Professionaliseringsprogramma Wetenschap en Technologie Gelderland Dit programma is een gezamenlijk initiatief van de volgende organisaties - Talentenkracht Satelliet Nijmegen - Wetenschapsknooppunten Nijmegen en Wageningen - KWTG
sopgave Inleiding ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 2 Contactpersonen ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 3 Opzet van het programma ---------------------------------------------------------------------------------------------------- 4 1. Motor voor het leren. de nieuwsgierigheid voorbij -------------------------------------------------------------- 5 2. Ik zag twee beren experimenteren -------------------------------------------------------------------------------------- 5 3. Praktische technologie in de klas. vaardigheid en kennis van gereedschappen -------------------------- 6 4. Talent in de school visie en beleid op talentontwikkeling ------------------------------------------------------ 7 5. Uniek door nieuwe foutjes in je DNA ----------------------------------------------------------------------------------- 8 6. Aan de slag met onderzoek naar gedragscontrole en angst ------------------------------------------------------- 9 7. Excellentie, wetenschap & technologie onderzoek in de praktijk -------------------------------------------10 8. Interactief onderzoeken. lessen uit vindplaatsscholen ---------------------------------------------------------10 9. De Uitdaging!. basis voor bèta talent ontwikkeling -------------------------------------------------------------11 10. Dromen, Durven, Doen.in de kleuterklas -------------------------------------------------------------------------12 11. Op onderzoek in groep 3 t/m 5 ----------------------------------------------------------------------------------------12 12. De onderzoekende taak in groep 6 t/m 8 ----------------------------------------------------------------------------13 13. Kennisnetwerk Excellentie, Wetenschap en Technologie voor coördinatoren ----------------------------13 14. Excellentie, Wetenschap & Technologie. en coachen in de klas ------------------------------------------14 Inleiding Steeds meer scholen zetten stappen om het talent van hun leerlingen meer te benutten. Talentontwikkeling is prima te combineren met een resultaatgerichte cultuur. In het actieplan Basis voor presteren wordt door de overheid een signaal afgegeven aan het primair onderwijs. Scholen moeten duidelijk maken hoe zij de weg naar excellentie (verder) gaan invullen en zullen de opbrengsten van de verandertrajecten concreet moeten maken. Excellentie kan dan worden gezien in combinatie met bijvoorbeeld hoogbegaafdheid (alles uit het beste) of als mogelijkheid om omgaan met verschillen vorm te geven (het beste uit allen). De aandacht zal in eerste instantie gericht zijn op de basiskwaliteit van het onderwijs. Heeft een school die kwaliteit op orde, dan kan gewerkt worden aan een eigen en helder profiel. Kiest u voor een uitdagende leeromgeving, een verdieping van het leren, het bevorderen van zelfsturing, planning en samenwerking en aandacht voor talentontwikkeling, dan kan dit programma u helpen dit te verwezenlijken. - Wetenschap en Technologie is een uitdaging voor zowel hoogbegaafde als praktisch ingestelde leerlingen. Het biedt complexe leersituaties voor samenwerking van kinderen met verschillend talent en niveau. - Wetenschap en Technologie is een betekenisvolle context voor het toepassen van de basisvaardigheden taal, lezen en rekenen. - Wetenschap en Technologie stimuleert de onderzoekende houding van kinderen, de intrinsieke motivatie tot leren. 2
