Evaluatie Resultaten Goed Scheiden Loont 2014 1
Inhoudsopgave 1. Samenvatting... 3 2. Inleiding... 3 3. Doelstelling afvalscheidingpercentage... 4 4. Containers: plaatsingen en wisselingen... 4 5. Afvalhoeveelheden... 4 6. Sorteeranalyse... 6 7. Aantal aanbiedingen... 7 8. Ongeoorloofd gedrag... 8 8.1 Afvaldumpingen openbare ruimte... 8 8.2 Onjuist aanbieden van afval... 8 8.3 Bijplaatsingen... 9 9. Bezwaren op de aanslag... 10 10. Financiën... 11 2
1. Samenvatting De resultaten van het eerste jaar Goed Scheiden Loont zijn positief. Inwoners bieden in 2014 beduidend minder restafval aan ten opzichte van 2013. Vooraf heeft Avri ingeschat dat de hoeveelheid restafval met 30 % zou afnemen. De inwoners van Regio Rivierenland hebben uiteindelijk in 2014 38 % minder restafval aangeboden dan in 2013. De Regio is in 2014 uitgekomen op een scheidingspercentage van bijna 70%. De landelijke ambitie (LAP) ligt op 65% in 2015 en de regionale doelstelling lag in 2014 op 65%. Enkele opvallende zaken in het eerste jaar van de invoering: gemiddeld bieden inwoners 12x een 140 liter of 13x een 240 liter restafval minicontainer aan ter inzameling (in 2013 was dit gemiddeld 22x per jaar) toename van overtredingen op de ASV (ongeoorloofd gedrag). In Tiel is de situatie van met name bijplaatsing bij brengvoorzieningen nog niet onder controle. 389 bezwaren op de Afvalstoffenheffing aanslag, waarvan er 206 ongegrond bleken Een jaar na invoering van Goed Scheiden Loont is aantoonbaar dat de invoering qua scheidingsdoelstelling succesvol is verlopen. 83% van de inwoners heeft in 2014 minder afvalstoffenheffing betaald dan in 2013. De opbrengsten afvalstoffenheffing zijn 206.000 hoger dan verwacht (1,4%). Als gevolg van de invoering van Goed Scheiden Loont zijn de opbrengsten afvalstoffenheffing gedeeltelijk afhankelijk van het aantal aanbiedingen van inwoners. Dat wil zeggen dat deze opbrengsten het gevolg zijn van het scheidingsgedrag en daarmee (met name in het eerste jaar na invoering) moeilijk te voorspellen. De totale projectkosten van project Goed Scheiden Loont bedroegen 403.000. Dit was een overschrijding van 35.000 op het totale projectbudget van 368.000. Deze overschrijding werd veroorzaakt door niet voorziene extra tijdsbesteding door BSR, welke aan Avri zijn doorbelast. Gezien het behaalde financiële resultaat op de basistaken zijn deze (extra) projectkosten ruimschoots terugverdiend. 2. Inleiding Deze evaluatie beschrijft de resultaten van invoering van het project Goed Scheiden Loont (hierna: GSL): het eerste jaar inzamelen met een volume-frequentie-tariefsysteem. Voor deze evaluatie zijn de gegevens van de periode 1 januari t/m 31 december 2014 gebruikt. De evaluatie bevat de volgende onderwerpen: Doelstelling afvalscheidingpercentage Containers: plaatsingen en wisselingen Afvalhoeveelheden Sorteeranalyse Aantal aanbiedingen Ongeoorloofd gedrag Bezwaren op de aanslag Financiën 3
3. Doelstelling afvalscheidingpercentage De doelstelling bij de invoering van GSL is bij aanvang vastgesteld door de Regio Rivierenland:het bereiken van een afvalscheidingpercentage van 65 %. Deze doelstelling is afgeleid van de landelijk ambitie (Landelijk Afvalbeheer Plan = LAP) dat een afvalscheidingpercentage van 65% in 2015 hanteert. Het gaat hier om het percentage van apart ingezamelde afvalstromen die geschikt zijn voor hergebruik. Uiteindelijk is het afvalscheidingpercentage in Rivierenland over 2014 uitgekomen op bijna 70% (69,6)%. Hiermee is de ambitie van het LAP gehaald. 