DATUM TEAM 14-12.2012 Programma Noord CORRESPONDENTIENUMMER BIJLAGEN RAADSCOMMISSIE 1 Stadsontwikkeling ONDERWERP RAADSVOORSTEL Het antwoord van de sphinx Ambitiedocument herijking programma Belvédère STELLER Wim Meys/350 4383 wim.meys@maastricht.nl AAN DE GEMEENTERAAD, 1. Samenvatting Op 24 januari 2012 heeft de raad besloten zelf de herijking van de kaders voor de gebiedsontwikkeling van Belvédère te sturen op basis van een inhoudelijke en financiële analyse. In een interactief proces met de commissie stadsontwikkeling heeft die analyse in het afgelopen jaar plaatsgevonden. Herijking van de kaders is nodig omdat de effecten van reeds genomen besluiten vertaald moeten worden zoals de stedelijke programmering, het Ruimtelijk Mobiliteitspakket Maastricht Noord, de locatiekeuze voor de perifere detailhandel, de aanpak van Timmerfabriek, de tracering van de tramlijn Vlaanderen met een voorkeurshalte in de Boschstraat, concrete initiatieven zoals een poppodium, huisvesting van filmtheaters maar ook van voorstellen rondom het Eiffelgebouw. De oriëntatie van de commissie heeft er toe geleid dat de ambities voor deze, aanvankelijk zeer grote gebiedsontwikkeling van zo n 280 hectare, zijn bijgesteld voor de verschillende onderdelen met uitzicht op een realistisch streefbeeld en investeringsagenda. We stellen voor dat de raad zich eerst over het ambitiedocument uitspreekt waarna wij zorgen voor de voorbereiding en uitvoering van de verschillende plandelen respectievelijk de vertaling in projecten vast te leggen in een uitvoeringsprogramma. Het voorliggend raadsstuk voorziet in de vaststelling van het ambitiedocument Het antwoord van de Sphinx: ambitiedocument herijking programma Belvédère. 2. Beslispunten Het ambitiedocument met betrekking tot de herijking van het programma Belvédère onder de titel Het antwoord van de Sphinx, ambitiedocument herijking programma Belvédère vast te stellen. 3. Aanleiding Op 24 januari 2012 heeft de gemeenteraad besloten zelf de herijking van de kaders van Belvédère actief te sturen op basis van een financiële en inhoudelijke analyse. Via de commissie Stadsontwikkeling heeft de raad, ter voorbereiding van de herijking van de kaders voor het gebied Belvédère (binnen de singels) zich georiënteerd op de opgaven. Allereerst door zelf het gebied te verkennen, op de tweede plaats door een oriëntatie op een vergelijkbare opgave in een andere stad (Eindhoven/Strijp-S), op de derde plaats door vanuit verschillende invalshoeken de opgaven te 1 van 12
benaderen (regionaal economisch, vanuit de huidige gebruikers, vanuit de Placemaking -gedachte, vanuit de stedenbouwkundige transformatie) en tenslotte door via sfeerbeelden de ambitie vast te leggen en de bestuurlijke verbindingen tussen de gemeenteraad als steller van de kaders en het college van B&W als uitvoerder van de kaders te benoemen. Het voorliggende ambitiedocument is het resultaat van dit doorlopen proces waarbij met externe hulp van Govert Derix de uiteindelijke teksten zijn geformuleerd. De vaststelling van het document zien wij tevens als de uitnodiging aan initiatiefnemers om met een nieuw elan te gaan werken aan de opdracht om de ambities van de raad waar te maken. 