December 211 ugu Winkels in de Leidse binnenstad 211 heeft de ambitie om de beste binnenstad van Nederland te worden, en in het Programma Binnenstad worden daartoe allerlei projecten in samenhang uitgevoerd. Een belangrijk element hierin is de winkelfunctie van het stadscentrum. De laatste tijd zijn de signalen over detailhandel in binnensteden niet gunstig: berichten over dalende omzetten en leegstand halen regelmatig het nieuws. Hoe zit dat in? Dit feitenblad zet de belangrijkste kwantitatieve gegevens over winkels in de Leidse binnenstad op een rij. Het vormt het vervolg op hoofdstuk 3 uit Detailhandel in cijfers 28. Echter, er zijn nu meer bronnen beschikbaar om een nog completer beeld te geven. Een aantal gegevens uit dit feitenblad zijn als indicator opgenomen in het Beleidskader winkelvoorzieningen binnenstad, dat in 211 is vastgesteld. Als we kijken naar grofweg de periode 24 tot en met 211, dan is ook voor het beeld niet rooskleurig: lagere omzet, meer leegstand en minder werkgelegenheid. Winkelgebied binnenstad (Bron: Locatus) BOA Feitenblad: Winkels in de Leidse binnenstad 211
Positionering binnenstad ten opzichte van andere winkelcentra in Zuid-Holland In 211 was de binnenstad van het vierde winkelgebied in Zuid-Holland gemeten naar omzet. Tussen 24 en 211 daalde de omzet met 29% van 379 naar 27 miljoen euro. Het betreft hier de locatiegebonden omzet (dus exclusief internetbestedingen). Overigens is te zien dat ook andere binnensteden als Rotterdam, Dordrecht en Gouda marktaandeel verliezen. Top-1 winkelgebieden in Zuid-Holland gemeten naar omzet (x mln) (bron: Koopstromenonderzoek Randstad) Den Haag centrum 2 4 6 8 Rotterdam centrum Rotterdam Alexandrium (I, II en III) centrum Zoetermeer centrum Rotterdam Zuidplein Rijswijk In de Bogaard Leidschendam-Leidsenhage Delft centrum Dordrecht centrum Alphen aan den Rijn centrum Gouda centrum 1994 1999 24 211 Verzorgingsgebied binnenstad Bij het koopstromenonderzoek wordt onderscheid gemaakt tussen dagelijkse artikelen (voedsel, drogisterijartikelen e.d.) en niet-dagelijkse artikelen (kleding, woninginrichting, sportartikelen e.d.). Als we kijken naar de totale omzet van niet-dagelijkse artikelen in de binnenstad van, dan blijkt dat 57% van de eigen inwoners komt, en de rest vooral uit omliggende gemeenten. Waar komt de omzet van niet-dagelijkse artikelen in de binnenstad van vandaan? (bron: Koopstromenonderzoek Randstad 211) Overig Nederland; Alphen a/d Rijn; 2% 1% Noordwijk; 2% Zoeterwoude; 2% Kaag en Braassem; 2% Teylingen; 3% Voorschoten; 4% Katwijk; 5% ; 57% Leiderdorp; 6% Oegs tgeest; 7% 2 BOA Feitenblad: Winkels in de Leidse binnenstad 211
Bestedingen van aren We hebben net gezien dat de omzet van de binnenstad van in 211 voor meer dan de helft wordt gegenereerd door de inwoners van de eigen stad. Het is niet mogelijk om deze gegevens te vergelijken met die van 24. Die vergelijking is wel mogelijk als we de Leidse inwoners als uitgangspunt nemen. Waar besteden zij hun geld? We zien dat aren hun dagelijkse artikelen ( boodschappen ) in 24 voor 43% in de binnenstad van deden. In 211 is dat gedaald tot 29%. Het blijkt dat aren vooral in andere