Gelijke kansen met cultuur(onderwijs) Barend van Heusden Kunsten, Cultuur en Media Rotterdam, 2 november 2017
11/6/2017 2 1. Cultuur 2. Cultuuronderwijs 3. Gelijke kansen 4. Doorlopende leerlijn
6-11-2017 3 Cultuur 1. Wij zijn ons geheugen: opgeslagen in ons lichaam, in de voorwerpen om ons heen, in de taal en in externe media (Monyer & Gessman, Ons geniale geheugen, 2015). 2. Maar 2. Wij vallen niet samen met ons geheugen wij zijn ook de ervaring van een verschil, van een hier en nu, een actualiteit.
Dit verschil tussen herinnering en hier-en-nu genereert de menselijke conditie: Een besef van tijd (heden, verleden en toekomst); een zekere vrijheid (mogelijkheden); gevoelens van onzekerheid en angst en zelfbewustzijn Het verschil tussen stabiele herinneringen en een instabiel hier-en-nu wordt aangepakt met behulp van verschillende cognitieve strategieën.
abstracte herinneringen: semantisch concrete herinneringen: episodisch gezicht human face nägu conceptualisering verbeelding motorisch (assimilatie) analyse waarneming sensorisch (accommodatie)
conceptualisering: taal verbeelding: artefacten analyse: grafische tekens waarneming: lichaam De dragers van cultuur: de media
11/6/2017 7 Cultuur kan recursief ook over zichzelf gaan: dit is het cultureel bewustzijn Dat cultureel bewustzijn is de basis voor ons (bewuste) handelen. Cultureel bewustzijn is persoonlijk (individueel) gemeenschappelijk (collectief; historisch) menselijk (universeel)
6-11-2017 8 concreet abstract conceptualiseren van cultuur, bijv. religie, filosofie verbeelden van cultuur, bijv. kunst, amusement motorisch analyseren van cultuur, bijv. wetenschap waarnemen van cultuur, bijv. nieuws, mode sensorisch Logica van het cultureel bewustzijn
11/6/2017 9 Cultuuronderwijs Alle onderwijs is onderwijs in cultuur - Maar cultuuronderwijs is onderwijs over cultuur, in reflectie op cultuur, in cultureel bewustzijn: nieuws(media), geschiedenis en erfgoed, kunst en entertainment, burgerschap, religie, filosofie.
11/6/2017 10 Waarom cultuuronderwijs? Omdat het cultureel (zelf)bewustzijn ten grondslag ligt aan ons handelen Dat handelen proberen we via het onderwijs te beïnvloeden (te sturen) vanuit een levensbeschouwelijke en/of politieke overtuiging.
Kunst en entertainment zijn zelfbewustzijn door verbeelding 6-11-2017 11 Dichter des Vaderlands
11/6/2017 12 Wat heb je aan de muur hangen? Waar luister je naar? Wat zie je graag? (Dat is dus voor anderen niet anders )
11/6/2017 13 Kunstonderwijs is cultuuronderwijs. Kunst is de unieke combinatie van drie vaardigheden: Cultureel bewustzijn (transfer naar o.a. filosofie, geschiedenis, burgerschap) Verbeelding (transfer naar design, techniek, zorg) Mediavaardigheden (transfer naar sport, techniek, taalonderwijs en wetenschap)
11/6/2017 14 (Hoe) kan cultuuronderwijs bijdragen aan gelijke kansen? 1. Door het aanleren van vaardigheden, zodat leerlingen hun eigen cultureel bewustzijn kunnen vormen? 2. Door leerlingen als individuën te benaderen? 3. Door het overdragen van gedeelde waarden (cultuuronderwijs is altijd politiek)? 4. Door het overdragen van kennis over cultuur?
Cultuur is een gelaagd verschijnsel 6-11-2017 15 waarneming (horen, zien, voelen) wat we gewend zijn voorwerpen: hoe we dingen maken waarden: wat moet / hoort kennis: wat is
6-11-2017 16 Multicultureel? waarneming + voorwerpen waarden - kennis
School: kennis als basis voor democratie 6-11-2017 17 waarneming voorwerpen school waarden kennis
11/6/2017 18 (Hoe) kan cultuuronderwijs bijdragen aan gelijke kansen? 1. Door het overdragen van kennis over cultuur als gelaagd proces (zo bied je houvast) 2. Door het overdragen van het onderscheid tussen waarheid en waarden (de basis van democratie, en van het kritisch debat) 3. Door leerlingen als individuën te benaderen de basis van vrijheid en creativiteit 4. Door het aanleren van vaardigheden, zodat leerlingen hun eigen cultureel bewustzijn vorm kunnen geven.
11/6/2017 19 Eigen keuze, verantwoordelijkheid, zelfontplooiing, autonomie en eigen regie zijn kenmerken van individualisering. Er vindt een verschuiving van verantwoordelijkheden plaats van de overheid naar de burger. (Citaat uit Masterplan Onderwijs gemeente Rotterdam, p.17) Cultuuronderwijs leert leerlingen waarom ze deze verantwoordelijkheid krijgen en biedt de middelen om deze verantwoordelijkheid op zich te nemen.
11/6/2017 20 Naar een doorlopende leerlijn cultuuronderwijs Aansluiten bij de cultuur van de leerlingen? Aansluiten bij de ontwikkeling van de leerlingen? 6-10 jaar: de verbeelding domineert 10-14 jaar: de periode van taal en waarden 14+ jaar: inzicht in cultuur Het zwaartepunt verschuift van productie (maken) naar receptie (waarnemen, interpreteren, analyseren)
11/6/2017 21 Je vergroot het cultureel bewustzijn van je leerlingen door nadrukkelijk hun eigen ervaring als referentiepunt te kiezen. Als referentiepunt, omdat het ook kan betekenen dat je naar andere ervaringen kijkt in vergelijking tot het eigen perspectief. Het relativeren van het eigen gelijk bereik je door leerlingen in aanraking te brengen met de cultuur van anderen (op alle genoemde niveaus). Bijvoorbeeld: Young Stage in Rotterdam.
11/6/2017 22 Maar het allerbelangrijkste blijft: dat de leerkrachten zelf over (voldoende) kennis van cultuur beschikken.
Dank voor jullie aandacht! Max Velthuis (1923-2004), Kikker