4. Relatie met bestaand beleid In de analyse van het gebied wordt nauw aangesloten bij de gebiedsbeschrijving uit de Structuurvisie 2030, hoofdstuk 7, blz 40, te weten een dynamisch gebied met publiekstrekkers door herontwikkeling van de fabrieken van de Sphinx, de benoeming van het Bassin als culturele hart, door het creëren van een kralensnoer tussen de locatie Bosscherveld Perifere Detailhandelsvestigingen (PDV), Grootschalige Detailhandelsvestigingen (GDV) op het Sphinxterrein en de Maastrichtse binnenstad. Het gebied behoort tot de topprioriteiten van onze stad. Voorts heeft de raad zich uitgesproken voor een nieuwe vorm van stadsontwikkeling in de meest brede zin met als kernbegrippen herbestemming, tijdelijkheid, flexibiliteit, participatie en cocreatie. Randvoorwaardelijk in dit sfeerbeeld is de verlegging van het Noorderbrugtracé waarvoor de raad op 26 juni 2012 het bestemmingsplan heeft vastgesteld, alsmede de aanleg van de Bosscherlaan. De aanleg van deze laan wordt ruimtelijk vastgelegd in het bestemmingsplan Bosscherveld dat in voorbereiding is genomen en binnenkort ter visie wordt gelegd. En voorts de aanleg van de tramlijn met Vlaanderen waardoor de Euregionale ontsluiting verbetert. De raad heeft daartoe op 18 december jl. een besluit genomen. Naast de structuurvisie Maastricht 2030 is aangesloten bij het gedachtegoed van de in voorbereiding zijnde economische visie Made in Maastricht met betrekking tot het versterken van het vestigingsklimaat in Maastricht en Euregio. Ook in het actieprogramma Zuid-Limburg (Kompas) van de drie steden en de provincie is grote waarde toegekend aan het Belvédèregebied als het stedelijk gebied in de Euregio, waarvan de transformatie opgave mede in het teken staat van de verdere ontwikkeling van het realiseren van een nieuwe stedelijkheid passend in de ontwikkeling van de kenniseconomie. Provinciale Staten van Limburg rekenen het tot één van de structuurversterkende projecten. Tenslotte speelt de ontwikkeling van het gebied een voorbeeldrol ten aanzien van het ontwikkelen van nieuwe vormen van stedelijkheid in het bidbook van de kandidaatstelling van Maastricht tot culturele hoofdstad van Europa 2018. In het ambitiedocument wordt hieraan een eerste uitwerking gegeven. 2 van 12
5. Gewenst beleid en mogelijke opties De raad is tijdens het herijkingsproces ervan doordrongen dat de manier waarop de transformatie opgave wordt uitgevoerd, is veranderd. Zowel de programmatische behoefte van de stad als de beperkte financiële mogelijkheden dwingen tot een andere aanpak van de gebiedsontwikkeling: meer kleinschalig, herbestemming, flexibel en tijdelijk gebruik, gaan een meer voorname rol spelen. Tegelijkertijd zal de raad een perspectief moeten bieden op, met name de herbestemming van grote monumenten in het gebied, de Eiffel in het bijzonder, wil de verdere ontwikkeling van het gebied van de grond komen. Over deze ambitie is lang in commissieverband met elkaar gesproken, ondersteund door inleidingen van deskundigen en de excursie naar een verwant gebied met een soortgelijke opgave, te weten Strijp S te Eindhoven. Het uiteindelijke resultaat, vastgelegd in bijgaand document Het antwoord van de Sphinx met als subtitel Ambitiedocument herijking programma Belvédère kan de commissie als ook ons college van harte onderschrijven en met een positief advies aan de raad voor leggen. Hierna nemen we steeds de samenvatting van de hoofdstukken uit het ambitiedocument over en voorzien we elk hoofdpunt voor zover aan de orde van informatie over de stand van zaken. Dit begint met hoofdpunt II. II. Raamwerk voor een levendige toekomst Met de aanpassing van de Noorderbrug en de verplaatsing van de westelijke aanlanding (investering 125 miljoen) en