Contactpersonen HAN pabo Arnhem Jaap Dekker jaap.dekker@han.nl 06-81022454 Iselinge Hogeschool, Doetinchem Albert Oving albert.oving@ijsselgroep.nl 06-51372316 CHE pabo, Ede Hilco van Stuyvenberg hjvstuyvenberg@che.nl 0318-696300 HAN pabo Nijmegen Dannie Wammes dannie.wammes@han.nl 06-20243295 Wetenschapsknooppunt Radboud Universiteit, Nijmegen Marieke Peeters m.peeters@science.ru.nl 024-3667222 Wetenschapsknooppunt WU, Wageningen Hilde Bos hilde.bos@wur.nl 0317-485049 Expertisecentrum Nederlands, Nijmegen Roos Scharten r.scharten@expertisecentrumnederlands.nl 024-3615624 TalentenKracht satelliet Nijmegen Eliane Segers e.segers@pwo.ru.nl Kenniscentrum Wetenschap en Techniek Gelderland Frederieke Ubels f.ubels@kwtg.nl 06 38356912 3
Opzet van het programma Bij dit programma kun je kiezen voor de volgende onderdelen: Workshops Trainingen Leerkringen Maatwerk één dagdeel, een inspiratiemoment voor elke leerkracht of een schoolteam, de inhoud ligt voor een groot deel vast meerdere dagdelen, volgens een vast stramien voor elke leerkracht of een schoolteam, de inhoud ligt deels vast en wordt deels door de deelnemers bepaald van leerkrachten die met en van elkaar willen leren. De inhoud wordt door de deelnemers bepaald. afgestemd op de wensen van de school of een deel van het schoolteam, inhoud wordt door de deelnemers bepaald. Onze eerste doelgroep is leerkrachten van het primair onderwijs, maar we denken er ook aan om dit uit te breiden naar bijvoorbeeld de Academische Lerarenopleiding Primair Onderwijs en het postacademisch onderwijs. De deskundige uitvoerders zijn onderzoekers, docenten en onderwijsadviseurs. We werken met scholen in het hele land. Scholen buiten het directe werkgebied moeten rekening houden met extra (reis)kosten. W&T onderwijs implementeren en borgen In onze aanpak onderscheiden we 4 type scholen op het profiel W&T, dit zijn: Type A Type B Type C Type D Onze school heeft nog geen ervaring met de thema s W&T. We weten niet wat we kunnen verwachten van W&T bij ons op school. We hebben hier zelf geen vraag naar, misschien een individuele leerkracht. Wanneer het in te passen is willen we wel deelnemen aan W&T activiteiten. We hebben als school de eerste ervaringen opgedaan met W&T en dit smaakt naar meer. We zouden ons wel willen oriënteren op verschillende mogelijkheden en zijn nieuwsgierig naar hoe andere scholen dit doen. W&T heeft binnen onze school een vaste plek in het jaarplan en in alle groepen wordt er aandacht aan besteed. We zoeken naar meer uitdaging en variatie in onze manier van werken en in de activiteiten om aan talenten van alle kinderen recht te doen. Wij zitten met onze school in de spits van de ontwikkelingen. W&T is bij ons al jaren ingebed en wij profileren ons als school met W&T. Natuurlijk willen we graag nog meer leren van andere voorhoedespelers. We willen onze ontdekkingen ook nader laten onderzoeken en inzichten met anderen delen. Met de volgende aanduiding geven we aan dat dit geschikt is voor scholen van type C en D: Daarnaast maken we onderscheid tussen: Kennis, Vaardigheden, Houding en Onderzoek. 4
