 5408 34 In 2014 is het RCSG zzh overgegaan op een ander digitaal elektronisch patiëntendossier (EPD). De invoering hiervan had consequenties voor het aantal consulten dat kon worden uitgevoerd. 1.2 Aantal consulten naar seksuele voorkeur en aandeel jongeren Tabel 1.2 Aantal consulten en verdeling naar seksuele voorkeur en leeftijdsgroep Seksuele voorkeur Aantal consulten % van totaal consulten < 25 jaar % binnen groep Man heteroseksueel 5.108 32 2.465 48 Vrouw 7.514 47 4.770 63 MSM 3.234 20 724 22 Totaal* 15.877 100 7.968 50 * Door cliënten met onbekende seksuele voorkeur is de som M/V/MSM lager dan totaal Er zijn 8% meer consulten bij MSM uitgevoerd dan in 2013, het percentage consulten van heteroseksuele mannen daalde met 6% en van vrouwen met 1%. Regionaal Centrum voor Seksuele Gezondheid zuidelijk Zuid-Holland 9
1.3 Aantal consulten naar bevolkingsgroep en seksuele voorkeur Migranten zijn een doelgroep voor de soa-bestrijding. Het Centraal Bureau voor de Statistiek definieert migranten als volgt: onder de bevolkingsgroep niet Nederlands vallen de cliënten die zelf of waarvan een of beide ouders niet in Nederland zijn geboren. Van de vrouwelijke bezoekers is in 2014 bijna 68% Nederlands/westers, van de heteroseksuele mannen 60% en van de MSM 78%. 19% van de MSM is biseksueel. N.B. Cliënten afkomstig uit het Caribisch deel van het Koninkrijk worden hieronder en in de overige tekst- Antilliaans/Arubaans genoemd. Figuur 1.1. Regio RCSG zzh: Consulten 2014 naar bevolkingsgroep en seksuele voorkeur 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% MSM (3234) heteroman (5108) vrouw (7514) onbekend 15 6 6 Moe-landers 54 45 156 Kaapverdiaans 28 224 234 Overig niet-westers 196 455 592 Marokkaans 66 230 162 Turks 58 191 141 Antilliaans/Arubaans 146 400 466 Surinaams 162 508 624 Overig westers 277 377 589 Nederlands 2232 2672 4544 * MOE-landers zijn bezoekers afkomstig uit Midden- en Oost-Europa. 10 Regionaal Centrum voor Seksuele Gezondheid zuidelijk Zuid-Holland
1.4 Aantal consulten naar hoogst genoten opleiding Tabel 1.3 Aantal consulten naar opleiding naar seksuele voorkeur en migranten allen % van totaal allen MSM % van MSM hetero % van hetero migrant % van migrant basisonderwijs 129 1 25 1 103 1 65 1 lbo/mavo/vmbo/mbo 5938 37 875 27 5051 40 2768 51 havo/vwo/gymnasium 606 4 138 4 468 4 163 3 hbo/wo 7983 50 1845 57 6132 49 1965 36 anders/onbekend 1221 8 351 11 868 7 447 8 15877 100 3234 100 12622 100 5408 100 Het RCSG zzh vraagt sinds begin 2014 naar de hoogst genoten opleiding van de cliënten. Van alle bezoekers is 50% hoogopgeleid. Bij MSM is dit aandeel 57%, vergeleken met 49% bij heteroseksuelen (geen verschil tussen mannen en vrouwen). Consulten bij migranten (34% van alle consulten) zijn in 55% bij laagopgeleiden. Migranten zijn een doelgroep vanwege het hogere soa-risico. Het percentage laagopgeleiden is bij de GGD Rotterdam-Rijnmond 39%; bij de GGD Hollands Midden 28% en bij de dienst Gezondheid & Jeugd ZHZ 47%. Regionaal Centrum voor Seksuele Gezondheid zuidelijk Zuid-Holland 11