delen van hun boodschappen doen, met name bij de Luifelbaan en de Kopermolen. In de afvloeiing naar andere gemeenten is niet veel veranderd. Ook internet heeft nauwelijks invloed. Anders is dat bij de niet-dagelijkse artikelen ( winkelen ). De binding met de binnenstad van is gedaald van 52% naar 36%. Deels wordt er meer besteed in andere delen van, maar de grootste verschuiving is dat aren 13% van de niet-dagelijkse artikelen kopen via internet. Waar geven aren hun geld uit? (bron: Koopstromenonderzoek Randstad 211) Dagelijkse artikelen Leiderdorp 4% andere gemeenten 9% internet % Binnenstad 43% Leiderdorp 5% andere gemeenten 9% internet 1% Binnenstad 29% 24 211 overig 26% Kopermolen 1% Luifelbaan 8% overig 31% Kopermolen 12% Luifelbaan 13% Niet-dagelijkse artikelen andere gemeenten 28% internet % Binnenstad 52% andere gemeenten 25% internet 13% Binnenstad 36% 24 211 Leiderdorp 5% overig 11% Kopermolen 2% Luifelbaan 2% Leiderdorp 7% overig 14% Luifelbaan 3% Kopermolen 2% BOA Feitenblad: Winkels in de Leidse binnenstad 211 3
Aantal winkels Bij het koopstromenonderzoek gaat het vooral om bestedingen van consumenten in winkelgebieden, de vraag naar winkelvoorzieningen. Maar het is ook interessant om te kijken naar de aanbodzijde: hoe heeft het winkelbestand in de Leidse binnenstad zich in de afgelopen jaren ontwikkeld? We zien dat vanaf het hoogtepunt in oktober 27 (626 winkels) het winkelbestand is gedaald tot 574 in oktober 211. Dat is voor een deel te verklaren door toenemende leegstand, maar ook door een toename in het aantal vestigingen in de dienstensector. Een winkelpand in een winkelgebied tranformeert namelijk wel eens naar een lunchroom of uitzendbureau. Ontwikkeling aantal winkels, diensten* en winkelvloeroppervlak in de Leidse binnenstad (bron: Locatus) 8 7 6 5 4 3 2 1 apr okt apr okt apr okt apr okt apr okt apr okt apr okt apr okt 24 25 26 27 28 29 21 211 aantal winkels aantal vestigingen diensten m2 winkelvloeroppervlak 8. 7. 6. 5. 4. 3. 2. 1. * Diensten zijn sectoren als horeca, kappers en uitzendbureaus, die vaak in winkelgebieden te vinden zijn. In het detailhandelsbeleid van de gemeente wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende soorten straten: kernwinkelgebied (Aalmarkt, Donkersteeg en middengedeelte Haarlemmerstraat), zwerfmilieu (Pieterskerkplein tot eerste gedeelte Hogewoerd en Nieuwstraat), aanloopstraten (vanaf de punten stationsgebied, Lammermarkt, Meelfabriek, Garenmarkt en Kaasmarkt) en overige straten. We zien sinds oktober 27 in alle soorten straten een terugloop van het aantal winkels, maar vooral in de overige straten. Ontwikkeling aantal winkels per soort straat (bron: Locatus) 25 2 15 1 5 kernwinkelgebied overige straten zwerfmilieu aanloopstraten apr okt apr okt apr okt apr okt apr okt apr okt apr okt apr okt 24 25 26 27 28 29 21 211 4 BOA Feitenblad: Winkels in de Leidse binnenstad 211