de realisatie van de tramverbinding Maastricht-Hasselt (300 miljoen) ontstaat het unieke raamwerk om werk te maken van de herijking van programma Belvédère. Het bestemmingsplan Noorderbrug vastgesteld op 26 juni 2012 voorziet in het verleggen van de westelijke aanlanding van de Noorderbrug, de aanleg van een nieuwe verbindingsweg in noordelijke richting (richting België) en de aanpassing van de kruising op de oostoever Willem Alexanderweg/Viaductweg. Daarnaast maakt het plan mogelijk de vestiging van Perifere Detailhandeling (PDV) in het gebied Belvédère. De aanlanding van de Noorderbrug is voorts aan de orde in de vergadering januari aanstaande m.b.t. het vastleggen van de uitgangspunten voor het ontwerp en de ruimtelijke inpassing na een inspraakproces in het afgelopen najaar. III. In de raadsvergadering van december 2012 is het projectbesluit van de tram aan de orde. In het eerste kwartaal van 2013 wordt de halte Belvédère uitgewerkt. Bosscherveld: made in Maastricht Maastricht mag zich gelukkig prijzen dat het nog volop beschikt over maakindustrie: reden om Bosscherveld te koesteren en opnieuw te ontwikkelen. Het nieuwe elan in dit oudste industriegebied van Maastricht wordt ook door de ondernemers zo gevoeld. Ze willen weer investeren in hun Bosscherveld en werken graag mee aan de plannen en kansen om het gebied opnieuw op de kaart te zetten. Een vliegwiel komt in beweging. Een aantal (deel)projecten kan worden vermeld: a. de start van de aanbesteding eerste fase perifere detailhandel; 3 van 12
b. sloop van Het Rondeel om o.a. plaats te maken voor te verplaatsen bedrijven; c. voorbereiding van de ontsluiting van de PDV; d. oriëntatie op mogelijkheden warmtenetwerk; e. oriëntatie op clustering van (creatieve) bedrijven uit het gebied en start ups nieuwe bedrijven in panden die vrij komen na verhuizing van Rubber Resources. IV. Frontenpark: natuurcompensatie en beleving Een prachtige combinatie van stad, natuur en geschiedenis: dat is het Frontenpark dat ontstaat door de Hoge Fronten en de Lage Fronten te verenigen tot één gebied. Aldus ontstaan bovendien de groene longen die aan de noordzijde samen met Rivierpark Maasvallei zijn te zien als tegenhanger van het Encibos en het Stadspark aan de zuidzijde van de stad. In de eerste fase wordt gestart met herstel van de vestingwerken van de Lage Fronten. Voorts wordt de discussie gevoerd over het park van de toekomst met de gebruikers. V. Belvédère binnen de singels: heldere bestemmingen De derde hoofdmoot van het herijkte programma Belvédère omvat een reeks heldere bestemmingen: de voormalige Nutsterreinen, de Timmerfabriek, t Bassin, Landbouwbelang, Sphinx Zuid (Maagdendries en Achter de Barakken) en Sphinx Noord (Eiffelgebouw). Door deze delen in samenhang in te vullen is de Maastrichtse binnenstad uit te breiden en te completeren. Voor de Nutsbedrijven zijn de bouwplannen gereed. De timmerfabriek wordt nu aangepakt. Lumiere krijgt er 6 zalen en ruimte voor filmproducties (september 2014 open).toneelgroep Maastricht krijgt er een permanente repetitievoorziening. Het Magazijngebouw gaat dienen als expositieplatform voor grote internationale tentoostellingen, mede in het licht van culturele hoofdstad 2018. Voor t Bassin zoeken we naar initiatieven om de waterrecreatieve functie te versterken. Landbouwbelang blijft gereserveerd voor een bijzondere publieksaantrekkende functie. Voor het Eiffelgebouw zijn concepten mogelijk passend in de publieksaantrekkende