1.5 Vindpercentage soa s in de regio Het percentage bezoekers dat de diagnose kreeg van één of meer soa s (chlamydia, gonorroe, infectieuze syfilis, hepatitis B of hiv) is iets gestegen ten opzichte van 2013, namelijk tot 16,0%. Tabel 1.4 Trend vindpercentage naar seksuele voorkeur 2009-2014 Seksuele voorkeur 2010 2011 2012 2013 2014 Man heteroseksueel 12,5 13,2 16,8 14,7 16,0 Vrouw 12,9 14,1 15,5 14,9 15,4 MSM 18,4 20,6 20,1 17,5 17,5 Totaal 13,6 14,8 16,7 15,3 16,0 Figuur 1.2 Aantal consulten en vindpercentage 2010-2014 in de regio zzh 8000 25 7000 6000 20 aantal consulten 5000 4000 3000 15 10 vindpercentage 2000 1000 5 0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 vrouw aantal consulten hetero man aantal consulten MSM aantal consulten vrouw vindpercentage hetero man vindpercentage MSM vindpercentage 0 12 Regionaal Centrum voor Seksuele Gezondheid zuidelijk Zuid-Holland
1.6 Vindpercentage soa s per risicogroep Er zijn acht indicatiecriteria voor toelating tot het RCSG zzh. Het vindpercentage soa s naar deze criteria en naar andere risico s is weergegeven in onderstaande tabel. Sommige cliënten hebben meerdere soa s. Het vindpercentage is het hoogst bij MSM die al hiv hebben: ruim 35% van de 245 mannen in 2014. Bij cliënten die eerder een soa hadden, werd bij bijna een op de vier mensen opnieuw een soa gevonden (24%). Tabel 1.5 Vindpercentage naar risicogroep consult % van alle cliënten een of meerdere soa Soa Vind % Soa-gerelateerde klachten 5.539 35 1.134 20,5 Gewaarschuwd door partner 2.003 13 680 33,9 MSM 3.234 20 565 17,5 MSM bekend hiv-positief (* % MSM) 245 2 87 35,5 Jonger dan 25 jaar 7.968 50 1.440 18,1 Eerste- en tweedegeneratiemigrant 5.408 34 1.091 20,2 Partner doelgroep 9.403 59 1.713 18,2 Sekswerker man 27 0 1 3,7 Sekswerker vrouw 433 3 68 15,7 Swingers 447 3 41 9,2 Prostituant 582 4 63 10,8 Eerder soa gehad 2.855 18 620 21,7 Basisonderwijs: lbo/mavo/vmbo/mbo 6061 38 1173 19,4 Totaal 15877 100 2542 16,0 Vet gedrukt: indicatiecriteria waaraan een cliënt moet voldoen om toegelaten te worden tot het RCSG. Cliënten kunnen onder meerdere risicogroepen vallen en komen meerdere keren in de tabel voor. Regionaal Centrum voor Seksuele Gezondheid zuidelijk Zuid-Holland 13
1.7 Gevonden soa s naar seksuele voorkeur Ook in 2014 gaat het bij vier van de vijf gevonden soa s bij heteroseksuele cliënten om een chlamydia-infectie. Dit aantal is vergelijkbaar met 2013. Bij MSM zijn twee van de vijf gevonden soa s een chlamydia-infectie, en ook twee van de vijf een gonorroe-infectie. In de overige gevallen is er sprake van hiv en besmettelijke syfilis. Tabel 1.6 Verdeling aantal soa s naar seksuele voorkeur Diagnose aantal % vrouw % heteroman % MSM % Chlamydia 2.020 72 1029 82 719 82 270 41 Gonorroe 642 23 221 18 139 16 281 43 Syfilis 74 3 1 <1 6 1 67 10 Hiv 33 1 1 <1 3 <1 29 4 Hepatitis B 19 1 4 <1 11 1 4 1 Totaal 2.788 100 1256 100 878 100 651 100 Van deze vijf soa s is 82% gediagnosticeerd bij de GGD Rotterdam-Rijnmond, 11% bij de GGD Hollands Midden en 7% bij de dienst Gezondheid & Jeugd ZHZ. 1.8 Trends Chlamydia trachomatis-infecties Figuur 1.3 Chlamydia trachomatis-testen en percentage positieve testen 2009-2014 8000 16,0% 7000 14,0% 6000 12,0% aantal consulten 5000 4000 3000 10,0% 8,0% 6,0% vindpercentage 2000 4,0% 1000 2,0% 0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 0,0% vrouw aantal testen heteroman aantal testen MSM aantal testen vrouw vindpercentage Chlamydia heteroman vindpercentage Chlamydia MSM vindpercentage Chlamydia 14 Regionaal Centrum voor Seksuele Gezondheid zuidelijk Zuid-Holland
