Preventie van type 2 diabetes Een kwestie van leefstijl Lange termijn effecten van leefstijlveranderingen op glucose tolerantie: De SLIM studie Cheryl Roumen, promovendus Vakgroep Humane Biologie, Universiteit Maastricht Inhoud Introductie diabetes en leefstijl SLIM studie: de opzet SLIM studie: de resultaten Conclusies De stap richting implementatie 1
Cumulatieve incidentie (%) De prevalentie van type 2 diabetes neemt toe 40 30 20 10 0 En dat geeft de nodige complicaties Diabetes preventie: Het doel heiligt de middelen Maar welke middelen zijn het meest effectief? Placebo (n=1082) Metformine (n=1073) Leefstijl (n=1079) 0 1 2 3 4 Jaren na randomizatie The DPP Research Group, NEJM 346:393-403, 2002 Risico reductie 31% door metformine 58% door leefstijl 2
Diabetes preventie DPS, 3 jaar leefstijl interventie Voeding + beweging 4 jaar follow-up (geen interventie, wel jaarlijkse metingen) 43% risico reductie Lindstrom, 2006 The Lancet Relatief risico op diabetes Diabetes preventie 1.98 2.68 1.89 diabetes incidentie per 100 persoon-jaren Laag vet & hoog vezel voorspellen gewichtsverlies & verlagen het risico op type 2 diabetes Lindstrom, 2006 Diabetologia Voor elke kilogram gewichtsverlies een risico reductie van 16% Relatief risico op diabetes 1 0.9 0.8 0.7 1 2 3 4 5 MET score voor wandelen Hamman, 2006 Diabetes Care Ook matig intensief bewegen reduceert het risico op diabetes Hu, 1999 JAMA 3
Leefstijl en de preventie van diabetes Leeftijd Normale glucose tolerantie Gestoorde glucose tolerantie Gevast < 7.0 mmol/l 2h: 7.8 x < 11.1 mmol/l Type 2 diabetes Doel van de SLIM studie Overgewicht Leefstijl Insuline resistentie ß-cel dysfunctie Genen Wat is het lange-termijn effect van leefstijl interventie op de glucose tolerantie & diabetes incidentie bij een hoog-risico groep? Welke factoren voorspellen het interventie-effect en dropout? 4
Exclusie Diabetes Ziekte/ medicatie interveniërend met glucose metabolisme of leefstijlinterventie Interventie groep SLIM studie: de opzet INT Bestaand cohort (MORGEN studie) 2x OGTT SLIM populatie n=147 INSTROOM ieder kwartaal gedurende 1 jaar SLIM studie Inclusie BMI>25 kg/m 2 Gevast glucose <7.0 mmol/l 2-Hr glucose 7.8 mmol/l Leeftijd 40-70 jaar CON Controle groep proefpersoon karakteristieken voor de start v/d studie Middel Start vd studie N (man/vrouw) Leeftijd Gewicht VO2 max Gevast glucose 2h glucose (years) (kg) (cm) (l/min) (mmol/l) (mmol/l) INT 74 (38/36) 55.0 86.8 103.6 2.2 6.0 8.9 73 (37/36) Gemiddelde. * p= 0.001 (Student's t-test). CON 58.8* 84.1 103.6 2.1 5.9 8.8 5
SLIM studie: de opzet Leefstijlinterventie Voedingsadvies Richtlijnen gezonde voeding <30-35 En% vet <10 En% verz. vet 3g/MJ vezel Bewegingsadvies Hartstichting 30 min/dag 5 dgn/week 4x/week BWprogramma INT groep: Iedere 3 maanden evaluatie voeding en beweging CON groep: 1x/jaar algemeen advies mbt gezonde leefstijl Duur v/d studie maximaal 6 jaar, gemiddeld 4.2 jaar SLIM studie: de opzet Voedingsadviezen in de praktijk 0/12 3 6 9 PERSOONLIJK GESPREK MET Diëtist 30-60 minuten Invullen 3-daags voedingsdagboek Resultaten bespreken voedingsinname Motivational interviewing Haalbare doelen formuleren voor komende 3 maanden (Na 3 jaar voedingsdagboeken ieder half jaar) 6
SLIM studie: de opzet Voedingsadviezen in de praktijk 0/12 3 6 9 GROEPSBIJEENKOMST bestaande uit ± 10 personen Ieder jaar een ander thema Thema s: Functional foods Vis Uit eten Voedingstriviant Resultaten v/d studie SLIM studie: de opzet Bewegingsadvies in de praktijk 0/12 3 6 9 VOORBEELD PERSOONLIJK GESPREK 3-dgs bewegingsdagboek ingevuld do-vr-za Geen lichaamsbeweging Waar denkt u dat dat door komt? 8-20u WERKDAGEN Wat zou u hier aan kunnen doen? AVONDWANDELING, di, do, zo, 21.30-22.00 (zomer) Doel: Uitproberen avondwandeling met partner in stevig tempo 7
