Hoofdstuk 8 Beslissen onder risico en onzekerheid 8.5 Tectronis Tectronis, een friknt vn elektronic, kn vn een nder edrijf een éénjrige licentie verkrijgen voor de fricge vn product A, B of C. Deze producten zullen uitsluitend op estelling worden vervrdigd, wrdoor de productie en fzet gelijk zijn en er geen voorrdvorming zl ontstn. In een vergdering met de directie presenteert de controller het volgende cijferoverzicht (in euro s): Product A Product B Product C Kosten licentie 260.000 380.000 400.000 Vste productiekosten 240.000 40.000 40.000 Reclmekosten 100.000 60.000 40.000 Vriele kosten p/e 280 220 140 Verkoopprijs p/e 680 380 260 De verkoopdirecteur schetst vervolgens in het kort zijn proleem. De krdinle vrg is ntuurlijk hoeveel er vn deze producten verkocht kn worden. De excte hoeveelheid is uiterrd onekend, mr we kunnen wel per product een ntl mogelijke fzetniveus onderscheiden. Product A kn een volledige flop worden, het kn redelijk verkopen of de fzet kn uitstekend zijn. De mogelijkheden voor product B lopen ook nogl uiteen, terwijl de voor product C verwchte fzetniveus niet sterk verschillen. Alle fzetverwchtingen en de drij ehorende wrschijnlijkheden he ik in een overzicht smengevt. Product A Product B Product C Afzet Kns Afzet Kns Afzet Kns nihil 0,1 3 000 0,1 7 000 0,8 2 500 0,4 4 000 0,3 8 000 0,1 4 000 0,5 6 000 0,3 9 000 0,1 8 000 0,3 Bepl, op sis vn de verwchte wrde vn de drie producten, voor welk product er eventueel een licentieovereenkomst zl worden ngegn. Welke ndere fctoren dn de verwchte wrde zouden een rol kunnen spelen ij de keuze tussen deze drie producten? Extr opgven hoofdstuk 8 1
8.6 Keuzeproleem Een ondernemer kn kiezen uit vier mogelijke ctiviteiten ( i ), wrvn de winsten fhnkelijk zijn vn de uitkomst vn een eplde grootheid (d j ), wr de ondernemer geen invloed op heeft. Winst is voor de ondernemer een positief gewrdeerde doelvriele. De mogelijke resultten zijn in het volgende overzicht smengevt: d 1 d 2 d 3 d 4 1 20 10 50 30 2 10 20 50 0 3 50 0 30 20 4 30 10 40 10 De wrschijnlijkheidsverdeling vn d j is onekend. Welk lterntief zl worden gekozen op sis vn het mximin-utility - criterium? Welk lterntief kiest de ondernemer op grond vn het minimx-regret - criterium? Nder onderzoek leert de ondernemer dt de knsverdeling vn d j respectievelijk ls volgt is: 10%, 30%, 20% en 40%. c Welk lterntief kiest de ondernemer op sis vn de verwchte wrde vn de winst? 8.7 Keuzeproleem Voor de fricge vn een nieuw rtikel zijn twee productiemethoden ontwikkeld. De kosten per eenheid product worden medeepld door de hoogte vn de productie c.q. fzet. Afhnkelijk vn eplde, niet te voorziene ontwikkelingen, kn de jrlijkse fzet 10 000 of 30 000 eenheden edrgen. De verkoopprijs vn het nieuwe rtikel wordt op 50 gesteld. De kosten per eenheid zijn ls volgt: Afzet 10 000 Afzet 30 000 Productiemethode 1 33 20 Productiemethode 2 31 24 De onderneming streeft nr mximle winst. c Stel de resulttenmtrix smen. Welke productiemethode heeft uw voorkeur indien u het mximin - criterium hnteert? Bepl eveneens uw keuze op sis vn het minimx-regret -criterium. Extr opgven hoofdstuk 8 2
Een derde productiemethode lijkt ook nog mogelijk. Bij een fzet vn 10 000 eenheden zullen de kosten per stuk op 28 uitkomen. Is de jrlijkse fzet 30 000 stuks, dn edrgen de kosten per eenheid 27. d e Bepl opnieuw uw keuze n de hnd vn de mximin -regel. Wt wordt uw keuze uitgnde vn het minimx-regret -criterium? 