Wijngaarden groter dan 1 hectare in 1997 in 2005 Wijnbouw in Nederland Jan Oude Voshaar Wijngaard Wageningse Berg (1998-2014) nu wijnbouwadviseur www.wijnbouwadviesoudevoshaar.nl Wijngaarden groter dan 1 hectare in 2009 Inhoud Geschiedenis Nederlandse wijnbouw Sinds 2000 sterke groei, ook boven grote rivieren Door nieuwe, vroegrijpe druivenrassen druiventeelt (werk in de wijngaard) wintersnoei Zomerwerk (loofwandbeheer) hoe smaakt Nederlandse wijn? Wijnproeverij Daarna : rondleiding in de wijngaard Geschiedenis Romeinse tijd : wijnbouw tot aan de grote rivieren 1350-1550 wijnbouw tot in Noord-Nederland 1550 1700 kleine ijstijd: 2 graden kouder, wijnbouwgrens zakt meer dan 500 km zuidwaarts wijnbouw verdwijnt uit Nederland Vanaf 1850 ernstige ziekten en plagen in Europa 1860 druifluis (phylloxera) oplossing : enten op Amerikaanse onderstam 1850 en 1880 : echte en valse meeldauw oplossing : spuiten (8-12 keer per jaar) zwavel + koper = Bordeauxse pap vanaf 1950 ook chemische spuitmiddelen Valse meeldauw Begin van aantasting : 1
Een paar weken later: Geschiedenis (vervolg) Niet spuiten betekent geen oogst 1967 : eerste wijngaard in Nederland (Slavante) Daarna (1980-1990) : professionele wijngaarden in Zuid-Nederland Apostelhoeve, Hoeve Nekum, Fromberg, de Linie rassen: Riesling, Müller Thurgau, Auxerrois, Pinot gris Vanaf 1996 : nieuwe meeldauw-tolerante druivenrassen nevenvoordeel : vroegrijp Vanaf 2000 : groei wijnbouw in Nederland ook boven de grote rivieren Nieuwe druivenrassen Pas sinds 1880 Europese druif spuiten tegen meeldauw Milieu-onvriendelijk Vanaf 1890 pogingen meeldauwresistentie in te kruisen : Europese druif kruisen met Amerikaanse wilde druif Na langdurig terugkruisen (vreemde bijsmaken uitkruisen) : Sinds 1995 rassen : meeldauw-tolerant èn goede wijn vroeger rijp (neveneigenschap meegekomen via wilde Amerikaanse druif) 1996 : Regent 2000 : Johanniter, Merzling 2003 : Solaris (rijpt zelfs in Denemarken) Vanaf 2005 : Cabernet Cortis, Cabernet Cantor, Cabertin, Pinotin, VB 91-26-5, Helios, Riesèl, Cabernet Blanc, Muscaris, Souvignier Gris 2
Sinds 2000 sterke groei Nederlandse wijnbouw ± 10 nieuwe wijngaarden per jaar Ook biologische wijnbouw mogelijk geen chemische bestrijdingsmiddelen geen kunstmest Nieuwe kleine landbouwsector in Nederland Milieuvriendelijker dan in traditionele wijnlanden ( nieuwe rassen daar voorlopig nog niet toegestaan vanwege appellation ) Gangbare wijnbouw In wijngaard: kunstmest fungicide herbicide insecticide sulfiet rood : 150 mg/l wit : 200 mg/l In kelder : Biologische wijnbouw organische mest bodemleven, bodemprocessen alleen zwavel en koper of: meeldauwtolerante rassen ondergroei groenbemesting + bloemen natuurlijke vijanden minder sulfiet geen gen. gemod. organismen (gisten en enzymen) vanaf 2012 extra regels voor vinificatie van biowijnen Organische mest geeft (gelijk)matige groei Tot 1950 à 1960 was alles wijnbouw bio Daarna kunstmest opbrengst per ha verdrievoudigd bessen 40 à 50% groter, levert 3 x zo veel wijn Vroeger : 3 à 4000 liter wijn / ha Nu : 10.000 liter / ha = 100 hl = 30 à 40 hl Gangbare Biologische Nog wijnbouw wijnbouw beter kunstmest organische mest / ondergroei