Jaarverslag 2013 Commissie van Toezicht

o B. 11111110 11111 1111 11111111 Cr) Jaarverslag 2013 Commissie van Toezicht 1) Inrichting P.I. Veenhuizen, locaties Norgerhaven, Groot Bankenbosch en Fleddervoort te Veenhuizen. De locatie Groot Bankenbosch werd op 12 december definitief gesloten in het kader van het Masterplan en de bezuinigingsopdracht van het Gevangeniswezen. De Commissie van Toezicht voorzitter dhr. dr. K.J.J. Waldeck leden dim mr. W.M. Bierens mevr. A.E. Euverman dhr. mr. R.B. Maring dhr. A.J. Veldman dhr. J.P. Sluiter mevr. mi. N.R. Boonstra dhr. mr. F. Sieders justitieel geneeskundige advocaat maatschappelijk werker GGZ unit-manager IND directeur Niveau-1 Opleidingen directeur Nationaal Gevangenismuseum rechter rechter ri CD secretariaat Mevrouw S. Obbes, juridisch medewerker binnen de Rechtbanlc Noord Nederland, locatie Assen, is als secretaris aan de Commissie verbonden. werkgroepen: De Commissie van Toezicht kende een drietal werkgroepen, te weten een medische werkgroep, een werkgroep Gedeco en een werkgroep huisregels (zie verder onder 4). Ledenwerving: Aan het einde van het verslagjaar nam mevrouw A.E. Euverman afscheid van de Commissie van Toezicht, omdat zij de maximale zittingstermijn van vijftien jaar volbracht had. Alhoewel de Corrunissie deze keer een openbare werving voor een nieuw lid voor ogen stond, is daar deze keer toch nog van afgeweken, omdat eerst na werd gegaan of het lid met een achtergrond in het maatschappelijk werk van de opgeheven Commissie van Toezicht van de P. I. Hoogeveen belangstelling had voor deze vacature. Dit lid bleek weliswaar geen belangstelling te hebben, maar ging voortvarend te werk met als gevolg dat zich twee kandidaten voor onze vacature aanmeldden. Van deze twee kandidaten kon aan het eind van het verslagjaar per 1 januari 2014 mevrouw Anne Westerhof benoemd worden. De leden van de Commissie van Toezicht raadplegen regelmatig de website en de Nieuwsbrief van het Kenniscentrum. Over diverse onderwerpen is overleg geweest met de coordinator van dit centrum. In het verslagjaar zijn geen opleidingen gevolgd. 1

2) Algemeen: Er werd maandelijks overleg gepleegd met de plaatsvervangend directeuren van de beide locaties van de inrichting. Daarnaast werd periodiek overleg gepleegd met de vestigingsdirecteur (zie verder in deze paragraaf). De agenda werd opgesteld door de Commissie. De directie bracht haar punten van aandacht in tij dens het overleg. Maandelijks ter discussie terugkerende onderwerpen in de vergadering van de Commissie waren: - het verslag van de maandcommissarissen - het verslag van de beklagcommissie - het overzicht van de opgelegde straffen en maatregelen - de mededelingen van de directie - het aandachtspuntenlijst - de mededelingen vanuit de Commissie van Toezicht van de locatie Esserheem C.:7"1 Het overleg met de vestigingsdirecteur werd mede als gevolg van het inwerkingtreden van het Masterplan en de opgelegde bezuinigingen door de Overheid aan het Gevangeniswezen geintensiveerd en hebben in het verslagjaar drie keer plaatsgehad. De Commissie heeft zich dit verslagjaar beraden op haar functioneren, hetgeen in december resulteerde in een notitie 'Het finctioneren van de Commissie van Toezicht van de P.I. Veenhuizen, locatie Norgerhaven'. In deze notitie werd een beleid voor de Commissie voorgestaan van minder reactief en controlerend naar meer proactief en adviserend. Dit uitgangspunt werd verder uitgewerkt voor het overleg met de directie en in de opstelling in het maandcommissariaat en de beklagzittingen. Bovendien werden enkele praktische punten met betrekking tot de bekendheid van de Commissie in de inrichting en de toegang tot de inrichting aan de orde gesteld. De notitie werd ook omarmd door de Commissie van Toezicht van de locatie Esserheem. In het verslagjaar kon nog geen reactie van de directie worden verlcregen. In meerdere vergaderingen heeft de Commissie zich laten informeren over de vorderingen die de voorbereidende werkgroep Levenslang- en (zeer) langgestraften van het departement had gemaakt met het oog op de inrichting van een van de drie landelijke afdelingen voor (levens)langestraften in Norgerhaven. Op 1 oktober 2013 is deze afdeling operationeel geworden. In verband met de opzet van deze afdeling voor (levens)langgestraften werd door de directie een begeleidingscommissie ingesteld. Deze commissie wordt voorgezeten door een directielid en bestaat voorts uit medewerkers van de inrichting, buitenstaanders met speciale expertise op het gebied van (levens)langgestraften en de voorzitter van de Commissie van Toezicht. De begeleidingscommissie functioneert als klankbordgroep voor de directie bij de executie van deze bijzondere straffen op deze afdeling. In het verslagjaar is deze commissie eenmaal bijeen geweest ter bespreking van de productbeschrijving `(Levens)langgestraften Afdeling' (zie ook verder onder 3). 2