1. Motor voor het leren. de nieuwsgierigheid voorbij groep Workshop Eén dagdeel Leerkrachten of schoolteams Onderzoekende houding, motivatie. Deelnemers krijgen een duidelijk beeld van het begrip onderzoekende houding, de betekenis ervan voor de ontwikkeling van kinderen en de rol van de leerkracht bij het stimuleren van een onderzoekend houding. De onderzoekende houding is bij jonge kinderen de motor voor hun leren. Een zeer krachtige motor, want hoe snel de ontwikkeling van jonge kinderen verloopt verbaast ons telkens weer. In de loop van de basisschool lijkt die aandrijfkracht, die motor tot leren weg te ebben. Waar men er in slaagt om de onderzoekende houding van kinderen te gebruiken als vertrekput voor veel onderwijsactiviteiten, blijkt dat dit de motivatie tot leren versterkt. Dat dit betere leerresultaten oplevert is niet verbazingwekkend. Door middel van een interactieve presentatie maken de deelnemers kennis met het onderwerp. 2. Ik zag twee beren experimenteren groep Workshop Eén dagdeel Leerkrachten VVE en groep 1 t/m 4 of schoolteams Onderzoekende houding, experimenteren, jonge kind, eigen leervragen Ontwikkelen van de vaardigheid om middels concrete, uitdagende proefjes het denken van kinderen te stimuleren. Met kleuters kun je allerlei leuke proefjes doen: experimenten met water, met lucht of met kleuren. Laat kinderen bijvoorbeeld zelf verklaren waarom kaarsjes uitgaan als ze geen lucht krijgen of waarom bladeren verkleuren in de herfst. Het gaat hier niet om een magische verklaring, maar om een uitleg die recht doet aan de echte natuurwetten. In deze workshop wordt u een aantal proefjes getoond en gaat u zelf aan de slag met experimenten uit de cursusmap en wordt met u nagegaan hoe u kinderen aan het denken zet. De proefjes activeren tot een actieve ontdekking van de wereld, uw vragen zijn een aanzet tot denken en het verwoorden ervan. Naast een inspirerende middag, neemt u een map vol ideeën mee naar huis. 5
3. Praktische technologie in de klas. vaardigheid en kennis van gereedschappen groep Workshop Eén dagdeel Leerkrachten of schoolteams Gereedschap, veiligheid. Eigen kennis en vaardigheden van gereedschappen en gebruik ontwikkelen en vergroten. Goede veiligheidsinstructies kunnen geven. Kwaliteit en gebruiksmogelijkheden van gereedschap kennen. Voor kinderen is het fantastisch om met echte gereedschappen te werken bij techniek. Veel leerkrachten vinden dat óók belangrijk, maar zijn terughoudend omdat ze zich onvoldoende in staat voelen om de kinderen daar goed bij te begeleiden. Deze workshop biedt u daarvoor de kennis en ervaring. In deze workshop leert u hoe er in school op een veilige manier met gereedschap gewerkt kan worden. U maakt kennis met gereedschappen die geschikt zijn voor gebruik in de basisschool. U leert de gebruiksmogelijkheden van deze gereedschappen kennen, u heeft inzicht in de risico s van gebruik en hebt kennis van onderhoud. Ingegaan wordt onder andere op timmeren, zagen, solderen, schroeven, snijden, schuren en koken. Daarnaast ontvangt u advies bij inrichting van werkruimten met leerlingen. 6
4. Talent in de school visie en beleid op talentontwikkeling groep Training Vier bijeenkomsten van 1,5 uur Schoolteams of stuurgroep Talenten ontdekken, talenten ontwikkelen, visie. Uw school ontwikkelt een visie op het omgaan met talenten van leerlingen en concretiseert dit in een plan van aanpak. In onze maatschappij is momenteel veel aandacht voor talent en talentontwikkeling. De aandacht voor talent is van wezenlijke betekenis voor het ontwikkelen van een gevoel van competentie bij leerlingen. Daarmee sluit talentontwikkeling nauw aan bij het handelingsgericht werken. Juist het talent van het kind geeft ontwikkelingspotentieel. Ook economisch wordt er veel belang gehecht aan het ontwikkelen van talent, met name talent in Wetenschap en Technologie. Innovatie vormt steeds meer de kern van onze economie. Veel leerlingen hebben mogelijkheden om in die richting een studie succesvol af te ronden. Aandacht voor dat talent geeft een impuls aan een kansrijke en betekenisvolle beroepskeuze. In een viertal bijeenkomsten met het team of een stuurgroep wordt ingegaan op het denken over talent, het herkennen van talent, de betekenis van talentontwikkeling en de rol van de school bij het ontdekken en ontwikkelen van talent bij hun leerlingen. 7
