Jaarverslag 2007 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate

Jaarverslag 2007 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate

Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate JAARVERSLAG 2007 5 juni 2008

Inhoudsopgave Jaarverslag Karakteristieken van het pensioenfonds... 3 Personalia, stand per 5 juni 2008... 3 Profiel... 4 Organisatie... 5 Kerncijfers... 7 Verslag van het verantwoordingsorgaan... 9 Verslag van het Bestuur...10 Hoofdlijnen...10 Algemene ontwikkelingen in de pensioenwereld...11 Belangrijkste interne ontwikkelingen...13 Goed pensioenfondsbestuur...17 Pensioenparagraaf...19 Beleggingenparagraaf...20 Financiële paragraaf...26 Actuariële paragraaf...27 Risicoparagraaf...28 Toekomstparagraaf...29 Jaarrekening Balans per 31 december 2007, na resultaatbestemming...30 Staat van baten en lasten over 2007...32 Kasstroomoverzicht 2007...33 Toelichting behorende tot de jaarrekening 2007...34 Overige gegevens Statutaire regeling omtrent de bestemming van het saldo van baten en lasten...71 Actuariële verklaring...72 Accountantsverklaring...74 Jaarverslag 2007 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 2

Karakteristieken van het pensioenfonds Personalia, stand per 5 juni 2008 De samenstelling van het Algemeen Bestuur is als volgt: Naam Functie Vertegen- woordiging Lid sinds Einde zittingsduur L.J. Kuipers Voorzitter Werkgever 01-01-2004 n.v.t. G.J. Getkate 2 e Voorzitter Werkgever 01-09-2000 n.v.t. J.H.A.J. Gritter Lid Werkgever 25-04-2006 n.v.t. F.R. Spaan Lid Werkgever 01-03-2003 n.v.t. S. Malgaz Lid Werkgever 01-12-2000 n.v.t. J.C.M. Halkes Lid Werkgever 07-12-2004 n.v.t. A.J. Oude Hergelink Secretaris Deelnemers 11-12-1990 30-11-2008 J. Vlietstra Lid Deelnemers 01-12-2000 30-11-2009 C.P.C.G. de Bruijn Lid Deelnemers 10-06-2005 30-11-2010 A. Schipper Lid Gepensioneerden 19-02-1997 30-11-2008 H.J. Dul 2 e Secretaris Gepensioneerden 01-03-2003 30-11-2009 J.J. de Jong Lid Gepensioneerden 08-12-1983 30-11-2010 De samenstelling van het Dagelijks Bestuur is als volgt: Naam Functie Vertegen- woordiging Lid sinds Einde zittingsduur L.J. Kuipers Voorzitter Werkgever 01-01-2004 n.v.t. G.J. Getkate 2 e Voorzitter Werkgever 01-09-2000 n.v.t. A.J. Oude Hergelink Secretaris Deelnemers 11-12-1990 30-11-2008 H.J. Dul 2 e Secretaris Gepensioneerden 01-09-2007 30-11-2009 De samenstelling van het verantwoordingsorgaan is als volgt: Naam Functie Vertegen- woordiging Lid sinds Einde zittingsduur B.A.F. Keijzer Voorzitter Werkgever 21-02-2008 01-01-2011 F. ten Oever 2 e Voorzitter Werkgever 21-02-2008 01-01-2012 H.B.F. Boerrigter Lid Deelnemers 21-02-2008 01-01-2011 P. van der Linde Secretaris Deelnemers 21-02-2008 01-01-2013 L.J.F. Fens 2 e Secretaris Gepensioneerden 21-02-2008 01-01-2012 J. Hartkamp Lid Gepensioneerden 21-02-2008 01-01-2013 Jaarverslag 2007 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 3

De samenstelling van de beleggingscommissie is als volgt: Naam Functie A.J. Oude Hergelink Voorzitter F.R. Spaan Lid H.G. Noorlander-Bunt Lid H. Scheppink Lid De samenstelling van de uitvoeringsorganisatie is als volgt: Naam Functie W.B.E. Rutgers S.I. Stiggelbout N.F. Bosma J.H. Schoemaker Manager pensioenfonds Assistent manager Secretarieel adm. medewerker Financieel adm. medewerker Actuarissen R. Kruijff, AAG adviserend actuaris van Towers Perrin W. Eikelboom, AAG certificerend actuaris van Towers Perrin Accountant KPMG Accountants N.V. Profiel Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate (hierna het Pensioenfonds ), statutair gevestigd te Almelo is opgericht op 30 december 1966. De laatste statutenwijziging was op 21 februari 2008. De stichting is ingeschreven bij de Kamer van Koophandel onder nummer 41027730. Het Pensioenfonds is een ondernemingspensioenfonds en is aangesloten bij koepelorganisatie OPF. Het Pensioenfonds heeft tot doel uitvoering te geven aan het pensioenreglement, zoals dat geldt voor de aangesloten ondernemingen. Hiertoe wordt voor 15 aangesloten werkgevers en 3.675 deelnemers en gewezen deelnemers/ slapers circa EUR 300 miljoen vermogen belegd. Jaarverslag 2007 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 4

Organisatie Bestuur Het Bestuur van het Pensioenfonds heeft de dagelijkse uitvoering van de werkzaamheden uitbesteed aan een uitvoeringsorganisatie. Deze werkzaamheden betreffen vermogensbeheer, pensioenadministratie en bestuursondersteuning. Uitgangspunt is dat het Bestuur, conform de eisen van de Pensioenwet verantwoordelijk blijft voor de juiste uitvoering van de uitbestede taken. Dagelijks Bestuur Het Dagelijks Bestuur van het Pensioenfonds wordt gevormd door de voorzitter, de secretaris, de 2 e voorzitter en de 2 e secretaris. Alle operationele besluiten worden voorgelegd aan ten minste één medebestuurslid. Het Bestuur heeft uitsluitend bevoegdheden conform de statuten en reglementen van het Pensioenfonds, overeenkomstig de vastlegging in de Actuariële en Bedrijfstechnische Nota. Verantwoordingsorgaan Het verantwoordingsorgaan is op 21 februari 2008 ingesteld. De belangrijkste taken van het verantwoordingsorgaan, conform De Principes voor goed pensioenfondsbestuur, zijn: - De bevoegdheid een oordeel te geven over het handelen van het Bestuur aan de hand van het jaarverslag, de jaarrekening en andere informatie, waaronder de bevindingen van het interne toezichtorgaan, over het door het Bestuur gevoerde beleid, alsmede over beleidskeuzes voor de toekomst. Dit oordeel wordt, samen met de reactie van het Bestuur daarop, bekend gemaakt en in het jaarverslag opgenomen. - Het verantwoordingsorgaan heeft ten minste voorts de volgende rechten: - het recht op overleg met het Bestuur; - het recht op overleg met de externe accountant en de externe actuaris; - het recht op informatie; - het recht op een schriftelijke en beargumenteerde reactie op het oordeel dat het verantwoordingsorgaan heeft gegeven over het door het Bestuur uitgevoerde beleid. Intern toezicht Voor het Intern toezicht is gekozen voor een visitatiecommissie, die eens in de drie jaar de beleids- en bestuursprocedures en -processen, de checks and balances, de wijze waarop de uitvoering van de regeling wordt bestuurd en aangestuurd en de wijze waarop wordt omgegaan met de risico's op de langere termijn voor (de dekkingsgraad van) het Pensioenfonds beoordeelt. Het Bestuur zal zich nog beraden over de personele invulling van de visitatiecommissie. Uitvoeringsorganisatie Drie medewerkers van de uitvoeringsorganisatie zijn in dienst van het Pensioenfonds. Zij staan onder leiding van een manager pensioenfonds, die eveneens in dienst is van het Pensioenfonds. De werkzaamheden betreffen op hoofdlijnen het uitvoeren van de pensioenadministratie en bestuursondersteuning. Jaarverslag 2007 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 5

