GEDURFD OF DUF? cultureel erfgoed en de kunstvakken

Transcriptie

1 GEDURFD OF DUF? cultureel erfgoed en de kunstvakken

2

3 ICC-netwerkmiddag Kunst & Onderwijs Cultureel erfgoed en de kunstvakken. Gedurfd of duf? 22 maart 2017 Programma uur Miriam van Meer informeert u over algemene zaken uur Anneke Ingwersen vertelt over Cultureel Erfgoed uur Ben Bregman van Erfgoed Gelderland presenteert de leerlijn Reizen in de tijd uur Pauze met De tien erfgoedtoppers in Arnhem uur Doreen Hartman (Hart en Have Cultuureducatie) presenteert beeldende lessen die de directe omgeving tot leven brengen uur Anneke Ingwersen leidt het gesprek over hoe u al Cultureel Erfgoed inzet uur Interactieve rondleiding in het Erfgoedcentrum: De canon van Arnhem wordt tastbaar in de kelders van Rozet uur Afsluitende borrel in Momento. Inleiding Cultureel Erfgoed gaat over zaken die wij de moeite waard vinden om te bewaren en door te geven. Dat verandert. Erfgoed is geen vaststaand gegeven, maar onderhevig aan de verandering van ons, die elke dag weer betekenis geven aan de sporen van het verleden. Het is aan ons om te kiezen welk lied met welke tekst we doorgeven. Zo zingen sommigen van ons Sint-Maartensliedjes, maar anderen zingen het liefst het lied van de film Cars. Zo lezen sommigen van ons de sprookjes van de gebroeders Grimm voor en anderen vinden dat Walt Disney een schrijver is die tot het internationale erfgoed behoort. Wat geeft u door aan erfgoed aan uw leerlingen? En wat is daarvan persoonlijk, lokaal, regionaal, nationaal of misschien zelfs internationaal tot erfgoed benoemd? Tijdens deze middag leert u op een laagdrempelige en inspirerende manier wat erfgoed is en hoe u met Cultureel Erfgoed in de klas aan de slag kunt. We informeren u over de mogelijkheden die wij zien in verbinding met de kunsten en geven praktische voorbeelden. Aanleiding We signaleren in onze gesprekken op scholen een scheiding tussen de kunst en de cultuurvakken. Ook zien we sommige scholen er veel mee doen, maar niet altijd bewust. Sommige scholen zien we worstelen met het begrip van Cultureel Erfgoed. Dat maakt educatie hierin lastiger. Daarom vormt Cultureel Erfgoed en de kunstvakken in 2017 voor de afdeling Kunst & Onderwijs een speerpunt. Wat gaan we ermee doen? Dit jaar besteed onze afdeling er de stimuleringsgelden aan om in samenspraak met scholen en aanbieders hier deels antwoord op de krijgen. Een doel van die gelden is de scholen te activeren meer plekken te bezoeken en meer workshops in te kopen. Anneke Ingwersen is daar de projectleider van. Heb je al ideeën voor jullie school maar geen middelen leg dan contact met haar!