5. Uniek door nieuwe foutjes in je DNA groep Training Drie bijeenkomsten, 3 dagdelen Leerkrachten groep 6 t/m 8 of schoolteams, plusklassen DNA, erfelijkheid, onderzoekend leren, onderzoeksvaardigheden, eerlijk onderzoeken Leren vormgeven van een project onderzoekend leren rondom het thema DNA en erfelijkheid. Op basis van uitgewerkte best practices van het projectteam van het WKRU* gaat u een project over erfelijkheid en DNA vertalen naar de eigen klassensituatie. Naast de didactiek van onderzoekend leren staan we nadrukkelijk stil bij hoe u kinderen kunt begeleiden bij het opstellen van een onderzoeksvraag en hun eigen onderzoek. Jaarlijks vertalen projectteam bestaande uit wetenschappers, pabo-studenten, leraren en het WKRU wetenschappelijke doorbraken naar activiteiten voor in de bovenbouwklassen. Per stap van onderzoekend leren worden activiteiten ontwikkeld Leerlingen gaan op basis van hun eigen vragen een onderzoek opzetten en uitvoeren. Deze projecten zijn gefilmd en vastgelegd in de jaarlijkse boekenreeks Wetenschappelijke doorbraken de klas in!. Dit boek wordt als inspiratieboek gebruikt om projecten rond de thema s zelf vorm te kunnen geven (veel voorbeelden, achtergrond informatie, inhoudelijke kennis over thema en concrete klassensituaties die inzichtelijk gemaakt zijn). Onderzoek naar de genetische oorzaak van erfelijke ziekten was het uitgangspunt om het project Uniek door foutjes in je DNA vorm te geven. Middels filmpjes en beschrijvingen krijgt u een beeld van de projecten en gaat u zelf aan de slag om dit om project aan te passen aan uw klassensituatie, waarna u dit project kunt gaan uitvoeren. Tevens krijgt u inhoudelijke verdieping over het thema en bieden wij u handvatten en ondersteuning hoe u onderzoekend leren vorm kunt geven bij dit thema. Het boek Wetenschappelijke doorbraken de klas in DNA, Gedrag en Infecties onder de loep vormt hierbij de leidraad (zie www.wkru.nl/boek). Bijeenkomst 1: Kennismaken met Erfelijkheid en DNA, didactiek van onderzoekend leren en voorbeeldprojecten als inspiratie. Bijeenkomst 2: Aan de slag met onderzoeksvragen opstellen en de begeleiding van onderzoeken van kinderen aan de hand van filmpjes. Bijeenkomst 3: Aandachtspunten bij het vormgeven van een eigen project en eerste opzet project DNA en erfelijkheid in uw klas. *: Wetenschapsknooppunt Radboud Universiteit Nijmegen (WKRU) 8
6. Aan de slag met onderzoek naar gedragscontrole en angst groep Training Drie bijeenkomsten, 3 dagdelen Leerkrachten groep 5 t/m 8 of schoolteams, plusklassen Onderzoekend leren, wetenschappelijke onderzoekscyclus, onderzoeksvragen opstellen, onderzoeksvaardigheden, eerlijk onderzoeken, angst, gedragscontrole. Het leren vormgeven van een project onderzoekend leren rondom het thema Angst of Gedrag(scontrole) (straffen en belonen) of een zelfgekozen onderwerp. De uitgewerkte best practices over de thema s Angst en Gedragscontrole dienen hierbij als inspiratie. Jaarlijks vertalen projectteams bestaande uit wetenschappers, pabo-studenten, leraren en het WKRU* wetenschappelijke doorbraken naar activiteiten