0/12 3 PY SLIM studie: de opzet Bewegingsadvies in de praktijk 6 9 EVALUATIE JAARLIJKS BEWEGINGSPATROON Waarom wel/niet bewegingsprogramma VB NIET: TIJDEN ONGUNSTIG, FILE O VB WEL: GEZELLIG, ALLEMAAL OUDEREN C VB doel: MBvO lokale initiatieven, zwemmen 1x week VB doel: iedere ochtend Nederland in Beweging 7-7.30 O T Bewegingsprogramma D O N SLIM studie: In beweging Eigen initiatief: AVONDWANDELING Met to est emmin g 8
l/min En% SLIM studie: de opzet Jaarlijkse metingen alle deelnemers OGTT Fietstest voor aerobe fitheid Huidplooimetingen Bio-impedantie test, bloeddruk, BMI Algemene vragenlijst 3-Daags voedings- & bewegingsdagboek 2.5 2.4 2.3 2.2 2.1 2 14.00 13.50 13.00 12.50 12.00 11.50 11.00 10.50 10.00 SLIM studie: de resultaten Lichamelijke fitheid (VO2 max) P=0.042 Start Jaar 1 Jaar 2 Jaar 3 Jaar 4 Jaar 5 Jaar 6 Verzadigd vet inname P<0.001 INT CON Jaar 0 jaar 6 Jaar 0 Jaar 6 INT CON kg En% 89 88 87 86 85 84 83 82 47.00 46.00 45.00 44.00 43.00 42.00 41.00 40.00 39.00 Met toestemming Gewicht P=0.197 Start Jaar 1 Jaar 2 Jaar 3 Jaar 4 Jaar 5 Jaar 6 INT CON Koolhydraat inname P=0.002 INT CON Jaar 0 jaar 6 9
2- Hr glucose (mmol/)l 11 10.5 10 9.5 9 8.5 8 Interventie groep Controle groep SLIM studie: de resultaten Verloop 2-Hr glucose P = 0.041 n=147 n=129 n=114 n=113 n=92 n=63 n=69 Start Jaar 1 Jaar 2 Jaar 3 Jaar 4 Jaar 5 Jaar 6 aantal personen met diabetes 30 25 20 15 10 5 0 Diabetes incidentie Interventie groep Controle groep Risico reductie ~31% door leefstijl P = 0.052 Start Jaar 1 Jaar 2 Jaar 3 Jaar 4 Jaar 5 Jaar 6 SLIM studie: de resultaten Veranderingen in gewicht zijn voorspellend voor veranderingen in 2-hr glucose Toename 2-hr glucose Afname 2-hr glucose 1.2 0.8 0.4 0-0.4-0.8-6 kg -0.3 kg +4.5 kg β= 0.373, p=0.01 Linear regression 10
Toename fitheid Afname fitheid Toename fitheid Afname fitheid 200 150 100 50 0-50 SLIM studie: de resultaten Veranderingen in gewicht zijn voorspellend voor veranderingen in aerobe fitheid +3.6% +2% -1% -6 kg -0.3 kg +4.5 kg β= -0.496, p=0.002 Linear regression SLIM studie: de resultaten 120 100 80 60 40 20 0-20 -40-60 -2.5 mm -0.1 mm +3.2 mm Een afname in 2-hr glucose en een toename in aerobe fitheid lijken hand-in-hand te gaan maar dit kunnen we niet hard maken +3% +2% -1% β= -0.195, p=n.s. Linear regression 11
n (INT/CON) Leeftijd Lage SES Lichaamsgewicht BMI Middel VO2 max Gevast glucose 2h glucose HOMA-IR SLIM studie: dropout karakteristieken op baseline (jaren) (%) (kg) (kg/m2) (cm) (l/min) (mmol/l) (mmol/l) Completers 92 (49/43) 55.9 ± 6.5 41% 86.3 ± 12.9 29.6 ± 3.6 103.7 ± 9.8 2.2 ± 0.6 6.0 ± 0.8 8.6 ± 1.7 4.8 ± 2.1 Dropouts 55 (25/30) 57.9 ± 7.8 75% 84.1 ± 12.4 30.0 ± 4.2 103.3 ± 11.7 2.0 ± 0.5 6.0 ± 0.7 9.2 ± 2.5 4.7 ± 3.0 P 0.1 <0.01 0.3 0.5 0.82 0.02 0.82 0.07 0.42 SLIM studie: Reden voor stopzetting deelname INT CON medische redenen gebrek aan tijd gebrek aan motivatie niet tevreden geen respons geen vervoer medische redenen zorg voor partner gebrek aan tijd gebrek aan motivatie niet tevreden geen respons angst overleden 12