Cr) cr) Li In februari en april 2013 is door een medewerker van de inrichting en de directie een presentatie gegeven over het DBT/plusprogramma. In juli 2013 heeft mevrouw Marinus, destijds coordinator van het Kenniscentrum een vergadering bijgewoond. In november 2013 hebben enkele leden en de secretaris de landelijke themadag Commissies van Toezicht met als thema `Kwaliteitsontwikkeling van Commissies van Toezicht' bijgewoond. (7) In november 2013 hebben enicele leden en de secretaris het RSJ-congres 'Zit ik hier wel goed?' bijgewoond. De Commissie van Toezicht kreeg op haar verzoek ook de nieuwsbrieven van de directie aan de medewerkers van de inrichtingen toegezonden, waardoor zij nog ruimer op de hoogte werd gehouden over allerlei ontwikkelingen binnen de P.I. Veenhuizen. Regelmatig vond op constructieve en vruchtbare wijze uitwisseling van gedachten plaats tussen de voorzitter en de voorzitter van de Commissie van Toezicht van de locatie Esserheem, hetgeen onder andere leidde tot een aantal gezamenlijk opgestelde en verstuurde brieven naar de directie en de staatssecretaris. De Commissie slaat met zorg gade dat de staatssecretaris importante adviezen van de RSJ grotendeels naast zich neerlegt, daar waar hij deze adviezen juist zeer terharte zou moeten nemen. De Commissie doet een oproep aan de Klankbordgroep deze waarneming met de staatssecretaris te bespreken. 3) Activiteiten in het kader van de adviestaak Overzicht en omschrijving van aan de directeur gegeven adviezen, besproken aandachtspunten, belangrijke gebeurtenissen: 1. Adviezen over het voorgenomen plan van de staatssecretaris van Veiligheid en Justitie om de gevangenissen in Veenhuizen te sluiten. 2. Advies aan de de directie over de productbeschrijving `(Levens)langgestraften Afdeling'. 3. Advies over aanpassingen in de huisregels van de P.I. Veenhuizen, locatie Norgerhaven (zie verder). 4) Activiteiten in het kader van de toezichthoudende taak De Commissie heeft middels maandelijks verkregen overzichten van de opgelegde disciplinaire straffen en maatregelen toezicht gehouden op de wijze waarop deze straffen en maatregelen ten uitvoer werden gelegd. Daarnaast heeft de Commissie toezicht gehouden op de wijze van bejegening. Na afloop van het maandcommissariaat bezoeken de maandcommissarissen de 3