Tabel 1.7 Aantal chlamydia-infecties en % positieve testen naar leeftijd en seksuele voorkeur <25 jaar % 25 jaar % Totaal % Man heteroseksueel 423 17,2 296 11,2 719 14,1 Vrouw 764 16 265 9,7 1029 13,7 MSM 72 9,9 198 7,9 270 8,3 Totaal 1259 15,8 759 9,6 2020 12,7 Vergeleken met 2013 is het percentage positieve chlamydia bij heteroseksuelen licht gestegen en dalende bij MSM. Net zoals in voorgaande jaren komt chlamydia het meest voor bij heteroseksuele jongeren <20 jaar: bij een op de vijf van hen wordt chlamydia gevonden. Migranten vormen een belangrijke chlamydia-risicogroep. Deze soa wordt bij heteroseksuele migranten met name gevonden bij mannen en vrouwen van Antilliaanse, Kaapverdiaanse en Surinaamse afkomst. Het aantal vrouwen van Marokkaanse afkomst onder de bezoekers is met 162 laag, bijna een op de vijf van hen heeft chlamydia. Dubbelinfectie chlamydia en gonorroe: Van alle heteroseksuele vrouwen met een chlamydia-infectie heeft in 2014 10% van hen ook gonorroe. Bij heteroseksuele mannen is dit 8% en bij MSM is dit 21%. 1.9 Lymfogranuloma venereum (LGV) LGV wordt veroorzaakt door een bijzondere variant van de chlamydia-bacterie, die soms geen klachten geeft, maar die ook ernstige endeldarmontsteking kan veroorzaken. LGV komt het meest voor bij hiv-geïnfecteerde MSM die zeer veel seksuele contacten hebben. Daarom worden in principe alle MSM met een anale chlamydia-infectie getest op LGV. In 2014 werd bij 8,4% (16/190) MSM met een anale chlamydia-infectie LGV gevonden, vergeleken met 6,6% (12/182) in 2013. Ook landelijk wordt weer een stijging gezien. Van de zestien mannen met LGV zijn er tien bekend hiv-positief, echter zes hiv-negatief. Zeven van hen hadden geen klachten. Regionaal Centrum voor Seksuele Gezondheid zuidelijk Zuid-Holland 15
1.10 Trends gonorroe-infecties Figuur 1.4 Gonorroe-testen en percentage positieve testen 2009-2014 8000 12,0% 7000 10,0% aantal consulten 6000 5000 4000 3000 2000 1000 8,0% 6,0% 4,0% 2,0% vindpercentage 0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 0,0% vrouw aantal testen hetero man aantal testen MSM aantal testen vrouw vindpercentage gonorroe hetero man vindpercentage gonorroe MSM vindpercentage gonorroe Tabel 1.8 Aantal gonorroe-infecties en % positieve testen naar leeftijd en seksuele voorkeur <25 jaar % 25 jaar % Totaal % Man heteroseksueel 64 2,6 75 2,8 139 2,7 Vrouw 151 3,2 70 2,6 221 3,0 MSM 76 10,5 205 8,2 281 8,7 Totaal 291 3,7 350 4,4 641 4,1 Het absolute aantal gevonden gonorroe-infecties bij MSM is sinds 2013 met 44 gestegen tot 281. Ook het percentage positieve testen stijgt weer (van 7,9% naar 8,7%); dit beeld zien we ook landelijk. Het aantal gonorroe-infecties bij heteroseksuelen lijkt te stabiliseren, het percentage positievegonorroe is echter hoger dan het landelijk gemiddelde (heteroseksuele mannen 1,9%, vrouwen 1,8%). Het blijft zorgwekkend dat een groot deel van de gonorroe onder heteroseksuele bezoekers gevonden wordt bij heteroseksuele jongeren onder de 25 jaar: vier van de tien infecties bij 20-24 jarigen en twee van de tien bij <20 jarigen. Het percentage positievegonorroe is 5,5% bij deze jongste groep en is licht gestegen in vergelijking met de 5,1% in 2013. 16 Regionaal Centrum voor Seksuele Gezondheid zuidelijk Zuid-Holland