Vermogensbeheer Het vermogensbeheer is uitbesteed aan de volgende vermogensbeheerders: Barclays Global Investors, Pimco, Altera Vastgoed, Lupus Alpha en Crédit Agricole. Beleggingscommissie De beleggingscommissie heeft als mandaat het monitoren van de vermogensbeheerders, het uitvoeren en opstellen van het beleggingsbeleid. De commissie is samengesteld uit leden die door het Bestuur worden benoemd. De beleggingscommissie laat zich bijstaan door een externe beleggingsadviseur. Externe ondersteuning Het Pensioenfonds wordt bijgestaan door een externe adviserende actuaris, een externe beleggingsadviseur en ten behoeve van de periodieke ALM-studie een gespecialiseerde ALM-adviseur. Jaarverslag 2007 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 6

Kerncijfers 1 Bedragen x EUR 1.000 2007 2006 2005 2004 2003 Aantal deelnemers Deelnemers 2 1.046 1.184 1.220 1.353 1.369 Gewezen deelnemers ( slapers ) 1.266 1.123 1.097 1.020 1.029 Gepensioneerden 1.363 1.339 1.329 1.299 1.296 Totaal aantal deelnemers 3.675 3.646 3.646 3.672 3.694 Indexatie Indexatie actieven per 1 januari volgend op boekjaar 3 1,50% 1,50% - - - Indexatie inactieven per 1 januari volgend op boekjaar 1,48% 1,25% 1,45% 0,82% 1,77% Pensioenuitvoering Feitelijke premie (doorsneepremie) 8.836 8.572 8.860 9.383 5.230 Kostendekkende premie (marktrente) 8.604 - - - - Gedempte kostendekkende premie (4% rekenrente) 9.165 - - - - Pensioenuitkeringen 13.812 13.355 12.070 11.705 11.090 Pensioenuitvoeringskosten 678 704 589 699 766 Vermogenssituatie en solvabiliteit Pensioenvermogen 308.376 305.675 291.249 261.073 244.316 Pensioenverplichtingen 232.909 246.910 244.803 228.849 227.707 Aanwezige dekkingsgraad 132,4% 123,8% 119,0% 114,1% 107,3% Vereiste dekkingsgraad DNB 118,4% 126,6% 125,8% 125,0% 117,9% 1 Tot en met boekjaar 2006 waren de cijfers gebaseerd op Actuariële Principes Pensioenfonds (APP). Vanaf boekjaar 2007 zijn de cijfers gebaseerd op het Financieel Toetsingskader (FTK). 2 Arbeidsongeschikte deelnemers worden meegeteld bij de actieve deelnemers. 3 Tot boekjaar 2006 was sprake van een eindloonregeling voor de pensioenopbouw over het salarisgedeelte. Jaarverslag 2007 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 7

Bedragen x EUR 1.000 2007 2006 2005 2004 2003 Beleggingsportefeuille Vastgoedbeleggingen 23.914 23.384 19.313 - - Aandelen 99.331 103.888 94.686 102.919 104.474 Vastrentende waarden 157.704 159.454 160.780 156.331 139.980 Derivaten, saldo activa en passiva 1.535 1.083-432 -70 - Overige beleggingen 19.350 16.141 15.783 2.350 - Totaal belegd vermogen 301.834 303.950 290.130 261.530 244.454 Beleggingsperformance Beleggingsrendement in % 4 2,3 7,2 12,7 8,2 8,9 Benchmark in % 2,1 5,6 12,8 8,7 9,0 Outperformance 0,2 1,6-0,1-0,5-0,1 4 De rendementen zijn berekend volgens een gestandaardiseerde methode GIPS (Global Investment Performance Standard). Jaarverslag 2007 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 8

Verslag van het verantwoordingsorgaan Het verantwoordingsorgaan (VO) van het Pensioenfonds is formeel op 21 februari 2008 ingesteld. Daaraan voorafgaand is een reglement vastgesteld op basis van de uitgangspunten van Pension Fund Governance. Hierbij zijn onder meer de frequentie van het overleg met het Bestuur, de te behandelen onderwerpen met betrekking tot het beleid en de verantwoording van het orgaan vastgesteld. Het VO heeft het recht advies uit te brengen over: Het vaststellen en wijzigen van de vergoedingsregeling voor bestuursleden; Het wijzigen van het beleid van ten aanzien van het VO; De vorm, inrichting en samenstelling van het Intern toezicht; Het vaststellen en wijzigen van een interne klachten- en geschillenprocedure; Het vaststellen en wijzigen van het communicatie- en voorlichtingsbeleid. Aangezien het VO sinds 21 februari 2008 in functie is, zal zij niet met een algemeen oordeel over het gevoerde beleid in 2007 komen. Wel heeft het VO kennis kunnen nemen van het jaarverslag, de accountantsverklaring en de actuariële rapporten over 2007. Uit deze documenten is niet gebleken dat er onvoldoende belangenafweging heeft plaatsgevonden. Almelo, 5 juni 2008 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate Het verantwoordingsorgaan Jaarverslag 2007 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 9

