Dit voorstel betreft het vaststellen van de brief met antwoorden op deze vragen.

Collegevoorstel Openbaar Onderwerp Beantwoording schriftelijke vragen inzake arbeidsmarktpositie Somaliërs in Nijmegen Programma Economie & Werk BW-nummer Portefeuillehouder T. Tankir Samenvatting Op 12 mei heeft de fractie van D66 schriftelijke vragen gesteld naar aanleiding van een bericht in de media over de arbeidsmarktpositie van mensen van Somalische afkomst. Dit voorstel betreft het vaststellen van de brief met antwoorden op deze vragen. Directie/afdeling, ambtenaar, telefoonnr. MO10, Jona Overmars, 9023 Datum ambtelijk voorstel 23 juni 2015 Registratienummer 15.0005323 Ter besluitvorming door het college 1. De brief aan de fractie van D66 over de arbeidsmarktpositie van Somaliërs vast te stellen. Steller Jona Overmars Paraaf akkoord Datum Alleen ter besluitvorming door het College Besluit B&W d.d. 30 juni 2015 X Conform advies Aanhouden Anders, nl. nummer: 3.10 Bestuursagenda Paraaf akkoord Datum Portefeuillehouder

Collegevoorstel

Maatschappelijke Ontwikkeling Beleidsontwikkeling Aan de fractie van D66 t.a.v. de heer Groothuizen Korte Nieuwstraat 6 6511 PP Nijmegen Telefoon 14024 Telefax (024) 323 59 92 E-mail gemeente@nijmegen.nl Postbus 9105 6500 HG Nijmegen Datum Ons kenmerk MO10/15.0005322 Contactpersoon Jona Overmars Onderwerp Beantwoording schriftelijke vragen betreffende Somaliërs op de arbeidsmarkt Datum uw brief Doorkiesnummer (024) 3299023 Geachte heer Groothuizen, Op 12 mei 2015 heeft u vragen gesteld over de positie van Somaliërs op de arbeidsmarkt, op grond van artikel 39 van het RvO van de raad. Bij deze beantwoorden wij uw vragen. We constateren dat een aanzienlijk deel van Nijmeegse Somaliërs weinig kansen heeft op de arbeidsmarkt. Uit de praktijk blijkt dat er voor sommige doelgroepen, waaronder de Nijmeegse Somaliërs, meer nodig is om ze te laten participeren in de Nijmeegse samenleving en op de arbeidsmarkt. Aangezien het probleem van de Somaliërs verder gaat dan alleen hun positie op de arbeidsmarkt, is het zinvol om dit projectmatig op te pakken. We voeren geen actief doelgroepenbeleid, dus ook niet voor de doelgroep Somaliërs. Dit neemt niet weg dat voor de Nijmeegse Somaliërs, en in bredere zin voor de niet-westerse allochtonen in Nijmegen, meer geïnvesteerd zal moeten worden in het ontsluiten van de algemene voorzieningen voor deze groepen om uiteindelijk hun arbeidsmarktpositie te verstevigen. 1. Hoeveel mensen van Somalische afkomst wonen er in Nijmegen? 2. Hoeveel personen van die groep hebben een bijstandsuitkering? 3. Hoeveel personen van die groep hebben, voor zover bekend, een andere uitkering? 4. Hoeveel personen van die groep hebben, voor zover bekend, een betaalde baan? A Aantal Somaliërs in Nijmegen 675 1-1-2015, BRP B Waarvan tussen 15 en 65 394 1-1-2015, BRP C Waarvan bijstandsuitkering (cliënt) 171 1-1-2015, klantbeeld WWB/IOAW/IOAZ D Waarvan bijstandsuitkering (partner) 28 1-1-2015, klantbeeld WWB/IOAW/IOAZ E Ingeschreven NWW 1-1-2014 160 SSB 2014 BRP: basisregistratie personen. De gemeente registreert daarin een aantal landen van herkomst, waaronder Somalië. Het kan zowel herkomst van de betrokkene zelf, als herkomst van zijn of haar ouders betreffen. Klantbeeld WWB/IOAW/IOAZ: dit betreft het databestand van de afdeling Inkomen. NWW (wordt geregistreerd door UWV) betekent niet werkende werkzoekende. Deze mensen zijn werkloos, en hebben zich geregistreerd als werkzoekende. De betreffende persoon kan een uitkering hebben, maar men kan zich ook als NWW registreren als men geen uitkering heeft. Het SSB is het sociaal statistisch bestand, een combinatiebestand dat bureau Onderzoek en Statistiek van de gemeente Nijmegen maakt op basis van diverse databestanden. Zo kunnen we etniciteit koppelen aan NWW. www.nijmegen.nl 7b. Beantwoording raadsvragen Somaliërs.docx

