Onderwerp: Uitvoeringsprogramma Oppervlaktewaterwinning Drentsche Aa Nummer: Bestuursstukken\1785 Agendapunt: 7 DB: Ja 2-2-2015 BPP: Ja 18-2-2015 FAZ: Nee VVSW: Ja 18-2-2015 AB: Ja 11-3-2015 Opsteller: Marian van Dongen, 0598-693276 Schoon Water Opdrachtgever: Jelmer Kooistra Portefeuillehouder: Helmer van der Wal Ondersteuning van de afdeling: Technisch Juridisch Financieel Staf Communicatie Externe betrokkenen: Provincie Drenthe en waterbedrijf Groningen Reden: Waterbedrijf Groningen neemt water in uit de Drentsche Aa voor drinkwater bereiding. Provincie Drenthe heeft regie gevoerd over tot standkoming Gebiedsdossier en Uitvoeringsprogramma. Samenvatting: Het water van de Drentsche Aa wordt gebruikt voor de bereiding van drinkwater door Waterbedrijf Groningen. Voor de oppervlaktewaterwinning Drentsche Aa zijn wij als waterbeheerder verantwoordelijk voor een goede waterkwaliteit. In het Gebiedsdossier Drentsche Aa, vastgesteld door het dagelijks bestuur in september 2013, zijn de risico's in kaart gebracht. Bij het innamepunt vinden nog steeds overschrijdingen plaats van de drinkwaternorm met gewasbeschermingsmiddelen. Om te zorgen dat deze overschrijdingen tot een minimum worden beperkt, is een Uitvoeringsprogramma met maatregelen opgesteld. De voorgestelde maatregelen komen in dit voorstel aan bod. Financiering van de maatregelen vindt door de drie genoemde partijen plaats. Voor onze bijdrage gaan we uit van de gelden die zijn vastgesteld in het KRW maatregelen programma. Duurzaamheidsparagraaf: Ja AB Voorstel: Instemmen met: - Het Uitvoeringsprogramma Oppervlaktewaterwinning Drentsche Aa; - Een krediet van 300.000,- beschikbaar stellen voor het uitvoeren van de maatregelen zoals benoemd in het uitvoeringsprogramma. Bijlagen: Ja Uitvoeringsprogramma Oppervlaktewaterwinning Drentsche Aa. 1
Ter inzage (bestuursnet): Ja Onderwerp(en): Gebiedsdossier Drentsche Aa. Besluit/opmerkingen bestuur: Paraaf secretaris-directeur: 2
Aanleiding Uit de Drentse Aa wordt oppervlaktewater onttrokken ten behoeve van de drinkwaterbereiding. Het Waterbedrijf Groningen voert een voorzuivering van het Drentse Aa water uit voordat er drinkwater uit bereid wordt. De KRW stelt dat water dat gebruikt wordt voor drinkwater met de toegepaste zuiveringsstappen moet voldoen aan de drinkwaterrichtlijn (98/83/EG). Daarnaast dienen waterlichamen beschermd te worden om achteruitgang van de kwaliteit te voorkomen en om het niveau van zuivering dat voor de productie van drinkwater is vereist te verlagen. De KRW eist een specifieke bescherming van oppervlaktewaterlichamen waaruit water wordt onttrokken ten behoeve van bereiding van water dat bestemd is voor menselijke consumptie. Richtwaarden voor de kwaliteitsnormen en verantwoordelijkheden zijn vastgesteld in het BKMW 1 (Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring water, 2009). In het bestuursvoorstel Maatregelen KRW en overige nieuwe ontwikkelingen van 19 maart 2014 is aangegeven dat de maatregelen voor het KRW gebiedsdossier drinkwaterwinning via een afzonderlijk bestuursvoorstel aan het algemeen bestuur zal worden voorgelegd. Voorgeschiedenis/eerdere besluitvorming/beheerplan In 2013 is conform Europese verplichtingen het Gebiedsdossier opgesteld. Dit is een feitendocument waarin de risico s en belastingen van het oppervlaktewater in beeld zijn gebracht. Het vormt de basis voor het formuleren en implementeren van maatregelen die zijn opgenomen in het Uitvoeringsprogramma (UP)(zie bijlage). Het algemeen bestuur heeft het Gebiedsdossier september 2013 voor kennisgeving aangenomen. In het algemeen bestuur 19 maart 2014 is het bestuursvoorstel Maatregelen KRW en overige nieuwe ontwikkelingen besproken. Huidige situatie/analyse van het probleem In het gebiedsdossier zijn de aanwezige verontreinigingen geanalyseerd en vertaald naar risico s voor de drinkwaterwinning. Binnen het watersysteem van de