ehealth binnen de thuiszorg van Noorderbreedte De ontwikkeling van de ehealth-koffer Naam : Seline Kok en Marijke Kuipers School : Noordelijke Hogeschool Leeuwarden Opleiding : HBO-Verpleegkunde voltijd Naam begeleider : Laura Vuijk Praktijk begeleider : Klaas Lamberink Plaats : Leeuwarden Inleverdatum : 19-12-2014 1
Voorwoord Voor u ligt het rapport van het onderzoek naar ehealth binnen de thuiszorg van Noorderbreedte. Twee studenten van de NHL Hogeschool hebben gewerkt aan dit onderzoek. Platform GEEF heeft hierbij begeleid en gestuurd. Dit onderzoek is gericht op het ontwikkelen van een ehealthkoffer binnen thuiszorg Noorderbreedte. Platform GEEF heeft al eerder onderzoek verricht naar ehealth binnen een andere organisatie. Noorderbreedte thuiszorg is tegelijk met vijf andere organisaties in dit onderzoek gestapt. In dit rapport wordt het begrip doelgroep gebruikt. Onder doelgroep wordt verstaan verpleegkundigen en verzorgende binnen thuiszorg Noorderbreedte. Een woord van dank gaat uit naar Klaas Lamberink en Tiny Posthumus van Noorderbreedte voor het ons in de gelegenheid stellen van het doen van dit onderzoek en het geven van adviezen. De mogelijkheid tot het houden van interviews en het uitzetten van de enquêtes, om het gebruik van ehealth en de beleving van de doelgroep hiervan in kaart te brengen. Graag willen wij alle medewerkers bedanken die hebben deelgenomen aan dit onderzoek, met name Janna Jissink, die zich ook tijdens werkoverleggen op eigen initiatief heeft ingezet voor dit onderzoek. Tevens willen wij onze stagedocent Anneke Stam en projectleider Laura Vuijk bedanken voor hun kritische blik en goede raad. Marijke Kuipers & Seline Kok Leeuwarden 27-01-15 2
Inhoudsopgave 1. Inleiding... 4 Doelstelling... 4 Onderzoeksvraag... 4 Deelvragen... 4 Leeswijzer... 4 2. Literatuurstudie... 5 a. Resultaten van eerder onderzoek... 5 b. Conclusie literatuurstudie... 5 3. Conclusie... 6 4. Aanbevelingen... 7 a. Communicatie... 7 b. Scholing/workshop... 7 c. Materiaal... 7 d. Vervolgonderzoek... 7 e. Implementeren... 8 Bronnenlijst... 9 Bijlagen... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Bijlage 1: ehealth-koffer... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Bijlage 2: Literatuurstudie: resultaten per deelvraag... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Bijlage 3: Praktijkstudie: resultaten per deelvraag... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 3
1. Inleiding Deze inleiding bevat een korte introductie van het onderwerp: ehealth. Gevolgd door de doelstelling en de onderzoeksvragen. De laatste paragraaf bevat de leeswijzer. De samenleving veroudert hierdoor stijgt het aantal (chronische) aandoeningen. Ouderen willen langer thuis blijven wonen en het regie in eigen handen houden. ICT geeft deze mogelijkheid aan ouderen. Voorkomen van eenzaamheid, maar ook efficiëntere zorg, minderkosten. (ZonMW, 2014) Verpleegkundigen spelen hierin een grote rol. Verpleegkundigen vervullen in hun beroep verschillende rollen, wanneer zij niet op de hoogte zijn over alle mogelijkheden en toepassingen kunnen zij deze rollen niet optimaal uitvoeren: ehealth is één van deze toepassingen. In dit rapport wordt er gekeken naar verpleegkundigen en verzorgende uit thuiszorg Noorderbreedte. (Velde, Cihangir, & Borghans, 2008) Uit eerder onderzoek is gebleken dat welzijnsmedewerkers moeilijk inzicht krijgen in de vele apps en websites. De ehealth koffer introduceert de ICT in de zorg. (Vuijk L., 2013) Doelstelling Het ontwikkelen van een ehealthkoffer aangepast op Noorderbreedte voor de medewerkers om de zorg effectiever te maken en indirect zelfmanagement voor de cliënten. Het ontwikkelen van een ehealthkoffer die voor de medewerkers van Noorderbreedte thuiszorg( verpleegkundigen en verzorgenden) kan dienen als handvat om in de praktijk gebruik te gaan maken van ehealth. Om de zorg effectiever te maken en indirect zelfredzaamheid en eigen regie bij de cliënt te vergroten. De ehealthkoffer wordt gevuld met apps en websites. Aan de hand van interviews en enquêtes die onder de medewerkers van Noorderbreedte thuiszorg zijn afgenomen. Deze zijn aangevuld met de uitkomsten van de literatuurstudie. Onderzoeksvraag Welke ehealthtoepassingen kunnen verpleegkundigen en verzorgenden binnen thuiszorg Noorderbreedte gebruiken en wat hebben ze nodig om het werken met ehealth te optimaliseren? Deelvragen Literatuur Wat is de definitie/ het doel van ehealth en wat is een ehealthkoffer? Welke ehealthtoepassingen bestaan er?