4. Containers: plaatsingen en wisselingen Om het volume-frequentie-tarief systeem in te kunnen voeren per 1 januari 2014 was het noodzakelijk om versneld (ondergrondse) verzamelcontainers te plaatsen. Hierdoor konden huishoudens bij hoogbouw gebruik maken van een verzamelcontainer met toegangscontrolesysteem. Hiervoor hebben deze betrokken huishoudens een toegangspas ontvangen. Verzamelcontainers In 2013 zijn alle bovengrondse verzamelcontainers voor restafval vervangen door ondergrondse verzamelcontainers. Deze ondergrondse verzamelcontainers zijn voorzien van een toegangscontrolesysteem. In negen maanden tijd (2013) zijn 238 ondergrondse containers geplaatst. Ondergrondse containers geplaatst in 2013: Afvalstroom 2013 Rest 185 Papier 28 Glas 16 Textiel 9 Totaal 238 Minicontainers aan huis Van de huishoudens die gebruik maken van minicontainers heeft een groot aantal geanticipeerd op de nieuwe situatie per 1 januari 2014. In januari 2014 bezat 70% van de huishoudens een 240 liter restafval container, op 1 januari 2015 was dit "nog maar" 56%. De meeste huishoudens die nog niet in het bezit waren van een papiercontainer, hebben deze alsnog aangevraagd. Momenteel is 95 % van de huishoudens uitgerust met een papiercontainer. 5. Afvalhoeveelheden De inzameldienst van Avri heeft in 2014 ervaren dat het nieuwe beleid invloed heeft op het aanbiedgedrag van huishoudens. Per route is ongeveer de helft van het aantal grijze restafvalcontainers ter inzameling aangeboden ten opzichte van 2013. De GFT containers worden daarentegen vaker (vanwege de zachte winter) en voller (ook meer 240 liter GFT containers) aangeboden Er worden ook meer zakken met kunststof verpakkingsafval aangeboden. Deze toename wordt bevestigd door de toename van bestellingen van de gratis plasticzakken door distributiepunten. In 2013 werden gemiddeld maandelijks 240.000 zakken besteld, in 2014 zijn dit gemiddeld maandelijks 400.000 zakken. 4
De procentuele veranderingen in de afvalhoeveelheden in 2014 ten opzichte van 2013 zijn af te lezen uit onderstaande tabel: 80% 60% 40% 20% 0% -20% -40% -60% kg. 2014 % t.o.v. 2013 De totale hoeveelheid afval is in 2014 met 7% afgenomen ten opzichte van 2013 (mogelijke verklaringen zijn de economische crisis, veranderend koopgedrag, afval naar andere regio afvoeren). Avri heeft voorafgaand aan de invoering van GSL de verwachting uitgesproken dat het totale tonnage restafval zou afnemen met 30 %. Uiteindelijk is er 38% minder restafval ingezameld door Avri. De hoeveelheid ingezameld kunststofverpakkingsafval is met meer dan 60 % gestegen. Avri heeft daarnaast ongeveer 40% meer GFT ingezameld. De ingezamelde hoeveelheden papier zijn in deze periode ongeveer gelijk gebleven. Op de milieustraten is een kleine daling van het aanbod van afval waargenomen. De kleine daling in aanbod op de milieustraten wordt vooral veroorzaakt door een daling van de hoeveelheid aangeboden grof restafval en de betaalde stromen. 5
In de onderstaande grafiek staan de kilogrammen (kg.) per afvalstroom per inwoner per jaar in 2013 en 2014.. Deze grafiek laat duidelijk de grote afname van kg. restafval in 2014 zien. 250 200 150 100 50 0 kg/inw 2013 kg/inw 2014 6. Sorteeranalyse In april 2014 is een sorteerproef uitgevoerd op de ingezamelde afvalstromen uit de Regio. Een sorteerproef geeft een indicatie van de samenstelling van het restafval. In de proef is onderscheid gemaakt in bebouwingstypen Stadscentra, Hoogbouw, Stedelijke laagbouw en Buitengebied. Uit de resultaten van de sorteeranalyse blijkt dat de hoeveelheid herbruikbare afvalstromen in het restafval in 2014 ten opzichte van 2013 significant is gedaald. De hoeveelheid herbruikbare afvalstromen GFT en papier/karton in het restafval is bij hoogbouw en stadscentra (= gebruikers ondergrondse verzamelcontainers) hoger dan bij buitengebied en stedelijke laagbouw. Deze inwoners hebben een beperktere mogelijkheid tot het scheiden van met name GFT. In de volgende grafiek is de sterke afname te zien van de hoeveelheid herbruikbare afvalstromen in het restafval. 6