Drentsche Aa hangt het bodemgebruik en de grond- en oppervlaktewaterkwaliteit nauw met elkaar samen. Het soort bodemgebruik en de invulling daarvan heeft daardoor direct gevolgen voor de kwaliteit van grond- en oppervlaktewater. Uit nadere analyse van Alterra Wageningen UR komt naar voren dat de bron van gewasbeschermingsmiddelen en onkruidbestrijdingsmiddelen (verder aangeduid als GBM) zowel in het stedelijk gebied als in gebieden met landbouwactiviteiten ligt. Naast drift blijkt uit- en afspoeling van GBM een belangrijke route te zijn waarlangs GBM in het oppervlaktewater terecht komt. De gehalten die gemeten worden bij het innamepunt overschrijden de daaraan gestelde drinkwaternormen in het BKMW 1 voor waterinlaat ten behoeve van drinkwaterproductie (zie figuur 1). Deze overschrijdingen zijn ook van invloed op het halen van onze biologische doelen. 1 Vertaling van de Kaderrichtlijn water, met diverse daarmee samenhangende richtlijnen, op nationaal niveau. De Kaderrichtlijn water heeft een vertaling gekregen in de Waterwet. De BKMW is op de Waterwet gebaseerd. 3
Figuur 1. Overzicht aantal individuele normoverschrijdingen GBM bij inlaatwerk in De Punt (individuele norm per middel 0,10 μg/l en de som norm van 0,50 μg/l). Doel Waterschap Hunze en Aa s, Provincie Drenthe en Waterbedrijf Groningen (de 3 waterpartijen) willen het concentratieniveau van GBM in het oppervlaktewater verlagen in hun streven naar zo duurzaam mogelijke bronnen voor haar drinkwater. Conform het Europese en Nationale beleid wordt gestreefd de zuiveringsinspanningen bij de productie van drinkwater te verminderen. Het Uitvoeringsprogramma bevat maatregelen die worden genomen om de risico s voor de oppervlaktewaterwinning weg te nemen of te beperken. Hiermee wordt invulling gegeven aan de doelstellingen van de KRW en de doelstellingen van de deelnemende partijen voor deze drinkwaterwinning. Op basis van monitoring en tussentijdse evaluatie stellen we vast in hoeverre de doelstellingen gehaald worden. Het uiteindelijke doel is: - 50% minder overschrijdingen van gewasbeschermingsmiddelen en biociden in 2018 ten opzichte van beginsituatie in 2012 (Gebiedsdossier oppervlaktewaterwinning Drentsche Aa, 2013) bij het innamepunt. Concreet betekent dit maximaal 7 individuele overschrijdingen en maximaal 2 som overschrijdingen. - 95% minder overschrijdingen van gewasbeschermingsmiddelen en biociden in 2023 ten opzichte van beginsituatie in 2012 (Gebiedsdossier oppervlaktewaterwinning Drentsche Aa, 2013) bij het innamepunt. Concreet betekent dit maximaal 1 individuele overschrijding en geen som overschrijdingen. Hiermee sluiten we aan bij de landelijke doelen opgenomen in de 2 e Nota Duurzaam Gewasbescherming (nota Gezonde groei, Gezonde Oogst). 4
Uitvoeringsprogramma In het Uitvoeringsprogramma is een combinatie van middelen toegepast. Enerzijds het concreet uitvoeren van maatregelen en anderzijds het inzetten op voorlichting, bewustwording en verandering. Hierbij richten we ons op verschillende doelgroepen: gemeenten, bedrijven, particulieren, jeugd en landbouw. Afspraken over de uitvoering van de maatregelen zijn gemaakt langs de lijn van de wettelijke taken. Echter, bij de uitvoering van de projecten worden de verschillende doelgroepen aangesproken vanuit de rol die ze hebben ten aanzien van de oppervlaktewaterkwaliteit. Particulieren, bedrijven en agrariërs hebben geen wettelijke taak ten aanzien van de bescherming van de oppervlaktewaterkwaliteit, maar vormen wel een belangrijke doelgroep bij maatregelen. In onderstaand tabel 1 is een overzicht te zien van alle maatregelen en wie waarvoor eindverantwoordelijke is. In het Uitvoeringsprogramma is een nadere omschrijving te vinden van de maatregelen. Voor wat betreft de rol van LTO bij maatregel 11 en 13 zijn we nog in onderhandeling. We gaan ervan uit dat LTO Noord akkoord gaat en deze beide maatregelen als DAW projecten