Branchering Locatus hanteert een branche-indeling voor winkels. De vijf hoofdgroepen staan in onderstaande grafiek. De Leidse binnenstad is hierin vergeleken met andere binnensteden in Nederland en met het gehele Nederlandse winkelbestand. Een groot verschil is te zien bij winkels voor in en om het huis (woninginrichting, tuincentra, doe-het-zelf, e.d.). Binnensteden hebben hiervan relatief weinig vestigingen. Dat komt omdat deze winkels vaak een groot oppervlak hebben en binnensteden dit niet bieden. Wat nog meer opvalt is dat ten opzichte van Nederland wel meer winkels in de groep mode en luxe heeft, maar relatief minder dan andere binnensteden. Branchering binnenstad, andere binnensteden en landelijk op basis van aantal winkels (bron: Locatus) 4% 43% 52% binnensteden NL 27% 31% 28% 2% 17% 15% 13% 11% 9% 17% 14% 9% 8% 5% % Dagelijks Mode en luxe Vrije tijd In en om huis Overig Kijkend naar de verschillende soorten straten in de Leidse binnenstad zien we dat winkels in de groep mode en luxe vooral in het kernwinkelgebied te vinden zijn. 63% van alle winkels in dat gebied behoort tot die branche. In het zwerfmileu is dat 52%. De winkels voor dagelijkse boodschappen (supermarkt, drogist, bakkers, slagers e.d.) bevinden zich vooral in de overige straten. Branchering per soort straat (aantal winkels per groep) (bron: Locatus) 5 1 15 2 25 kernwinkelgebied zwerfmilieu aanloopstraten overige straten Dagelijks Mode en luxe Vrije tijd In en om huis Overig BOA Feitenblad: Winkels in de Leidse binnenstad 211 5
Leegstand Leegstand is een actueel thema als het om detailhandel gaat. Uit het Koopstromenonderzoek Randstad 211 blijkt dat het aantal vierkante meters leegstand in winkelgebieden tussen 24 en 211 met 9% is toegenomen. Overigens geldt dit vooral voor grootschalige winkelconcentraties zoals woonboulevards en in mindere mate voor binnensteden. Hoe zit het in de Leidse binnenstad? Er zijn verschillende manieren om een leegstandpercentage te meten. In dit feitenblad nemen we de definitie van Locatus: het aantal leegstaande panden ten opzichte van het totaal aantal panden in een winkelgebied (dus het totaal van winkels en diensten). We zien dat in de Leidse binnenstad van oktober 28 tot april 29 ineens een flink aantal extra panden leeg kwam te staan. Het leegstandspercentage steeg daarmee tot 5,6%. Inmiddels is dat weer licht gedaald tot 5,1%. Overigens bedroeg het vergelijkbare percentage in alle binnensteden gemiddeld 6,3% en in Nederland 6,2%. Ontwikkeling leegstand* in de Leidse binnenstad (bron: Locatus) 8 6 3,5% 4,% 3,9% 3,9% 3,8% 4,7% 3,9% 4,% 3,8% 3,8% 5,6% 5,6% 5,2% 4,7% 4,9% 5,1% 6,% 4,5% 4 3,% 2 1,5% 41 47 45 45 44 55 46 47 45 45 67 66 61 56 57 59 apr okt apr okt apr okt apr okt apr okt apr okt apr okt apr okt 24 25 26 27 28 29 21 211,% aantal leegstaande panden % leegstaande panden * Het leegstandpercentage wordt berekend door het aantal leegstaande panden in een winkelgebied te delen door de som van het aantal winkels en vestigingen van diensten. De leegstand is in de Leidse binnenstad het laagst in het kernwinkelgebied: 3,% in oktober 211. In het zwerfmilieu stond in april 21 het leegstandpercentage op 1,1%. Inmiddels is dat gedaald tot 7,4%, maar nog wel het hoogst in vergelijking met andere soorten straten. Leegstand in verschillende soorten straten (bron: Locatus) 1,% 8,% 6,% 4,% zwerfmilieu aanloopstraten overig kernwinkelgebied 2,%,% apr okt apr okt apr okt apr okt apr okt apr okt apr okt apr okt 24 25 26 27 28 29 21 211 6 BOA Feitenblad: Winkels in de Leidse binnenstad 211