voor in de bovenbouwklassen. Per stap van onderzoekend leren worden activiteiten ontwikkeld. Leerlingen gaan op basis van hun eigen vragen een onderzoek opzetten en uitvoeren. Deze projecten zijn gefilmd en vastgelegd in de jaarlijkse boekenreeks Wetenschappelijke doorbraken de klas in!. Dit boek wordt als inspiratieboek gebruikt om projecten rond de thema s zelf vorm te kunnen geven (veel voorbeelden, achtergrond informatie, inhoudelijke kennis over thema en concrete klassensituaties die inzichtelijk gemaakt zijn). Onderzoek naar angst in het brein en gedragscontrole was het uitgangspunt om twee verschillende projecten waarbij onderzoekend leren centraal staat vorm te geven. Middels filmpjes en beschrijvingen krijgt u een beeld van de projecten. Daarnaast staan we stil bij het opstellen van goede onderzoeksvragen en hoe u kinderen hierbij kunt begeleiden evenals bij het uitvoeren van hun eigen onderzoek. Op basis van de voorbeelden en getrainde vaardigheden gaat u vervolgens een opzet maken voor een project in uw klas waarbij de stappen van onderzoekend leren doorlopen worden. We laten u ervaren waar je allemaal rekening mee moet houden als je een onderzoek gaat opzetten en staan we stil bij de rol die je als leraar hebt en de benodigde competenties die zulke activiteiten vragen. Ook gaat u zelf aan de slag om dit om project aan te passen aan uw klassensituatie en dit vervolgens uitvoeren. Afhankelijk van het project dat u wilt gaan vormgeven wordt boek 1 (o.a. thema Angst) of boek 2 (thema Gedragscontrole) van de reeks Wetenschappelijke doorbraken de klas in! hierbij als leidraad gebruikt (zie www.wkru.nl/boek). *: Wetenschapsknooppunt Radboud Universiteit Nijmegen (WKRU) 9
7. Excellentie, wetenschap & technologie. onderzoek in de praktijk Training groep Leerkrachten groep 1 t/m 8 Eén of twee dagdelen Analytische, creatieve en praktische intelligentie, probleemgestuurd leren, samenwerkend leren, vooruitwerklab. Bijeenkomst 1 Inzicht krijgen in talenten van excellente leerlingen, zowel analytisch, creatief als praktisch Bijeenkomst 2 Handvaten om deze leerlingen uit te dagen op het gebied van wetenschap en techniek De satelliet Talentenkracht Nijmegen (RU, EN, CBO) combineert wetenschappelijk onderzoek met een vertaling naar inzichten en handvaten voor de praktijk. Uitgaande van recente wetenschappelijke inzichten geeft deze cursus een handreiking aan leerkrachten om excellentie in de groep te onderkennen en daar op een motiverende manier mee om te gaan, om zo de talenten verder te helpen ontwikkelen. 8. Interactief onderzoeken lessen uit vindplaatsscholen Training groep Leerkrachten groep 1 t/m 8 Eén of twee dagdelen Interactief onderzoeken, vindplaatsscholen, wetenschap & techniek. Bijeenkomst 1 Inzicht krijgen in het implementeren van lessen interactief onderzoeken Bijeenkomst 2 Best practice voorbeelden van vindplaatsscholen De satelliet Talentenkracht Nijmegen (RU, EN, CBO) combineert wetenschappelijk onderzoek met een vertaling naar inzichten en handvaten voor de praktijk. Uitgaande van recente wetenschappelijke inzichten geeft deze cursus een handreiking aan leerkrachten en schoolleiders om wetenschap en techniek in hun school zinvol vorm te geven. 10