Van de 356 gonorroe-infecties bij heteroseksuelen is 63% gevonden bij cliënten behorende tot de migranten; met name bij Antilliaanse, Surinaamse en Kaapverdiaanse cliënten en mensen afkomstig uit Midden- en Oost-Europa. Er is nog geen resistentie gevonden tegen ceftriaxon, het huidige eerstekeusmiddel voor behandeling. 1.11 Aantal hiv-infecties en percentage positieve test naar seksuele voorkeur en leeftijdsgroep Alle cliënten met een indicatie voor een volledige soa-test (en zonder bekende hiv-infectie) worden getest op hiv, tenzij zij dit weigeren. Dit, om zo veel mogelijk hiv-infecties op te sporen. Door dit actieve testbeleid stijgt het percentage personen dat al eerder op hiv is getest. Bij MSM is dit percentage gestegen van 72% in 2009 naar 86% in 2014. Bij heteroseksuele cliënten is het percentage dat eerder getest is op hiv 47% in 2014. In 2014 werden 33 nieuwe hiv-infecties gevonden onder cliënten van het RCSG zzh. De meerderheid hiervan bij MSM. Het aantal opgespoorde nieuwe infecties is lager dan vorig jaar. Ook landelijk zijn er minder hiv-infecties vastgesteld op de Centra Seksuele Gezondheid. De heteroseksuele vrouw met een hiv-infectie is afkomstig uit Suriname, de heteroseksuele mannen zijn afkomstig uit de Nederlandse Antillen en Hongarije. Vijftien van de 29 hiv-geïnfecteerde MSM (50%) waren in het jaar voor de diagnose nog hivnegatief getest, zeven hiervan zijn zelfs in de laatste zes maanden geïnfecteerd geraakt. Het lijkt er dus op dat er een groep MSM is die zich wel regelmatig laat testen, waardoor in elk geval recente besmettingen, die heel besmettelijk zijn, worden ontdekt. Partnerwaarschuwing voor hiv is in deze gevallen extra belangrijk, maar ook voor overige soa s. Naast de nieuwe hivinfectie werd bij twaalf MSM (44%) ook nog een andere soa vastgesteld. Van alle 29 hiv-infecties die werden vastgesteld bij MSM, werden er zeven (24%) gevonden bij mannen die op consult kwamen omdat ze werden gewaarschuwd (soms voor een andere soa). Het lagere aantal opgespoorde infecties naast het stijgende eerdere testpercentage bij MSM kan er mogelijk op wijzen dat een groep regelmatige testers bereikt wordt. Het opsporen van hiv-infecties bij zowel MSM als ook mensen afkomstig uit hiv-endemische landen blijft een prioriteit. Tabel 1.9 Aantal hiv-infecties en % positieve testen naar leeftijd en seksuele voorkeur, en kenmerken geïnfecteerden Hiv <25 jaar Man heteroseksueel % positief 25 jaar % positief Totaal % positief Migrant eerder op hiv getest Recente hivinfectie (< 6 m geleden) 2 0,1 1 <0.1 3 0,1 3 1 0 Vrouw 0 <0.1 1 <0.1 1 <0.1 1 0 0 MSM 3 0,4 26 1,2 29 1,0 10 26 7 Totaal 5 0,1 28 0,4 33 0,2 14 27 7 Regionaal Centrum voor Seksuele Gezondheid zuidelijk Zuid-Holland 17
1.12 Syfilis Het aantal gevallen van besmettelijke syfilis en het percentage gevonden syfilis lijkt de laatste jaren stabiel. Besmettelijke syfilis wordt voornamelijk bij MSM gevonden. Zowel het absolute aantal syfilis infecties (+12 gevallen, 34% stijging) als het percentage positieve infecties (1,7% in 2013) bij MSM is gestegen. Van alle MSM met syfilis heeft 27% een hiv-infectie (2013:12/50=24%). Zestien van de 67 infecties (24%) werden ontdekt bij gewaarschuwde mannen. Ook landelijk zien we een stijging van syfilis, met name bij hiv-positieve MSM. Tabel 1.10 Aantal syfilis-infecties en % positieve testen naar seksuele voorkeur Syfilis % positief Heteroman 6 0.1 Vrouw 1 <0.1 MSM 67 2,1 1.13 Hepatitis B Op de soa-poli worden mensen die in aanmerking komen voor hepatitis B vaccinaties getest op hepatitis B (zie 2.2). Ook cliënten afkomstig uit landen met een verhoogd risico (nietwesterse landen) ondergaan een test op hepatitis B. In 2014 werden negentien gevallen van besmettelijke hepatitis B gevonden. Tabel 1.11 Aantal hepatitis B-infecties en % positieve testen naar seksuele voorkeur Hep B % positief Heteroman 11 0,6 Vrouw 4 0,2 MSM 4 0,7 1.14 Overige soa s In 2014 werd bij cliënten die met soa-klachten kwamen 52 keer de diagnose Herpes genitalis gesteld, 134 keer de diagnose genitale wratten en vijftien keer de diagnose Trichomonas vaginalis. 18 Regionaal Centrum voor Seksuele Gezondheid zuidelijk Zuid-Holland