sfeer. In overleg met de provincie wordt casco herstel voorbereid die verschillende invullingen mogelijk maakt. De commissie heeft inmiddels kennis kunnen nemen van de eerste ideeën ontwikkeld door de Stichting Boei. Hieruit ontstaat een projecthypothese die nader in de markt getoetst wordt. Op de kop van de Boschstraat wordt de muziekgieterij geprojecteerd. Hierover zal de raad in januari 2013 a.s. een besluit nemen. VI. Eiffelgebouw: het concept van de Sphinxscharnier Huzarenstuk van het herijkte programma Belvédère is het tot nieuw leven wekken van het Eiffelgebouw. Hier moet iets komen dat de stad nog niet heeft en dat de hele regio naar een nieuw niveau kan tillen. Something completely different. Niet een voortborduren langs bekende lijnen maar een zoektocht naar nieuw ondernemerschap en innovatieve vormen van stedelijkheid. Zie de stand van zaken hierboven. De ontwikkeling van de Eiffel is noodzakelijk wil de rest van het Sphinxkwartier van de grond kunnen komen. Elke initiatiefnemer zal er zeker van 4 van 12
willen zijn wat er in dit grote monument gebeurt. Tegelijkertijd zal de zoektocht naar de invulling op termijn blijven plaatsvinden. Daarbij blijft ook in deze zoektocht de kralensnoergedachte uit de structuurvisie 2030 in de ordeningsprincipes richtinggevend. VII. Startbeeldplanning: de installatie van de Sphinxscharnier Jarenlang voerde in de gebiedsontwikkeling de zogenaamde eindbeeldplanning de boventoon. Die tijd is goeddeels voorbij. De herijking van programma Belvédère verloopt daarom op belangrijke onderdelen volgens een startbeeldplanning. VIII. De strategie wordt uitgevoerd vanuit het perspectief van gebiedsontwikkeling. Het betreft de kunst van het verbinden van functies, disciplines, belangen en geldstromen gericht op de (her)ontwikkeling en het beheer van het gebied. Tijdelijke activiteiten en tussenfuncties, wellicht gepaard gaande met tijdelijke kaders/regels, kunnen een belangrijke rol spelen bij de zoektocht naar programma s voor de ontwikkeling van het gebied. Nu al worden er ervaringen op gedaan met het tijdelijke Sphinxparkje,de herbestemming van de brandweerkazerne, mogelijk plaatsing van zonnepanelen op de Belvédèreberg, tijdelijk parkeren, tijdelijke exposities zoals Out of Storage, initiatieven van 6211, Stichting Video Masters, Fashion Clash, het Landhuis,enz. Traditioneel Leegstandsbeheer richt zich op het tegen gaan van illegaal gebruik, vernieling of verloedering.ook dit wordt nu al toegepast bijvoorbeeld bij het voormalige kantoor van Sphinx aan de Boschstraat. Bij tijdelijk gebruik gaat het om zinvol gebruik van een gebouw of terrein in een periode dat gezocht wordt naar een definitieve bestemming om toegevoegde waarde te creëren. Soms kan dat zijn door letterlijk de tussen tijd te overbruggen resp. om opbrengsten te genereren. Soms wordt het ingezet om kwartier te maken voor een gebruik dat past in een helder toekomstbeeld, maar waarbij de initiatiefnemers zich realiseren dat die toekomst niet kan worden gemaakt maar langzaam aan moet ontstaan. Via Experiment 5 van het Maastricht lab wordt nagedacht over de strategie m.b.t. tijdelijkheid als onderdeel van het leegstands- en herbestemmingsbeleid. Ook de Eiffel is daarbij een voorbeeld. Er wordt samengewerkt met het Nationaal Programma Herbestemming. Organisatie van de reis: de Sphinxscharnier als toetsingskader Vanaf een pril begin speelde de commissie Stadsontwikkeling een actieve rol in de planvorming en het