Verslag van het Bestuur Hoofdlijnen Vanaf 1 januari 2007 is de Pensioenwet (PW) van kracht geworden en daarmee ook het Financieel Toetsingskader (FTK). De voorzieningen worden sindsdien op marktwaarde gewaardeerd. Dit betekent dat de vaste rekenrente van 4,0% is vervangen door de rentetermijnstructuur die De Nederlandsche Bank (DNB) publiceert. Daarnaast wordt bij de vaststelling van de levensverwachting rekening gehouden met de voorzienbare trend in overlevingstafels. Medio 2007 is begonnen met het verder afdekken van het renterisico. Dit gebeurt door de looptijden van de vastrentende beleggingen te verlengen. Hierdoor is de dekkingsgraad van Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate (hierna het Pensioenfonds ) minder gevoelig geworden voor renteveranderingen. Het hierdoor vrijgekomen risicobudget is gebruikt om het strategisch aandelenbelang met 5,0% te verhogen. Het premiebeleid en het indexatiebeleid zijn in 2007 gewijzigd. Premieopslagen (bij een dekkingsgraad lager dan 110,0%) en premiekortingen (bij een dekkingsgraad hoger dan 140,0%) zijn alleen mogelijk voor de werkgever. Indexatie wordt in principe gekort als de dekkingsgraad van het Pensioenfonds lager is dan 120,0%. Inhaal van deze indexatiekorting is mogelijk indien de dekkingsgraad hoger is dan 130,0%. In het kader van ons (nieuwe) communicatiebeleid zijn in 2007 een aantal projecten afgerond. Zo is voor alle huidige en nieuwe medewerkers een pensioen(informatie)map samengesteld, met daarin een beschrijving van het reglement, algemene pensioeninfo en informatie over keuzes en wijzigingen. Ook beschikt het Pensioenfonds nu over een website met doelgroepspecifieke informatie over de pensioenregeling bij Koninklijke Ten Cate nv (hierna de onderneming ). In het najaar van 2007 hebben alle actieve deelnemers een Uniform Pensioenoverzicht (model 2008) ontvangen. In november 2007 zijn voorlichtingsbijeenkomsten georganiseerd voor actieve deelnemers en pensioengerechtigden. In deze bijeenkomsten zijn onder andere de hierboven genoemde beleidsveranderingen toegelicht. Ook in 2008 zal verdere invulling van de professionalisering van de pensioencommunicatie plaatsvinden. Zo is begin 2008 de eerste editie verschenen van PensioenNieuws voor de actieve deelnemers en de PensioenKrant voor pensioengerechtigden. In het kader van Pension Fund Governance (goed pensioenfondsbestuur) is een verantwoordingsorgaan (VO) ingesteld. Het VO bestaat uit zes leden: twee vertegenwoordigers vanuit de werknemers, twee vanuit de werkgever en twee namens de gepensioneerden. Het intern toezicht wordt ingevuld door een visitatiecommissie, bestaande uit drie externe, onafhankelijke deskundigen. Over de bemensing van deze commissie zal het Bestuur zich nog buigen. De dekkingsgraad van het Pensioenfonds is gestegen met 8,6%-punt tot 132,4%. De stijging van de dekkingsgraad wordt vooral veroorzaakt door de stijging van de marktrente. Het behaalde rendement over 2007 was 2,3%. De vereiste dekkingsgraad is 118,4%, zodat de financiële positie van het Pensioenfonds toereikend kan worden genoemd. Jaarverslag 2007 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 10

Algemene ontwikkelingen in de pensioenwereld Indexatielabel Op grond van de Pensioenwet moet een pensioenuitvoerder zijn (gewezen) deelnemers en pensioengerechtigden informeren over relevante zaken die met hun pensioenregeling samenhangen. Eén daarvan betreft de indexatieverlening. In de wetgeving is vastgelegd dat de informatie over indexatieverlening moet plaatsvinden in duidelijke en begrijpelijke bewoordingen, maar ook door middel van een beeldende en kwalitatieve maatstaf. Deze maatstaf, ook indexatielabel genoemd, is bedoeld om (gewezen) deelnemers en pensioengerechtigden een begrijpelijk beeld te geven over de kwaliteit van de indexatieverlening. Bedoeling van het indexatielabel is om tot uitdrukking te brengen wat de gemiddelde verwachtingen zijn over de indexatieverlening en tevens welk risico er is dat die verwachtingen niet waargemaakt worden. Initiatiefnemer van het ontwikkelen van het indexatielabel is het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Samen met vertegenwoordigers van de sociale partners, de pensioenkoepels, het Verbond van Verzekeraars en van de toezichthouders AFM en DNB heeft het ministerie in de loop van 2007 gewerkt aan de invoering van het indexatielabel. Daarbij is gebleken dat de oorspronkelijke planning van de invoering per 1 januari 2008 niet mogelijk is; deze is uitgesteld naar 1 januari 2009. Velen in de pensioenwereld, waaronder de koepelorganisatie van ondernemingspensioenfondsen (OPF), zijn van mening dat de invoering van het indexatielabel het gevaar in zich bergt dat belanghebbenden het oordeel over de indexatieverlening ten onrechte zien als een oordeel over de gehele regeling. Het label zegt immers niets over kwaliteit van de pensioenregeling als geheel en evenmin over de financiële situatie van de pensioenuitvoerder. Nu de wetgever echter heeft gekozen voor het middel van het indexatielabel heeft OPF te kennen gegeven waar mogelijk constructief maar ook kritisch mee te werken aan de verdere ontwikkeling van het indexatielabel. Toezichthouders pensioenfondsen De toezichthouders op pensioenfondsen zijn de Autoriteit Financiële Markten (AFM) en DNB. De AFM is verantwoordelijk voor het gedragstoezicht, dat zich richt op de vraag of deelnemers aan de financiële markten correct behandeld en juist geïnformeerd worden. DNB is verantwoordelijk voor het prudentieel toezicht, dat zich richt op de vraag of de deelnemers aan de financiële markten erop kunnen vertrouwen dat hun contractpartner de aangegane financiële verplichtingen kan nakomen. Tot voor kort hadden ondernemingspensioenfondsen alleen met de AFM te maken uit hoofde van de zogenaamde effecten typisch gedragstoezicht. Met de komst van de Pensioenwet is dit veranderd en heeft AFM eveneens de taak om toezicht te houden op de informatieverstrekking door pensioenfondsen. Die informatieverstrekking moet tijdig en in duidelijke en begrijpelijke bewoording plaatsvinden. Het toezicht hierop door AFM vindt achteraf plaats, waarbij AFM o.a. toetst of het pensioenfonds heeft voldaan aan de wettelijk gestelde termijnen en of en op welke wijze het pensioenfonds getoetst heeft of de boodschap is overgekomen. AFM heeft aangegeven dat het toezicht risicogeoriënteerd en incidentgedreven is, waarbij bijvoorbeeld gereageerd wordt op klachten van deelnemers en wordt ingespeeld op signalen van DNB. Ook is benadrukt dat het werk van de ene toezichthouder niet zal worden overgedaan door de andere toezichthouder. Dit aspect komt aan de orde tijdens een evaluatie met de pensioenkoepels in 2009. Jaarverslag 2007 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 11