bodemleven, bodemprocessen fungiciden alleen zwavel en koper meeldauw- 8-12 x per jaar 10-12 x per jaar tolerante rassen 1 à 2 x zwavel+koper herbiciden ondergroei 3 x per jaar groenbemesting + bloemen Insecticiden natuurlijke vijanden 5-6 x per jaar botryciden luchtige loofwand 3 x per jaar Ondergroei = mengsel van klavers en diverse andere bloemen tussen de rijen Ondergroei Levert veel organische stof verbetering bodemstructuur humus levert natuurlijke voeding van druif (groenbemester) stimuleert bodemleven Klaver en andere vlinderbloemigen leveren stikstof Bloemen trekken nuttige insecten aan die schadelijke insecten opeten weglaten herbicide-spuit maakt insecticide-spuit overbodig om de 2 jaar bloemenmengsel inzaaien met 1-jarige en 2-jarige bloemen, totaal 25-30 soorten om de andere rij 3
Wijnkwaliteit : invloedsfactoren Wijnkwaliteit hangt af van : Druivenras Opbrengst per ha Kelderhygiëne / kennis vinificatie Loofwandbeheer Oogsttijdstip Bodem / terroir 10.000 l / ha geeft hap-slik-weg-wijn zonder afdronk 4000 l / ha geeft geconcentreerde wijn met afdronk Terroir-verschillen in Nederland: zand, klei, mergel Bij hoge opbrengst convergeren de terroirverschillen naar de smaak van water Wijnkwaliteit : blad-vrucht-verhouding Vuistregel : 7-8 bladeren nodig om 1 tros rijp te laten worden (bladeren in de zon) Wijnkwaliteit : blad-vrucht-verhouding Vuistregel : 7-8 bladeren nodig om 1 tros rijp te laten worden (bladeren in de zon) Beter: l l l 1,6 2,2 m 2 blad nodig voor 1 kg druiven (1,6 voor witte wijn, 2,2 voor rode wijn) Beter: 1,6 2,2 m 2 blad nodig voor 1 kg druiven (1,6 voor witte wijn, 2,2 voor rode wijn) In wijngaard: max. 12.000 m 2 bladoppervlak (in de zon) Dus maximaal 40 55 hl / ha (40 hl voor rode wijn, 55 hl voor witte wijn) Dit geldt voor Frankrijk en Duitsland, in Nederland lager Financiële aspecten Investering in wijngaard 2,5 à 3 ha 150.000 euro ( excl. grond ) Investering in kelderapparatuur 150.000 euro (excl. kelder en presentatieruimte) Hoge grondprijs, hoge arbeidskosten hoge kostprijs Nederl. wijn niet concurrerend tegen supermarktwijnen extra financiële hindernis : eerste 3 jaar veel investeringen en arbeid, pas na 4 à 5 jaar inkomsten Grootschalige wijnbouw niet rendabel in Nederland Echter nèt wel rendabel bij: goede wijnkwaliteit rechtstreekse afzet (bespaart winstmarge afzetketen) wijn met meerwaarde : wijn uit eigen stad of dorp (streekwijn) milieuvriendelijk Agrotoerisme Rondleidingen, proeverijen, open dagen, etc. combinatie met andere activiteiten (B&B, camping, etc.) arrangementen met horeca, recreatieparken, etc. Vraagt veel vindingrijkheid en kennis van wijnboer inkomen uit wijnbedrijf : bescheiden in relatie tot het aantal arbeidsuren. 4