scherp krijgen van het startbeeld (uniek in de geschiedenis van de Maastrichtse gemeenteraad). Doel is dat in een zwaan-kleef-aanproces steeds meer partners aansluiten. Binnen het College van B&W vervult de wethouder Stadsontwikkeling een coördinerende rol. Ook binnen het College van GS van Limburg is een coördinerend portefeuillehouder aangewezen. Regelmatig vindt afstemming onderling plaats, ook op directieniveau. In veel projecten schuilt immers een gezamenlijk belang. Door gezamenlijk optreden naar de buitenkant wordt geprobeerd partijen in beweging te krijgen. Ambtelijk wordt de wethouder daarin gefaciliteerd vanuit de gebiedsorganisatie die voor afstemming van de lijn- en projectorganisatie zorgt incl. de raakvlakken met de andere grote opdrachten als culturele hoofdstad, de A2, de wijkaanpak, de revitalisering van 5 van 12
Beatrixhaven, Maastricht Bereikbaar, Albertknoop, Lanaken, Lanakerveld, centrummanagement in casu de aanloopstraten. Voor de oorspronkelijk gebiedsontwikkeling is een Wijkontwikkelingsmaatschappij in het leven geroepen en een gemeenschappelijke grondexploitatie. De komende periode zal de organisatie meer toegesneden worden op de ontwikkeling resp. de realisatie van projecten (Noorderbrugtracé, Tram Vlaanderen, Duurzame Energiecentrale resp. het warmtenetwerk) en op de deelgebieden. Hier worden (deel) grondexploitaties op toegesneden, te weten het Sphinxkwartier ( met deelprojecten zoals de Eiffel, Timmerfabriek, muziekgieterij,landbouwbelang, Sphinx Zuid en Nutsbedrijven), Frontenpark, en Bosscherveld (aanleg wegen, PDV, verplaatsen van bedrijven, participatie met LIOF/LHB vormgeven). De W.O.M. zien we als een vehikel om ons hierbij ten dienste te zijn. Toetsing aan de recent vastgestelde governance afspraken spreekt uiteraard van zelf. We zullen ons bij deze doorvertaling voorzien van een second opinion naast de gebruikelijke toetsing door de accountant. Tenslotte is er een organisatie nodig voor tijdelijk beheer en exploitatie. 6 van 12
6. Duurzaamheid en gezondheid Set van waarden en betekenis Belvédère binnen de Singels in het kader van een duurzame ontwikkeling. Betekenis Opbrengst / placemaking Duiding geschiedenis (archeologie, vestingsdeel, vroege 19 e eeuwse industrialisatie. Zichtbare tijdslagen, met name door gehandhaafde gebouwen, vestingswerken, waterwerken. Biografie van de plek met name het voelbare verleden nodigt uit om vrij te denken. Waarden intern: Innovatie & cocreatie:door combinatie van ambachtelijkheid en artisticiteit (culturele carrières) Inspiratie & creativiteit: nieuwe concepten die nieuwe economische waarden creëren Ontmoeting & netwerken: ruimte voor ondernemende lieden die opereren in netwerkachtige verbanden en cross overs. Nieuw: Gebruikers Bezoekers Ondernemers Vrijwilligers Bewoners Waarden extern: Duurzaam hergebruik van monumenten/nieuwe werklandschappen. Ruimtelijke kwaliteit door contrasten in het gebied te benutten. Openbare ruimte met name vestingwerken wordt toegevoegd na verlegging Noorderbrugtracé. Economische ontwikkeling en productinnovatie van bedrijven Imago & symboolfunctie, nieuwe spot van stedelijke transformatie wordt gefaciliteerd. Unique selling point is ligging ten opzichte van binnenstad. Vestigingsklimaat verbeterd door investeringen in het raamwerk van cultureel erfgoed, natuur en infrastructuur. 7 van 12