9. De Uitdaging!. basis voor bèta talent ontwikkeling Training Drie bijeenkomsten, 3 dagdelen en een weekend groep Leerkrachten groep 4 t/m 8 Ontdekkende en onderzoekende houding, onderzoeksvaardigheden, eigen leervragen, talentontwikkeling. Deelnemers leren hoe ze talenten van leerlingen en zichzelf een structurele plaats kunnen geven in het onderwijs. In het artikel Talentenjacht geopend in het onderwijs introduceren de onderwijskundigen S. Dhert en B. Smits de term mysteries als de basis van talentontwikkeling. Mysteries zijn uitdagingen die blijven hangen en die zowel de leraar als de leerlingen boeien, omdat ze vertrekken vanuit een gedeelde interesse. Het zijn vragen die leraren en leerlingen zich samen kunnen stellen en die aanleiding geven tot een gezamenlijke zoektocht naar antwoorden, waarbij de talenten van alle betrokkenen kunnen worden ingezet. Ze noemen als voorbeeld vragen als: Waarom verkennen robots de oppervlakte van Mars en Waarom vinden mensen het leuk om naar het circus te gaan. Bij deze vragen kan een leraar helpen zoeken naar mogelijke antwoorden, maar kan hij zelf het antwoord niet zomaar geven. De training is zo opgebouwd dat de deelnemer: - zicht krijgt op de theorie achter talentontwikkeling en de eigen talenten. - begrijpt welke onderzoeksvragen werkbaar zijn om zelf een onderzoeksvraag op te stellen. - oefent met en op zoek gaat naar vragen van leerlingen. - presenteert de vertaling naar het werken in de eigen klas. Een onderzoeksweekend vormt onderdeel van deze training. De plaats van dit weekend verschilt per periode dat de training zal plaatsvinden. 11
10. Dromen, Durven, Doen.in de kleuterklas Leerkring Vijf bijeenkomsten van 2 uur groep Leerkrachten VVE en groep 1 en 2 Rijke leeromgeving Elkaar uitdagen en inspireren om rijke leeromgevingen te creëren waarin kleuters zich optimaal en breed kunnen ontwikkelen. Wij weten dat de school eerder zou moeten lijken op een jungle, een boerderij, een laboratorium of n labyrint dan op een kantoorgebouw... en toch lijken (bijna) alle scholen op het laatste. Dit is een uitspraak van de inmiddels gevierde kinderboekenschrijver Guus Kuijer uit 1980. Misschien had Guus Kuijer wel een te negatief beeld van de situatie. Wij vinden de positieve blik juist heel belangrijk om tot verandering te komen. In deze leerkring wisselen een groep deskundige en vernieuwende leerkrachten hun kennis en ervaring uit op het gebied van rijke leeromgevingen en kleuters. Door het bijeen brengen van voorbeelden van best practice, ervaringen van leerkrachten en de kennis van deskundigen kan dit netwerk een impuls geven aan stimulerende leeromgevingen. 11. Op onderzoek in groep 3 t/m 5 Leerkring Vijf bijeenkomsten van 2 uur groep Leerkrachten groep 3 t/m 5 Onderzoekende houding Met en van elkaar leren om de ontwikkeling van de onderzoekende houding in de groepen 3 t/m 5 te begrijpen en te stimuleren. Kleuters laten sterk een onderzoekende houding zien. Een houding die bijdraagt aan hun enorme leervermogen. In de bovenbouw wordt er met name bij wereldoriënterende vakken weer een beroep gedaan op deze houding, maar veel leerkrachten signaleren dat leerlingen zich passief, afwachtend gedragen, niet intrinsiek gemotiveerd zijn. Zijn ze hun onderzoekende houding kwijt? Ligt het aan de manier waarop het onderwijs in de groepen 3 t/m 5 wordt vormgegeven? Kunnen we deze houding ook behouden bij het aanvankelijk lezen en rekenen? In deze leerkring leren we van elkaars ervaringen en gaaf we actief op zoek met behulp van deskundigen naar bovenstaande vragen. Aan deze leerkring is een onderzoek gekoppeld naar de ontwikkeling van de onderzoekende houding van kinderen in het primair onderwijs. 12