Filialisering Filialisering is de mate waarin winkels onderdeel zijn van een winkelketen (minimaal 7 filialen in Nederland). In de Leidse binnenstad is 34% van alle winkels onderdeel van een winkelketen. Als we kijken naar het winkelvloeroppervlak, zien we dat 6% van het aantal winkelmeters onderdeel is van een winkelketen. Dat betekent dat filialen van een keten groter zijn dan andere winkels. De filialisering is vanaf 28 vrij constant in de Leidse binnenstad. Vergelijkbare percentages voor andere binnensteden zijn 29% voor het aantal winkels en 59% voor de oppervlakte. Voor alle winkels in Nederland 32% respectievelijk 55%. % van de winkels dat onderdeel is van een keten in de Leidse binnenstad (bron: Locatus) 75% 54% 53% 54% 53% 54% 56% 56% 57% 59% 59% 6% 59% 6% 6% 6% 6% 5% 25% 25% 26% 26% 26% 27% 29% 32% 32% 33% 33% 34% 33% 34% 34% 33% 34% % apr okt apr okt apr okt apr okt apr okt apr okt apr okt apr okt 24 25 26 27 28 29 21 211 Winkels Winkelvloeroppervlak Onderstaande grafiek laat duidelijk zien dat de filialisering het hoogst is in het kernwinkelgebied. In oktober 211 is 55% van de winkels onderdeel van een winkelketen. In de andere straten ligt het percentage rond de 2%. Filialisering in verschillende soorten straten obv aantal winkels (bron: Locatus) 6% 4% 2% kernwinkelgebied aanloopstraten overig zwerfmilieu % apr okt apr okt apr okt apr okt apr okt apr okt apr okt apr okt 24 25 26 27 28 29 21 211 Overigens is de top-3 van ketens met de meeste filialen in Nederland: Kruidvat, Albert Heijn en Blokker. Gemeten naar oppervlakte is dit: Albert Heijn, Gamma en Praxis. BOA Feitenblad: Winkels in de Leidse binnenstad 211 7
Passanten In de loop van 211 is de gemeente, samen met het Centrummanagement, begonnen met het laten meten van passanten in de binnenstad. Dit gebeurt 24 uur per dag, 7 dagen per week, door middel van apparatuur die op basis van mobiele telefoonsignalen berekent hoeveel mensen een bepaald punt passeren. De periode waarin gemeten is, is nu nog te kort om solide uitspraken te doen, maar toch is het interessant te kijken welke informatie de gegevens opleveren. Aantal passanten per week op Haarlemmerstraat (indexcijfer*) (bron: City Traffic) 15 16 1 11 94 117 115 11 96 98 15 11 88 95 5 26 sep 3 okt 1 okt 17 okt 24 okt 31 okt 7 nov 14 nov 21 nov 28 nov 5 dec 12 dec datum begin week * Het gemiddelde in de periode 5 oktober 13 december 211 is op 1 gesteld. Er is bewust voor gekozen om de week van s Ontzet uit het gemiddelde te laten want in zo n korte periode levert dat vreemde verschuivingen op. Bovenstaande grafiek laat de verschillen zien in het aantal passanten per week in het najaar van 211. De eerste week was meteen een grote uitzondering met de viering van s Ontzet, dat veel mensen op de been bracht. Verder zien we in de tweede helft van oktober meer passanten dan gemiddeld, en in mindere mate in de twee weken voor Sinterklaas. Verloop van de passanten gedurende de week en op zater- en donderdagen (bron: City Traffic) Weekverloop (indexcijfer)* Uren binnen dag (indexcijfer)* 178 donderdag 15 1 67 8 93 113 14 65 6 4 zaterdag 5 2 maandag dinsdag woensdag donderdag vrijdag zaterdag zondag 3 6 9 12 15 18 21 * Het betreft hier de periode 5 oktober 13 december 211. Het gemiddelde in die periode is op 1 gesteld. De linkergrafiek laat zien dat de zaterdag veruit de drukste dag is, gevolgd door de donderdag (koopavond). De rechtergrafiek toont het effect van de koopavond. 8 BOA Feitenblad: Winkels in de Leidse binnenstad 211