op gaan pakken. Tabel 1. Overzicht van het maatregelenprogramma Oppervlaktewaterwinning Drentsche Aa Uitvoeringsmaatregelen Waterschap Waterbedrijf Provincie Hunze en Aa s Groningen Drenthe Provincie Groningen Gemeenten LTO ANV Drenthe 1 Inzetten op voorlichting, bewustwording en verandering: opstellen PVA communicatie E M M M M M M 1a Website oppervlaktewaterwinning Drentsche Aa E 1b Film wat doet een druppel E 1c Zichtbaarheid in het gebied vergroten E 1d Communicatie alterra onderzoek "Gewasbeschermingsmiddelen in de Drentsche Aa" E 1e Communicatie van wetswijzigingen E R 2 Voorlichting over alternatieven voor chemische bestrijdingsmiddelen E M 3 Spuitvrije zone meenemen bij gemeentelijke ruimtelijke plannen E R 4 Alle gemeenten vrij van chemisch onkruidbeheer obv nieuwe wetgeving E R 5 Aanpak riolering vindt plaats binnen samenwerking waterketen E R 6a Bewustwording particulieren:projectplan milieufederaties uitvoeren E M 6b Bewustwording jeugd: voorlichting in het (basis)onderwijs E M 7 Actieve uitwisseling van kennis en innovatie tussen bedrijven binnen Drentsche Aa E M 8 Binnen 2 jaar implementeren van duurzaam terreinbeheer obv nieuwe wetgeving E 9 Voorlichting en bewustwording provinciale omgevings verordening Drentsche Aa E 10 Akkerranden op meest effectieve plaatsen langs watervoerende sloten E M M 11 Maatregelen verminderen afspoeling en uitspoeling M E M 12 Duurzame maïsteelt bevorderen: 5 satelietbedrijven in Drentsche Aa M E M M 13 Erfafspoeling op de kaart: uitvoeren erfemissiescans M E M 14 Duurzame lelieteelt bevorderen M E M M 15 Inzamelen niet meer toegestane middelen op een logisch moment M E M M M M 16 Actualisering van de spuitvrije zone binnen 2 jaar M E M 17 Actualiseren van de vul- en spoelplaatsen in het Drentsche Aa gebied M M E M M 18 Coordinatie van handhaving waterschap en provincie en waterbedrijven E M M 19 Projectmonitoring effectiviteit maatregelen E M M 20 Actualiseren gebiedsdossier in 2018 E M M M = verlenen medewerking R = valt onder reguliere taken, geen extra kosten E = Eindverantwoordelijke Naast de maatregelen die zijn opgenomen in het uitvoeringsprogramma zijn er ook landelijke ontwikkelingen die bijdragen aan het behalen van de gestelde doelen. Vanuit het Rijk worden per november 2015 beperkingen opgelegd aan het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen op verhardingen. Zowel particulieren als professionele gebruikers mogen vanaf dan geen chemische bestrijdingsmiddelen meer toepassen (zie kader). 5
Risico s en kansen De voordelen van dit Uitvoeringsprogramma zijn dat er door een groot aantal partijen gezamenlijke verantwoordelijkheid wordt genomen voor de verbetering van de kwaliteit van het water dat voor de drinkwaterproductie wordt gebruikt. Hiermee kunnen we diverse partijen ook aan de afspraken houden. Dit is van belang omdat een verbetering van de waterkwaliteit alleen te verwachten is door de inspanning van velen. Een risico is dat niet met absolute zekerheid gegarandeerd kan worden dat met de voorgenomen maatregelen de landelijke doelstelling van 50% reductie in 2018 en 95% reductie in 2023 gehaald gaat worden. Hierbij speelt ook de intensiteit van het monitoringsprogramma een rol. Door het monitoringsprogramma te optimaliseren en een vinger aan de pols te houden, proberen we de kans op doelbereik te vergroten. Duurzaamheidsaspecten Geen spijtmaatregel Doordat de maatregelen vooral gericht zijn om het vergroten van bewustwording en aanpak van de vervuiling bij de bron, krijgen we geen spijt van de voorgestelde maatregelen. Niet afwentelen tijd/ruimte/anderen Dit Uitvoeringsprogramma is juist bedoeld om afwenteling te voorkomen doordat de maatregelen vooral gericht zijn op aanpak van de vervuiling bij de bron. 6