Wijnverkoop In eigen wijngaard (groepen, wijnproeverijen, open dagen etc.) Lokale wijnwinkels en restaurants Via wijnabonnement: voorverkoop van 5 wijnoogsten (5 x 12 flessen) opbrengst gebruiken voor investering in wijngaard en wijnkelder Alternatief: wijnstokken leasen of adopteren Geeft binding tussen consument en producent Toekomst Nederlandse wijnbouw In 2016 meer dan 150 commerciële wijnbedrijven in Nederland Nederlandse wijn wordt steeds beter Steeds meer medailles, ook bij internationale wijnkeuringen Vanaf 2010 ook gouden medailles Cool-climat wines steeds meer geliefd Innovatief door nieuwe druivenrassen (veel minder bespuitingen nodig) Voorbeelden Vandaag in wijnproeverij: Betuws wijndomein, Erichem, Johanniter 2015 Betuws wijndomein, Cuvee barrique 2014 ( Regent + Cabernet Cortis ) Andere goede wijngaarden in o.a.: Balkbrug, Bentelo, Laren, Drempt, Gendringen, Groesbeek, Winterswijk, Nijkerk, Vijlen, en zelfs uit Texel Toekomst Nederlandse wijnbouw Vooral de nieuwste druivenrassen interessant: Cabernet Cortis Cabernet Cantor Pinotin Cabernet blanc (smaakt als Sauvignon blanc) Riesèl Muscaris Souvignier gris VB Cal 06-4 Tips : Bekijk de uitslag van de Wijnkeuring der Lage Landen Op www.vnwp.nl ( prijsuitreiking 28 aug. in Buren) Vereniging van Nederlandse Wijnproducenten Literatuur Wijn van eigen bodem Auteurs: Mariëlla Beukers en Irene de Vette Op 24 en 25 september a.s.: Open dagen in 57 Nederlandse wijngaarden Zie ook: www.wijnvaneigenbodem.com 5
Werk in de wijngaard Een wijngaard geeft het hele jaar door werk in de herfst : veel werk in de wijnkelder s winters : bij goed weer snoeien en bij slecht weer kelderwerk vanaf april : zomerwerk = groeiregulering van druivenplant en ondergroei Arbeid volwassen wijngaard (vanaf het 3 e jaar): Wintersnoei Wintersnoei Takken buigen en aanbinden Overtollige scheuten verwijderen Scheuten omhoog geleiden Bladdunnen rond trossen Scheuten en dieven toppen (loofsnijder) Overtollige trossen verwijderen Ondergroei: inzaaien/maaien/schoffelen Kelder gereed maken voor oogst Oogst Vinificatieproces Bottelen dec - feb mrt - apr mei - juni juni - juli juni - aug juli - sept aug apr - okt sept okt okt - dec juli april - aug doel: behoud lage plantvorm Guyot-snoei : elke winter jonge takken gebruiken Twee geleidingsystemen scheuten groeien omhoog of omlaag Takken buigen en aanbinden Meestal na snoei in maart als sapstroom op gang komt Guyotsnoei (of cordon) gordijnsnoei 6
Begin mei: druif loopt uit Naast hoofdscheut vaak ook 1 of 2 reserve-scheuten Scheutdunnen Ideale loofwand: Luchtig (droogt sneller op) Alle bladeren in de zon Elke 10 cm een scheut Scheutdunnen: als scheuten 10 à 20 cm lang zijn (medio mei) 7
Scheuten opbinden Scheuten recht omhoog laten groeien dicht Draaduitzetters open tussen dubbele draden leiden (meestal 3 niveau s) Vraag : hoe krijg je de scheuten tussen de dubbele draden?? Scheutopbinden in juni-juli : veel werk Machinaal scheutopbinden ook mogelijk Bladdunnen rond trossen : juni - juli Snellere opdroging ( minder botrytis en valse meeldauw) Dikkere schil (minder botrytis / aantasting Suzukii-vlieg) Rechtstreeks zonlicht geeft kwaliteitsverbetering, vooral bij blauwe druiven (rijpere tannines, polyfenolen) 8
Bladdunnen kan sinds een paar jaar ook machinaal Scheuten toppen: juli + aug. met loofsnijder Trosdunnen (augustus) Voor betere wijnkwaliteit 3 e tros altijd verwijderen Bij zwakke scheuten ook 2 e tros verwijderen Nieuw : trossen halveren (tegen botrytis en lamsteligheid) 9