kg. 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 kg./inw 2013 kg./inw 2014 7. Aantal aanbiedingen De huishoudens die gebruik maken van ondergrondse brengvoorzieningen hebben gemiddeld 42 keer in 2014 restafval aangeboden. Een vergelijking met 2013 is niet te maken omdat er geen geregistreerd toegangscontrole systeem aanwezig was. Huishoudens met een 140 liter mini container restafval hebben deze in 2014 gemiddeld 12 keer aangeboden. Huishoudens met een 240 liter container deden dit gemiddeld 13 keer per jaar. Ruim 44% van de huishoudens maakten in 2014 gebruik van een 140 liter restafvalcontainer ten opzichte van 28% in 2013. Een vergelijking tussen de aanbiedingen in 140 liter en 240 liter in 2013 is niet te maken vanwege het ontbreken van een registratie systeem. Wel bekend is dat er gemiddeld in Regio Rivierenland 22x een minicontainer werd aangeboden in 2014 (op basis van gegevens uit de gemeente West Maas en Waal). Tijdens de inzamelroutes voor restafval wordt op een inzameldag door ongeveer 48 % van de huishoudens de restafval containers aangeboden. De schattingen zijn dat in 2013 gemiddeld 85% van de huishoudens de restafvalcontainers aanboden. In Regio Rivierenland heeft 83% van de inwoners minder afvalstoffenheffing betaald in 2014 ten opzichte van 2013. 7
8. Ongeoorloofd gedrag 8.1 Afvaldumpingen openbare ruimte Om een goed beeld te krijgen van het effect van de invoering van GSL op de omvang van afvaldumpingen hebben gemeenten vanaf juni 2013 monitoring ingezet op afvaldumpingen. De gemeenten hebben de locaties doorgegeven waar monitoring is uitgevoerd. Hierna is er een vergelijking gemaakt tussen het tweede half jaar 2013 en de eerste helft van 2014. Uit deze vergelijking heeft Avri geconcludeerd dat de invoering van GSL vooralsnog niet heeft geleid tot een toename van dumpingen, in aard noch in omvang. Op basis van de gegevens over het eerste half jaar 2014 heeft er gedurende de 2e helft van 2014 geen specifieke monitoring meer plaatsgevonden op afvaldumpingen in het kader van GSL. Tijdens gesprekken met de beleidsadviseurs van diverse gemeenten wordt echter aangegeven dat er een toename van afvaldumpingen ervaren wordt. Hierbij wordt gelijktijdig aangegeven dat dit niet zodanig geregistreerd wordt. Het betreft hier veelal ervaringen van de gemeentelijke buitendienst. Bij aanvang van het project Goed Scheiden Loont is niets afgesproken over evaluatie van de hoeveelheid zwerfafval in relatie tot GSL. Gedurende het jaar 2014 hebben een paar gemeenten laten weten dat zij een toename van het zwerfafval ervaren. Zwerfafval valt binnen de verantwoordelijkheid van de gemeenten. Gegevens zijn hierdoor bij Avri niet bekend (zwerfafval is meestal niet afkomstig uit het huishoudelijk afval). 8.2 Onjuist aanbieden van afval In onderstaand overzicht staat het aantal meldingen rondom het aanbieden van afval. 