2. Preventieactiviteiten 2.1 Partnerwaarschuwing De seksuele contacten van mensen met een soa waarschuwen: dat is een belangrijk onderdeel van de soa-bestrijding. Onderdeel van een behandelgesprek bij het RCSG is de vraag welke partners er gewaarschuwd moeten worden. Dat kan op drie manieren: persoonlijk (face-toface of telefonisch), met een contactstrook waarop de diagnose vermeld staat of via www. partnerwaarschuwing.nl, een internetsite waarop de cliënt met een soa zijn/haar partners per sms of e-mail kan waarschuwen. Veel cliënten die op consult komen omdat zij zijn gewaarschuwd, zijn gewaarschuwd door onze eigen cliënten. Sommigen zijn gewaarschuwd door mensen die bij de huisarts of elders zijn getest. 12,6% (2007) van alle cliënten in 2014 kwam omdat ze werden gewaarschuwd. Dit percentage is 9,5% van het totaal aantal vrouwelijke cliënten, 16,2% van het totaal aantal heteroseksuele mannelijke cliënten en 14,2% van de MSM-cliënten. Bij 32% van de gewaarschuwde partners werden één of meerdere soa s gevonden. Iets meer dan een kwart van alle gediagnosticeerde soa s werd gevonden onder gewaarschuwden voor een soa. Tabel 2.1 Aandeel soa-diagnoses bij gewaarschuwden Diagnose bij gewaarschuwden Alle diagnoses % diagnoses bij gewaarschuwden Chlamydia 560 2020 28% Gonorroe 162 642 25% Syfilis 16 74 22% Hiv 8 33 24% Hepatitis B 5 19 26% Totaal soa s 751 2788 27% 2.2 Hepatitis B-vaccinatie Hepatitis B komt in Nederland relatief weinig voor. Wel is gebleken dat het virus onder bepaalde groepen van de bevolking vaker voorkomt dan gemiddeld én dat bepaalde groepen, vanwege hun (seksuele) gedrag, een groter risico lopen het virus overgedragen te krijgen. De landelijke vaccinatiecampagne hepatitis B-risicogroepen richt zich op MSM en sekswerkers, met als doel de overdracht van hepatitis B onder risicogroepen te verminderen. In 2014 kregen 392 MSM en 68 sekswerkers een eerste vaccinatie tegen hepatitis B en 239 MSM en 42 sekswerkers rondden hun vaccinatieserie af in 2014. Tabel 2.2 Aantal eerste vaccinaties hepatitis B 2009 2010 2011 2012 2013 2014 MSM 371 350 326 389 401 392 sekswerker 89 103 95 97 88 68 Regionaal Centrum voor Seksuele Gezondheid zuidelijk Zuid-Holland 19
2.3 Seksaccidenten en hiv-postexpositie profylaxe (PEP) Postexpositie profylaxe (PEP) is een preventieve behandeling tegen hiv. Hiv-PEP is een van de maatregelen die wordt genomen bij seksaccidenten. Betrokkenen bij seksaccidenten krijgen een beschermende vaccinatie tegen hepatitis B en worden onderzocht op soa s. In 2014 hebben zich op de soa-poli 79 personen gemeld na een seksaccident, 24 van hen kregen PEP. Het RCSG verwijst hiervoor naar de hiv-behandelcentra. Voor meer informatie: http://www.ggdrotterdamrijnmond.nl/seks/man-tot-man.html. Tabel 2.3 Aantal gemelde seksaccidenten en PEP-indicaties bij het RCSG van de GGD Rotterdam-Rijnmond 2011 (april-dec) 2012 2013 2014 Aantal seksaccidenten/pep verzoeken 27 48 46 79 Indicatie voor PEP 10 27 19 24 % Hiv-PEP-indicatie 37 56 41 30 Bij de GGD Hollands-Midden werden in de laatste twee jaar veertien seksaccidenten geregistreerd. 