4 Let op: Alle bezoeken aan cultureel erfgoed plekken komen ook in aanmerking voor de matchingsgelden bij het Kunst&Onderwijs. We benadrukken in onze nieuwsbrieven het erfgoed aspect van voorstellingen en bezoeken van musea. We organiseren netwerkdagen voor aanbieders en scholen. We ontwikkelen nieuwe tools voor Arnhem zoals de Digitale scheurkalender, een instrument die beelden uit de lokale musea en archieven op het digibord toont om met leerlingen te bespreken. We implementeren bestaande tools, zoals de website/leerlijn Reizen in de tijd van Erfgoed Gelderland. Vanmiddag laten we een Arnhemse kunst- en erfgoedaanbieder aan het woord over hun aanbod rondom lokaal erfgoed. We gaan het Erfgoedcentrum van het Rozet in, de schatkamer van Arnhem, om te kijken of de tijdlijn van geschiedenis tastbaar kan worden gemaakt. En we stellen vanmiddag twee instrumenten aan u voor: U leert de provinciale website en leerlijn Reizen in de tijd kennen, die aanbieders uit de kunsten en lokale erfgoed thema s verbind. Deze is nu toegankelijk voor alle scholen in Arnhem. In de pauze hebt u de mogelijkheid om elkaar te bevragen of u ook weleens met uw klas naar De Tien Erfgoedtoppers van Arnhem bent geweest. En last but not least: we gebruiken deze ICC-netwerkmiddag graag om uit te wisselen met u. Wat doet u al zoal met erfgoed? Welke wensen hebt u? Zitten we op het hetzelfde spoor? Waar liggen uw vragen? We horen graag aan het eind van de middag waarvan u meer wilt weten en waarvan minder! Kennisdeling Kunstonderwijs wordt steeds vaker in een bredere context aangeboden. Dat zien we aan het landelijke onderzoek van Cultuur in de Spiegel, maar ook de al genoemde subsidieregeling Cultuureducatie met Kwaliteit. Maar ook al aan de naamwisseling die onze afdeling de laatste jaren heeft ondergaan: onze afdeling heette een aantal jaar geleden nog Cultuur & School nu Kunst & Onderwijs. Het is niet altijd meer duidelijk wat wij bedoelen met de termen kunst- en cultuuronderwijs. Laat staan hoe zich Cultureel Erfgoed tot de kunstvakken verhouden. Laten we een poging doen. Wat is Cultureel Erfgoed? Het Nationaal expertisecentrum Leerplanontwikkeling (SLO) geeft de volgende definitie: Cultureel erfgoed zijn de sporen uit het verleden van menselijke handelingen en gedragingen die we als samenleving of als individu de moeite van het bewaren waard vinden. 1 Ook stellen zij: Erfgoed kent verschillende verschijningsvormen. Naast het onderscheid tussen immaterieel en materieel erfgoed, kan deze laatste categorie ook nog eens onderverdeeld worden in roerend en onroerend erfgoed. 2 : Ook maken zij onderscheid in erfgoed dat over jezelf gaat, persoonlijk erfgoed, erfgoed uit de directe omgeving en samenleving (regionaal en landelijk erfgoed) en over de wereld (werelderfgoed). In een schema ziet dat er als volgt uit: 1 'Erfgoed in de klas - Een handboek voor leerkrachten -' Hereduc, 'Erfgoed is overal', P. Mols, SLO 2002, 2 Cultureel erfgoed en de beeldende vakken, Astrid Rass (red.), (2008 Stichting leerplanontwikkeling (SLO), Enschede) p.8

5 Tabel verschijningsvormen van erfgoed (Cultureel erfgoed en de beeldende vakken, Astrid Rass (red.), (2008 Stichting leerplanontwikkeling (SLO), Enschede), p.8 Waardoor onderscheidt zich cultuureducatie van kunsteducatie? De website Erfgoed bij de les schrijft hierover: cultuureducatie heeft een bredere context dan kunsteducatie. Waar kunsteducatie zich voornamelijk richt op de benadering van specifieke objecten als kunstuiting biedt cultuureducatie door haar historische context veel meer raakvlakken met verschillende vakken. 3 Dit wordt nog eens bevestigd doordat de SLO in de publicatie Durf te combineren definieert cultuureducatie als boven noemer van kunst en erfgoededucatie: Wat is cultuureducatie? Alle vormen van educatie waarbij cultuur of kunst als doel of als middel worden ingezet. Dit is het geval bij bijvoorbeeld kunsteducatie en erfgoededucatie. 4 Wat is kunsteducatie? Alle vormen van educatie waarbij kunst en/of kunstzinnige middelen en technieken als doel of als middel worden ingezet. Kunsteducatie is actief, receptief en reflectief. 5 Wat is erfgoededucatie? Het cultureel erfgoed wordt hier ingezet als middel of instrument tot uiteenlopende doelen. Dit kan leiden tot een groter cultureel bewustzijn, maar dit is niet een noodzakelijke doelstelling: een nuttige inzet van beschikbare bronnen kan ook volstaan. Dit in tegenstelling tot kunsteducatie, waar inzicht in kunst altijd van belang is. Ook al is dat vanuit didactisch/methodische overwegingen niet altijd zichtbaar. 6 De term cultureel bewustzijn springt er uit: Cultuur in de Spiegel (CiS), een wetenschappelijk leerplankader voor cultuureducatie vatten cultuuronderwijs op als onderwijs in de ontwikkeling van cultureel bewustzijn. Ze benadrukken dat cultuur niet vaststaat, maar een proces is. Een proces van reflectie: De reflectie op dit proces het cultureel bewustzijn is een belangrijke dimensie van cultuur omdat dit bewustzijn ten grondslag ligt aan het handelen. CiS onderbouwt hun theorie ermee met de cognitieve ontwikkeling van het kind en onderscheidt vier strategieën of basisvaardigheden om de werkelijkheid om ons heen te verwerken: waarnemen, verbeelden, conceptualiseren en analyseren. 7 3 Website 4 Durf te combineren, Instrumenten en werkvormen voor samenhang binnen kunst en cultuur, (2008, Stichting leerplanontwikkeling (SLO), Enschede) p.33 5 Durf te combineren, Instrumenten en werkvormen voor samenhang binnen kunst en cultuur, (2008, Stichting leerplanontwikkeling (SLO), Enschede). p.33 6 Idem, p.33