Afstemming op gebruiksfuncties Dit Uitvoeringsprogramma is geheel bedoeld voor afstemming van de waterkwaliteit op de gebruiksfunctie drinkwater. Extern betrokkenen/extern overleg We hebben met drie partijen, provincie Drenthe, waterbedrijf Groningen en waterschap, twee gebiedsbijeenkomsten georganiseerd in 2014 om samen met de stakeholders in het Drentsche Aa gebied tot gedragen maatregelen te komen. Hierin zijn de resultaten van het onderzoek besproken dat door Alterra Wageningen UR is uitgevoerd om de bronnen en routes waarlangs GBM in de beek terecht komen nader te analyseren (het eindrapport is begin 2015 beschikbaar). Het Uitvoeringsprogramma (UP) is onder regie van de provincie opgesteld. Voor de uitvoering van het UP voert het waterschap de regie en verlenen waterbedrijf Groningen en provincie Drenthe hun medewerking en een financiële bijdrage voor het realiseren van de maatregelen. De belanghebbende stakeholders in het gebied als LTO, Agrarisch Natuur Vereniging (ANV) Drenthe en de gemeenten, ondertekenen de intentieverklaring en geven daarmee aan mee te willen werken aan het realiseren van de maatregelen. Bij het tot stand komen van het maatregelen programma is regelmatig bilateraal overleg geweest met de belangrijkste stakeholders zodat een gedragen programma de uitkomst is. Financiën Voor het uitvoeren van de maatregelen is een bedrag opgenomen in het beheerprogramma 2016-2021 onder de noemer Aanpak gewasbeschermingsmiddelen gebiedsdossier drinkwaterwinning. Voor het uitvoeren van het UP is 600.000,- geraamd voor de te nemen (investerings)maatregelen. Hiervan komt 300.000,- voor onze rekening. De kosten voor monitoring bedragen 300.000,-. Onze bijdrage hierin bedraagt 150.000,-. In de meerjarenbegroting is vanaf 2016 jaarlijks 25.000,- opgenomen voor monitoring effect maatregelen. Met deze kosten is al rekening gehouden in de meerjarenbegroting. Voor het uitvoeren van de maatregelen zoals benoemd in het UP zal 300.000,- als krediet vrijgegeven moeten worden. Hiermee kan een aantal specifieke maatregelen (zoals de nrs. 1, 5, 10, 12 en 17) worden gefinancierd. De overige maatregelen worden via reguliere budgetten bekostigd dan wel met de bestaande formatie uitgevoerd. In de MJI is voor alle KRW-inrichtingsmaatregelen vanaf 2016 jaarlijks 3,5 miljoen (niet gespecificeerd) als investeringsuitgaaf geraamd. Voor de overige maatregelen was nog geen raming in de MJI opgenomen. Bij de meerjarenraming 2016 2019 zal de totale investeringsraming nader worden uitgewerkt. Communicatie Omdat drinkwaterwinning uit oppervlaktewater vrij uniek is in Nederland (naast de winning uit de grote rivieren) steken we meer dan gemiddeld in op de communicatie rondom de ondertekening van het uitvoeringsprogramma op 16 maart a.s. Dit gebeurt in overleg met de portefeuillehouder. 7
Uitvoering/tijdspad Het Uitvoeringsprogramma wordt op 16 maart 2015 ondertekend door portefeuillehouder Helmer van der Wal als vertegenwoordiger van het dagelijks bestuur van het waterschap, en gedeputeerde Henk van de Boer van de provincie Drenthe namens GS en de directeur van het waterbedrijf Groningen mevrouw Riksta Zwart. Daarnaast ondertekenen de zes betrokken gemeenten in het Drentsche Aa gebied. Teven zijn landelijke en regionale belangenbehartigers gevraagd bestuurlijk te ondertekenen (RWS, VEWIN, IPO, LTO-Noord, Agrarische Natuur Vereniging Drenthe, Prorail, NAM, etc.) Na ondertekening gaat het programma van start. De uitvoering ervan duurt tot 2021. Evaluatie Een tussentijdse evaluatie van de effectiviteit van maatregelen vindt plaats in 2018. We gaan na of de risico s benoemd in het Gebiedsdossier verminderd zijn en of de gestelde doelen met de al genomen en nog te nemen maatregelen worden gehaald in 2023. Voorstel Instemmen met: - Het Uitvoeringsprogramma Oppervlaktewaterwinning Drentsche Aa; - Een krediet van 300.000,- beschikbaar stellen voor het uitvoeren van de maatregelen zoals benoemd in het uitvoeringsprogramma. namens het dagelijks bestuur, Harm Küpers secretaris-directeur Alfred van Hall dijkgraaf 8