Gemeente Nijmegen Maatschappelijke Ontwikkeling Beleidsontwikkeling Vervolgvel 1 Deze cijfers laten zien dat ongeveer de helft van de Somalische Nijmegenaren binnen de beroepsbevolking afhankelijk is van de bijstand (C+D / B = 51%). Voor vraag 3 en 4 geldt dat wij daar geen cijfers over beschikbaar hebben. Het cijfer over ontheffing arbeidsplicht geeft een aanvulling op bovenstaande informatie. Voor het hele bestand geldt dat 30% van de cliënten een ontheffing van arbeidsplicht heeft; bij Somaliërs is dat 11%. Dit verschil wordt waarschijnlijk veroorzaak door het feit dat ontheffing vooral aan ouderen wordt verleend, en de groep Somaliërs is relatief jong. Dit cijfer lijkt het beeld te bevestigen dat het grootste deel van de Somaliërs in principe zou moeten kunnen werken, echter zij hebben onvoldoende mogelijkheden om betaald werk te vinden en zij hebben minder kansen omdat ze zich minder actief bewegen op en richting de arbeidsmarkt. Door zelf actief met de groep Somaliërs aan de slag te gaan, kunnen de belemmeringen voor deze groep mogelijk weggenomen worden en de kansen voor wat betreft hun arbeidsmarktpositie vergroot worden. We hebben een informatieblad opgesteld over de positie van niet-westerse Nijmegenaren op de arbeidsmarkt. In het kader van deze brief hebben wij dit niet kunnen verfijnen met informatie over de specifieke groep Somaliërs, maar het informatieblad geeft wel de context weer. Het informatieblad is opgenomen als bijlage bij deze brief. 5. Het artikel in De Volkskrant schetst een zwart beeld van de kansen op de arbeidsmarkt voor mensen van Somalische afkomst. Herkent u dat beeld? We wijzen u erop dat in mei 2011 een onderzoek van de gemeentelijke afdeling Onderzoek en Statistiek is gepubliceerd, dat ingaat op de positie van mensen van Afrikaanse afkomst in Nijmegen, waaronder mensen met een Somalische afkomst. De kenmerken waar u naar vraagt, veranderen niet in een zodanig snel tempo, dat de resultaten uit dit onderzoek niet meer bruikbaar zouden zijn. We baseren ons dus voor de beantwoording van uw vragen op dit onderzoek. Het beeld dat mensen van Somalische afkomst weinig kans hebben op de arbeidsmarkt, wordt daarin bevestigd: Het opleidingsniveau is laag: 60% van de Somaliërs heeft alleen basisonderwijs of helemaal geen onderwijs gevolgd. Dit is erg laag, ook in vergelijking met andere migrantengroepen. De mensen van Somalische afkomst hebben van alle migrantengroepen het laagste opleidingsniveau. De beheersing van het Nederlands is beperkt. Hier zijn geen cijfers over beschikbaar voor de Nijmeegse situatie. Uit de praktijkervaring van betrokkenen vanuit de migrantengemeenschap, onderwijs- en welzijnsorganisaties en gemeente komt een beeld naar voren dat Somaliërs vaker het Nederlands niet beheersen dan andere migranten. Kinderen van Somalische ouders in Nederland hebben een even kwetsbare onderwijspositie als de zwakke sociaal-economische positie van hun ouders. Dit is opvallend (in negatieve zin), want bij de meeste migrantengroepen gaan de kinderen juist vooruit ten opzichte van hun ouders, en presteren ze relatief goed in het onderwijs. Somalische kinderen in Nijmegen stromen zelden door naar havo/vwo (minder dan 10%) en veel (30%) Somalische kinderen hebben leerweg ondersteunend onderwijs nodig. Dit wijkt in negatieve zin af van het gemiddelde van alle migrantengroepen. www.nijmegen.nl 7b. Beantwoording raadsvragen Somaliërs.docx