8.8 Hotel Espce De Nederlndse hotelsector mkt moeilijke tijden door. Door overcpciteit is de ezettingsgrd te lg en stn de prijzen onder druk, wt tot rendementsprolemen leidt. Een hotelkmer is ook een zeer ederfelijk product: een niet-verhuurde kmer kn immers niet op voorrd worden gelegd. Ro Michielsen is mnger vn hotel Espce in Amsterdm, gelegen nij de A4 en Schiphol. Ro heeft reden tot ezorgdheid. Tot nu toe is de ezettingsgrd dit jr nogl slecht geweest en de verwchtingen voor de komende tijd zijn zeker niet rooskleurig. De prognose is dt, door de dure euro en het ontreken vn grote evenementen, de terugvl in het toerisme in Amsterdm nog zeker twee jr zl duren. Ro verwcht voor die periode dt 25% vn de kmers vn hotel Espce onezet zullen zijn. In dt kder hecht Ro dn ook grote wrde n een crew-contrct, een overeenkomst die met een luchtvrtmtschppij wordt fgesloten. Voor een jrlijks vst edrg wordt er het hele jr door een epld ntl kmers gereserveerd voor vliegtuigemnningen. Momenteel heeft Ro een dergelijk contrct met de Azitische luchtvrtmtschppij Asin Air Flight. Dit destijds fgesloten vijfjrig contrct, voor zeven kmers per dg, etekent voor Espce een omzet vn 200.000 per jr en gt innenkort het ltste jr in. De meeste luchtvrtmtschppijen zijn inmiddels op de hoogte vn de overcpciteit in het Nederlndse hotelwezen en proeren dr hun voordeel mee te doen. Zo wordt Ro dn ook enderd door Egle Airlines met een voorstel voor een crew-contrct vn eveneens zeven kmers. Egle geeft Ro drij echter te kennen lleen dn een contrct met hem te willen fsluiten, ls een nzienlijke korting verkregen wordt. Mximl wil Egle 120.000 etlen voor een éénjrig contrct. Hoewel dit od ver eneden de prijs ligt die Ro gewoonlijk erekent, neemt hij het toch serieus in overweging. Gezien de huidige toestnd vn de mrkt komt het hem uiterrd goed uit zeven kmers n Egle te verhuren, met lleen een mrginle toenme vn de kosten. Drmee riskeert Ro wel de mogelijkheid Asin tegen zich in het hrns te jgen. De trnsctie met Egle is in principe vertrouwelijk, mr Ro weet ls ieder nder dt loslippigheid in de luchtvrtwereld niet zeldzm is. Hij loopt dus het risico dt Asin chter het prijskrtje vn het contrct met Egle komt. Ro is ervn overtuigd dt, indien Asin geen reden tot klgen heeft, deze mtschppij eind volgend jr vrijwel zeker het huidige contrct voor nog Extr opgven hoofdstuk 8 3
eens vijf jr zl verlengen tegen de estnde voorwrden. Als Asin echter tot de ontdekking komt dt een concurrent een nzienlijk lgere prijs etlt, zl dt wellicht consequenties heen. Er is dn een kleine kns dt Asin het lopende contrct onmiddellijk verreekt of, wt wrschijnlijker is, dt men het contrct lleen zl willen verlengen tegen mximl de prijs die Egle wil etlen. Ro espreekt dit dilemm met de directie vn de hotelketen: Het hngt er lleml vn f of Asin chter onze del met Egle komt. Je weet nooit wt er geeurt. Ze kunnen zo eledigd zijn dt het contrct meteen wordt opgezegd. Contrctueel moet de mtschppij dn de helft vn het trief voor de nog resterende periode vn de overeenkomst etlen. Dt etekent dt we voor het komend jr nog wel 100.000 ontvngen, mr dt verlenging vn het contrct met nog eens vijf jr vergeten kn worden. Drij moeten we ook edenken dt het voor Asin geen enkel proleem zl zijn om met een nder hotel een nieuw crewcontrct f te sluiten. Het kn ook zijn dt ze de del met Egle wel ontdekken, mr het contrct niet meteen zullen opzeggen. In dt gevl stn wij voor de keuze de huidige prijsstelling te hndhven, wrij de kns op een nieuw vijfjrig contrct nzienlijk minder wordt, of hun ook het door Egle gewenste prijskrtje n te ieden, wt een redelijk goede kns op verlenging vn het contrct geeft mr duidelijk minder winst etekent. Het proleem is dt er nogl wt onzekere fctoren zijn. Het is ijvooreeld niet zeker of Asin de fsprken met Egle zl ontdekken: ik scht die kns op 40%. Als ze erchter zouden komen, weet ik ook niet of ze zo oos zullen zijn dt het contrct meteen wordt verroken. Ik cht dt niet erg wrschijnlijk mr we moeten toch rekening houden met een kleine kns, lten we zeggen vn 10%, dt dit toch geeurt. Als ze niet meteen opzeggen, mogen we er volgens mij vn uitgn dt ze zich niet diep eledigd voelen. Bij de onderhndelingen over verlenging vn het contrct zl Asin dn uiterrd wel zeer kritisch nr de voorwrden kijken. Als ik ze dezelfde voorwrden ied ls Egle vrgt, zl dit een korting vn 40% op de huidige prijs etekenen en drom denk ik dt ze ijn zeker geneigd zullen zijn op dit nod in te gn. Die kns scht ik dn ook op 90%. Als we de huidige prijs lijven vrgen moet die kns mijns inziens op 50% worden gesteld. Geef gemotiveerd n welke eslissing Ro in overleg met zijn directie zl nemen. 