' (7) afzonderingscellen om zich daar op de hoogte te laten brengen van de gemoedstoestand en het welzijn van de daar verblijvende gedetineerden. In dit verslagjaar had een vertegenwoordiging uit de Commissie van Toezicht ook enkele malen contact gehad met de Gedeco over het reilen en zeilen in de inrichting. Deze gesprekken werden door zowel de Gedeco, de directie als de Commissie als zeer waardevol gezien. Een vertegenwoordiging van de Commissie had ook periodiek overleg met het Hoofd Medische Zorg en de medewerkers van de medische dienst. Meerdere keren dit jaar zijn door een tweetal leden van de Commissie de huisregels van de inrichting qua inhoud en formulering tegen het licht gehouden. Hun bevindingen werden ter vergadering van de Commissie besproken en vervolgens ter kennis van de directie gebracht. rl (D Er is toezicht gehouden op het ontwikkelde protocol "Niet opnemen telefoongesprekken geprivilegieerde personen". Dit protocol is in maart 2013 in werking getreden (zie verder onder 6). In september 2013 heeft de teamleider beveiliging op verzoek van de Commissie een demonstratie gegeven over het afnemen van een drugstest. 5) Activiteiten in het kader van de bemiddelingstaak De leden van de Commissie waren beurtelings in groepen van twee maandcommissaris. De maandcommissarissen bezochten de beide inrichtingen een keer per maand. Binnen de inrichting werd bekend gemaakt wanneer de maandcommissaris beschikbaar was voor consultatie. Gedetineerden konden zich dan vooraf opgeven. De maandcommissaris bood een luisterend oor, bemiddelde tussen de gedetineerde en de directie of verwees naar de klachtenprocedure. De maandcommissaris was ook enkele malen ad hoc beschikbaar om een bemiddelende rol te vervullen. De maandcommissarissen hebben een verscheidenheid aan onderwerpen besproken: Medicijnverstrekking (interne)postbezorging plaatsing afzondering overplaatsing bejegening bezoek disciplinaire straf/oplegging rapport sport medische dienst winkel vermissing goederen na overplaatsing rekening-courant arbeid invoer/uitvoer dagprogramma Shared Service Centre 4

(7) telefonie Om de beklagcommissie te ontzien is de taak van de maandcommissaris op basis van een afspraak in de Commissie van maart 2012 gemtensiveerd. Klachten waarin eventueel bemiddeld kan worden door de maandcommissaris werden door de secretaris, indien nodig in samenspraak met de voorzitter van de beklagcommissie, doorgestuurd naar de maandcommissaris. De maandcommissaris bemiddelde ook in deze klachten. In een achttal klachten leidde deze werkwijze tot intrekken van de klacht (zie verder paragraaf 7). Leidde deze bemiddeling voor de klager niet tot het gewenste resultaat dan werd de klacht alsnog op een beklagzitting behandeld. 1 (7) k (.7.) 6) Overige vermeldenswaardige activiteiten/gebeurtenissen Naar aanleiding van de uitspraak van de RSJ rondom de problematiek van het opnemen van alle gesprekken van gedetineerden - dus ook de geprivilegieerde gespreklcen - bestond binnen de P.I. Veenhuizen vanaf 21 januari 2013 de mogelijkheid om buiten Telio om te bellen. Ook landelijk werd naar dit probleem gekeken, hetgeen in maart 2013 leidde tot een protocol, waarin het niet meer toegestaan werd, dat geprivilegieerde gesprekken met bijvoorbeeld advocaten opgenomen werden. In 2013 was binnen Norgerhaven een gedetineerde verantwoordelijk voor het indienen van 154 klachten. De afdoening van deze klachten heeft in eerste aanleg plaatsgevonden. De klachten werden voor het grootste deel niet-ontvankelijk bevonden. In de meeste gevallen is deze gedetineerde bij de RSJ in beroep gegaan. Afwikkeling van deze klachten was aan het einde van het verslagjaar nog in gang. De stijging van het aantal ingediende klachten in 2013 werd vooral door deze gedetineerde veroorzaalct (zie verder paragraaf 7). In januari 2013 hebben de voorzitters van de Commissies van Toezicht verbonden aan de P.I. Veenhuizen, locaties Norgerhaven, Groot Bankenbosch en Esserheem in een met argumenten onderbouwd schrijven aan de Staatssecretaris gepleit voor het openhouden van de inrichtingen in Veenhuizen. Daarnaast hebben de voorzitter en enkele leden van de Commissie de bijeenkomsten voor het personeel over de ophanden zijnde sluiting bijgewoond. De voorzitter en enkele leden van de Conunissie hebben bovendien acte-de-presence gegeven bij diverse bezoeken van kamerleden in het kader van het Masterplan en de bezuinigingsoperatie van de staatssecretaris van Veiligheid en Justitie. De inspanningen van de Commissie hebben niet kunnen voorkomen dat de locatie Groot Bankenbosch in december 2103 en de locatie Fleddervoort in juli 2014 definitief werd respectievelijk zal worden gesloten, maar mocht zich met vele anderen wel verheugen in het definitief openblijven van de locatie Norgerhaven (en Esserheem). Omdat het nieuwe deurenbeleid vroegtij dig met de Gedeco werd besproken, schreven in april 2013 een tweetal gedetineerden met hun raadsman namens 197 medegedetineerden een brief aan de directie inzake dit aangekondigde nieuwe beleid. In het kader van het nieuwe deurenbeleid zou de detentie binnen de P.I. Veenhuizen aanzienlijk soberder worden. Men ervoer tot dan toe een zekere grotere vrijheid als compensatie voor de geringe afmetingen van de cellen in Veenhuizen ten opzichte van 5