Continuïteitsanalyse In de Pensioenwet is de vereiste opgenomen dat een pensioenfonds zijn organisatie zodanig inricht dat deze een integere en beheerste bedrijfsvoering waarborgt. Eén van de aspecten die daarbij een rol spelen is dat het pensioenfonds de financiële positie over een lange termijn monitoort door periodiek een continuïteitsanalyse uit te voeren. Door middel van die analyse wordt met een stochastische benaderingswijze bezien of het pensioenfonds aan haar verplichtingen op lange termijn kan voldoen. De continuïteitsanalyse biedt tevens inzicht in de mate waarin de voorwaardelijke indexatieverlening naar verwachting kan worden toegekend. De continuïteitsanalyse omvat, vanaf de rapportagedatum gerekend, 15 prognosejaren. De analyse moet eens in de drie jaar worden opgesteld. Bijzondere omstandigheden zoals onder meer een verslechterde financiële positie, gewijzigd beleid en gewijzigde externe omstandigheden kunnen voor DNB aanleiding zijn om te verzoeken tussentijds een continuïteitsanalyse te laten uitvoeren. Pensioenregister In de Pensioenwet is bepaald dat de pensioenuitvoerders van pensioenregelingen een Pensioenregister moeten inrichten, dat uiterlijk op 1 januari 2011 operationeel is. Het register is bedoeld om op eenvoudige wijze inzicht te geven in de opgebouwde pensioenen. Om aan deze opdracht inhoud te kunnen geven hebben de pensioenkoepels OPF, VB en UvB, het Verbond van Verzekeraars en de Sociale Verzekeringsbank de intentie uitgesproken om een dergelijk register op te zetten en te gaan beheren. Het is de bedoeling dat een daartoe op te zetten stichting vanaf 2011 via een beveiligde website inzicht biedt in de eerste en tweede pijler pensioenen, oftewel AOW en aanvullende, collectieve pensioenen. Ook gaat op termijn onderzocht worden of ook individueel afgesloten polissen in het register ondergebracht kunnen worden. Kosten en baten ondernemingspensioenfondsen Mede naar aanleiding van de ongenuanceerde berichten in de pers over het voortbestaan van ondernemingspensioenfondsen in verband met het niveau van de uitvoeringskosten heeft OPF door het bureau PricewaterhouseCoopers (PwC) een onderzoek laten verrichten naar de kosten en baten van ondernemingspensioenfondsen. Behalve de kosten zijn door PwC ook de baten in beeld gebracht. De rapportage van het onderzoek is in november 2007 gepresenteerd. In het rapport wordt niet alleen ingezoomd op schaalgrootte en uitvoeringskosten maar met name ook op keuzes die gemaakt kunnen worden bij de uitvoering van een pensioenregeling. Uit het onderzoek blijkt dat er een groot aantal categorieën kosten en baten is; de factor uitvoeringskosten is dus slechts één van de vele aspecten. Ook is er geen sprake van dalende trends. Hoewel het aantal ondernemingspensioenfondsen in de loop der jaren is gedaald van circa 900 naar circa 600 blijkt het belegd vermogen van ondernemingspensioenfondsen over de afgelopen tien jaar ongeveer verdubbeld te zijn en is het aantal actieve deelnemers grofweg constant gebleven. Uit het onderzoek blijkt dat schaalgrootte een belangrijke factor is bij de hoogte van de uitvoeringskosten. Wat vervolgens ook blijkt is dat deze factor niet van groot belang wordt geacht door de stakeholders die in het onderzoek zijn bevraagd. Ook blijkt de focus van ondernemingspensioenfondsen goed te zijn; er wordt relatief hoog gescoord op elementen als deskundigheid, zekerheid van de uitkering en vertrouwen. Dit zijn juist de elementen die door stakeholders als belangrijk worden gezien. Aandachtspunten voor kleine pensioenfondsen zijn met name deskundigheid en onafhankelijkheid ten opzichte van externe adviseurs en partijen waaraan wordt uitbesteed. Dit kan door meer samenwerking worden opgelost. Eén van de conclusies is dat ondernemingspensioenfondsen waardevolle uitvoeringsvorm voor pensioenregelingen blijven. Jaarverslag 2007 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 12

Uniform Pensioenoverzicht Een aantal jaren geleden hebben de koepels van de ondernemingspensioenfondsen, de bedrijfstakpensioenfondsen en het Verbond van Verzekeraars de handen ineengeslagen om een uniform pensioenoverzicht voor de gehele pensioensector te ontwikkelen. Pensioenfondsen en verzekeraars stuurden jaarlijks al pensioenoverzichten naar hun deelnemers, maar deze verschilden qua opzet en inhoud van elkaar. Met dit initiatief werd ook tegemoet gekomen aan de politieke wens om te komen tot vergelijkbare pensioenoverzichten voor de hele sector. In oktober 2005 sloten de initiatiefnemers een convenant, waarin zij zich verplichtten om te bevorderen dat alle aangesloten pensioenfondsen en verzekeraars het uniform pensioenoverzicht zullen invoeren. Het initiatief van de koepels heeft geleid tot verankering in de Pensioenwet. Alle pensioenuitvoerders zijn op grond van de wet gehouden om de informatie die aan deelnemers jaarlijks verstrekt moet worden, vanaf 2008 te verstrekken in de vorm van een voor de gehele pensioensector geldend uniform pensioenoverzicht. Belangrijkste interne ontwikkelingen Aanpassing beleggings-, premie- en indexatiebeleid De PW verplicht het pensioenfonds vanaf 1 januari 2007 te voldoen aan de eisen van het nieuwe FTK. Doel van het FTK is om pensioenfondsen in staat te stellen financiële tegenvallers op te vangen zonder dat dit ten koste gaat van de deelnemers. Uitgangspunt daarbij is risicobeheersing. De meest relevante uitgangspunten zijn: De verplichtingen moeten op marktwaarde worden gewaardeerd. Tot en met vorig jaar werden de verplichtingen contant gemaakt met een vaste rekenrente van 4,0% of een lagere marktrente. Vanaf dit jaar zullen de verplichtingen dus meebewegen met de marktrente. Door deze verandering is het renterisico in ons Pensioenfonds meer zichtbaar geworden, immers de looptijd van onze verplichtingen is hoger dan de looptijd van onze bezittingen. Een daling van de marktrente leidt zodoende tot een veel sterkere stijging van de verplichtingen dan van de beleggingen. Indien een pensioenfonds in een situatie van onderdekking verkeert, dat wil zeggen een dekkingsgraad onder de 105,0%, heeft men een hersteltermijn van maximaal 3 jaar. Binnen 3 jaar moet dus weer het niveau van 105,0% zijn bereikt. Een pensioenfonds moet over voldoende buffers beschikken. Ook wel vereist eigen vermogen genoemd. Dit wordt zodanig vastgesteld dat met een zekerheid van 97,5% wordt voorkomen dat binnen 1 jaar een situatie van onderdekking (onder dekkingsgraad van 100,0%) ontstaat. Hoe risicovoller een pensioenfonds belegt, hoe hoger het vereist eigen vermogen moet zijn. Zoals gezegd ligt de nadruk van deze maatregelen op risicobeheersing. Dit kan enerzijds door het beleggingsbeleid aan te passen en anderzijds het premie- en indexatiebeleid meer af te stemmen op de financiële situatie bij het Pensioenfonds. Jaarverslag 2007 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 13