6 Schematisch overzicht van de ontwikkeling van de cognitieve vaardigheden tussen 4 en 18 jaar, Cultuur in de spiegel, p.22 CiS benadrukt dat de kracht van de kunstvakken juist het waarnemen en verbeelden is, daarentegen zijn de laatste twee vaardigheden, conceptualiseren en analyseren, de kern van algemeen onderwijs. Dat geeft ook meteen het verschil aan van onderwijs m.b.t. erfgoed of m.b.t. geschiedenis aan: Bij onderwijs in geschiedenis staan weer de basisvaardigheden van conceptualiseren en analyseren centraal, waartegen in onderwijs met erfgoed geschiedenis tastbaar wordt. De kunsten kunnen de waarneming met alle zintuigen van het lichaam en de verbeelding van de geest stimuleren. Zo verre de theorie. In de praktijk lopen cultuureducatie, kunsteducatie en erfgoed gelukkig door elkaar heen. Hoe zet u nu al cultureel erfgoed in op school? Met welk doel? Op zich staand of in samenhang met? Verbonden aan het onderwijs in geschiedenis of in samenhang met de kunstvakken? Alleen receptief/waarnemend of ook met een actieve verwerking in één van de kunstvakken? Incidenteel of structureel? Bezoeken jullie structureel de lokale erfgoed instellingen? Zouden jullie een verbeeldende activiteit met één van de kunstvakken eraan willen koppelen? Welke kunnen jullie zelf bedenken? 7 Cultuur in de Spiegel in de praktijk, een leerplankader voor cultuuronderwijs, B van Heusden, M. van der Hoeven (ed), (2014 SLO (nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling), Enschede) p.11

7 Bijlagen bronnen 1. Vergelijking van wetenschappelijk publicatie Cultuur in de Spiegel en Leerplankader SLO Kunstzinnige Oriëntatie: Notitie CiS versus Leerplankader SLO Kunstzinnige Oriëntatie, Nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling, (2011, Enschede) 2. Didactisch kader van Reizen in de tijd, Erfgoed Gelderland (2017, Arnhem) 3. De 10 Arnhemse erfgoedtoppers, samengesteld door Hart en Have cultuureducatie en Kunstbedrijf Arnhem Kunst & Onderwijs 4. Het belang van erfgoed. Artikel uit publicatie Waar Erfgoededucatie in Gelderland (2012, EDU ART en Gelders Erfgoed, Arnhem), p Cultureel erfgoed en hedendaagse kunst. Cultureel erfgoed en de beeldende vakken, Astrid Rass (red.), (2008, Stichting leerplanontwikkeling (SLO), Enschede) ter inzage voor aanwezigen - lesvoorbeelden in bijlage p Durf te combineren, Instrumenten en werkvormen voor samenhang binnen kunst en cultuur, (2008, Stichting leerplanontwikkeling (SLO), Enschede), definities: p Cultuur in de Spiegel in de praktijk, een leerplankader voor cultuuronderwijs, B. van Heusden, M. van der Hoeven (e.d.), (2014, SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling, Enschede) ter inzage voor aanwezigen bij KBA Kunst & Onderwijs. 8. Stappenplan Zicht op cultuuronderwijs (met Cultuur in de Spiegel als grondslag), Tirade, huis van de Kunsten, Den Helder. interessante links Website en leerlijn Cultureel erfgoed van Erfgoed Gelderland: Reizen in de tijd, Leerlijn erfgoed binnen leerplankader Kunstzinnige oriëntatie van SLO: Vensters van de Canon der Nederlanden wordt in 2017 vernieuwd: Regiocanon van Gelderland/Arnhem: Een website over samenhang binnen het domein Kunst en cultuur in de onderbouw VO. Met een compleet assortiment aan instrumenten, werkvormen, voorbeelden, maar ook vele tips en links naar reeds verschenen publicaties en websites: met publicaties Tijdvakken:

8 Bijlage 1 SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling (2011)

9 Bijlage 2 Erfgoed Gelderland (2017)

10

11

12

13 Bijlage 3 Hart en Have cultuureducatie i.s.m. Kunstbedrijf Arnhem

14

15 Bijlage 4 artikel uit: Waar, Erfgoededucatie in Gelderland Edu-art (2012)

16

17

18

19 Bijlage 5 lesvoorbeelden uit: Cultureel erfgoed en hedendaagse kunst SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling (2008)

20

21

22

23

24

25

26

27

28 Bijlage 6 Definities uit: Durf te combineren, Instrumenten en werkvormen voor samenhang binnen kunst en cultuur SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling (2008)

29

30

31 Bijlage 7 Cultuur in de Spiegel in de praktijk, een leerplankader voor cultuuronderwijs SLO nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling (2014) ter inzage bij KBA of

32 Bijlage 8 Tirade, Huis van de kunsten, Den Helder

33