Sommige rassen hebben compacte trossen (bijv. Johanniter en Pinot noir) Geeft botrytis Oplossing: Medio augustus alle compacte trossen halveren September : Bij groeizaam weer nog 1 x loofsnoei lagere zonnestand meer schaduw In koele, natte nazomer evt. nogmaals trosdunnen Vogels weghouden Veel rondleidingen Suikergehalte wekelijks meten Kelder voorbereiden voor oogst Ander zomerwerk Beheer ondergroei Ondergroei laaghouden in druivenstrook Met herbicide (niet biologisch) Biologisch: mechanisch onkruid verwijderen 10
Oktober : Oogst Wanneer oogsten? Als de druiven goed rijp zijn Anders te veel onrijpe bitters in de wijn Pitjes moeten bruin zijn Bij oogst ook druiven sorteren Voor rode wijn: alle rotte bessen verwijderen Voor witte wijn: edelrot mag blijven grijze botrytis verwijderen 11
Weer van eind aug. en september bepaalt de kwaliteit van het wijnjaar In natte nazomer veel botrytis (grijze vruchtrot) Wedrace tussen rijp en rot Wijnboer verliest die race als hij zijn zomerwerk niet goed en/of tijdig heeft uitgevoerd Goed zomerwerk = zorgen voor luchtige loofwand, luchtige trossen botrytis een paar weken uitstellen paar weken later oogsten rijpere druiven betere wijn Nieuwe plaag: Suzuki-fruitvlieg Vanaf 2008 in Zuid-Europa 2012 in Zwitserland en Zuid-Tirol 2014 massaal in Frankrijk, Duitsland en Nederland Grote schade, vooral in blauwe druiven 2015 weinig problemen 2016???? Suzuki vs. Gewone fruitvlieg Gewone fruitvlieg in gaaf fruit geen probleem Vrouwtje van Suzuki-vlieg heeft legboor Boort gaatje in schil van bes als suikergehalte > 60 Oe Eén vrouwtje legt >200 eitjes gave bes Snelle vermeerdering in seizoen Suzuki- vlieg leeft ook op ander zacht fruit, ook wild fruit Eén vrouwtje dat overwintert, levert: maand waardplant Aantal vrouwtjes Mei aardbei, kers 1 Juni kers, aardbei, framboos 50 Juli pruim, framboos 2.500 Augustus braam 125.000 September vlierbes, braam, druif 6.250.000 Oktober druif 312.000.000 Door snelle vermeerdering Piek van populatie is in sept - okt Plaag werd binnen 2 jaar acuut in gematigd klimaat In Zuid-Europa geen probleem Suzuki-vlieg sterft bij temp. > 32-35 C In de zomer stort daar populatie ineen 12
Bestrijding Vooral problemen in gematigde streken Er bestaat geen goed bestrijdingsmiddel Er loopt nog veel onderzoek: In Duitsland, Zwitserland, Zuid Tirol, Frankrijk, etc. Bekend is: Suzuki-vlieg houdt van schaduw, vocht, gistend fruit Advies: gebruik gecombineerde strategie Geen fruitafval, composthoop en bladafval Geen bramen, vlierbessen, etc, Houd ondergroei kort (schaduw, vocht) Verwijder blad rond trossen (droog en warmer) Geen vruchten op grond (bijv. na trosdunnen, oogst) Voldoende kalk / silicium in bodem (stevige schil) Sinds kort nieuw middel : kaoline (ook biologisch) spuiten op trossen, geeft extra beschermlaag op schil Gecombineerde strategie (vervolg) Vallen met lokstof (voor monitoring) Monitoring (vangen met vallen) Als in augustus aantal suzuki s stijgt dan: Spuiten met Spintor of Kaoline Fijnmazige netten om tros-zone ( < 1.3 mm) Vlieszakjes (hobbywijngaard) Of anders: blauwe druiven vroeger oogsten Rosé vanaf 65 Oe Mousserende wijn > 60 Oe Fijnmazige netten Advies bij uitbreiding wijngaard c.q. aanleg nieuwe wijngaard : witte rassen aanplanten bijv. Johanniter, Souvignier Gris, VB Cal 6-04 13
Einde 14