12. De onderzoekende taak in groep 6 t/m 8 Leerkring Vijf bijeenkomsten van 2 uur groep Leerkrachten groep 6 t/m 8 Planning, zelfsturing, samenwerking, onderzoekend leren, probleemoplossend werken. Werken aan het ontwikkelen van vaardigheden als planning, zelfsturing en samenwerking bij onderzoekende en probleemoplossende taken. In 2011 vormden elf leerkrachten van zes verschillende scholen een leerkring met als doel om taken te ontwikkelen waarmee je als leerkracht gericht vaardigheden als planning, zelfsturing en samenwerking kunt bevorderen. Taken gebaseerd op de uitgangspunten van onderzoekend leren en probleemoplossend werken bleken hiervoor zeer geschikt. Met deze leerkring willen we voortbouwen op de ontwikkelde taken en leerlijn. Samen werken we aan het uitbreiden, verdiepen van het werk van deze groep leerkrachten. 13. Kennisnetwerk Excellentie, Wetenschap en Technologie voor coördinatoren groep Leerkring Drie bijeenkomsten van 2 uur Coördinatoren Wetenschap en Technologie Coördinatie, implementeren, inspireren Coördinatoren leren en werken samen aan het vormgeven van wetenschap en techniek in hun school. In de jaren 2003-2012 is er aan één derde van alle scholen voor primair onderwijs een krachtige impuls gegeven aan het implementeren van wetenschap en techniek. Hieruit zijn in verschillende regio s netwerken ontstaan van scholen die elkaar inspireren, ondersteunen en met elkaar de weg zoeken om wetenschap en techniek. Deze leerkring is een vervolg op deze aanpak. Op de gezamenlijk te bepalen agenda kunnen onderdelen voorkomen als: informatie over actuele ontwikkelingen, demonstraties, presentatie van onderzoeksresultaten en praktische ideeën. 13
14. Excellentie, Wetenschap & Technologie. en coachen in de klas groep Maatwerktraject Vier bijeenkomsten van 3 uur of 6 bijeenkomsten van 2 uur Schoolteams Doorlopende leerlijn, onderzoekende houding, onderzoeksvaardigheden, logisch denken, omgevingsonderwijs, coaching on the job Uw school werkt aan een doorlopende leerlijn voor het aandachtsgebied Excellentie, Wetenschap en Technologie. Het traject daarheen wordt afgestemd op de specifieke situatie van uw school. Uit onderzoek blijkt dat veel kinderen die aanleg hebben voor Excellentie, Wetenschap en Technologie deze nauwelijks ontwikkelen in het primair onderwijs. Een gevolg daarvan is dat zij dit niet meer interessant vinden en verdere ontwikkeling daarin uitsluiten. Niet alleen gaat daarmee talent verloren, maar ook ontstaat er een tekort aan gekwalificeerd personeel in deze economisch zeer belangrijke bedrijfstak. Gerichte aandacht voor hiervoor in het primair onderwijs heeft tot gevolg dat meer kinderen een vervolgkeuze in die richting maken. Samen met de school wordt een traject uitgestippeld om Excellentie, Wetenschap en Technologie en aandacht voor de onderzoekende houding van kinderen een structurele plaats te geven in het onderwijs. Een dergelijk traject bestaat gewoonlijk uit een combinatie van studiedagen, coaching on the job, beleidsadvisering en praktische ondersteuning. Voorbeelden van deze maatwerktrajecten zijn onder andere: Onderzoekend leren met de methode als basis (Natuurlijk, Naut, IPC, De Grote Reis, Natuniek). Bijvoorbeeld: Wat heeft de directe omgeving van de school te bieden aan onderwijskansen? (omgevingsonderwijs). Thematisch werken vanuit eigen leervragen van kinderen: Wat kunnen we allemaal met water ontdekken en onderzoeken?, Hoe werkt elektriciteit (letterlijk en figuurlijk)? (OGO) Verwezenlijken van een doorgaande leerlijn met behulp van thema s. (basisonderwijs, SBO) Excellentie, Wetenschap en Techniek en groepsdoorbrekend werken. Het gebruik van denkvaardigheden of activerende didactiek. 14