Verkeerslichten Bos en Lommerplein

Ministerie van Verkeer en Waterstaat Verkeerslichten Bos en Lommerplein 5 januari 2009 Ministerie van Verkeer en Waterstaat Groene Golf Team Kluyverweg 4 Het Zuiderkruis 29 2629 HT Delft 5215 MV s Hertogenbosch

........................................................................................ Colofon Uitgegeven door: Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Groene Golf Team Opdrachtgever: Gemeente Amsterdam Ger Walstra Verantwoordelijke: Martin Muller Telefoon: 06 5064 6701 E-mail: Martin.muller@rws.nl Uitgevoerd door: Projectcode: Paul Bolt, adviseur Marieken Oostrom, adviseur Arie Schreuders, teambegeleider Amsterdam_01_3 Datum: 5 januari 2009 Status: Definitief Versienummer: 1.0 2 Quickscan VRI Gorslaan-Jaagweg

Het Groene Golf Team helpt graag bij het realiseren van een snellere verkeersdoorstroming De doorstroming op de Nederlandse rijkswegen, belangrijke provinciale en stedelijke routes, is niet overal optimaal. Oorzaken zijn onder meer de groei van het verkeer, tekortschietende capaciteit van de infrastructuur en niet goed afgestelde verkeersregelinstallaties (VRI s). VRI s kunnen vaak beter afgestemd worden op de actuele verkeerspatronen. Een betere afstemming van VRI s bevordert, met name op doorgaande wegen, de verkeersdoorstroming en is goed voor de luchtkwaliteit en/of verkeersveiligheid. Bij een verbeterde doorstroming daalt het aantal voertuigverliesuren voor het verkeer. Het Groene Golf Team (GGT) helpt gemeenten, provincies en het Rijk om de VRI s beter af te stellen. Dit gebeurt door een analyse van de huidige installaties en het blootleggen van inefficiënte situaties die in de loop van de tijd zijn ontstaan. Waar mogelijk worden aan de hand van quick scans direct eenvoudige en snelle verbeteringen uitgevoerd. Zo is in kort tijdsbestek met een kleine ingreep grote winst te behalen. Uiteraard vindt hierover vooraf overleg met de opdrachtgever plaats. De bevindingen worden altijd in een rapport vastgelegd. De adviezen van het team zijn kosteloos. De (eventuele) uitvoeringskosten van de aanbevelingen zijn voor rekening van de wegbeheerder. Het GGT bestaat uit ruim 20 afgestudeerde HBO ers en academici met een verkeerskundige opleiding. Ze staan onder supervisie van ervaren verkeerskundigen en werken vanuit Delft en Den Bosch. Inmiddels heeft een groot aantal wegbeheerders advies gekregen van het GGT. Een deel van de adviezen is al gerealiseerd. Gemiddeld is per kruispunt een winst behaald van circa 10.000 voertuigverliesuren per jaar. De meeste aanpassingen kosten weinig of geen geld, zodat er in maatschappelijk opzicht sprake is van een aantrekkelijk rendement. Het GGT is onderdeel van het project FileProof (fileaanpak op de korte termijn) van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat. Bij dit project staan bereikbaarheid en doorstroming centraal. Meer informatie over FileProof vindt u op: www.vananaarbeter.nl onder het kopje filevermindering. 3 Quickscan VRI Gorslaan-Jaagweg

Managementsamenvatting Het Groene Golf Team heeft in opdracht van de Gemeente Amsterdam het functioneren van twee verkeersregelinstallaties onderzocht. De doorstroming op de kruispunten Bos en Lommerweg Hoofdweg en Bos en Lommerweg A10 Binnenring is tijdens spitsperioden geobserveerd. Bij de verdere analyse zijn kruispunten apart behandeld. De regeling op het kruispunt Bos en Lommerweg Hoofdweg geeft onnodig rood en te kort groen aan verschillende richtingen. Het oplossen van deze knelpunten kan veel onnodige vertraging voorkomen. Aanpassingen in de verwerking van het openbaar vervoer en de regelstructuur doen de wachttijd voor alle verkeersdeelnemers verder afnemen. De beperkte opstelruimte bij een van de tramhaltes blijkt niet tot problemen te leiden en vraagt niet om extra maatregelen. Het kruispunt Bos en Lommerweg A10 Binnenring wordt op dit moment met tijdelijke instellingen geregeld, omdat veel detectie defect is. Door deze instellingen krijgt openbaar vervoer geen prioriteit, ontstaat onnodige vertraging vanuit Slotervaart en wordt relatief veel door rood gereden. Het Groene Golf Team adviseert zo snel mogelijk de detectie te reparen en de oude regeling weer in te voeren. Tot dit gebeurt adviseert het Groene Golf Team de tijdelijke regeling te optimaliseren om vertraging voor onder andere het openbaar vervoer te beperken. Wanneer ook de coördinaties worden verwijderd tussen beide regelingen verwacht het Groene Golf Team een besparing van 4500 voertuigverliesuren per jaar. Dit betekent een maatschappelijke winst van 50.000,- per jaar. De verschillende aanpassingen zullen leiden tot eenmalige kosten van ongeveer 30.000,-. Naast winst in de doorstroming verwacht het Groene Golf Team dat de verkeersveiligheid op de kruispunten zal toenemen. Verkeersdeelnemers zullen de verkeersregeling als geloofwaardiger ervaren. 4 Quickscan VRI Gorslaan-Jaagweg