Aanpassing beleggingsbeleid In boekjaar 2007 is het renterisico tussen de beleggingen en de verplichtingen verkleind. Met de huidige beleggingsportefeuille werd al ongeveer 30,0% van het renterisico van de pensioenverplichtingen afgedekt. Dit percentage is begin derde kwartaal van 2007 verhoogd van 30,0% tot 45,0%. In het vierde kwartaal van 2007 is dit percentage verhoogd van 45,0% naar 60,0%. De besparing op het totale beleggingsrisico is deels gebruikt om het strategische belang in aandelen te verhogen met 5,0%-punten. Aanpassing premie- en indexatiebeleid Ook het premie- en indexatiebeleid is in het boekjaar 2007 aangepast. Korting of opslagen op de premie, korting op de indexatie, inhaalindexatie en rechtenkorting zijn afhankelijk van de financiële situatie bij het Pensioenfonds. Hierbij streeft het Bestuur naar een evenwichtige verdeling van lusten en lasten over de verschillende stakeholders (werkgever, werknemers en gepensioneerden). Het voorgestelde beleggings-, premie- en indexatiebeleid is getoetst door een ALM-studie die in 2006 is gestart. Met de ALM-studie wordt inzicht verkregen wat voorgenomen beleidswijzigingen voor consequenties hebben voor het risicoprofiel van het Pensioenfonds. De ALM-studie is in 2007 afgerond. Juridische documenten Eind december 2007 zijn alle (aangepaste) juridische documenten voor een laatste beoordeling verstuurd naar het Bestuur en de onderneming 5. Het betreft de volgende documenten: Uitvoeringsovereenkomst; Statuten; Pensioenreglement; Reglement pensioensparen; Tijdelijke aanvullingsregeling; Het Statuut; Addendum vroegpensioenreglement; Actuariële en Bedrijfstechnische Nota (ABTN); Reglement Verantwoordingsorgaan; Reglement Intern Toezicht/ Visitatiecommissie; Deskundigheidsplan. Nadat op 15 januari 2008 van de raad van bestuur bericht was ontvangen dat de onderneming akkoord is met de (aangepaste) documenten, is ook het Bestuur tijdens de AB-vergadering van 14 februari 2008 akkoord gegaan met deze documenten. De definitief goedgekeurde documenten zijn ondertekend door de voorzitter en de secretaris. Op 21 februari 2008 is de statutenwijziging gepasseerd bij de notaris. Hierna zijn alle documenten verstuurd naar DNB. Vanwege de nieuwe overlevingsgrondslagen zijn door Towers Perrin (TP) nieuwe tabellen met factoren samengesteld. De nieuwe factoren gelden vanaf 1 januari 2008 tot uiterlijk 1 januari 2013 en zijn van toepassing op het pensioenreglement, reglement pensioensparen en de tijdelijke aanvullingsregeling. Ook de uitruilfactoren voor het ouderdomspensioen zijn gewijzigd. De nieuwe tabellen met factoren zijn verwerkt in de goedgekeurde reglementen. 5 De laatste vier documenten zijn ter informatie verstuurd. Jaarverslag 2007 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 14

Communicatie Zoals ieder jaar is ook in dit verslagjaar een verkorte uitgave van het jaarverslag naar onder andere deelnemers en gepensioneerden verstuurd. Dit jaarverslag wordt het jaarbericht genoemd. Alle actieve deelnemers hebben in het 4 e kwartaal van 2007 informatie ontvangen over hun opgebouwde en te bereiken pensioen. Dit pensioenoverzicht is vormgegeven volgens de richtlijnen voor het Uniform Pensioenoverzicht (UPO). In de versie van 2007 is het gepubliceerde model voor 2008 al zoveel mogelijk verwerkt. In maart 2007 heeft een voorlichtingsbijeenkomst voor alle P&O-functionarissen en salarisadministrateurs van de onderneming plaatsgevonden. Hierbij werd onder andere aandacht besteed aan de nieuwe pensioenmap en de website. Ook is enige algemene informatie over de pensioenregeling aan de orde gekomen. In Txtures, het huisblad van de onderneming, is een artikel over de nieuwe pensioenmap en de website gepubliceerd. Eind november 2007 zijn voorlichtingsbijeenkomsten voor werknemers en gepensioneerden georganiseerd, waarin toelichting is gegeven op het gewijzigde beleid, de nieuwe bestuursstructuur en andere ontwikkelingen bij het Pensioenfonds. Eind februari 2008 is het PensioenNieuws verstuurd naar alle actieve deelnemers (werknemers) en een PensioenKrant naar alle pensioengerechtigden. In de kranten zijn onder andere een verslag van de gehouden voorlichtingsbijeenkomsten, informatie over indexatie, algemene ontwikkelingen (bij het Pensioenfonds) en doelgroepspecifieke artikelen opgenomen. De kranten verschijnen niet op vaste momenten, maar worden alleen uitgebracht op momenten dat er daadwerkelijk nieuws is. Het is de bedoeling in augustus/ september 2008 een tweede krant uit te brengen, waarin het jaarbericht zal worden verwerkt. De nieuwe Pensioenwet stelt aanvullende eisen op het gebied van voorlichting, zodat deelnemers aan een pensioenregeling meer inzicht krijgen in hun pensioen. In 2006 is een aanvang gemaakt om aan die nieuwe eisen te kunnen voldoen. Zo is in opdracht van het Bestuur een communicatiebeleidsplan opgesteld, waarin rekening is gehouden met een uitbreiding van het bestaande communicatiepakket. Vanaf maart 2007 wordt een nieuwe huisstijl in alle correspondentie toegepast. Om invulling te geven aan een transparantere voorlichting zijn inmiddels de volgende zaken gerealiseerd: Werkgevershandleiding Voor medewerkers van de P&O- en salarisafdelingen van de onderneming is vanaf april 2007 een vernieuwde werkgevershandleiding beschikbaar met informatie over pensioenregelingen en de mutatieprocedure. Pensioenmap Begin 2007 is aan alle actieve deelnemers van het Pensioenfonds een nieuwe pensioenmap uitgereikt. Deze pensioenmap is onder andere voorzien van een beschrijving van de nieuwe pensioenregeling en is volledig in de nieuwe huisstijl opgemaakt. Ook nieuwe deelnemers aan de pensioenregeling ontvangen deze map als onderdeel van de startbrief. Jaarverslag 2007 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 15

Pensioenwebsite Sinds mei 2007 is een website in gebruik genomen, waarin alle pensioeninformatie is te vinden voor alle deelnemers per specifieke doelgroep. Naast informatie over de pensioenregeling wordt onder andere informatie gegeven over het Pensioenfonds en welke acties moeten worden ondernomen bij wijzigingen in de privé- en/of werksituatie. Pensioenovereenkomst Door de onderneming is, in overleg met het Pensioenfonds, een pensioenovereenkomst opgesteld, die vanaf 1 januari 2008 als bijlage bij nieuw af te sluiten arbeidsovereenkomsten zal worden gevoegd. Einde tijdelijke voortzetting deelname Plasticum Plasticum is in april 2006 door de onderneming verkocht. De werknemers van Plasticum zijn tot en met 31 december 2007 deelnemer aan de pensioenregeling van de onderneming gebleven, zodat de leiding van de inmiddels geheten Plasticum Group een goede alternatieve pensioenvoorziening kon regelen voor haar werknemers. Per 31 december 2007 zijn de opgebouwde pensioenaanspraken van de werknemers van Plasticum bij het Pensioenfonds premievrij gemaakt. Veegwet Op 18 december 2007 is het (gewijzigd) wetsvoorstel Veegwet door de Tweede Kamer aangenomen. In de Veegwet is opgenomen dat raadpleging van pensioengerechtigden in het kader van medezeggenschap onder bepaalde voorwaarden niet nodig is. Het Pensioenfonds voldoet aan de gestelde voorwaarden en hoeft dus geen raadpleging te houden. Overlevingstafels Towers Perrin heeft een onderzoek verricht naar de meest adequate leeftijdsterugstellingen voor mannen en vrouwen en naar de gevolgen voor de voorziening pensioenverplichtingen van het hanteren van de generatietafels. De aanleiding voor het onderzoek is de publicatie van nieuwe overlevingstafels. De resultaten hiervan zijn weergegeven in een rapport. Het Bestuur heeft besloten te kiezen voor het hanteren van overlevingstafel GBM/V 2000-2005, toegepast met drie jaar leeftijdsterugstelling voor mannen en zonder leeftijdsterugstelling voor vrouwen en met een voor 5 jaar vaste opslag van 3,5% voor toekomstige trendmatige sterfteontwikkeling. Gelijktijdig wordt jaarlijks 0,24% van de pensioenverplichtingen gereserveerd voor de overgang op de eerstvolgende overlevingstafels GMB/V 2005-2010, opdat er over 5 jaar een voorziening overgang overlevingstafels aanwezig is van 1,2%. Klachten en geschillen In het afgelopen jaar zijn er geen klachten ontvangen of geschillen van deelnemers binnengekomen. Jaarverslag 2007 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 16