Waardering Hoe waarderen bezoekers de Leidse binnenstad? De Stadsenquête stelt deze vraag aan aren en het onderzoek Meest Gastvrije Stad bevraagt Nederlanders hierover. aren beoordelen de binnenstad als winkelcentrum op zeven aspecten. Dit is gedaan van 24 tot en met 21. Het hoogst scoren sfeer en horeca (beiden een 7,5). De beoordeling op deze aspecten is tussen 24 en 21 toegenomen. Het minst oordelen aren over de bereikbaarheid per auto en over parkeren. Waardering binnenstad door aren op 7 aspecten (bron: Stadsenquête ) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 Sfeer Horeca Looproutes Hoeveelheid Diversiteit 24 26 28 21 Bereikbaarheid auto Parkeren Het onderzoek Meest Gastvrije Stad wordt uitgevoerd door Van Spronsen & Partners horeca-advies in samenwerking met VVV Nederland. Bezoekers van 21 Nederlandse steden worden geinterviewd over 27 aspecten. Eén van de aspecten is winkelgebieden. Hieronder de scores voor 29, 21 en 211. De hoogst mogelijke score is 5,. kreeg zowel in 21 als 211 een 4,. Echter, relatief gezien daalde omdat andere steden voorbij zijn gegaan. Score (maximaal 5,) op het onderdeel winkelgebieden (bron: Meest Gastvrije Stad) 29 21 211 3,2 Almere 3,3 Zoetermeer 3,4 3,5 Dordrecht Almere 3,6 Zwolle Amersfoort Zoetermeer 3,7 Rotterdam Groningen Dordrecht 3,8 Utrecht Zwolle Amersfoort 3,9 Tilburg Den Haag Apeldoorn Tilburg Den Haag Apeldoorn Rotterdam Groningen Utrecht Almere Zoetermeer Tilburg Apeldoorn Zwolle Den Haag 4, Amsterdam Maastricht Den Bosch Enschede Haarlem Arnhem Nijmegen Enschede Amsterdam Haarlem Arnhem Nijmegen Enschede Amsterdam Amersfoort Dordrecht Rotterdam 4,1 Arnhem Nijmegen Eindhoven Eindhoven Den Bosch Maastricht Groningen Eindhoven Utrecht Den Bosch Haarlem 4,2 Breda Maastricht 4,3 Breda Breda BOA Feitenblad: Winkels in de Leidse binnenstad 211 9
Huurprijzen DTZ Zadelhoff, een grote makelaar in commercieel vastgoed, publiceert huurprijzen van een groot aantal winkelstraten in Nederland. Voor geven ze gegevens over de Donkersteeg, de Haarlemmerstraat en de Maarsmansteeg. Wat opvalt is dat in de Haarlemmerstraat een grotere spreiding in de huren is dan in de overige twee straten. Dat komt omdat het ene deel van de Haarlemmerstraat meer in trek is dan het andere. In de tijd is geen duidelijke ontwikkeling te zien. Ter vergelijking: de bovengrens van huren in de Kalverstraat in Amsterdam ligt in 21 op 2.75, in Alphen aan den Rijn op 65 (Van der Manderloostraat) en Haarlem op 1. (Grote Houtstraat). Boven en ondergrens huurprijzen per m2 (bron: DTZ) 8 6 4 2 27 28 29 21 27 28 29 21 27 28 29 21 Donkersteeg Haarlemmerstraat Maarsmansteeg Werkgelegenheid De werkgelegenheid in de detailhandel in de Leidse binnenstad laat globaal een dalende lijn zien. Tot en met 23 ging het om een kleine drieduizend werknemers, in januari 211 waren dat er 2.56. In heel is de werkgelegenheid in de detailhandel stabieler. In Nederland is er sinds 29 een lichte daling te zien. Werkgelegenheid in de detailhandel* in de Leidse binnenstad (bron: Bedrijvenregister Zuid-Holland, stand op 1 januari van elk jaar) 3. 