Gemeente Nijmegen Maatschappelijke Ontwikkeling Beleidsontwikkeling Vervolgvel 2 6. Het artikel beschrijft dat veel Somaliërs problemen hebben met lezen en schrijven. Herkent u dat beeld? Ja, hoewel we hier geen cijfers over beschikbaar hebben, is dit beeld herkenbaar op grond van het onderzoek uit 2011. Het is ongeacht hun afkomst voor veel mensen die naar Nederland vluchten of migreren lastig (snel) de Nederlandse taal te kunnen spreken en lezen. Dit treft niet enkel Somaliërs. Onder Somaliërs is echter wel een relatief grote groep die ook in de moedertaal niet kan lezen en schrijven. We hebben bij Capabel Taal (een aanbieder van inburgeringscursussen) gegevens opgevraagd. Het gemiddelde slagingspercentage over de jaren 2007-2013 ligt onder alle Nijmeegse inburgeraars bij Capabel Taal op ongeveer 48%. Van Somaliërs ligt dit op 25%. Vanuit de praktijk wordt het beeld gedeeld dat het aantal Somalische inburgeraars in een alfabetiseringstraject hoger ligt dan andere doelgroepen. Hierover zijn geen cijfers beschikbaar. Deze cijfers wijzen erop dat een groot deel van de Somaliërs een lang traject moet doorlopen om een positie op de arbeidsmarkt te verwerven. Een deel van de mensen is analfabeet, men moet dan eerst leren lezen en schrijven op een basaal niveau. Daarna volgt een traject om Nederlands te leren op een niveau dat minimaal nodig is om op de arbeidsmarkt te participeren. Men zou daarna nog een startkwalificatie moeten behalen, en werk moeten vinden. Dit traject kan alles bij elkaar jaren duren, en dat leidt er toe dat veel Somaliërs die in de periode 2011-2013 naar Nederland zijn gekomen, nu nog in dergelijke trajecten zitten. Dit verklaart voor een deel het zeer hoge percentage bijstandsafhankelijke Somaliërs. 7. Is er in de gemeente Nijmegen speciaal beleid voor Somaliërs? Er zijn diverse voorzieningen waarmee we de problematiek aanpakken die in uw vragen centraal staat (kansen op de arbeidsmarkt, onderwijs, analfabetisme, sociale en psychische problematiek, integratie). Er is echter geen speciaal voorzieningenbeleid gericht op de groep Somaliërs. Een aantal van deze voorzieningen zijn: Vluchtelingen krijgen gedurende het eerste jaar van de inburgering zogeheten maatschappelijke begeleiding (uitgevoerd door Vluchtelingenwerk). Hiermee worden ze wegwijs gemaakt in de Nederlandse samenleving en worden ze geholpen met werk, inkomen, opleiding, opvoeding, etc. Voor een groot deel van de Somaliërs geldt dat zij nog recht hadden op een door de overheid betaald inburgeringstraject. Als dat zo is, wordt aan mensen een traject aangeboden met alfabetiseringscursus, taalonderwijs en onderwijs over de Nederlandse samenleving. De standaardtermijn voor dergelijke trajecten is vijf jaar; dit kan verlengd worden, afhankelijk van de situatie van de betrokkene. Het Inter-lokaal bereikt binnen de algemene projecten die deze organisatie uitvoert ook Nijmegenaren van Somalische afkomst. Dit gaat bijvoorbeeld om het EIF project, voorlichting over kanker en inzet van interculturele consulenten bij ondersteuning van individuen en gezinnen. Tot 2011 waren er specifieke projecten bij Het Inter-lokaal, betaald door rijk en gemeente, met Somalische begeleiders die zich specifiek op de mensen van Somalische afkomst richtten. COS Gelderland heeft tot eind 2014 het project Zo werkt het ook uitgevoerd, waarin mensen met een vluchtelingenachtergrond begeleid werden naar werk, werkervaringsplaats of opleiding. Er is laagdrempelige ondersteuning bij STEP Nijmegen, in de vorm van taallessen, fietslessen, stages, gesprekken etc. www.nijmegen.nl 7b. Beantwoording raadsvragen Somaliërs.docx