Goed pensioenfondsbestuur Integere bedrijfsvoering Wettelijk is geregeld dat een pensioenfonds maatregelen dient te treffen die goed pensioenfondsbestuur waarborgen. Met de invoering van de Pensioenwet per 1 januari 2007 zijn de STAR principes voor Pension Fund Governance (PFG) verankerd in het wettelijk kader. Deze 32 principes betreffen de onderdelen zorgvuldig bestuur, transparantie, openheid en communicatie, deskundigheid, verantwoording en intern toezicht. Het beleid van een pensioenfonds is gericht op een integere bedrijfsvoering. Deze verantwoordelijkheid is vastgelegd in artikel 143 van de Pensioenwet. Dit houdt onder meer in: Adequate administratieve organisatie en interne controle (AO/IC) en risicobeheersing. Analyse en beheersing van integriteitsrisico s. Voorkomen van belangenverstrengeling. Duurzame beheersing van (financiële) risico s. Tenminste eenmaal per 3 jaar een continuïteitsanalyse. Intern toezicht en verantwoordingsorgaan Het Bestuur van het Pensioenfonds besteedt conform de Pensioenwet en de daarin opgenomen eisen voor goed pensioenfondsbestuur veel aandacht aan de opzet en inrichting van de organisatie, inclusief de interne beheersing. Reglementair is bepaald hoe het Bestuur omgaat met de rol als Bestuur en invulling geeft aan begrippen als goed bestuur, verantwoording en intern toezicht. Vanaf 21 februari 2008 is het verantwoordingsorgaan (VO) officieel ingesteld. Het VO bestaat uit zes leden: twee vertegenwoordigers uit de kring van deelnemers, twee vertegenwoordigers uit de kring van pensioengerechtigden en twee vertegenwoordigers namens de onderneming. De verantwoording die het Bestuur aflegt is onderdeel van de jaarverslagcyclus en in dat kader ook het formele overleg te voeren tussen Bestuur en VO. Voor het Intern toezicht is gekozen voor een visitatiecommissie, die eens in de drie jaar de beleids- en bestuursprocedures en -processen, de checks and balances, de wijze waarop de uitvoering van de regeling wordt bestuurd en aangestuurd en de wijze waarop wordt omgegaan met de risico's op de langere termijn voor (de dekkingsgraad van) het Pensioenfonds beoordeelt. Het Bestuur zal zich nog beraden over de personele invulling van de visitatiecommissie. Deskundigheidsbevordering De nieuw te benoemen bestuursleden zullen allen een introductiecursus pensioenen volgen. Bij de keuze van kandidaten wordt in goed overleg met de COR, de raad van bestuur van de onderneming en de Vereniging van Gepensioneerden Koninklijke Ten Cate (VGKTC) rekening gehouden met een juiste deskundigheidsinbreng in het Bestuur. In het komende jaar zal veel aandacht besteed worden aan de deskundigheidsbevordering van het Bestuur. Het Bestuur zal hierbij uitgaan van de eisen die zijn vastgelegd in het plan van aanpak Deskundigheidsbevordering van VB, OPF en UvB d.d. 16 april 2007. Jaarverslag 2007 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 17

Naleving wet- en regelgeving Het Bestuur is niet bekend met overtredingen van wet- en regelgeving. Gedragscode Alle direct bij het Pensioenfonds betrokkenen (Bestuur en medewerkers) hebben zich geconformeerd aan de gedragscode van het Pensioenfonds door het ondertekenen ervan. In 2008 dienen pensioenfondsen de nieuwe modelgedragscode te implementeren en waar nodig de administratieve organisatie en interne controle bij te stellen. Toezichthouder Bij DNB heeft een aantal wijzigingen in de organisatie van het toezicht op pensioenfondsen plaatsgevonden. Hierdoor heeft het Pensioenfonds per 1 april 2007 een andere toezichthouder gekregen, de heer drs. J.A.C. Luijks RA. Ook is de toetsing van statuten en reglementen voortaan ondergebracht bij een aparte afdeling. Het Pensioenfonds heeft binnen deze afdeling een eigen behandelaar aangewezen gekregen. Het afgelopen boekjaar is geen vertegenwoordiging van DNB op bezoek geweest. Er is geen sprake van een reservetekort, derhalve is geen herstelplan van toepassing. Er zijn geen boetes of dwangsommen door DNB uitgedeeld. Communicatie In het boekjaar is veel aandacht besteed aan communicatie. Op basis van de beleidsregel toeslagenmatrix en in overeenstemming met de eisen van de Pensioenwet is voor de door het Pensioenfonds uitgevoerde pensioenregeling het beleid, de ambitie en de financiering van de indexatie vastgesteld. Het pensioenreglement is hiermee in overeenstemming gebracht en de indexatieverwachting is inmiddels naar de deelnemers en pensioengerechtigden uitgesproken. In overeenstemming met de door de koepels geïntroduceerde doelstelling om eenvormige, eenduidige en duidelijke pensioenoverzichten te verstrekken (UPO) is aan alle deelnemers een pensioenoverzicht op basis van de huidige regeling uitgereikt. Het Bestuur vertrouwt erop hiermee een belangrijke stap voorwaarts in de pensioencommunicatie te hebben gezet. Bestuursvergaderingen Het Algemeen Bestuur van het Pensioenfonds heeft het afgelopen jaar driemaal vergaderd. Daarnaast is een aparte vergadering gehouden, waarin het jaarverslag 2006 door het Bestuur is vastgesteld. Het Dagelijks Bestuur heeft het afgelopen jaar negenmaal vergaderd. Jaarverslag 2007 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 18