(apps en websites) Wat is een ehealthkoffer? Praktijk Welke ehealthtoepassingen gebruikt Noorderbreedte al? Op welk gebied hebben de medewerkers ondersteuning nodig in het gebruiken van ehealthtoepassingen? Welke ehealthtoepassingen sluiten aan bij het werk van de medewerkers? Wat zijn de behoeften van de gebruikers? Leeswijzer Het rapport bestaat uit vier verschillende hoofdstukken. Hoofdstuk één gaat over het literatuuronderzoek en de gevonden resultaten. Hoofdstuk twee geeft informatie over de onderzoeksmethode. Daarna volgt de conclusie en de aanbevelingen. 4
2. Literatuurstudie In dit hoofdstuk worden de resultaten weergegeven van de gevonden literatuur met betrekking tot de ehealthkoffer. De doelstelling van het literatuuronderzoek luidt als volgt: Aan het einde van dit literatuuronderzoek is inzichtelijk gemaakt wat ehealth is, hoe een ehealthkoffer word ontwikkeld en welke ehealthtoepassingen er al bestaan. De hoofdvraag wordt beantwoord aan de hand van de deelvragen. Dit hoofdstuk begint met de resultaten van eerder onderzoek. Gevolgd met de conclusie van de literatuurstudie. De gevonden resultaten per deelvraag staan vermeld in de bijlage. 1. Resultaten van eerder onderzoek Bij het lectoraat GEEF is eerder onderzoek gedaan naar de ehealth koffer. Dit onderzoek is toegepast bij de thuiszorg het Friese Land. De onderzoeksvragen zijn te vergelijken met de vragen in ons onderzoek. (Vuijk, 2013) De volgende vraag is beantwoord in het onderzoek van GEEF bij de thuiszorg het Friese Land: welke ehealthtoepassingen zijn er geschikt bevonden om ingezet te worden binnen het huidige hulpverleningsaanbod in de ondersteunende begeleiding. De medewerkers Verzorging zijn veel meer gericht op praktische toepassingen van ehealth, hoewel daarbij gezegd moet worden dat een groot deel van deze doelgroep ook helemaal geengebruik van ehealth lijkt te maken. De toepassingen die door de meerderheid als nuttig worden gezien zijn echter allemaal gericht op praktische toepassingen, zoals bijvoorbeeld een website om fysieke hulpmiddelen te vergelijken. De medewerkers Huishoudelijke hulp bleken juist veel meer gericht te zijn op de cliënt en niet op henzelf of hun werkzaamheden. Deze medewerkers gaven bijvoorbeeld aan dat zij toepassingen als Skype of internetbankieren nuttig vinden, en dat ze dit soort toepassingen aan hun cliënten zouden aanbevelen. Uit de resultaten van de enquêtes kan geconcludeerd worden dat de medewerkers begeleiding vooral kiezen voor informatieve websites, zowel in hun huidige gebruik als in hun keuzes voor toepassingen die ze nog niet kenden maar wel nuttig achten. (Vuijk, 2013) 2. Conclusie literatuurstudie In het kort is ehealth een technisch hulpmiddel in de zorg door middel van ICT, zoals apps en websites. Een ehealthkoffer een lijst met verschillende apps en websites die verpleegkundigen en verzorgenden tijdens het werk in de thuiszorg kunnen toepassen. Verschillende voorbeelden hiervan zijn het farmacotherapeutisch kompas, wondwijzer, apotheek.nl, en thuisarts.nl. In de bijlage staan de gevonden resultaten en zoekmethode per deelvraag. 5