Cie) de norm in het Pbw Volgens de directie was het nieuwe beleid noodzakelijk vanwege afgenomen externe audits, een inkrimping van de personele bezetting en een voorgenomen ontvluchting. Het nieuwe deurenbeleid zou overigens uitsluitend aanleiding geven tot stopzetting van de vrije toegang tot de binnenplaats. De cellen in Norgerhaven voldoen overigens daarnaast in verband met een overgangsbepaling, waarin andere afmetingen zijn toegestaan, aan de normen van de Pbw. Het departement heeft de raadsman van de gedetineerden laten weten het beleid van de directie te onderschrijven en te steunen. Naar aanleiding van een gedetineerde, die extreem veel klachten had ingediend, werd in december 2013 door een Commissielid over dit onderwerp een notitie geschreven met als conclusie dat overeenkomstig uitspraken van de RSJ maar ook van gemeenten over veel klagende burgers, klachten van gedetineerden die extreem veel klagen toch per klacht moeten worden beoordeeld overeenkomstig andere klachten. De Commissie heeft deze conclusie bevestigd. ( F) ri CF") c.$) 7) Overzicht beklagzaken De beklagcommissie heeft iedere maand twee zittingen gehouden. De zittingen vonden iedere keer zowel in Norgerhaven als in Groot Bankenbosch plaats. In de vergaderingen van de Commissie van Toezicht werd door de voorzitter van de beklagcommissie telkens mondeling verslag gedaan van de op de beklagzittingen behandelde klachten. In mei ontvingen wij van de directie een fraaie kwantitatieve en kwalitatieve klachtenanalyse over de jaren 2010, 2011 en 2012 opgemaakt door de juridisch medewerker van de inrichting. De gepresenteerde cijfers kwamen met slechts zeer kleine verschillen overeen met de eigen cijfers van de Commissie. De gevonden algemene tendens is dat ook in de P.I. Veenhuizen het aantal klachten de laatste jaren exponentieel toeneemt. De juridisch medewerker verwees daarvoor terecht naar het rapport `Toenemend appel' van Bleichrodt en Van Leeuwen uit november 2011, die ook landelijk een sterke toename van het aantal ingediende beklag- en beroepszaken constateerden, In dit rapport rekenden zij de toename aan de versoberingen in het Gevangeniswezen en de meer selectieve inzet van personeel toe. De RSJ voegde in haar reactie op dit rapport op basis van een onderzoek van de Erasmus Universiteit Rotterdam van maart 2012 nog een stevig aantal andere overwegingen aan deze toename toe, die niet alleen te maken hebben met de steeds toenemende repressie binnen de inrichtingen, maar ook op de aard van de gedetineerdenpopulatie en het politieke restrictieve klimaat. Klaagschriften werden alien ingeboekt in het elektronische registratiesysteem KLAVER. Dit registratiesysteem leverde voor het verslagjaar het volgende kwantitatieve overzicht in vergelijking met het voorgaande jaar op. 6

