SWPBS en HGW in curriculum lerarenopleiding Inleiding Het LEOZ (Landelijk Expertisecentrum Onderwijs en Zorg) is een samenwerkingsproject van: Fontys Hogescholen, Opleidingscentrum Speciale Onderwijszorg, Tilburg Hogeschool Utrecht, Seminarium voor Orthopedagogiek Hogeschool Windesheim, Opleiding Speciale Onderwijszorg, Zwolle LEOZ wil door het bijeenbrengen van kennis, ervaring en mensen (netwerken) werken aan een antwoord op de toenemende druk op zowel het regulier als het speciale onderwijs. Die druk is ontstaan door de toename van het aantal leerlingen dat extra zorg nodig heeft en de maatschappelijke wens om leerlingen zoveel als mogelijk in een reguliere onderwijsomgeving op te vangen. LEOZ bestaat uit een aantal deelprojecten, verdeeld over 3 clusters: Zorg en passend onderwijs, generiek competentieprofiel en kennisbasis lerarenopleidingen (breed) en praktijkgericht onderzoek. In het deelproject SWPBS pilots wordt gewerkt aan het schrijven van een advies voor de bachelor en master lerarenopleidingen betreffende het opnemen van het gedachtegoed van SWPBS in het curriculum. Wat is SWPBS? Schoolwide Positive Behavior Support (SWPBS) is een schoolbrede benadering, die oorspronkelijk in de Verenigde Staten is ontwikkeld en die inmiddels op duizenden scholen in verschillende landen wordt toegepast. Deze benadering wordt gezien als een effectieve manier om gedragsproblemen te verminderen, leerprocessen te optimaliseren en te werken aan een positieve en gezonde leeromgeving. SWPBS kan als onderwijskundig kader dienen voor de implementatie van Passend onderwijs. De aanpak kent vijf pijlers: Schoolbreed werken vanuit gedeelde waarden Preventie; zoveel mogelijk voorkomen van probleemgedrag Positieve insteek; versterken van goed gedrag aan de hand van heldere, eenduidige gedragsregels Planmatige aanpak op basis van data Partnerschap met ouders en samenwerking met de keten Er bestaat een overlap tussen het gedachtegoed van SWPBS en handelingsgericht werken (HGW). 1
SWPBS en de lerarenopleiding Leraren in opleiding hebben baat bij kennis van de inhoud van SWPBS. Daarom is het van belang als lerarenopleider een afgewogen keuze te maken ten aanzien van het al dan niet opnemen van het gedachtegoed van SWPBS in het curriculum van de opleiding Lerarenopleidingen die willen weten in hoeverre elementen van SWPBS en HGW reeds in hun curriculum zitten, kunnen met behulp van onderstaande lijst een screening maken van de stand van zaken in hun eigen curriculum. Uiteraard blijven opleidingen zelf verantwoordelijk voor de keuze van de inhoud en vorm van hun curriculum. Nulmeting Het doel van de nulmeting is om vast te stellen of en zo ja welke elementen van SWPBS opgenomen zijn in het curriculum van de lerarenopleiding. In onderstaand formulier zijn de voornaamste elementen van SWPBS en HGW samengevoegd. Het verdient de aanbeveling om het formulier per vaksectie (PABO en LVO)/leerroute (Master SEN) in te vullen. Het formulier is echter ook in te vullen per onderwijseenheid. De ingevulde formulieren kunnen dienen als basis voor een gesprek tussen opleiders en curriculumontwikkelaars van verschillende vakgebieden. Op basis daarvan kunnen afspraken worden gemaakt over inhoud en toetsing van de lesstof en de verplichte en aanbevolen literatuur. 2
Nulmeting SWPBS en HGW Vaksectie/leerroute/onderwijseenheid: Ingevuld door: Datum: Thema Onderwijsbehoeften Wat heeft een leerling nodig om een bepaald doel te behalen, zowel qua leren als gedrag. Responsiveness to intervention (RTI). Methodiek om vast te stellen in hoeverre leerlingen in een klas profiteren van het onderwijsaanbod; de start moet altijd kwalitatief goed onderwijs zijn Uitgangspunten Schoolwide Positive Behavior Support (SWPBS) Doel is om een optimaal leef- en leerklimaat te ontwikkelen waar leerlingen zich kunnen ontplooien. Studenten kunnen basiselementen daarvan herkennen, formuleren en interventies ontwerpen om tot een optimaal leef- en leerklimaat te komen. Studenten hebben kennis van het meergelaagdheidsmodel van preventie ( 3 tier prevention model). Studenten kunnen op basis van de onderwijsbehoeften van leerlingen interventies ontwerpen voor leren en gedrag en toepassen in iedere laag van het model. Studenten leggen daarbij de nadruk op voorwaardenscheppende en Uitgangspunten Handelingsgericht Werken (HGW ) Onderwijsbehoeften van leerlingen staan centraal. Studenten kunnen onderwijsbehoeften herkennen, formuleren en interventies ontwerpen om aan de onderwijsbehoeften tegemoet te komen. Opgenomen in bestaande beschrijving van het curriculum? Ja/ enigzins/ Verplichte literatuur hierover aanwezig? Ja/ enigzins/ / Thema tijdens contactmo menten met studenten? Ja/ enigzins/ Toelichting 3