2.4 Regionale seksualiteitshulpverlening voor jongeren tot en met 24 jaar 2.4.1. Consulten seksualiteitshulpvragen In 2014 werden 627 jongeren met een specifieke seksualiteitshulpvraag gezien (en geregistreerd) in een uitgebreid persoonlijk soa-consult. Het betrof 147 jonge mannen (23%) en 480 jonge vrouwen (77%). Bij de jongens was de meerderheid (84; 57%) van de consulten in verband met vragen over soa en veilig vrijen, 44 (30%) over andere vragen, en enkele over problemen met seksualiteit en seksueel geweld.bij de meisjes waren 135 (28%) consulten soa-gerelateerd (veilig vrijen); 111 consulten gingen over anticonceptievragen (23%), 102 over onbedoelde zwangerschap (21%), 27 (6,0%) over problemen met seksualiteit, 66 (14%) over seksueel geweld en 39 (8,0%) over overige vragen. Binnen het samenwerkingsverband zijn er door CASA in 2014 bij 324 abortus-cliënten sense-consulten uitgevoerd. Voor meer informatie: www.sense.info 2.4.2. Online consulten via e-mail en chat De uitkomsten uit het pilotproject van 2013 zijn gebruikt om de online hulpverlening te integreren in de bestaande werkwijze van face-to-faceconsulten, met als doel om meer blended care -hulpverlening mogelijk te maken op RCSG zzh-niveau. Zo zijn er in 2014 ruim 375 chat-consulten uitgevoerd, met 195 mannen en 162 vrouwen, met een gemiddelde leeftijd van 23,6 jaar. Dit is een stijging van 44% (2013: 260). Er zijn daarnaast 695 mails met informatievragen afgehandeld. 20 Regionaal Centrum voor Seksuele Gezondheid zuidelijk Zuid-Holland
2.4.3. Seksuele hulpverlening en voorlichting seksuele gezondheid door sociaalverpleegkundigen op ROC s Het Mbo/ROC is het grootste onderwijstype in Nederland: meer dan 30% van de jongeren tussen 16 en 23 jaar volgt een Mbo-opleiding. Uit onderzoek blijkt dat ROC-jongeren minder kennis hebben van seksualiteit, anticonceptie en soa s en daardoor ook meer seksueel risico lopen dan gemiddeld. Denk aan ongewenste zwangerschappen, seksuele intimidatie/misbruik, soa s enzovoorts. De voorlichtingen worden door de Sense-verpleegkundige gegeven aan de ROCdeelnemers op de niveaus 1 en 2/AKA en deelnemers van het Start College (kwetsbare groepen met meestal meer zorgbehoefte). Aansluitend op een Sense-voorlichting worden ook individuele sense/soa-consulten uitgevoerd. De Sense-verpleegkundigen bereikten in 2014 veel (migranten)leerlingen met een laag opleidingsniveau: zo zijn er 147 voorlichtingen gegeven en daarbij 1564 ROC-jongeren bereikt waarbij 255 jongeren op soa s zijn getest en bij 57 (22%) jongeren een soa is vastgesteld. Op diverse ROC s (regio GGD Hollands Midden) zijn er ook ruim zeventien gastlessen over liefde en seksualiteit verzorgd en er zijn 133 individuele consulten uitgevoerd tijdens een inloopspreekuur voor mbo-ers bij Exposeyour (hier lopen leerlingen van het ROC stage). 