Conclusies Lange termijn leefstijlinterventie verlaagt het risico op type 2 diabetes in een hoog-risico groep, zelfs zonder grote veranderingen in lichaamsgewicht De leefstijlinterventie verbeterde aerobe fitheid en deze factor lijkt een rol te spelen bij de veranderingen in 2-hr glucose Conclusies Veranderingen in lichaamsgewicht was de belangrijkste voorspeller voor de veranderingen in 2-hr glucose Personen met een lage sociaal-economische status en lage aerobe fitheid waren sneller geneigd voortijdig deelname stop te zetten, waardoor extra aandacht voor deze groepen gewenst is 13
Geen groot gewichtsverlies, maar Leefstijlveranderingen gericht op een gezonde leefstijl zijn belangrijk 1000 stapjes richting implementatie Praktische handvaten voor het veranderen van de leefstijl in de thuissituatie & motivational interviewing geven excuses de minste kans 1000 excuses voor implementatie 14
Implementatie in de praktijk: VB. BUDGET, NATIONALE RICHTLIJNEN VB. VEILIGE WANDELPADEN, VOEDINGSLABELS, BEWEGING VAN/NAAR WERK, PROMOTIE ACTIVITEITEN, GEZONDE WERKOMGEVING Een handreiking VB. OVERGEWICHT, DIABETES, STERFTE, VETCONSUMPTIE, BEWEGING / DAG VB. VRAGENLIJSTEN, METING LICHAAMS- SAMENSTELLING Implementatie in de praktijk: Voorbeeld NATIONAL TYPE 2 DIABETES PREVENTION PROGRAM: FIN-D2D (Finland) 2003-2007 Doelen: I. Verlagen incidentie/ prevalentie T2DM & risicofactoren CVD II. Ongediagnosticeerde T2DM patiënten diagnosticeren III. Ontwikkelen regionale en lokale programma s ter preventie IV. Evaluatie effectiviteit en kosten V. Verhogen risico perceptie & populatie strategie ondersteunen Saaristo, International Journal of Circumpolar Health, 2007 15
FIN-D2D Hoog-risico screening dmv vragenlijst 20 ziekenhuisdistricten Op internet Ieder district In investeert apotheken 100.000 (lokale projectkosten) 100.000 subsidie door het Ministerie Bij campagnes H o o g r i s i c o? Bereidwilligheid wordt geëvalueerd INTERVENTIE: individueel of groep Groepinterventie heeft de voorkeur 4-16 wk interventie gebaseerd op DPS Wekelijks groepsessie, verschillende thema s, iedere week huiswerk follow-up 1 maand na laatste sessie FIN-D2D Het ziekenhuisdistrict is verantwoordelijk voor opleiding personeel Geen bevel, maar motivational interviewing Essentiële medicatie wordt ook aangeboden Populatie strategie ter verbetering risico perceptie alle inwoners Het rijksinstituut v/d gezondheidszorg evalueert het programma Opgespoorde hoog-risico personen ondergaan jaarlijkse OGTT Mogelijke problemen: 1) de zorgprofessionals zijn niet toegewijd 2) De zorgprofessionals moeten over voldoende middelen kunnen beschikken, ook voldoende kennis en kunde 3) Evaluatie wellicht moeizaam door verschillende patiënt computer systemen 16
Implementatie in de praktijk: Wie heeft welke verantwoordelijkheid? GEZIN INDIVIDU BUURT Implementatie in de praktijk: RIJKSOVERHEID PROVINCIE V e e l v r a g e n Hoog-risico screening vs populatie screening Hoe bereiken we de personen? Gescreened en dan? Hoe verhogen we de risico perceptie? Wie voert de leefstijlinterventie uit? Hoe intensief? Welke doelen worden nagestreefd? Wie financiert wat? Kortlopende leefstijlinterventies (3 mnd), zijn zij effectief (genoeg)? 17
S L I M i m p l e m e n t e r e n van Met onderzoek dank aan naar praktijk Universiteit Maastricht Hoog-risico Wageningen screening vs populatie Universiteit screening SLIM team: Hoe bereiken we de personen? Edith Gescreened Feskens en dan? Eva Bedankt Corpeleijn voor uw aandacht! Hoe verhogen we de risico perceptie? Marco Mensink Wie voert de leefstijlinterventie uit? Marja Ockeloen-van der Hulst Hoe intensief? Tanja Hermans Welke doelen worden nagestreefd? Jos Stegen Wie financiert wat? Ellen Blaak THE ULTIMATE GOAL BEING HEALTHY FEELING GOOD Kortlopende leefstijlinterventies (3 mnd), zijn zij effectief (genoeg)? 18