Gemeente Nijmegen Maatschappelijke Ontwikkeling Beleidsontwikkeling Vervolgvel 3 8. Is er binnen de gemeente Nijmegen speciale aandacht voor de taalvaardigheid van Somaliërs? Niet specifiek voor mensen van Somalische afkomst; in het algemeen werken wij aan het versterken van de taalvaardigheid van alle kinderen en volwassenen die dit nodig hebben. Voor kinderen zijn er Internationale Schakelklassen om Nederlands te leren en te wennen aan het Nederlandse schoolsysteem. Volwassenen van 18 jaar en ouder bieden wij de mogelijkheid hun taal-, reken- en/of digitale vaardigheid via volwasseneneducatie te versterken. Dit aanbod maakt onderscheid in het niveau van de taalvaardigheid. De groepen zijn daardoor een mix van autochtonen en allochtonen. Somaliërs kunnen net als andere speciale doelgroepen gebruik maken van het taalaanbod van het ROC in het kader van laaggeletterdheid en Steunpunt Taal Educatie en Participatie (STEP), beide organisaties bieden een breed taalaanbod. 9. Het artikel beschrijft ook dat veel Somaliërs kampen met psychische trauma's. Heeft u zicht op de omvang van deze problemen in Nijmegen? Is er speciale aandacht voor deze problemen? We hebben hierover navraag gedaan bij het Diagnose- en Adviescentrum Allochtonen van Pro Persona (GGZ). Er zijn geen exacte cijfers beschikbaar over de omvang van deze problemen. Binnen de geestelijke gezondheidszorg wordt etniciteit niet geregistreerd. Het algemene beeld is wel dat er veel mensen met Somalische achtergrond met psychische problemen worden behandeld in de geestelijke gezondheidszorg. Dit beeld sluit aan bij ons onderzoek uit 2011. De psychische gezondheid van veel Somaliërs bleek volgens dat onderzoek ook vaak problematisch: psychische problemen als gevolg van de ervaringen in Somalië en bij het vluchten naar Nederland, maar ook armoede, schulden, sociaalculturele en opvoedgerelateerde problemen in Nederland. Ook hier hebben we echter geen cijfers om dit beeld te onderbouwen. Naar aanleiding van deze vragen willen we sowieso kijken hoe de arbeidsmarktpositie van nietwesterse allochtonen in Nijmegen verbeterd kan worden en hoe deze doelgroep op een zo goed mogelijke manier richting arbeid bemiddeld kan worden. Op de arbeidsmarkt heeft deze groep een kwetsbare positie en zelfs bij een aantrekkende werkgelegenheid blijkt deze groep daar onvoldoende te van profiteren. In samenspraak met het ACA willen we de problematiek rondom deze doelgroep scherp krijgen en willen we achterhalen wat nodig is om deze mensen te laten participeren op de arbeidsmarkt. Hoogachtend, college van Burgemeester en Wethouders van Nijmegen, De Burgemeester, De Gemeentesecretaris, drs. H.M.F. Bruls drs. B. van der Ploeg www.nijmegen.nl 7b. Beantwoording raadsvragen Somaliërs.docx