Bestuurssamenstelling Het Bestuur van de VGKTC heeft per 1 januari 2007 drie personen, te weten de heer H.J. Dul, de heer A. Schipper en de heer J.J. de Jong, benoemd tot lid van het Bestuur van het Pensioenfonds. De heer J.C.M. Halkes heeft per genoemde datum de plaats van de heer De Jong ingenomen en is werkgeverslid geworden. De heer Jansen heeft zijn functie als plaatsvervangend bestuurslid beëindigd. De heer H.J. Dul heeft met ingang van 1 september 2007 de functie van 2 e secretaris overgenomen van de heer C.P.C.G. de Bruijn. De heer De Bruijn blijft wel lid van het Bestuur. Per 1 januari 2008 zijn alle plaatsvervangende bestuursleden afgetreden. Alle plaatsvervangers, behalve de heer H. Michel en de heer K.P. Zwarts, hebben plaatsgenomen in het VO. Pensioenparagraaf Kenmerken regeling De regelingen die door het Pensioenfonds worden uitgevoerd zijn de volgende: Pensioenregeling; Tijdelijke aanvullingsregeling; Pensioenspaarregeling. De pensioenregeling heeft de volgende kenmerken: Middelloon; Opbouwpercentage: 2,1%; Franchise 2007: EUR 13.906,00; Voorwaardelijke indexatie; Toetredingsleeftijd: 18 jaar; Pensioenleeftijd: 65 jaar; Voorwaardelijke overgangsregeling extra pensioeninkoop voor deelnemers geboren vanaf 1950. De pensioenspaarregeling is een vrijwillige spaarregeling. Deze regeling biedt de mogelijkheid jaarlijks een aantal bruto loonbestanddelen te sparen, waarmee extra pensioenrechten kunnen worden verkregen. De tijdelijke aanvullingsregeling is van toepassing op werknemers geboren vóór 1 januari 1950. Betreffende werknemers kunnen op basis van deze regeling een aanvulling op het tot 2006 opgebouwde vroegpensioen aanvragen. De standaardingangsdatum van vroegpensioen plus aanvulling is afhankelijk van het geboortejaar en ligt tussen de 62 en de 63 jaar. Wijziging reglementen Op grond van de reglementaire bepalingen zijn per 1 januari 2007 de volgende wijzigingen doorgevoerd: - Verhoging van de franchise met 1,5% tot EUR 13.906,00. - Verhoging maximaal bedrag Anw-hiaatpensioen van EUR 1.059,60 naar EUR 1.082,56 per maand. - In het Statuut is een bepaling toegevoegd. Leden van de raad van bestuur, die vanaf 1 januari 2007 in dienst treden, zullen vanaf het moment van indiensttreding gaan deelnemen aan de pensioenregeling van het Pensioenfonds. Jaarverslag 2007 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 19

Beleggingenparagraaf Algemeen Het doel van het beleggingsbeleid is het leveren van een optimale bijdrage aan het veiligstellen van de pensioenafspraken binnen aanvaardbare risicogrenzen. Het Bestuur heeft de beleggingen gespreid over verschillende beleggingscategorieën. Binnen de verschillende beleggingscategorieën wordt gespreid naar regio s en subcategorieën. Bij de uitvoering van het beleid houdt het Bestuur rekening met valutarisico, renterisico en het neerwaartse risico van aandelen. Beleggingsbeleid Begin 2007 is een ALM-studie afgerond. Met behulp van deze ALM-studie is het premiebeleid, indexatiebeleid en het beleggingsbeleid vormgegeven binnen het FTK. Het strategische beleggingsbeleid is met ingang van het 3 e kwartaal 2007 aangepast. Het renterisico wordt afgedekt tot 60,0% door de looptijd (duration) van de vastrentende waarden te verlengen. Het hierdoor vrijkomende risico-budget is gebruikt door tegelijkertijd het normgewicht van de aandelen met 5,0% te verhogen en het normgewicht van de vastrentende waarden met 5,0% te verlagen. Om timing-effecten zoveel als mogelijk uit te sluiten is door het Bestuur besloten om de afdekking van het renterisico in twee stappen uit te voeren: de eerste tranche tot 45,0% afdekking in juli en de tweede tranche tot 60,0% in oktober. Het verhogen van het strategische aandelenbelang heeft niet geleid tot het bijkopen van aandelen, omdat het feitelijke aandelenbelang, vanwege koersstijgingen in het eerste halfjaar al was gestegen tot boven het nieuwe normgewicht. Het aandelenbelang is in juli zelfs licht afgebouwd om op het nieuwe normgewicht uit te komen. Het gewenste strategische belang in vastgoed is 10,0%. Vanwege beperkte beschikbaarheid van vastgoed geldt tijdelijk een afwijkende strategische verdeling van de beleggingscategorieën. Het deel van vastgoed dat nog niet geïnvesteerd kan worden is tijdelijk belegd in de categorieën vastrentende waarden en aandelen (respectievelijk 65,0% en 35,0%). De volgende strategische beleggingsmix is van toepassing: Strategische beleggingsmix ultimo 2007 (in %) Strategische mix Minimum Maximum Vastgoed 7,5 5,0 10,0 Aandelen 35,9 30,9 40,9 Vastrentende waarden 51,6 46,6 56,6 Hedgefondsen 5,0 3,0 7,0 Kasmiddelen 0,0-2,5 2,5 Totaal 100,0 Jaarverslag 2007 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 20

De samenstelling van de portefeuille was ultimo boekjaar als volgt: Samenstelling beleggingsportefeuille ultimo 2007 (in %) Feitelijk belang Strategische mix Afwijking van strategische mix Vastgoed 7,9 7,5 0,4 Aandelen 33,2 35,9-2,7 Vastrentende waarden 52,5 51,6 0,9 Hedgefondsen 5,5 5,0 0,5 Kasmiddelen 0,9 0,0 0,9 Totaal 100,0 100,0 0,0 Vermogensbeheerders Vastgoed: Altera Aandelen: Barclays en Lupus Alpha Vastrentende waarden: Barclays en Pimco Hedgefondsen: Crédit Agricole Beleggingsrendement Het Pensioenfonds behaalde op de totale beleggingsportefeuille een rendement van 2,3% (2006: 7,2%). Het rendement van de benchmark was 2,1%. Vastgoed en hedgefondsen hebben goede rendementen behaald. Vooral de kredietcrisis in het 2 e halfjaar heeft er voor gezorgd dat het aandelenrendement veel lager uitkwam dan we gewend waren de laatste jaren. Door de stijging van de rente op (staats)obligaties is het rendement van vastrentende waarden amper in de plus geëindigd. Alleen de categorie hedgefondsen heeft het beter gedaan dan de benchmark. De andere categorieën behaalden iets lagere rendementen dan de benchmark. Rendement in 2007 (in %) Pensioenfonds TenCate Benchmark Relatieve Performance Vastgoed 11,4 11,4 0,0 Aandelen 1,8 2,1-0,3 Vastrentende waarden 0,8 1,2-0,4 Hedgefondsen 8,2 4,1 4,1 Totaal rendement 2,3 2,1 0,2 Jaarverslag 2007 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 21

