Kantorenmonitor Holland Rijnland

Transcriptie

1 Kantorenmonitor Holland Rijnland

2 Inhoud Voorwoord 4 Inleiding 4 Kantorenvoorraad in Holland Rijnland 7 Bestaande kantorenvoorraad 7 Kantoren 8 Kantorenstand 9 Ontwikkelingen in 21, 211 en Kantorenvoorraad per gemeente Alphen aan den Rijn 13 Hillegom 14 Kaag en Braassem 15 Katwijk 16 Leiden 17 Leiderdorp 18 Lisse 19 Nieuwkoop 2 Noordwijk 21 Noordwijkerhout 22 Oegstgeest 23 Rijnwoude 24 Teylingen 25 Voorschoten 26 Zoeterwoude 27 3

3 Voorwoord Inleiding Samen afspraken maken om de stand op de kantorenmarkt terug te brengen naar 5%. Hiervoor is door de samenwerkende Holland Rijnland-gemeenten een regionale kantorenstrategie opgesteld en een plan van aanpak voor de uitvoering van de afspraken gemaakt. De kantoren in onze regio hebben te maken met een stijgende stand. Tussen 21 en 213 steeg de stand van 12 naar ruim 15 procent. Zonder aanvullend beleid zal de stand waarschijnlijk verder oplopen. Vooral in de kantoren vanaf vijfduizend (bruto vloeroppervlak) is de stand fors gestegen. Van alle staande kantoorruimten stond eind 212 / begin 213 een derde al drie jaar of langer. Dit beeld past bij de huidige economische situatie, maar de stand willen wij als samenwerkende gemeenten meer in balans brengen met de Regionale kantorenstrategie. Er is namelijk ook niet te verwachten dat de komende jaren de vraag naar kantoren sterk zal stijgen. Met de Regionale kantorenstrategie willen de samenwerkende Holland Rijnland-gemeenten de stand van kantoren aanpakken en zo de verspilling van ruimte en kapitaal tegengaan. Dat betekent concreet: beperkte kantoorontwikkelingen op de juiste plekken. Dus waar goede voorzieningen zijn en die met de auto of het openbaar vervoer goed bereikbaar zijn. Bij staande kantoren op slechte locaties wordt aangestuurd op een verandering van functie, bijvoorbeeld wonen. Op die manier komt vraag en aanbod van de kantorenmarkt beter in balans. Daarnaast is afgesproken om de ontwikkelingen op de kantorenmarkt te monitoren. Resultaat zijn de kantorenmonitoren van 211, 212 (feitenblad) en deze editie voor 213. Met deze cijfers hebben wij als Holland Rijnland-gemeenten een goed actueel beeld van de regionale kantorenmarkt zodat we samen kunnen werken aan reductie van de stand. Voor de economische vitaliteit van de regio is dit hard nodig. Jan Uit den Boogaard portefeuillehouder Economische zaken Holland Rijnland is door haar ligging ten opzichte van Schiphol, de goede noord-zuidverbindingen (A4, A44, spoorlijnen), de relatief hoog opgeleide beroepsbevolking, het uitstekende woon- en leefklimaat en de aanwezigheid van diverse kenniscentra een aantrekkelijke regio voor de vestiging van kantoren. De aanwezigheid van een sterk Bio Sciencecluster in Leiden en Oegstgeest en een groeiend Spacecluster in Noordwijk en Leiden dragen ook bij aan deze aantrekkelijkheid. Dat blijkt wel uit het feit dat in de afgelopen jaren diverse nationale en internationale hoofdkantoren zich in de regio hebben gevestigd dan wel zich binnen de regio hebben verplaatst naar een nieuwe locatie. Daarnaast heeft de regio te maken met het probleem van de leestand. Met deze Kantorenmonitor krijgt u inzicht in de ontwikkelingen op de regionale kantorenmarkt vanaf 1 januari 21. De belangrijkste uitkomsten op een rijtje: De kantorenvoorraad is tussen 1 januari 21 en 1 januari 213 per saldo toegenomen met 6. (bruto vloeroppervlak). Deze toename is vooral gerealiseerd in de gemeente Leiden. Door herbestemming is in dezelfde periode 75. aan kantoorruimte aan de voorraad onttrokken. De stand is tussen 21 en 213 toegenomen van 11,9 % tot 15,3%. Op 1 januari 213 stond er hierdoor bijna 235. m 2 kantoren, ongeveer 6. m 2 meer dan in 21. Per gemeente zijn er grote verschillen in de stand. Er zijn gemeenten waar de stand relatief laag is (5 % of lager), maar ook gemeenten waar sprake is van een zeer hoog standspercentage (meer dan 3%). Een derde deel van de kantorenvoorraad in Holland Rijnland staat inmiddels langer dan 3 jaar. Ook hier verschillen de gemeenten erg, variërend van 5 % in Oegstgeest tot 93 % in Noordwijkerhout. Op 1 januari 213 was er nog 44. kantoor, vooral in de gemeenten Leiden, Oegstgeest en Zoeterwoude. Het grootste deel hiervan is verhuurd of wordt voor de eindgebruiker gebouwd. Leegstandspercentages zeggen echter niet alles. In de eerste plaats is het vaak een momentopname en in de tweede plaats zijn de absolute len meters bvo die staan, de locatie en de duur van de stand ook belangrijk. Als bijvoorbeeld kort voor de jaarwisseling een groot pand komt door verhuizing naar een ander pand, terwijl de nieuwe er pas in de loop van het nieuwe jaar intrekt, loopt de stand hard op. En als de gemeentelijke kantorenvoorraad relatief klein is, werkt dit des te harder door in het percentage. Over de planvoorraad begin 213 zijn geen exacte cijfers bekend, maar uit bijlage 3 van de Regionale kantorenstrategie kan worden afgeleid dat deze tussen de rond de 6. ligt. Een deel van deze planvoorraad is echter (nog) niet opgenomen in een vastgesteld bestemmingsplan. De cijfers in de monitor zijn gebaseerd een jaarlijkse inventarisatie in het veld door een extern onderzoeksbureau. De cijfers zijn bewerkt door de afdeling Strategie en Onderzoek van de gemeente Leiden. 4 5