7. Personeel Nadat de raad over dit ambitiedocument een standpunt heeft ingenomen, zullen B&W de ambities omzetten naar een uitvoeringsplanning voor de verschillende onderdelen. Voor zover dit personele gevolgen heeft, zullen we daarvoor via de gebruikelijke Planning&Control momenten inzicht in geven. De W.O.M. blijven we beschouwen als uitvoeringsvehikel om het beleid van de raad uit te voeren. 8. Informatie en automatisering N.v.t. 9. (Duurzame) aanbestedingen Bij de verschillende onderdelen zijn bij de uitwerking in de daadwerkelijke projecten aanbestedingen aan de orde. Het eerste grote project zal zijn de aanpak van het Noorderbrugtracé. Na vaststelling van de nota in januari a.s. waarbij de ontwerpuitgangspunten op basis van inspraak zullen worden vastgelegd door de raad zullen we de aanbesteding voorbereiden. Ook voor het Eiffelgebouw zullen de raad in 2013 nog voorstellen bereiken. 10. IBOR beheersparagraaf N.v.t. 11. Financiën Deze andere vorm van stadsontwikkeling vraagt ook een andere wijze van sturing, zoals: - consequenter redeneren vanuit de eindgebruiker; - andere vormen van publiek private samenwerking over veel kleine gebieden/opgaven; - ruimte voor maatschappelijke initiatieven; - zoeken naar hefbomen en katalysatoren met een groot effect; - de gebiedsgerichte aanpak die leidend is voor de bestuurlijke en ambtelijke werkwijze. Gegeven dit ambitiedocument stellen we voor dat de raad eerst een discussie voert over het document. Vervolgens zullen we de ambities doorvertalen. Hierbij stellen we voor dat de huidige grondexploitatie voor het totale Belvédèregebied gesplitst wordt in 3 exploitatiegebieden, te weten Bosscherveld, Frontenpark en Sphinxkwartier. Het College van B&W zal dit verder uitwerken. Hierdoor kunnen we de sturing op de afzonderlijke delen beter regelen ten aanzien van de eigen dynamiek van de vraagstukken, tijdelijk beheer in de verschillende deelgebieden, het aantrekken van mogelijke partners en contributanten toegespitst op de opgave. 8 van 12
Voorts geeft dit voordelen in de verschillende grexen omdat per onderdeel de knoppen van de grondexploitatie verschillend kunnen zijn, evenals de risico s per deelopgave. Kortom het speelveld wordt helder verdeeld. 12. Voorstel Het ambitiedocument met betrekking tot de herijking van het programma Belvédère onder de titel Ambitiedocument herijking programma Belvédère: het antwoord van de Sphinx. vast te stellen. 13. Vervolg / Planning Uitwerking van ambitiedocument in een uitvoeringsprogramma; dit zal na vaststelling verder zoveel als mogelijk geïntegreerd worden in de gebruikelijke Planning&Control cyclus. Burgemeester en Wethouders van Maastricht, De Secretaris, De Burgemeester, P.J. Buijtels. O. Hoes. 9 van 12
14. Communicatie richting raad Voorgesteld wordt na vaststelling van het ambitiedocument naast de 2 planning&control momenten tenminste 2 maal per jaar met de Commissie Stadsontwikkeling van de actualiteit en de voortgang van projecten te bespreken. 10 van 12
1 DE RAAD DER GEMEENTE MAASTRICHT, gezien het voorstel van Burgemeester en Wethouders d.d. Fout! Verwijzingsbron niet gevonden., team, no. ; gehoord de commissie Stadsontwikkeling BESLUIT: Het ambitiedocument met betrekking tot de herijking van het programma Belvédère onder de titel Het antwoord van de Sphinx, ambitiedocument herijking programma Belvédère vast te stellen. Aldus besloten door de raad der gemeente Maastricht in zijn openbare vergadering van januari 2013. De Griffier, De Voorzitter, Raadsbesluit 11 van 12
1 15. Communicatie richting college. N.v.t. Raadsbesluit 12 van 12