Vastgoed Op vastgoed is een rendement van 11,4% behaald. Het rendement van de benchmark was 11,4%. De sector woningen behaalde een rendement van 11,0%, sector winkels 13,1% en sector kantoren 10,0%. Belegd wordt in niet-beursgenoteerd Nederlands onroerend goed, vanwege de lage afhankelijkheid van rendementen op obligaties en aandelen. Bovendien is het algemeen aanvaard dat deze categorie een hoger verwacht rendement heeft dan obligaties. Een verdere risicospreiding wordt aangebracht door in verschillen sectoren te beleggen. Er zijn belangen opgebouwd in de sectoren woningen, winkels en kantoren. Voor de sector bedrijfsruimten staat het Pensioenfonds voor EUR 7,0 miljoen op een wachtlijst. Samenstelling vastgoedportefeuille ultimo 2007 (in %) Gewenste verdeling Strategische verdeling 2007 Feitelijke verdeling ultimo 2007 Kantoren 25,0 33,3 31,1 Winkels 25,0 33,3 33,2 Woningen 25,0 33,3 35,7 Bedrijfsruimten 25,0 0,0 0,0 Totaal 100,0 100,0 100,0 Aandelen Op aandelen inclusief valuta-afdekking is een rendement van 1,8% behaald. Het rendement van de benchmark was 2,1%. Het rendement op aandelen exclusief valuta-afdekking bedroeg -1,7%. Europa large cap behaalde een rendement van -0,7%, euro mid/small cap 5,5%, Noord-Amerika -7,8%, Japan -15,1% en Verre Oosten exclusief Japan 18,8%. De aandelenportefeuille bestaat uit een core aandelenportefeuille en portefeuille met euro mid/small cap aandelen. In onderstaande tabel is de verdeling van de aandelenportefeuille weergegeven, zowel strategisch, de bandbreedte als het feitelijke belang ultimo 2007: Strategische normverdeling aandelenportefeuille (in %) Strategische verdeling Minimum Maximum Ultimo 2007 Core portefeuille (USD, GBP en JPY gehedged naar EUR) 83,3 78,3 88,3 82,9 Euro mid/small cap aandelen 16,7 11,7 21,7 17,1 Totaal 100,0 100,0 De core aandelenportefeuille wordt belegd in een wereldwijde portefeuille van large cap aandelen in ontwikkelde landen. De beleggingsstijl is index-enhanced : er wordt beperkt risico gelopen ten opzichte van de benchmark. Het valutarisico van de belangen in USD, GBP en JPY wordt structureel afgedekt. Jaarverslag 2007 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 22

Een beperkt deel van de aandelenportefeuille (strategisch: 16,7%) wordt bovendien belegd in euro mid/small caps vanwege het verwachte extra rendement en spreidingsvoordelen. De regioverdeling binnen de core aandelenportefeuille is vastgelegd in het beleggingsbeleidsplan. De vermogensbeheerder heeft het mandaat binnen bepaalde grenzen van het strategische belang af te wijken. In onderstaande tabel is de geografische verdeling van de aandelenportefeuille weergegeven, zowel strategisch, de bandbreedte als het feitelijke belang ultimo 2007: Regioverdeling core aandelenportefeuille (in %) Strategische verdeling Minimum Maximum Ultimo 2007 Europa 60,0 55,0 65,0 60,6 Noord-Amerika 30,0 25,0 35,0 29,4 Japan 8,0 3,5 12,5 6 7,3 Zuidoost-Azië 2,0 0,0 4,0 2,7 Totaal 100,0 100,0 Vastrentende waarden Op vastrentende waarden is een rendement van 0,8% behaald. Het rendement van de benchmark was 1,2%. Doordat de marktrente in 2007 verder is gestegen is het absolute rendement in deze categorie lager dan gemiddeld op lange termijn verwacht. Om de al eerder genoemde looptijd (duration) van de beleggingen te verlengen is vanaf het 3 e kwartaal een groot deel van de participaties in het euro staatsobligatie indexfonds omgezet in participaties in long duration investments (LDI). Dit zijn zogenaamde bucket-fondsen met verschillende looptijden, waarin onderliggend in renteswaps wordt belegd. Strategisch wordt 70,0% passief belegd in euro staatsobligaties en LDI. Hierin wordt geen actief beleid gevoerd, omdat hiervan structureel gezien geen outperformance wordt verwacht. Het overige deel van 30,0% wordt actief beheerd in een zogenaamd Credit+ -mandaat. Naast euro credits (investment grade obligaties die niet zijn uitgegeven door staten), mag op tactische basis worden belegd in high yield obligaties, Emerging Markets Debt en derivaten. De portefeuille onderhandse leningen wordt intern beheerd, waarbij een passief beheer gevoerd wordt. Op termijn dient deze portefeuille volledig afgebouwd te worden ten gunste van de overige categorieën vastrentende waarden. Het beleid staat niet toe nieuwe onderhandse leningen aan te kopen. 6 Het gezamenlijk belang van de regio s Japan en Zuidoost-Azië zal nooit meer dan 12,5% van de aandelenportefeuille bedragen. Jaarverslag 2007 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 23

In onderstaande tabel is de verdeling van de portefeuille vastrentende waarden weergegeven: Strategische normverdeling vastrentende waarden (in %) Strategische verdeling Minimum Maximum Ultimo 2007 Euro staatsobligaties + LDI 70,0 65,0 75,0 70,5 Credits 30,0 25,0 35,0 29,5 Totaal 100,0 100,0 Hedgefondsen Op hedgefondsen is een rendement van 8,2% behaald. Het rendement van de benchmark was 4,1%. Er wordt alleen in fondsen belegd die nastreven om rendementen te genereren die onafhankelijk zijn van markten en andere beleggingscategorieën. Deze lage correlatie met andere categorieën is de belangrijkste reden om in hedgefondsen te beleggen. Er wordt uitsluitend belegd in een fund of hedgefunds. In dit type fondsen wordt belegd in meerdere strategieën en fondsen, zodat de risico s worden gespreid. Bij de selectie van de hedgefondsbeheerder is het, zelfs nog meer dan bij andere beleggingscategorieën, van belang dat het gaat om een te goeder naam en faam bekend staande partij. Valuta In 2007 is geen verandering aangebracht in het valutahedgebeleid. De valutaposities in Amerikaanse dollars, Britse ponden en Japanse yen zijn voor wat betreft het aandelenbelang 100% afgedekt, waardoor koersschommelingen het rendement niet beïnvloeden. Slechts in het actieve credit+ mandaat is een zeer beperkte tactische valutapositie in deze valuta s toegestaan. Beleggingsklimaat Kredietcrisis Het jaar 2007 stond in het teken van de kredietcrisis. Een groeiend aantal huishoudens bleek in de Verenigde Staten niet in staat om de gestegen hypotheeklasten op te brengen. De oorzaak van deze lastenstijging was de sterk gestegen rente. Doordat rente en aflossing niet meer werden betaald, leidde dat tot verliezen bij banken, en met name de hypotheekbanken die gespecialiseerd zijn in het verstrekken van hypotheken aan minder draagkrachtigen. Wereldwijd schreven banken miljarden af van hun vorderingen. De gevolgen van deze crisis bleven niet beperkt tot de (hypotheek)banken. Het onderlinge wantrouwen tussen banken leidde ertoe dat rentetarieven voor bedrijfsleningen en interbancaire leningen in de hoogte schoten. Daardoor werden de gevolgen niet alleen zichtbaar in de financiële wereld, maar ook in de reële economie. Jaarverslag 2007 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 24