4 Kantorenvoorraad in Holland Rijnland Bestaande kantorenvoorraad Kerncijfers kantorenvoorraad in Holland Rijnland kantoren kantorenvoorraad () gemiddelde grootte per kantoor () stand () % stand 11,9% 12,1% 12,9% 15,3% () % 5,% 6,5% 4,6% 2,9% Kantorenvoorraad naar grootteklasse < vanaf totaal De totale kantorenvoorraad in de vijftien gemeenten van Holland Rijnland bedraagt op 1 januari 213 ruim 1,5 miljoen m 2 bedrijfsvloeroppervlak (bvo). Het kantoren is in de afgelopen drie jaar afgenomen met 3% (van 1.17 naar 1.137). De totale bedrijfsvloeroppervlakte is met 4% gestegen (van m 2 naar m 2 ). De gemiddelde grootte per kantoor is daardoor gestegen tot m 2. Overigens is meer dan de helft (65 van de kantoren) kleiner dan 5 m 2. Op 1 januari 213 zijn er vijf kantoren met een gezamenlijke oppervlakte van 44.1 m 2. Dat is 2,9% bovenop de reeds bestaande voorraad, minder dan in de afgelopen jaren. De grootste panden die in 211 en 212 zijn opgeleverd zijn het Achmea gebouw, het nieuwe Rijnveste en Astellas, alle in Leiden. Begin 213 staat 15,3% van de kantoorruimte. Dit percentage is de afgelopen jaren opgelopen. In absolute zin betreft het m

5 Tussen de gemeenten van Holland Rijnland zijn grote verschillen in de kantorenvoorraad. In Leiden bevindt zich 41% van de kantoorruimte, in Noordwijkerhout,5%. Zoeterwoude heeft het kleinste kantoorpanden. De grootste toename tussen 21 en 213 is te zien in Kaag en Braassem (+19%) Kantorenvoorraad per gemeente Bestaande voorraad en voorraad 1.5. aanbouw voorraad Alphen aan den Rijn Hillegom Kaag en Braassem Katwijk Leiden Leiderdorp Lisse Nieuwkoop Noordwijk Noordwijkerhout Oegstgeest Rijnwoude Kantorenstand Teylingen Voorschoten Grootteklasse van de staande kantorenvoorraad in Holland Rijnland Zoeterwoude Holland Rijnland % % % % < ,3% ,6% ,2% ,8% Kantoren Op 1 januari 213 is 44.1 m 2 kantoorruimte. De grootste panden zijn Level in Leiden, Avery Dennison in Oegstgeest en de NEM in Zoeterwoude. Kantoren in Alphen aan den Rijn Hillegom Kaag en Braassem Katwijk Leiden Leiderdorp Lisse Nieuwkoop Noordwijk Noordwijkerhout Oegstgeest Rijnwoude Teylingen Voorschoten Zoeterwoude Holland Rijnland ,3% ,3% ,% ,1% ,9% ,5% ,3% ,4% ,1% ,7% ,5% ,1% vanaf ,6% 2.6 7,6% ,5% ,8% totaal ,9% ,1% ,9% ,3% Leegstand in Holland Rijnland naar grootteklasse vanaf < 2.5