3. Conclusie Dit hoofdstuk bevat de conclusie van het praktijkonderzoek. De resultaten van de interviews en enquêtes staan per deelvraag in de bijlage. De verpleegkundigen en verzorgenden van thuiszorg Noorderbreedte willen en kunnen al enkele ehealthtoepassingen gebruiken binnen hun werk, maar dit is een kleine hoeveelheid medewerkers. De toepassingen die zij al gebruiken zijn het farmacotherapeutisch kompas, wondwijzer, en E- Nursing. De doelgroep vindt het gebruik van apps en websites ondersteunend en dankt dat dit een goede bijdrage kan leveren binnen het werk. Om optimaal met ehealth te kunnen werken heeft de doelgroep ondersteuning nodig bij het zoeken en installeren van de apps en websites en het kiezen van de juiste informatie. Ook werd er ondersteuning gevraagd bij het doorverwijzen van cliënten. Uit zowel de interviews als de enquêtes blijkt dat het overgrote deel van de doelgroep niet bekend is met ehealth. De kennis ontbreekt over dit onderwerp. In de enquêts komt niet goed naar voren of de doelgroep open staat voor ehealth, maar geven wel aan veel ondersteuning nodig te hebben. Tevens blijkt uit de enquêtes dat een deel van de respondenten al wel werkt met ehealth. Uit de interviews kwam bij alle geïnterviewden naar voren dat ze positief tegenover ehealth staan, denken dat het een goede bijdrage kan leveren en ondersteunend kan zijn binnen de thuiszorg. Dat de ehealthmiddelen door een kleine groep gebruikt worden kan komen doordat maar weinig respondenten bekend zijn met ehealth, maar ook doordat de respons niet heel hoog is. De lage respons kan een vertekend beeld geven op de hele conclusie. Daarnaast valt af te vragen door wie de enquêtes wel zijn ingevuld; medewerkers die al veel met ICT bezig zijn? Medewerkers die ook waren geïnterviewd? Dit kan iets zeggen over de betrouwbaarheid van de gegevens. Medewerkers van de doelgroep die niet positief tegenover ehealth staan kunnen ervoor gekozen hebben de enquête niet in te vullen, waardoor deze meningen niet worden meegenomen. Tevens de vraag of de organisatie misschien anders tegenover (werken met) ehealth staan dan de medewerkers? Waarom willen zijn ehealth (of niet)? Voor de praktijk en organisatie betekend dit dat de medewerkers meer geïntroduceerd moeten worden met het begrip ehealth. Er word nu nog nauwelijks mee gewerkt en is allemaal nog vrij onbekend. De organisatie kan het belang van ehealth en het gebruik ervan voorleggen aan zijn medewerkers en verschillende voorbeelden noemen. Medewerkers moeten zich meer verdiepen in ehealth en kunnen zo een mening vormen en deze voorleggen aan de organisatie. De verschillende weerstanden, maar ook positieve oordelen kunnen gebruikt worden om ehealth verder te introduceren en er uiteindelijk mee te gaan werken. Daarnaast valt af te vragen door wie de enquêtes wel zijn ingevuld; medewerkers die al veel met ICT bezig zijn? Medewerkers die ook waren geïnterviewd? Dit kan iets zeggen over de betrouwbaarheid van de gegevens. Medewerkers van de doelgroep die niet positief tegenover ehealth staan kunnen ervoor gekozen hebben de enquête niet in te vullen, waardoor deze meningen niet worden meegenomen. Tevens de vraag of de organisatie misschien anders tegenover (werken met) ehealth staan dan de medewerkers? Waarom willen zijn ehealth (of niet)? 6
4. Aanbevelingen In dit hoofdstuk worden de aanbevelingen voor de organisatie gepresenteerd. Uit de resultaten van het praktijkonderzoek komen verschillende aanbevelingen. De aanbevelingen worden voorgelegd aan de praktijk om de bruikbaarheid, haalbaarheid, en relevantie te onderbouwen. 1. Communicatie Tijdens het onderzoek is de vraag naar voren gekomen of de organisatie anders tegen ehealth aankijkt dan de medewerkers, omdat de organisatie enthousiast is maar de enquêtes een lagere respons hebben dan verwacht. De organisatie zou meer met de medewerkers kunnen communiceren waarom ze met ehealth willen gaan werken en hoe zij hier als organisatie tegenaan kijken. De medewerkers kunnen dan ook aangeven hoe zij tegenover ehealth staan. Daarnaast zouden ze kunnen kijken naar de juiste wegen van communicatie binnen de organisatie, ook met het oog op vervolgonderzoek en implementatie. Via welke weg kunnen medewerkers het best bereikt worden en via wie moet dit gebeuren? Wie heeft de functie én de autoriteit om medewerkers (maar ook teamleiders bijvoorbeeld) aan te sturen en opdracht te geven om mee te werken aan het onderzoek? 