(Yr) Aantal beklagzaken van Norgerhaven en Groot Bankenbosch en Fleddervoort (Bankenbosch) in 2013; rtitrairel11111d=mr"-awi nijnen in,dagen I3eslissingen 4 eg i 1111 E p l N getrokkn 011 1 1 il ceilii jk N r e 1 l PM i nstroo i m l Us ittroom 111-311- 41- >60G l e lin m edra n min11 p @vergg a gtok s na In lago b emiddel ing ro am g ator j SINIMINIIN MERefc Norgerhaven 735 766 25 99 79 123 156 284 45 212 816 278 157 8 42 Bankenbosch_109 136 08 20 13 10 14 71 5 45-1 21 54 3 7 Ter vergelijking is ook het jaaroverzicht van het aantal klachten in 2012 opgenomen. t lijachtiraallko_s_ loopitemi t ht davit llal Beslissing n 111111 ArTArii tlii i OM Instroom u r: itstroom M >60 Gegrond CIngegrond Deels Dvergedragen Niet Ingetrokken Ingetrokken na n..a NI imi i3 30 40 '0 i iimm gegrond miii ontvankelijk NM bemiddeling rogatoir immigin yerzoek Norgerhaven 547 535 41 9848 127 51_170 59 131 8 18 120 127 6 66 Bankenbosch 162 133 08 48 14 _15 13_25 8 32 3 5 29 29 0 27 Norgerhaven: De toename van de klachten (van 547 naar 735) met 34% in het verslagjaar is voor een belangrijk deel toe te schrijven aan het de reeds genoemde klachtenlawine van 154 klachten van een gedetineerde (zie eerder paragraaf 6). Maar ook zonder deze klachten is het aantal klachten nog met zo'n 40 en dus een kleine 10% toegenomen. Een goede verdere vergelij king van het aantal klachten in het verslagjaar met het aantal in het jaar daarvoor is als gevolg van de genoemde klachtenlawine van een gedetineerde niet goed mogelijk. Het grote aantal niet-ontvankelijk verklaarde klachten van die gedetineerde wordt voor het overgrote deel teruggevonden in het aantal toegenomen niet-ontvankelijke klachten van 120 naar 278. Zonder daar conclusies aan te kunnen verbinden is ook de toename van zo'n 60% van 131 naar 212 van de ongegronde klachten opmerkelijk, terwij1 het aantal gegronde klachten van 59 naar 45 met zo'n 25% juist daalde. Het aantal klachten, dat binnen drie maanden kon worden afgedaan, bleef met tweederde ongeveer gelijk. Bankenbosch: De klachten van Groot Bankenbosch en Fleddervoort zijn tezamen genomen, omdat zij onder dezelfde plaatsvervangend directeur vallen. De klachten zijn van 162 naar 109 met 67% afgenomen. Deze afname was voornamelijk het gevolg van de sterk afnemende bezetting met gedetineerden als gevolg van de naderende sluiting van de inrichting aan het einde van het verslagjaar. Voor het overige is een vergelij king van het verslagjaar met het voorgaande jaar om dezelfde reden niet goed mogelijk. Het enige, dat nog wel opvalt, was de relatief grote toename (van 29 naar 54 is 54%) van ingetrokken klachten. C:n1 ' Ori 7

CD Cr) Cr) 8) Nawoord r 2013 was ook voor de Commissie van Toezicht van de locatie Norgerhaven, Groot Bankenbosch en Fleddervoort van de P.I. Veenhuizen een enerverend jaar als gevolg van het verschenen Masterplan met de voorgenomen volledige sluiting van de PI Veenhuizen. Met inzet van zeer velen binnen en buiten de PI Veenhuizen werd deze onheilstij ding tegengehouden. Ook de Commissie heeft daar haar steentje aan kunnen bij dragen. De ophanden zijn de invoering van DBT en de realisatie van een van de drie landelijke I.,r1 afdelingen voor (levens)langgestraften vergde ook van de Commissie grote aandacht. L 'n Al deze ontwikkelingen hebben bij de Commissie geleid tot een heroverweging van haar functioneren binnen de kaders van haar wettelijke taak, die werd vastgelegd in L -) een notitie ter bespreking met de directie. Met die heroverweging zet de Commissie ' ondanks of misschien wel juist door de grote zorgen over de uitwerking van het DBT op de gedetineerden en het personeel in het Gevangeniswezen haar werk met grote energie voort. 8

C*1,c_OiTinliSSie Van TCOCht 4:113' de FL VeeiihUi. efl, - - locaties Norgerhaven/Bankenbosch, Postbus 50036 9400 LA ASSEN Gezien scan v & e; 05 kid 2c 0 C") crc) ID CZ) 0) o.) Ministerie van Justitie Dienst Justitiele Inrichtingen Afdeling Juridische Zaken Postbus 30132 2500 GC DEN HAAG Postbus 30009, 9400 RA Assen