6 Leegstand in Holland Rijnland naar status Relatief gezien staan panden met een bedrijfsvloeroppervlakte tussen 2.5 en m 2 het meest. In 213 stond 18,4% van de panden in die grootteklasse, gemeten in. In grote panden vanaf 1. m 2 is relatief de minste stand (9,8%). Overigens zijn bij de berekening van de stand ook de kleine kantoorpanden en panden die gedeeltelijk staan meegeteld. Dit levert een verschil op met andere tellingen van bijvoorbeeld bedrijfsmakelaars, die de kleine kantoorpanden niet meenenem en ook alleen wat voor verhuur wordt aangeboden meetellen. Aanbod is echter niet hetzelfde als stand verhuurd onverhuurd Interessant is het ook om te kijken naar de status van een staand kantoor. Een kantoor kan staan, maar als al een nieuwe huurder bekend is, is dat minder een probleem. Begin 213 was 14.5 van de staande voorraad in Holland Rijnland (6%) verhuurd. Kijkend naar standcijfers zijn er grote verschillen tussen gemeenten. In absolute zin staan in Leiden de meeste vierkante meters kantoorruimte, in Noordwijkerhout de minste. Procentueel gezien is de stand in Oegstgeest het laagst en in Lisse het hoogst. Details over de stand per gemeente zijn te vinden in het hoofdstuk Kantorenvoorraad per gemeente. Alphen aan den Rijn Hillegom Kaag en Braassem Katwijk Leiden Leiderdorp Lisse Nieuwkoop Noordwijk Noordwijkerhout Oegstgeest Rijnwoude Teylingen Voorschoten Zoeterwoude Holland Rijnland Leegstand per gemeente % % % % Alphen aan den Rijn ,8% ,3% ,9% ,2% Hillegom ,6% ,2% ,4% ,4% Kaag en Braassem 3.4 9,2% 3.5 9,3% 4. 1,3% ,8% Katwijk 4.6 6,6% 6.1 8,8% ,2% 4. 5,7% Leiden ,2% ,6% ,2% ,5% Leiderdorp 8.6 1,9% ,2% ,8% ,7% Lisse 3.3 4,% 4. 4,7% 3.3 4,% ,% Nieuwkoop ,8% ,6% ,1% ,1% Noordwijk 7.6 5,6% 7.2 5,2% ,8% ,3% Noordwijkerhout ,3% ,1% 9 11,2% 8 9,8% Oegstgeest 1.6 4,3% 9 2,6% 1.1 3,2% 1.3 3,7% Rijnwoude ,3% 4. 17,3% ,9% ,6% Teylingen 5.5 9,7% 4.6 8,4% ,1% 2.2 3,9% Voorschoten ,3% ,6% 2.2 7,8% ,6% Zoeterwoude 2.7 4,3% 4.2 6,8% 4.9 7,9% 4.9 7,9% Holland Rijnland ,9% ,1% ,9% ,3% Duur van de stand Nu er gegevens zijn van vier opeenvolgende jaren is het interessant om te kijken naar de duur van de stand. Gemiddeld in Holland Rijnland staat 35% van de staande vierkante meters op 1 januari 213 korter dan één jaar, 3% tussen de één en drie jaar en 35% langer dan drie jaar. Per gemeente zijn er verschillen. In Noordwijkerhout en Nieuwkoop staat veel kantoorruimte langer dan drie jaar. In Lisse is het grootste deel van de stand het afgelopen jaar ontstaan. < 1 jaar % 1% 2% 3% 4% 5% 6% 7% 8% 9% 1% 1-3 jaar > 3 jaar 1 11