Systematisch werken op basis van verzamelde gegevens Doelgericht werken preventieve interventies, curatief handelen indien nodig. Studenten weten wat het belang van dataverzameling is. Studenten kunnen (vroegtijdig) mogelijke problemen signaleren door gericht en systematisch gegevens te verzamelen op leerling, klas en schoolniveau (pedagogisch en didactisch). Studenten kunnen op juiste wijze deze data verzamelen en registreren in een datasysteem met visuele output mogelijkheden. Studenten kunnen deze gegevens analyseren. Studenten kunnen op basis van deze analyse verbeteracties plannen, uitvoeren, evalueren op basis van gegevensverzameling, hierop reflecteren en indien nodig bijstellen. Data worden benut om interventies te ontwerpen op leerling, groep en school niveau (zowel preventief als curatief). 4 D model: data, duiden, doelen, doen. Studenten kunnen op basis van geformuleerde doelen interventies op maat maken, passend bij de leerling, de groep en de school. Systematische en transparante werkwijze die voor alle betrokkenen op school helder is. Formulieren en checklists zijn aanwezig en ondersteunen bij het dagelijkse werk. Studenten kennen de systematiek van HGW. Kunnen gegevens verzamelen en analyseren. Op basis van de gemaakte analyse kunnen studenten korte termijn doelen formuleren, uitvoeren en evalueren en op basis hiervan het groepsplan bijstellen. Doelgericht werken vanuit onderwijsbehoeften. Alleen (laten) onderzoeken wat strikt noodzakelijk is. Studenten kunnen (SMART) doelen formuleren. / / 4
Transactiol kader Samenwerken Uitgaan van het positieve/sterke kanten. Interventies worden concreet geformuleerd en op basis van data geëvalueerd en bijgesteld. Studenten houden bij de analyse van de verzamelde gegevens rekening met verschillende perspectieven (leerling, leraar, groep, onderwijssituatie kenmerken). Studenten kijken daarbij goed naar hun eigen handelen en de manier waarop zij de situatie zo kunnen inrichten dat zij probleemgedrag zoveel mogelijk voorkomen. Studenten leren samen te werken met ouders op basis van gelijkwaardigheid. Studenten verwerven kennis over de mogelijkheden en vaardigheden met betrekking tot de samenwerking met instellingen rondom de school gericht op leerlingenzorg- en begeleiding. belang van samenwerking in een team van professionals en ontwikkelen de daarvoor benodigde vaardigheden. Studenten zijn in staat met leerlingen samen te werken. Studenten hebben hoge verwachtingen van hun Studenten hebben kennis van het transactiol kader en zijn in staat het functioneren van leerlingen te interpreteren in de context van de wisselwerking tussen deze leerling, bij deze leraar, in deze groep van deze school en deze ouders. Kind en omgeving beïnvloeden elkaar voortdurend. Studenten zijn in staat op constructieve wijze samen te werken in een team van professionals intern en extern. Studenten zijn in staat een constructieve samenwerking met ouders op te bouwen. Studenten zijn in staat met leerlingen samen te werken. Een goede samenwerking vereist goed communiceren. Studenten ontwikkelen een vanzelfsprekende aandacht / / / 5
De leraar centraal leerlingen. belang van positive reinforcement en weten dit methodisch toe te passen (4:1 regel). Studenten hanteren dat wat de leerling kan als uitgangspunt. Studenten zijn in staat een positief en veilig leerklimaat voor leerlingen r te zetten. Studenten leren zo min mogelijk aandacht aan negatief gedrag te besteden en gerichte consequenties te ontwerpen voor ongewenst gedrag. voor het positieve van leraar, leerling, groep, IB/ZC-RT en ouders. Studenten leren denken in mogelijkheden. Studenten onderkennen de centrale rol van de leraar in het aanpakken en voorkomen van probleemgedrag door een zodanige leer- en leefomgeving te scheppen waarin de kans dat leerlingen zich goed ontwikkelen en presteren optimaal is. / Toelichting / Toelichting : Preventie Schoolbreed op basis van gedeelde waarden Studenten zijn in staat zoveel mogelijk te werken vanuit preventie om probleemgedrag te voorkomen. Studenten hanteren het 3 tier model van preventie. belang van het werken vanuit schoolbrede waarden en weten daaraan hun bijdrage te leveren in een team. belang van werken in / / 6
Onderwijzen van verwachtingen teamverband. Studenten zijn in staat op positieve wijze te formuleren wat zij van hun leerlingen verwachten. Studenten zijn in staat lessen te ontwerpen en uit te voeren om leerlingen gedrag te leren wat past bij de waarden van de school. / 7