2.4.4. Basisvoorlichting seksuele gezondheid door GGD voorlichters op ROC s De voorlichtingen worden gegeven aan de ROC-leerlingen op de niveaus 3 en 4 (= kwetsbare groepen met een lagere zorgbehoefte dan onder 2.4.2.), in overleg met de docent/zorgcoördinator. Een voorlichting duurt tussen de zestig en negentig minuten, afhankelijk van de inhoud/het thema van de voorlichting en de kenmerken van de voorlichtingsgroep. Er zijn in 2014 ruim 69 basisvoorlichtingen uitgevoerd, regiobreed, waarbij meer dan 1170 jongeren zijn bereikt. De voorlichtingen worden gegeven volgens het draaiboek Voorlichting Seksuele Gezondheid op het ROC. 2.4.5. Consulten seksuele gezondheid op maat voor jongeren met een lage sociaaleconomische status (SES) In acht voorlichtingssessies op de Wijkscholen in Rotterdam, is aan tachtig laagopgeleide (migranten)jongeren voorlichting gegeven over seksuele gezondheid. Wijkscholen zijn Rotterdamse voorzieningen, gericht op jongeren van 16 tot 23 jaar zonder startkwalificatie, baan of opleiding, en met complexe problemen op meerdere leefgebieden. De wijkschool biedt een intensief programma met een gecombineerde aanpak van zorg, onderwijs en werk, met als doel deze overbelaste jongeren naar het reguliere onderwijs of de arbeidsmarkt te begeleiden. Tijdens deze voorlichtingen vroegen de jongeren veel aandacht voor het onderwerp seksuele gezondheid. De informatie over veilig vrijen en condoomgebruik was goed bespreekbaar. Ook is in bijna elke voorlichting het onderwerp wensen en grenzen aan de orde gekomen en seksueel grensoverschrijdend gedrag onder jongeren besproken. Regionaal Centrum voor Seksuele Gezondheid zuidelijk Zuid-Holland 21
2.5 Mannen die seks hebben met mannen Tijdens dertig voorlichtingsactiviteiten in de horeca en op ontmoetingsplaatsen zijn in 2014 117 MSM op locatie getest. Via de site www.mantotman.nl kunnen MSM zich online laten testen op soa s (Testlab). Steeds meer MSM laten zich via Testlab testen (26% in 2013). Tabel 2.5 Aantal consulten bij MSM naar testlocatie Jaar soa poli via Testlab Op outreach locatie Totaal 2010 1269 551 2 1822 2011 1593 620 18 2231 2012 1886 581 151 2618 2013 2096 767 129 2992 2014 2295 939 117 3234 % 2014 71 29 4 100% Het vindpercentage van soa s bij de MSM is in 2014 op de poli/outreach 19% (2013: 19%), via Testlab 13% (2013: 12%). Alle BIG - soa werden gevonden op al deze testlocaties. Van alle MSM was 25% migrant en 19% biseksueel (geen verschil naar afkomst). 2.6 Sekswerkers In 2014 zijn in Rotterdam 111 adressen bezocht waar sekswerkers klanten ontvangen. Daarbij werden 482 individuele voorlichtingsgesprekken gehouden en zijn 101 vrouwen getest en gevaccineerd als dat nodig was. De GGD Hollands Midden bracht zeventien keer een voorlichtingsbezoek (inclusief testaanbod en vaccinatie) aan sekswerkers werkzaam in een club, privéhuis of massagesalon. Bedrijven met een vergunning worden halfjaarlijks bezocht. Van de cliënten die aangeven sekswerker te zijn, is 94% (435) vrouw, 2% (9) is heteroman en 4% (18) is MSM. Chlamydia komt iets minder vaak voor bij sekswerkers (10,7) dan bij de overige bezoekers (12,8%). Wel is het vindpercentage gonorroe bij vrouwelijke sekswerkers hoger dan bij niet-prostituees (respectievelijk 6,0% (26 gevallen) en 2,8% (194 gevallen). In 2014 werd geen syfilis en hiv gevonden bij sekswerkers. Tabel 2.6 Soa-testen sekswerkers in de regio zzh, 2010-14 Jaar Soa-poli Op locatie getest Totaal 2010 267 73 340 2011 261 144 405 2012 371 160 531 2013 354 147 502 2014 359 101 460 % 2014 78 22 100 22 Regionaal Centrum voor Seksuele Gezondheid zuidelijk Zuid-Holland
Regionaal Centrum voor Seksuele Gezondheid zuidelijk Zuid-Holland 23
Vormgeving: Jacqueline Meijer/Robedrijf 24 Regionaal Centrum voor Seksuele Gezondheid zuidelijk Zuid-Holland