7 Kantorenvoorraad per gemeente Ontwikkelingen in 21, 211 en 212 Ontwikkelingen in de kantorenvoorraad in 21, 211 en 212 panden stand 1 januari af: herbestemming bij: herbestemming bij: opgeleverd stand 31 december In de jaren 21, 211 en 212 is het kantoren in Holland Rijnland per saldo met 33 afgenomen. In totaal ging het om 9 panden die aan de voorraad zijn onttrokken (alle door herbestemming), 22 bestaande panden die zijn herbestemd tot kantoor en 35 kantoren die nieuw gebouwd zijn. Opname per jaar naar grootteklasse 21 Kantorenvoorraad in Alphen aan den Rijn Kantorenvoorraad in Alphen aan den Rijn naar grootteklasse < vanaf totaal Leegstand kantorenvoorraad in Alphen aan den Rijn naar grootteklasse < ,% 6,9% 11,1% 11,4% ,4% 12,7% 12,2% 15,2% ,2% 29,2% 21,9% 18,% ,8% 28,3% 33,2% 26,1% vanaf ,8% 3,8% 3,8% 3,8% totaal ,8% 16,3% 14,9% 14,2% < vanaf De opname van kantoorruimte zegt iets over de dynamiek op de kantorenmarkt. Met opname wordt bedoeld het nemen van kantoorruimte door een (andere) huurder. Bij bestaande kantoren gaat het om andere huurders en bij nieuwe kantoren om eerste gebruikers. In 21 is 45.4 m 2 kantoorruimte opgenomen, in 211 was dat 98.1 m 2 en in m 2. Dat is respectievelijk 3,1%, 6,5% en 4,9% van de gemiddelde totale kantorenvoorraad in de betreffende jaren. Begin 213 omvat de kantorenvoorraad van Alphen aan den Rijn 159 panden met een gezamenlijke oppervlakte van m 2. Hiermee is Alphen na Leiden de grootste kantorengemeente van Holland Rijnland. Er waren op 1 januari 213 geen kantoren. De stand is de afgelopen twee jaar absoluut en relatief gezien licht gedaald. 51% van de stand bestaat langer dan 3 jaar

8 Kantorenvoorraad in Hillegom Kantorenvoorraad in Hillegom naar grootteklasse < vanaf totaal Kantorenvoorraad in Kaag en Braassem Kantorenvoorraad in Kaag en Braassem naar grootteklasse < vanaf totaal Leegstand kantorenvoorraad in Hillegom naar grootteklasse < ,3% 2,% 12,6% 12,6% ,3% 15,% 12,3% 16,3% vanaf totaal ,6% 16,2% 12,4% 15,4% Leegstand kantorenvoorraad in Kaag en Braassem naar grootteklasse < ,8% 18,9% 9,9% 19,7% ,% 22,% 25,4% 39,9% ,6% vanaf totaal ,2% 9,3% 1,3% 17,8% De kantorenvoorraad in Hillegom heeft op 1 januari 213 een omvang van 26.6 m 2 bedrijfsvloeroppervlak. In 8 van de 43 panden bestaat per 1 januari 213 stand. In totaal betreft het 4.1 m 2 bvo, 15,4% van de totale voorraad. 6% van de stand bestaat meer dan 3 jaar. Begin 213 omvat de kantorenvoorraad van Kaag en Braassem 38 panden met een gezamenlijke oppervlakte van 44.2 m 2. Er waren op 1 januari 213 geen kantoren. Wel is in 212 het nieuwe pand van de Rabobank genomen. Het standpercentage is het afgelopen jaar gestegen tot 17,8%. 4% van de stand bestaat langer dan 3 jaar

9 Kantorenvoorraad in Katwijk Kantorenvoorraad in Katwijk naar grootteklasse < vanaf totaal Kantorenvoorraad in Leiden Kantorenvoorraad in Leiden naar grootteklasse < vanaf totaal Leegstand kantorenvoorraad in Katwijk naar grootteklasse < ,9% 12,5% 7,7% 2,7% ,1% 11,4% 2,1% 1,4% ,6% 7,6% 5,6% vanaf totaal ,6% 8,8% 12,2% 5,7% Leegstand kantorenvoorraad in Leiden naar grootteklasse < ,6% 11,% 13,5% 12,2% ,7% 11,6% 12,1% 14,1% ,8% 18,2% 2,1% 22,1% ,2% 12,6% 12,4% 19,2% vanaf ,4% 18,4% 13,3% 3,1% totaal ,2% 14,6% 14,2% 14,5% De kantorenvoorraad in Katwijk is het afgelopen jaar afgenomen met 4 panden tot 78 op 1 januari 213. De voorraad omvat nu 71. m 2 bedrijfsvloeroppervlak. Op Teylingen en Oegstgeest na is de stand het laagst van Holland Rijnland. Er waren begin 213 geen kantoren. 11% van de stand bestaat langer dan 3 jaar. De kantorenvoorraad in Leiden is met 355 panden en m 2 het grootst van Holland Rijnland. In 212 is de voorraad per saldo afgenomen met 6 panden, maar de bedrijfsvloeroppervlakte is toegenomen. Het grootste pand dat in 212 gereedkwam was het Nieuwe Rijnveste aan de Albinusdreef. het grootste pand dat op 1 januari 213 was, is Level aan de Bargelaan. Het standspercentage is vrij stabiel. 44% van de stand bestaat langer dan 3 jaar