2013 2014 Rode kaart geen chip* nvt Rode kaart geen chip 230 Onjuist aanbod (tijd, afval) Onjuist aanbod (tijd, afval) Container te vroeg/te lang op straat 24 Container te vroeg/te lang op straat 90 Onjuist afval in minicontainer 6 Onjuist afval in minicontainer 113 Onjuist afval in verzamelcontainer 0 Onjuist afval in verzamelcontainer 3 Rommel/zwerfafval/bijplaatsing Rommel/zwerfafval/bijplaatsing Aanbiedplaats minicontainer 19 Aanbiedplaats minicontainer 118 Ondergrondse container 268 Ondergrondse container 829 Verzamelcontainer (glas/papier/textiel) 72 Verzamelcontainer (glas/papier/textiel) 117 Overig/openbare ruimte 72 Overig/openbare ruimte 235 Handhaving verzoeken Handhaving verzoeken Controle containerpakket 21 Controle containerpakket 35 Controle bewoning 1 Controle bewoning 5 Overig 90 Overig 93 * containers die niet voorzien zijn van een registratie chip krijgen een rode kaart en worden niet geleegd. 8
8.3 Bijplaatsingen We zoemen in op ongeoorloofd aanbiedgedrag bij verzamelcontainers. Om een uitspraak te kunnen doen over het effect van GSL op bijplaatsingen van afval bij (ondergronds) verzamelcontainers is er een vergelijking gemaakt tussen 2013 en 2014. Uit de vergelijking blijkt een significante toename van het aantal klachten rondom rommel/bijplaatsingen bij ondergrondse containers. Een ruime verdubbeling van het aantal locaties tussen 2013 en 2014 vormt een belangrijke verklaring voor de toename van klachten. Aantal ondergrondse restafvalcontainers Aantal klachten rommel/ bijplaatsingen ondergronds 2013 2014 Procentuele toename 150 345 175% 268 829 300% Een andere verklaring kan zijn dat door de invoering van GSL het illegaal bijplaatsen van afval bij verzamelcontainers toegenomen is:ontwijkgedrag van inwoners om niet te hoeven betalen voor het aanbieden van restafval. Daarnaast konden inwoners in het verleden afval dat bijgeplaatst was opruimen en gratis aanbieden/deponeren in ondergrondse containers. Door de invoering van het tarief voor aanbod van restafval zijn buurtbewoners ook minder of niet geneigd dit afval alsnog in de container te deponeren. Handhaving Om het ongeoorloofd gedrag, zoals beschreven in de paragrafen hierboven, te beheersen wordt handhaving ingezet. Uit ervaringen van gemeenten buiten de Regio blijkt dat het zwaartepunt van meldingen en overtredingen ligt in de eerste 3 maanden na invoering van een volume-frequentie-tarief systeem. Dit was ook in de Regio Rivierenland het geval. Hierop anticiperend zijn bij de invoering van GSL de uren van handhaving op de afvalstoffenverordening voor 2014 met 700 uren verhoogd door middel van een AB besluit. Het totaal aantal uren van handhaving op de ASV komt hiermee structureel op 4.300 uur op jaarbasis. Avri onderscheidt 10 vormen van overtredingen op de ASV - Container heeft geen registratiechip - Container te vroeg/te lang op straat - Onjuist afval in minicontainer - Onjuist afval in verzamelcontainer - Bijplaatsing bij minicontainer - Bijplaatsing bij (ondergrondse) restafval verzamelcontainer - Bijplaatsing bij glas/papier/textiel verzamelcontainers - Bijplaatsing overig/openbare ruimte - Controle containerpakket bij bewoner - Controle op bewoning van perceel Hieronder is een overzicht van het aantal uitgeschreven boetes en officiële waarschuwingen. Dit zijn de boetes en waarschuwingen zoals die zijn uitgeschreven op bovengenoemde overtredingen op de ASV. Door invoering van GSL is er een toename merkbaar van de bijplaatsingen en hiermee een stijging van het aantal boetes. 9