8.9 Importeur Jpnse uto Een Nederlndse ondernemer overweegt importeur te worden vn een nieuw Jpns utomerk. Dit zl voor de kndidt-importeur tot nzienlijke investeringen leiden. Nst de finnciering vn een voorrd uto s zl ijvooreeld een centrl onderdelenmgzijn, een werkplts voor reprtie vn trnsportschden en een hoogwrdige technische dviesdienst opgezet moeten worden. Extr opgven hoofdstuk 8 4
De Jpnse friknt wenst tevoren voor een lnge termijn fsprken te mken omtrent de te importeren hoeveelheden. Om een ntl redenen kn de importeur drij slechts uit twee lterntieven kiezen: 1 Import vn 10 000 uto s per jr. Om dit te kunnen reliseren moet de importeur een grote orgnistie opzetten. De vste kosten hiervn edrgen 10 mln per jr. 2 Import vn 5 000 uto s per jr. Hierij kn volstn worden met een wt kleinere orgnistie, wrvn de vste kosten egroot worden op 7 mln per jr. Mrktonderzoek heeft uitgewezen dt de Nederlndse mrkt voor dit merk een opnmecpciteit iedt vn 10 000 stuks per jr. De importeur wordt echter geconfronteerd met enige onzekerheden. De kns estt nmelijk dt de Nederlndse regering een importrestrictie op Jpnse uto s zl gn invoeren. Als dit reliteit wordt zullen er per jr mximl slechts 4 000 uto s vn dit merk ingevoerd mogen worden. Gt de importrestrictie niet door dn iedt de Nederlndse mrkt, zols hiervoor reeds vermeld, ruimte voor een fzet vn 10 000 uto s. De importeur scht de kns op deze importrestrictie op 30%. Een ndere onzekere fctor, die geheel losstt vn deze mogelijke importrestrictie, is de ontwikkeling vn de enzineprijzen. Wnneer nmelijk de mgische grens vn 2 per liter overschreden wordt zl dit een terugslg etekenen voor de utoverkopen in ons lnd. In dt gevl is de verwchting dt de verkoop vn uto s met 30% zl dlen, zodt ook de Nederlndse mrkt voor dit Jpnse merk slechts ruimte iedt voor een mximle fzet vn 7 000 stuks per jr. De importeur scht de kns op het overschrijden vn de 2-grens op 40%. De rutomrge vn deze door de importeur verkochte Jpnner edrgt 2.000 per stuk. Bij dit rutoedrg is rekening gehouden met lle vriele kosten, zols de verrekening met de Jpnse friknt, de mrge voor de delers en de overige vriele kosten vn de importeur. In deze rutomrge zijn dus niet egrepen de vste kosten vn de importeur die, fhnkelijk vn de omvng vn de importorgnistie 10 mln of 7 mln zullen edrgen. Slgt de importeur er niet in, ls gevolg vn mogelijke restricties met etrekking tot de import en/of stijgingen vn de enzineprijs, de tevoren met de Jpnse friknt overeengekomen hoeveelheid uto s f te zetten, dn zl de deze friknt voor elke, vn dt kwntum niet fgenomen uto een oete in rekening rengen vn 500 per stuk. Stel de resulttenmtrix op met etrekking tot de winst per jr. U dient hierij uit te gn vn de twee lterntieven wrover de importeur eschikt. U dient zich voorts te reliseren dt de importeur op het moment vn de keuze, ehoudens de gegeven knsen, geen zicht heeft op de ontwikkelingen ten nzien vn de importrestrictie en de enzineprijzen. Tot welke keuze komt de importeur ls hij het mximin-winstcriterium toepst? Extr opgven hoofdstuk 8 5
c d Tot welke keuze leidt het minimx-spijtcriterium? Bepl de voorkeur op sis vn de verwchte wrde vn de winst. Extr opgven hoofdstuk 8 6