10 Kantorenvoorraad in Leiderdorp Kantorenvoorraad in Leiderdorp naar grootteklasse < vanaf totaal Kantorenvoorraad in Lisse Kantorenvoorraad in Lisse naar grootteklasse < vanaf totaal Leegstand kantorenvoorraad in Leiderdorp naar grootteklasse < ,7% 11,9% 1,8% ,3% 26,7% 15,9% 22,1% ,3% 9,4% 21,6% 52,3% ,3% 9,1% 15,1% 15,1% vanaf totaal ,9% 12,2% 14,8% 25,7% Leegstand kantorenvoorraad in Lisse naar grootteklasse < ,8% 11,7% 4,5% 3,1% ,7% 1,7% 1,8% 14,7% ,5% vanaf ,% totaal ,% 4,7% 4,% 37,% De kantorenvoorraad van Leiderdorp omvat 45 panden met een gezamenlijke oppervlakte van 84.9 m 2. Begin 213 waren er geen panden. De stand is in 212 flink toegenomen. Ruim een kwart van de kantorenvooraad staat op 1 januari 213. Het betreft vooral panden aan de Elisabethhof. 22% van de staand bestaat langer dan 3 jaar. De kantorenvoorraad van Lisse omvat 72 panden met een gezamenlijke bedrijfsvloeroppervlakte van 85. m 2. Er is één groot kantoorpand met een oppervlakte van ruim 25. m 2 (Swets). Dit is in 212 komen te staan. Daardoor is het standpercentage bijna vertienvoudigd tot 37%. Er zijn begin 213 geen kantoorpanden

11 Kantorenvoorraad in Nieuwkoop Kantorenvoorraad in Nieuwkoop naar grootteklasse < vanaf totaal Kantorenvoorraad in Noordwijk Kantorenvoorraad in Noordwijk naar grootteklasse < vanaf totaal Leegstand kantorenvoorraad in Nieuwkoop naar grootteklasse < ,6% 15,4% 8,5% 19,% ,7% - 1,4% 1,4% ,6% 49,6% 49,6% 49,6% vanaf totaal ,8% 15,6% 15,1% 17,1% Leegstand kantorenvoorraad in Noordwijk naar grootteklasse < ,9% 7,2% 1,% 1,9% ,7% 1,6% 15,3% 21,% ,8% 9,6% 19,% 19,% ,2% 39,2% vanaf totaal ,6% 5,2% 14,8% 16,3% De kantorenvoorraad van Nieuwkoop is met 33 panden en een gezamenlijke oppervlakte van 21.3 m 2 op Noordwijkerhout na het kleinst van Holland Rijnland. Begin 213 waren er geen panden. Het standpercentage is vrij stabiel. 78% van de stand bestaat langer dan 3 jaar. In Noordwijk staan 92 kantoorpanden met een gezamenlijke bedrijfsoppervlakte van 139. m 2. Veruit het grootste pand is het ESTEC-gebouw. Begin 213 waren er geen kantoren. In 211 is het gebouw van het Zilveren Kruis/Achmea komen te staan. Mede hierdoor ligt het standpercentage begin 213 op 16,3%. 13% van de stand bestaat langer dan 3 jaar. 2 21