Waarschuwingen 2013 2014 Buren 0 0 Culemborg 1 0 Geldermalsen 1 0 Lingewaal 0 0 Maasdriel 0 0 Neder-Betuwe 0 0 Neerijnen 2 0 Tiel 5 8 West Maas en Waal 0 0 Zaltbommel 1 0 Boetes 2013 2014 Buren 2 1 Culemborg 10 14 Geldermalsen 0 1 Lingewaal 0 0 Maasdriel 0 1 Neder-Betuwe 4 2 Neerijnen 1 1 Tiel 14 67* West Maas en Waal 0 2 Zaltbommel 2 2 * doordat het merendeel van de meldingen/overtredingen uit Tiel kwam zijn hier de meeste boetes uitgeschreven. 9. Bezwaren op de aanslag Naar aanleiding van de aanslag van de Afvalstoffenheffing 2014 hebben in totaal 389 personen een bezwaar ingediend bij de Belastingsamenwerking Rivierenland. De gemiddelde leeftijd van de mensen die bezwaar hadden ingediend is 57 jaar. De gemiddelde leeftijd in Regio Rivierenland is 42 jaar. Soort bezwaren aantal Ongegrond en afgewezen bezwaren 206 Toegekend en verminderd 122 Toegekend en vernietigd 41 In onderzoek 18 Onthefingen 2 TOTAAL 389 Bovenstaande gegevens zijn verkregen op 30 juni 2015 (info BSR). Uit de gegevens blijkt dat de groep mensen die bezwaren hebben ingediend die ongegrond bleken voor het merendeel uit senioren bestaat. Van deze mensen maakt ± 20 % gebruik van de ondergrondse afvalcontainer. 10
10. Financiën Het jaar 2014 is in financiële zin het meest onzekere jaar in het 25-jarig bestaan van Avri geweest. Dit omdat het nieuwe afvalbeleid (Goed Scheiden Loont) forse consequenties heeft voor zowel de opbrengstkant (hoe vaak zetten bewoners de restafvalcontainer aan de straat?), als voor de kostenkant (hoeveel restafval hoeft er nu minder verwerkt te worden en hoeveel meer inkomsten krijgen we dankzij de extra grondstoffen?). De financiële uitgangspunten van Goed Scheiden Loont zijn verwerkt in de (gewijzigde) begroting 2014 van Avri. Deze is vastgesteld door het Algemeen Bestuur in december 2013. Hierin zijn de volgende uitgangspunten verwerkt: Opbrengsten: Basistarief 109 Gemiddeld aantal aanbiedingen per huishouden per jaar mini containers: 13 keer Gemiddeld aantal aanbiedingen per huishouden per jaar ondergronds: 35 keer Kosten (excl. 13,5% BTW): Stijging van uitvoeringskosten (inzameling, handhaving, administratie): 870.000 Verschuiving van 30% van de hoeveelheid restafval (14.276 ton) naar andere afvalstromen: -/- 2.655.000 Kapitaallasten a.g.v. investeringen: 540.000 Overige kosten (m.n. rentekosten extra geldlening): 266.000 Dit resulteerde in de volgende begroting: Opbrengsten afvalstoffenheffing: 15.260.000 Kosten basispakket: 15.311.000 Resultaat basispakket 51.000 -/- In onderstaande tabellen zijn deze begrotingscijfers, als ook die van de bestuursrapportage (tussentijdse bijstelling van de begroting) en jaarrekening gepresenteerd. Hieruit blijkt een fors financieel voordeel over 2014 ten opzichte van de begroting 2014. Dit wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door lagere kosten, als gevolg van lagere afvalverwerkingkosten en voordelen op uitvoeringskosten (zowel op inzamelkosten als de kosten van administratieve ondersteuning). De opbrengsten zijn (ondanks de omwisselingen van containerpakketten en gewijzigde gemiddelde aanbiedingen van de diverse aanbiedvolumes) redelijk in lijn met opbrengsten uit de begroting. Uitvoeren basistaken De afwijking op de basistaken is opgedeeld in een afwijking van de opbrengsten afvalstoffenheffing en een afwijking op de uitvoeringskosten. Dit is samengevat in onderstaande tabel. Basistaken Begroting 2014 Bestuursrapportage Jaarrekening Opbrengsten 15.260 15.111 15.317 afvalstoffenheffing Kosten incl. 13,5% BTW 15.311 14.708 14.470 Resultaat basistaken -51 403 847 De afwijking ten opzichte van de Bestuursrapportage 2014 bedraagt 444.000. Het positieve jaarresultaat op de basistaken van 847.000 is aan de Voorziening inzameling AVH toegevoegd. Opbrengsten afvalstoffenheffing 11