1. Inleiding Het Groene Golf Team (GGT) van het ministerie van Verkeer en Waterstaat is een team van specialisten op het gebied van verkeersregelinstallaties (VRI s). Het doel van het GGT is het verbeteren van de doorstroming van het verkeer door een betere afstelling van verkeerslichten. Op verzoek van de gemeente Amsterdam heeft het GGT een quickscan uitgevoerd naar het functioneren van twee VRI s rond het Bos en Lommerplein. Dit rapport beschrijft de observaties en adviesmaatregelen bij de T-splitsing Bos (kruispunt 924) en Lommerweg Hoofdweg en het kruispunten Bos en Lommerweg A10 Binnenring (kruispunt 910)................................ Figuur 1 Overzichtskaart In het westen van Amsterdam, zie pijl, liggen de twee kruispunten naast elkaar bij de A10. 910 924 2. Analyse quickscan Het GGT heeft op dinsdag 23 september 2008 in de avondspits en woensdag 24 september in de ochtendspits een quickscan uitgevoerd. Kruispunt 924 en kruispunt 910 worden apart besproken, een beknopt advies met een inschatting van de kosten en baten volgt hierna. Kruispunt 924 In beide spitsperioden kan het kruispunt (zie figuur 2) het verkeer goed verwerken en ontstaat er geen structurele congestie. Tijdens de observaties is een van beide rijstroken op richting 08 afgesloten, maar dit leidt niet tot problemen. De halte voor het openbaar vervoer ten westen van het kruispunt heeft beperkte opstelruimte. Dit is door de gemeente Amsterdam als potentieel probleem is aangegeven. Uit de observaties blijkt deze situatie niet tot problemen te leiden. Maximaal een maal per uur staan meerdere trams en/of bussen elkaar in de weg, maar dit wordt door de chauffeurs correct opgelost en leidt niet tot veel vertraging. Ten oosten van het kruispunt is de opstelruimte voor het gemotoriseerd verkeer beperkt. Enkele malen per spitsperiode ontstaat hier een wachtrij. Het GGT verwacht door een aantal knelpunten op te lossen deze incidentele wachtrijen te voorkomen. 5 Quickscan VRI Gorslaan-Jaagweg

............................... Figuur 2: Luchtfoto Kruispunt 924 In de luchtfoto zijn voor de gemotoriseerde richting van kruispunt 924 de richtingnummers weergegeven. 2 3 42/43 47/48 8 7 44/ 46 6 4 Realisatie richting 02 Tijdens de observaties wacht richting 02 elke cyclus 10 tot 25 seconden onnodig op groen. Tijdens deze wachttijd zijn alle conflicterende richtingen rood. Onderzocht is of er op dit moment een coördinatie naar het volgende kruispunt in werking treedt. Bij het onderzoek van de regelprogramma s blijkt dit echter niet zo te zijn. Door de wachttijd neemt de vertraging op alle richtingen toe en ontstaat een ongeloofwaardige regeling. Gevaarlijke roodlichtnegatie door zowel gemotoriseerd als langzaam verkeer is het gevolg. Openbaar vervoerrealisaties Openbaar vervoer (OV) krijgt op het kruispunt prioriteit: groenrealisaties van richtingen worden voortijdig beëindigd om een tram groen te geven. Er is veel OV op het kruispunt wat een efficiënte prioriteitsafhandeling van belang maakt. De volgende knelpunten zijn echter waargenomen: Andere richtingen krijgen vaak geen extra groenrealisatie tijdens een prioriteitsrealisatie van OV wanneer dit wel kan. Zelfs OV dat tegelijk groen kan krijgen, moet regelmatig wachten op een eigen prioriteitsrealisatie twintig seconden later. Richtingen, waarvan het groen voortijdig is beëindigd, krijgen na de prioriteitsrealisatie vaak weer groen. Hierdoor ontstaan vaak inefficiënt gebruikte groenrealisaties. Een derde of vierde OV inmelding op het kruispunt binnen korte tijd blijkt geen prioriteit te krijgen. De betreffende tram of bus moet vaak een cyclus wachten op haar groenrealisatie. Coördinatie vanaf kruispunt 910 Op straat blijkt het coördineren van verkeer in oostelijke richting vanaf kruispunt 910 naar richtingen 7 en 8 weinig zinvol: Verkeer komt niet in een duidelijk peloton vanaf het voedende kruispunt aan. Het aankomstpatroon is meer verspreid en constant. 6 Quickscan VRI Gorslaan-Jaagweg