2.897 2.894 2.861 2.923 2.77 2.768 2.672 2.661 2.76 2.716 2.651 2.56 2. 1. 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 * 2-28: SBI = 52, 29-211: SBI = 47, alle werkzame personen (ook < 12 uur) 1 BOA Feitenblad: Winkels in de Leidse binnenstad 211
Winkelen als bezoekmotief Uit het Continu Vakantie Onderzoek blijkt dat winkelen van alle bezoekmotieven de belangrijkste is voor dagbezoekers om een stad te bezoeken. Gemiddeld 42% van de dagbezoeken heeft winkelen als hoofdreden. Het hoogst is dit in Hoorn: 59%. In is dat anders: 23% van de bezoekers komt hier om te winkelen. Er zijn daarnaast mensen (14%) die om een andere hoofdreden komen, maar ook gaan winkelen. Uiteindelijk gaat 37% van de bezoekers aan winkelen. wordt relatief vaak bezocht voor een cultureel uitstapje. Hoofdreden voor bezoek aan steden (bron: CVO 21) Hoorn Almere Almelo Zw olle Alkmaar Arnhem Breda Haarlem Enschede Groningen Den Bosch Amersfoort Leeuw arden Gouda Dordrecht Eindhoven Utrecht Rotterdam Maastricht Delf t Deventer Tilburg Zutphen Amsterdam 23% 33% 44% Den Haag % 2% 4% 6% 8% 1% winkelen cultureel bezoek overig BOA Feitenblad: Winkels in de Leidse binnenstad 211 11
We zagen net dat in 21 in 37% van de dagbezoeken aan wordt gewinkeld. Relateren we dat aan het totale aantal bezoeken aan, dan kunnen we berekenen hoeveel bezoeken per jaar kent van niet-aren die komen winkelen. Uit de grafiek hieronder blijkt dat het aantal mensen dat komt winkelen erg grillig is. In 29 was het het hoogst in zes jaar (bijna 1,2 miljoen), in 21 het op één na laagst (bijna,9 miljoen). Belangrijk is wel om hierbij op te merken dat we eerder in dit feitenblad zagen dat de meeste bezoekers aan de Leidse binnenstad uit zelf komen en uit de directe omgeving. Het CVO laat aren buiten beschouwing en is bovendien niet geschikt om het gedrag van regiobewoners te meten. Aantal bezoekers van Leidse winkels (niet-aren) (Bron: CVO) 1.. 855. 97. 1.152. 1.54. 1.181. 88. 5. 25 26 27 28 29 21 In geven mensen in 21 gemiddeld 1 per bezoek uit aan winkelen. Dit is een gemiddelde over alle bezoekers, dus ook de mensen die niet gingen winkelen. Als we alleen kijken naar de mensen die gaan winkelen is dat 27 per bezoek. Dit is vrij laag. Gemiddeld besteedden bezoekers van alle deelnemende steden in 21 2 in winkels gemeten over alle bezoekers en 34 per winkelaar. Gemiddeld aantal euro s dat bezoekers per bezoek besteden in winkels (Bron: CVO) 16 15 15 14 13 1 11 1 5 25 26 27 28 29 21 COLOFON BOA BeleidsOnderzoek en Analyse Afdeling Strategie en Onderzoek Gemeente boa@leiden.nl of 71-516 5123 Direct zelf informatie opzoeken? Veel cijfers en onderzoeksgegevens over zijn te vinden via www.leiden.nl/statistiek. Serie statistiek 211 / 1i 12 BOA Feitenblad: Winkels in de Leidse binnenstad 211