12 Kantorenvoorraad in Noordwijkerhout Kantorenvoorraad in Noordwijkerhout naar grootteklasse < vanaf totaal Kantorenvoorraad in Oegstgeest Kantorenvoorraad in Oegstgeest naar grootteklasse < vanaf totaal Leegstand kantorenvoorraad in Noordwijkerhout naar grootteklasse < ,2% 16,9% 7,% 3,8% ,6% 19,2% 14,3% 14,3% vanaf totaal ,3% 12,1% 11,2% 9,8% Leegstand kantorenvoorraad in Oegstgeest naar grootteklasse < ,7% 5,2% 8,6% 11,6% ,8% 5,1% 5,1% 5,1% vanaf totaal ,3% 2,6% 3,2% 3,7% De kantorenvoorraad van Noordwijkerhout is met 19 panden en een bedrijfsvloeroppervlakte van 8.3 m 2 het kleinst van Holland Rijnland. In 211 is een pand behorende bij Leeuwenhorst aan de kantorenvooraad onttrokken. Begin 213 waren er geen panden. Het standpercentage is de afgelopen jaren gedaald tot 9,8% op 1 januari 213, maar 93% van de stand bestaat langer dan 3 jaar. De kantorenvoorraad in Oegstgeest omvat 42 panden met een gezamenljke oppervlakte van 34.8 m 2. Een groot pand voor Avery Dennison is. Het standpercentage is met 3,7% het laagst van Holland Rijnland. 5% van de stand bestaat langer dan 3 jaar

13 Kantorenvoorraad in Rijnwoude Kantorenvoorraad in Rijnwoude naar grootteklasse < vanaf totaal Kantorenvoorraad in Teylingen Kantorenvoorraad in Teylingen naar grootteklasse < vanaf totaal Leegstand kantorenvoorraad in Rijnwoude naar grootteklasse < ,4% 12,% 12,% 12,4% ,8% 23,4% 21,1% 18,7% vanaf totaal ,3% 17,3% 15,9% 14,6% Leegstand kantorenvoorraad in Teylingen naar grootteklasse < ,3% 2,6% 8,5% 7,7% ,5% 2,% 23,8% 7,2% vanaf totaal ,7% 8,4% 11,1% 3,9% De kantorenvoorraad van Rijnwoude omvat 36 panden met een gezamenlijke bedrijfsvloeroppervlakte van 23.1 m 2. Er waren begin 213 geen panden. Het standpercentage is de afgelopen jaren licht gedaald tot 14,6% op 1 januari % van de stand bestaat langer dan 3 jaar. In Teylingen staan 6 kantoorpanden met een gezamenlijk bedrijfsvloeroppervlak van 56.8m 2. Begin 213 waren er geen panden. Het standpercentage is in 212 flink gedaald tot 3,9% op 1 januari 213. De daling is niet aan één specifiek kantoor toe te wijzen. Verschillende kantoren zijn in 212 betrokken of door herbestemming aan de voorraad onttrokken. 48% van de nu nog staande kantoorruimte staat langer dan 3 jaar

14 Kantorenvoorraad in Voorschoten Kantorenvoorraad in Voorschoten naar grootteklasse < vanaf totaal Kantorenvoorraad in Zoeterwoude Kantorenvoorraad in Zoeterwoude naar grootteklasse < vanaf totaal Leegstand kantorenvoorraad in Voorschoten naar grootteklasse < ,1% 7,9% 7,9% 21,% ,7% 28,2% 16,% 21,6% ,3% vanaf totaal ,3% 12,6% 7,8% 12,6% Leegstand kantorenvoorraad in Zoeterwoude naar grootteklasse < ,4% 19,4% 19,4% ,6% 38,5% 45,1% 45,1% vanaf totaal ,3% 6,8% 7,9% 7,9% De kantorenvoorrraad van Voorschoten bestaat uit 47 panden met een gezamenlijke bedrijfsvloeroppervlakte van 26.9 m 2. De voorraad is de afgelopen jaren licht gedaald. Begin 213 waren er geen panden. Op 1 januari 213 staat 12,6% van de kantoorruimte. 3% daarvan langer dan 3 jaar. Zoeterwoude heeft van alle gemeenten in Holland Rijnland het minste kantoren, maar de gezamenlijke oppervlakte is met 62.7 m 2 aanzienlijk. Voornamelijk door het kantoor van Heineken. Op 1 januari 213 is het kantoor voor de NEM. Het standspercentage is 7,9%. 55% daarvan bestaat langer dan 3 jaar

15 Colofon De Kantorenmonitor 213 is een gezamenlijke uitgave van het Samenwerkingsorgaan Holland Rijnland en de gemeente Leiden. Voor informatie: Hans Stapper, tel Ellen Dijkstra, tel Ontwerp & realisatie: Zabriski Media, Leiden