Het verlengen van groen voor richtingen 7 en 8 betekent voor conflicterend verkeer veel extra wachttijd. Door de vele prioriteitsrealisaties voor het OV kan de coördinatie vaak niet tot stand komen. De opstelruimte bij de richtingen 07 en 08 is voldoende om het verkeer op te sparen en vervolgens in kortere groenrealisaties te laten wegrijden. Blokkenstructuur Op dit moment wordt het kruispunt geregeld in een blokkenstructuur met vier blokken die elkaar logisch opvolgen. Door de vele prioriteitsrealisaties valt de snelheid van opvolging echter weg. Het gevolg is dat vaak nog langzaam verkeer of een linksafslaande autobeweging groen krijgt, zonder dat ander verkeer gelijk mee kan rijden. Hierdoor worden de cycli onnodig lang. De coördinatie vanaf kruispunt 910 is het belangrijkste argument om de huidige blokkenstructuur te handhaven. Hierboven is echter aangegeven dat zo n coördinatie weinig zinvol is. Groentijd richting 04 In het begin van de avondspits ontstaat congestie op richting 04. Door een te korte groentijd loopt deze wachtrij dusdanig terug dat ook verkeer op richting 06 wordt gehinderd. Advies Veel vertraging op het kruispunt wordt veroorzaakt door het onnodige wachten op richting 02. Door de fouten in de regeling te verwijderen daalt de wachttijd en neemt de geloofwaardigheid toe. Het verlengen van de groentijd op richting 04 met tien seconden voorkomt wachtrijen en verliestijd op zowel richting 04 als richting 06. Het advies is deze wijzigingen zo snel mogelijk door te voeren. Verder adviseert het GGT de blokkenstructuur te wijzigen in een structuur met drie blokken waarin de OV-richtingen en het langzaam verkeer zijn opgenomen. Hierdoor kunnen prioriteitsrealisaties efficiënt worden afgehandeld. Wanneer ook het terugkomen van onderbroken richtingen geblokkeerd wordt, blijven de cyclustijden laag wat voor al het verkeer voordelig is. Doordat de richting met prioriteit steeds wisselt, zal dit niet leiden tot een richting die steeds wordt afgebroken................................ Figuur 3: Blokkenstructuur De huidige en geadviseerde blokkenstructuur zijn hiernaast weergegeven, respectievelijk boven en onder. Richtingen voor gemotoriseerd verkeer zijn weergegeven met een gesloten pijl, OV met een open pijl en langzaam verkeer met een stippellijn. 1 2 3 4 1 2 3 7 Quickscan VRI Gorslaan-Jaagweg

Het blokkeren van prioriteit voor OV kan langer worden uitgesteld. Wanneer verschillende OV-richtingen achtereenvolgens prioriteit krijgen, hebben in de praktijk alle blokken uit de 3-blokkenstructuur een realisatie gehad. Dit maakt blokkeren vaak onnodig. Door tevens de coördinatie vanaf kruispunt 910 op te heffen wordt een efficiënte regeling afgedwongen met een korte cyclustijden. Dit heeft voordelen voor OV, langzaam verkeer en gemotoriseerd verkeer. Kruispunt 910 Op dit moment wordt het verkeer met een starre regeling verwerkt, omdat de detectie op het kruispunt niet goed functioneert. Dit maakt een uitgebreide analyse niet mogelijk. In plaats daarvan is de starre regeling op straat geëvalueerd en is daarnaast de voertuigafhankelijke regeling in een testomgeving geanalyseerd................................ Figuur 4: Luchtfoto Kruispunt 910 In de luchtfoto zijn voor de gemotoriseerde richting van kruispunt 910 de richtingnummers weergegeven. Starre regeling De starre regelingen, die verschillen per spitsperiode, verwerken de verkeersdruk goed. Alleen op richting 08 (zie figuur 4) blijven structureel voertuigen staan na de groenfase. Voordeel van de starre regeling is dat het verkeer zeer efficiënt verwerkt wordt door de geschikte fasevolgorde. Het openbaar vervoer krijgt echter geen prioriteit en een te krappe coördinatie van richtingen 42 en 48 naar richtingen 53 en 54 zorgt zelfs voor een dubbele stop. Als reactie hierop, rijden veel lijnbussen bij volgrichting 53 door rood. Roodlichtnegatie komt relatief veel voor op het kruispunt. Naast de genoemde lijnbussen rijden ook veel auto s door rood, wanneer de starre regeling verkeerslichten op een onverwacht moment naar rood stuurt. Zo maakt de starre regeling het kruispunt onveilig. 10 11 9 8 48 53 54 1 2 3 41/ 42 6 5 4 8 Quickscan VRI Gorslaan-Jaagweg