2. Scholing/workshop Uit de resultaten is gebleken dat de respondenten niet wisten wat het begrip ehealth inhoud. De apps Farmaceutisch Kompas en de wondwijzer worden het meest gebruikt, maar dit is niet meer dan de helft. De respondenten hebben weinig kennis van ehealth. Door middel van scholing kan er informatie worden geven aan de medewerkers. De medewerkers kunnen geïntroduceerd worden met de ehealthkoffer. Daarnaast gaven de respondenten aan ondersteuning te willen bij verschillende onderdelen. Bijvoorbeeld: wanneer je een cliënt moet doorverwijzen naar een app/website, in welke situatie de app/website gebruikt kan worden, kiezen van de juiste informatie, uitkiezen van app/websites. Dit kan doormiddel van een scholing. 3. Materiaal Uit de enquêtes is uitgewezen dat de respondenten veel gebruik maken van internet (98%)bij het zoeken van informatie. Uit de interviews is naar boven gekomen dat de werktelefoons niet gebruikt kunnen worden voor apps en dat er geen internetverbinding is op de werktelefoons. Om de ehealthkoffer te gaan gebruiken moet er sprake zijn van een internetverbinding en een telefoon met de capaciteit om apps op te downloaden. Zonder de internetverbinding is het niet mogelijk om de apps te gebruiken. Zonder dit materiaal kunnen de thuiszorgmedewerkers geen gebruik maken van de middelen uit de ehealthkoffer. De telefoons waar op dit moment mee gewerkt wordt zijn niet geschikt voor het gebruik van ehealth. Wel is aangeven dat de ICT hier iets aan kan doen. 4. Vervolgonderzoek Er moet vervolgonderzoek plaatsvinden naar het implementeren van de ehealthkoffer. Hierbij kan eventueel gebruik gemaakt worden van de SWOT. Verder moet er onderzoek gedaan worden naar weerstanden vanuit de praktijk en hoe deze verholpen kunnen worden. Na het implementeren zijn er duidelijke instructies nodig voor de organisatie om de ehealthkoffer up-to-date te houden. De resultaten van dit onderzoek kunnen meegenomen worden in het vervolgonderzoek. Er moet met name gekeken worden naar de kennis van de medewerkers over ehealth. Verder is het 7
belangrijk om te kijken hoe de organisatie tegenover ehealth staan, hoe de medewerkers hier tegenover staan en hoe dit op één lijn gebracht kan worden. 5. Implementeren Uit de interviews en enquêtes is naar voren gekomen dat de doelgroep wel de wil heeft om met ehealth te gaan werken. Er zijn twee apps en een website benoemd die soms al gebruikt worden en tijdens de interviews werden verschillende voordelen benoemd. De volgende stap in dit onderzoek is het implementeren van de ehealthkoffer. Hiervoor zijn bovengenoemde aanbevelingen nodig. Voor het implementeren moet er gekeken worden naar de voor- en nadelen die de doelgroep aangeeft. Deze zijn terug te vinden in de samenvatting van de interviews in bijlage 2. Zo weet de organisatie wat de benoemde voor- en nadelen zijn en kan hier op inspelen. Na het implementeren is het belangrijk dat de ehealthkoffer ook onderhouden wordt. De apps en websites moeten up-to-date blijven. Wanneer een toepassing niet meer werkbaar is kan deze uit de koffer gehaald worden. Ook wanneer er nieuwe toepassingen gevonden worden kunnen deze worden toegevoegd. 8
Bronnenlijst Artsennet. (2013). App award. Opgehaald van Artsennet: http://www.artsennet.nl/nieuws/persberichten-artsenneten%20participanten/persbericht/133595/app-moet-ik-naar-de-dokter-wint-health-appaward%202013.htm CURE4TEAM. (2014). E-HEALTH. Opgehaald van Cure4 wij begrijpen de zorg: http://www.cure4.nl/project/e-health/?gclid=cnm_siqr-cacfsgfwwodpauawa ehealth Academy. (2014). Wat is Ehealth? Opgehaald van Ehealth academy: http://www.ehealthacademy.nl/ Jorritsma, A. (2014). Ontwikkelen ehealth koffers. Opgehaald van Platform GEEF: http://www.platformgeef.nl/projecten/95-ehealth Velde, F., Cihangir, S., & Borghans, H. (2008, Mei). E-health en domotica in de zorg: kans of risico? Verhoeven, N. (2007). Wat is onderzoek? Hoofddorp: Boom Onderwijs. Vuijk, L. (2013). ehealth binnen de thuiszorg het Friese Land. Leeuwarden: Platform GEEF. Vuijk, L., & Zwierenberg, E. (2014). Projectplan: Wmo werkplaats Friesland/ Platform GEEF. Zelfmanagement. (2014). ehealth. Opgehaald van Zelfmanagement: http://www.zelfmanagement.com/thema-s/e-health/ ZonMW. (2014). Ambient Assisted Living (AAL). Opgehaald van ZonMw: http://www.zonmw.nl/nl/programmas/programma-detail/ambient-assisted-livingaal/algemeen/ 9