De opbrengsten afvalstoffenheffing zijn 206.000 hoger dan verwacht (1,4%). Als gevolg van de invoering van Goed Scheiden Loont zijn de opbrengsten afvalstoffenheffing gedeeltelijk afhankelijk van het aantal aanbiedingen van inwoners. Dat wil zeggen dat deze opbrengsten het gevolg zijn van het scheidingsgedrag en daarmee (met name in het eerste jaar na invoering) moeilijk te voorspellen. In de volgende tabel zijn de jaargemiddelden van het aantal aanbiedingen per aanbiedvolume uiteengezet. Aanbied volume Gemiddeld aantal aanbiedingen p/jaar begroting 2014 Gemiddeld aantal aanbiedingen p/jaar Bestuursrapportage Gemiddeld aantal aanbiedingen p/jaar Jaarrekening 60 liter 35 42,1 42,0 140 liter 13 12,3 12,2 240 liter 13 11,8 13,1 De afwijking van de opbrengsten afvalstoffenheffing is in onderstaande tabel uiteengezet: Bedragen x 1.000 Aanbied volume Opbrengsten begroting 2014 Opbrengsten Bestuursrapportage Opbrengsten Jaarrekening Vast deel 9.781 9.778 9.723 Variabel deel 60 liter 366 531 520 140 liter 1.855 1.254 1.359 240 liter 3.258 3.548 3.714 5.479 5.333 5.594 Totaal 15.260 15.111 15.317 De stijging van variabele opbrengsten wordt veroorzaakt door een stijging van het aantal aanbiedingen. Deze verschillen in variabele opbrengsten zijn niet volledig te relateren aan het verschil in gemiddeld aanbiedgedrag. Dit komt door de verschuiving van het aantal huishoudens per aanbiedvolume, als gevolg van (continue) tussentijdse wisselingen van containervolume door huishoudens. Het jaargemiddelde voor de 140 liter mini container ligt met (afgerond) 12 aanbiedingen conform de verwachting in de bestuursrapportage en lager dan in de gewijzigde begroting 2014 (vastgesteld in december 2013 met een uitgangspunt van 13 aanbiedingen). Het jaargemiddelde voor het aantal aanbiedingen van 240 liter mini containers is uitgekomen op (afgerond) 13 aanbiedingen. Dit is 1 aanbieding hoger dan in de bestuursrapportage verwacht en conform het uitgangspunt in de gewijzigde begroting 2014 (13 aanbiedingen). Uitvoeringskosten De uitvoeringskosten laten een voordeel zien van 238.000 ten opzichte van de bestuursrapportage 2014 (1,6%). Dit betreft enerzijds een voordeel van 126.000 op de primaire uitvoeringskosten, zoals de inzamelactiviteiten aan huis en het beheer en onderhoud van inzamelmiddelen. Anderzijds is er een voordeel van 112.000 op ondersteunende kosten zoals data management (aanbiedingen registratie), facturatie en inning van de afvalstoffenheffing (BSR) en ondersteuning vanuit het Regiokantoor. Project Goed Scheiden Loont De totale projectkosten van project Goed Scheiden Loont bedragen 403.000. Dit is een overschrijding van 12
35.000 op het totale projectbudget van 368.000. Deze overschrijding wordt veroorzaakt door niet voorziene extra tijdsbesteding door BSR, welke aan Avri zijn doorbelast. Gezien het behaalde financiële resultaat op de basistaken zijn deze (extra) projectkosten ruimschoots terugverdiend. Financiële verantwoording Het project Goed Scheiden Loon is in 2013 van start gegaan. Het projectbudget is daardoor al gedeeltelijk in 2013 besteed. De projectuitgaven van 2013 ( 134.000) zijn reeds in de jaarstukken 2013 (en dus in het eindsaldo 2013 van de Voorziening inzameling AVH) verwerkt. In deze jaarstukken zijn de projectuitgaven van 2014 verwerkt. De projectuitgaven in 2014 van 269.000 worden conform het besluit van het Algemeen Bestuur ook uit de Voorziening inzameling AVH onttrokken. 13