Coördinatie vanaf kruispunt 924 Evenals de coördinatie in omgekeerde richting, lijkt ook de ingestelde coördinatie vanaf kruispunt 924 naar richting 02 van kruispunt 910 weinig zinvol wanneer het kruispunt weer voertuigafhankelijk geregeld wordt. Het verkeer verwaaiert namelijk zonder regelmaat over de drie richtingen 01, 02 en 03. Hiernaast is het verlengen van het groen nadelig voor de regeling die zonder coördinatie met relatief lage cyclustijden het kruispunt kan regelen. Openbaar vervoersrealisaties De belangrijkste OV-routes over het kruispunt lopen van oost naar west en terug. In de voertuigafhankelijke regeling krijgen deze richtingen met prioriteit een realisatie, die relatief makkelijk in de cyclus kan worden ingepast. Hetzelfde geldt voor lijnbussen vanuit Amsterdam naar de A10 op richting 41, maar niet voor de omgekeerde richting. Lijnbussen op richting 11, linksaf krijgen geen prioriteit. Dit is gezien de grote invloed op de regeling ook niet wenselijk. Richting 07 toevoegen Het is goed mogelijk een van de rijstroken van richting 08 te wijzigen naar een richting 07 zoals door de gemeente al gesuggereerd is. Bij een gering verkeersaanbod of een prioriteitsrealisatie voor OV, geeft dit de mogelijkheid om parallel langzaam verkeer extra groen te geven. Advies Het GGT adviseert de detectie op korte termijn te laten repareren, zodat het kruispunt weer voertuigafhankelijk geregeld kan worden. Wanneer deze werkzaamheden worden uitgevoerd adviseert het GGT ook een richting 07 aan het kruispunt toe te voegen. Als de starre regeling nog enige tijd in bedrijf is, adviseert het GGT om coördinaties van 42 naar 53 en van 48 naar 54 beter af te stellen. Dit geeft ruimte om ook de richting 08 langer te realiseren. De regeling zal na deze aanpassingen efficiënter regelen en de gevaarlijke roodlichtnegatie zal afnemen. Het opheffen van de coördinatie van kruispunt 924 naar kruispunt 910 zal dit verder verbeteren. 9 Quickscan VRI Gorslaan-Jaagweg

3. Resultaat en kosten Het GGT adviseert het onnodig wachten richting 02 van kruispunt 924 zo snel mogelijk te voorkomen, vanwege de grote invloed op de regeling. Aangeraden wordt de groentijd voor richting 04 te verhogen en de coördinaties tussen de kruispunten 924 en 910 op te heffen. Tenslotte stelt het GGT voor de blokkenstructuur aan te passen en prioriteitsrealisaties van OV langer toe te staan. Met de combinatie van maatregelen verwacht het GGT de cyclustijden van 90 tot 100 sec terug te kunnen brengen met gemiddeld 30 sec.. Voor de 1500 voertuigen per spitsuur betekent dit een reductie van meer dan 6 uur verliestijd per spitsuur. In de avondspits zal de vertraging op richtingen 4 en 6 voor 250 voertuigen met minstens anderhalve minuut afnemen. Per dag geeft dit een reductie van bijna twintig voertuigverliesuren. De starre regeling op kruispunt 910 heeft weinig gevolgen voor de doorstroming, alleen de prioriteit voor het OV ondervindt hier grote nadelen van. Het GGT adviseert de detectie toch snel te reparen en weer voertuigafhankelijk te regelen om het kruispunt veiliger te maken. Het toevoegen van een richting 07 zal deze geloofwaardigheid verder ten goede komen en zo de veiligheid vergroten. In totaal zullen de maatregelen leiden tot een reductie van 4500 voertuigverliesuren per jaar wat gelijk staat aan een maatschappelijke winst van 50.000,- per jaar. Hiernaast zullen verkeersdeelnemers op beide kruispunten de verkeersregeling als geloofwaardiger ervaren. Dit voorkomt roodlicht rijden, zodat de verkeersveiligheid aanzienlijk toeneemt. De eenmalige kosten zullen ongeveer 30.000,- bedragen, inclusief nieuwe regelingen, extra richting 07 en overheadkosten, maar exclusief het repareren van detectie. Het repareren van detectie is niet opgenomen in de kosten, omdat niet bekend is welke detectie defect is. 10 Quickscan VRI Gorslaan-Jaagweg