2 april 2015 Onderzoek en Statistiek contactpersoon:jenny Zonneveld tel.: 024-329 2728 / 024-329 98 89 (O&S) e-mailadres: onderzoek.statistiek@nijmegen.nl Informatieblad: niet-westerse Nijmegenaren op de arbeidsmarkt 18% van de Nijmeegse beroepsbevolking met een niet-westerse achtergrond is werkloos. Dat is ongeveer 2,5 keer zoveel als bij de beroepsbevolking van autochtone herkomst. Dit is vergelijkbaar met de situatie in Nederland en andere steden. In absolute aantallen gaat het om 2000 tot 3000 mensen. Inleiding Om de positie van niet-westerse Nijmegenaren op de arbeidsmarkt in beeld te brengen bestaan er verschillende bronnen, die elk hun eigen kenmerken en beperkingen hebben Werkloosheidspercentages op basis van de enquête beroepsbevolking van het CBS Voor het bepalen van het werkloosheidspercentage moet je zowel het aantal mensen kennen dat werkloos is, als het aantal dat werkt/zou willen werken (naar herkomst). Voor beide gegevens bestaat geen dekkende registratie. Daarom werkt het CBS, om werkloosheidspercentages te kunnen leveren, met de Enquête Beroepsbevolking. Zoals iedere enquête is daarbij sprake van marges in de uitkomsten. Op landelijk niveau zijn die marges tamelijk klein. Hoe kleiner het gebied waarvoor je uitspraken doen (zoals de gemeente Nijmegen) des te groter zijn de marges. Tilburg Maastricht Leiden Groningen (gemeente) Enschede Arnhem niet-westers westers autochtoon Nijmegen Nederland 0% 5% 10% 15% 20% 25% Figuur 1 Werkloosheidspercentage 2014, Enquete Beroepsbevolking CBS Het beeld in Nederland, Nijmegen, en ook in de steden die in de vergelijking zijn opgenomen, komt overeen: het werkloosheidspercentage onder mensen met een niet-westerse achtergrond is ongeveer 2,5 keer zo hoog als onder onder mensen met een autochtone achtergrond. Voor Nijmegen: van de niet-westerse beroepsbevolking is 18% werkloos, van de autochtone beroepsbevolking 8%. Informatieblad: niet-westerse Nijmegenaren op de arbeidsmarkt - 1

Voor Nijmegen kan geen onderscheid gemaakt worden tussen de verschillende niet-westerse groepen. Landelijk wel. Daar varieert de werkloosheid, bij een gemiddelde van 17%, tussen ongeveer 15%, voor mensen met een Turkse, Surinaamse of overig niet-westerse achtergrond, en bijna 20%, voor mensen met een Marokkaanse of Antilliaanse achtergrond. De hoge werkloosheid onder mensen met een niet-westerse achtergrond heeft deels te maken met het opleidingsniveau, dat onder hen gemiddeld genomen lager is dan bij de autochtone beroepsbevolking. Maar ook bij een vergelijkbaar opleidingsniveau is de werkloosheid bij de niet-westerse beroepsbevolking hoger (Jaarrapport intergratie 2013, SCP). Aantal werklozen met niet-westerse achtergrond in Nijmegen De Enquête Beroepsbevolking levert niet alleen werkloosheidspercentages, maar ook absolute aantallen op. Die aantallen zijn, in verband met de marges rond de uitkomsten, afgerond op 1000-tallen. Voor 2014 komt het aantal niet-westerse werklozen in Nijmegen volgens deze bron op 2000 (op een totaal van 9000 werklozen). Ook de registraties van NWW (niet-werkende werkzoekenden 2014, UWV) en WWB-uitkeringen geven een indruk van het aantal werklozen, waarbij echter ook sprake is van beperkingen: Niet alle WWB-ers zijn werkloos volgens de daarvoor door het CBS gehanteerde definitie (actief op zoek naar werk). Ongeveer een 30% van de WWB-ers is vrijgesteld van arbeidsverplichting In de NWW-registratie wordt het aantal werklozen enerzijds overschat: WWB-ers zijn verplicht zich in de NWW in te schrijven, en niet alle WWB-ers zijn werkloos (zie eerste punt). Anderzijds kunnen er ook mensen zijn die wel actief werk zoeken (dus voldoen een de werkloosheidsdefinitie) maar niet ingeschreven zijn in de WWB, omdat dat voor hen niet relevant is. Dit kan bijvoorbeeld aan de orde zijn als iemand een verdiende partner heeft. In totaal hebben (1-1-2015) in Nijmegen 6900 mensen een WWB/IOAW/IOAZ-uitkering, waarvan ongeveer 2500 mensen met een niet-westerse herkomst. In de NWW stonden op 1-1-2014 1 10.000 Nijmegenaren ingeschreven, waarvan 2900 met een niet-westerse achtergrond. Samenvattend: in Nijmegen heeft 10% van de beroepsbevolking een niet-westerse achtergrond, 20% van de werklozen, 30% van de ingeschreven NWW-ers en 40% van de mensen met een bijstandsuitkering. WWB NWW werklozen autochtoon westers niet-westers beroepsbevolking 0% 20% 40% 60% 80% 100% Figuur 2 Verdeling naar herkomst voor beroepsbevolking en werklozen (EBB), NWW en WWB, 2014/2015 1 Van recentere NWW-cijfers is de herkomst van ingeschrevenen niet bekend, definitie 12+uur werkzoekend Informatieblad: niet-westerse Nijmegenaren op de arbeidsmarkt - 2

Cijferbijlage autochtoon westers niet-westers Nederland 6% 9% 17% Nijmegen 8% 10% 18% Arnhem 8% 9% 19% Enschede 8% 11% 16% Groningen (gemeente) 9% 13% 19% Leiden 6% 7% 17% Maastricht 7% 11% Tilburg 7% 11% 18% Figuur 3 Werkloosheidspercentage naar herkomst, Enquête Beroepsbevolking, CBS 2014 totaal laag opgeleid mbo/havo/vwo HO autotochtoon 5551 1924 2022 1605 totaal niet westers 2924 1837 819 268 Surinaams 167 77 63 27 Antil/Arub 287 144 112 31 Turks 641 425 189 27 Marokkaans 504 344 132 28 overig niet westers 1325 847 323 155 westers 1231 522 436 273 totaal 10031 4445 3369 2217 Figuur 4 Aantal ingeschreven Nijmegenaren NWW (definitie 12 uur+), naar herkomst en opleidingsniveau autotochtoon 3431 totaal niet westers 2560 Surinaams 125 Antil/Arub 256 Turks 511 Marokkaans 451 overig niet westers 1217 westers 927 totaal 6918 Figuur 5 Aantal WWB/IOAW/IOAZ uitkeringen (incl, tehuisgewoners en dak- en thuislozen) 1-1-2015 Informatieblad: niet-westerse Nijmegenaren op de arbeidsmarkt - 3

Nijmegen, 12 mei 2015 reg.nr.: /5- procesveranfw.: g/4-2o INGEKOMEN 12 MEI 2015 GEMEEITS":-. NOM EGEN class.nr.: afgedaan: Schriftelijke vragen aan het college van burgemeester en wethouders ex artikel 39 van het Reglement van Orde voor de vergaderingen en andere werkzaamheden van de raad. Betreft: vragen naar aanleiding van een artikel in De Volkskrant over de positie van Somaliërs op de arbeidsmarkt. Geacht college, Op 12 mei 2015 publiceerde De Volkskrant een artikel met als titel "Helft Somaliërs in Nederland zit in de bijstand". Het artikel schetst een somber beeld van de positie van Somaliërs op de arbeidsmarkt. Als een van de oorzaken wordt het gebrek aan taalvaardigheid genoemd. Het artikel geeft de fractie van D66 Nijmegen aanleiding tot de volgende vragen: 1. Hoeveel mensen van Somalische afkomst wonen er in Nijmegen? 2. Hoeveel personen van die groep hebben een bijstandsuitkering? 3. Hoeveel personen van die groep hebben, voor zover bekend, een andere uitkering? 4. Hoeveel personen van die groep hebben, voor zover bekend, een betaalde baan? 5. Het artikel in De Volkskrant schetst een zwart beeld van de kansen op de arbeidsmarkt voor mensen van Somalische afkomst. Herkent u dat beeld? 6. Het artikel beschrijft dat veel Somaliërs problemen hebben met lezen en schrijven. Herkent u dat beeld? 7. Is er in de gemeente Nijmegen speciaal beleid voor Somaliërs? 8. Is er binnen de gemeente Nijmegen speciale aandacht voor de taalvaardigheid van Somaliërs? 9. Het artikel beschrijft ook dat veel Somaliërs kampen met psychische trauma's. Heeft u zicht op de omvang van deze problemen in Nijmegen? Is er speciale aandacht voor deze problemen? Hoogachtend, roothuizen, gemeenteraadslid voor D66