Stadiëring en interepisodisch functioneren bij Bipolaire Stoornissen

Stadiëring en interepisodisch functioneren bij Bipolaire Stoornissen Ralph Kupka hoogleraar Bipolaire Stoornissen VU Medisch Centrum Academische Zorglijn Bipolair, GGZinGeest Altrecht Bipolair Stabiel en.. dan? Deventer, 2 november 2017

Potentiele belangenverstrengeling R.W. Kupka (november 2017) Ik had in de afgelopen 5 jaar geen financiële relaties met farmaceutische bedrijven. Ik heb in de afgelopen 5 jaar honoraria of royalties ontvangen van De Tijdstroom, UpToDate, Prelum, Benecke, Lemion, Trimbos Instituut en NVvP. Ik was voorzitter van de Multidisciplinaire Richtlijncommissie Bipolaire Stoornissen. Ik ben voorzitter van de Werkgroep Zorgstandaard Bipolaire Stoornissen.

Stadiëring en interepisodisch functioneren bij Bipolaire Stoornissen Inleiding De modellen van Berk, Kapczinski, Duffy Interepisodisch functioneren Conclusies

2015 2014

models for staging of bipolar disorder Long-term staging of bipolar disorder (Berk et al, Bipolar Disorders, 2007; 9: 671-678) Berk et al, 2007 Focus on episode recurrence at risk Stage 0 pro dro mal 1a/b First episode 2 Age of onset recurrent bipolar 3a 3b 3c chronic/ resistant 4 (Berk et al, Bipolar Disorders, 2007; 9: 671-678) Kapczinski et al, 2009 Focus on functional impairment and later stages Duffy, 2014 Focus on prodromes and early stages

models for staging of bipolar disorder Long-term staging of bipolar disorder (Berk et al, Bipolar Disorders, 2007; 9: 671-678) Berk et al, 2007 Focus on episode recurrence at risk Stage 0 pro dro mal 1a/b First episode 2 Age of onset recurrent bipolar 3a 3b 3c chronic/ resistant 4 (Berk et al, Bipolar Disorders, 2007; 9: 671-678) Duffy, 2014 Focus on prodromes and early stages Kapczinski et al, 2009 Focus on functional impairment and later stages

models for staging of bipolar disorder (I) Berk (2007): focus on episode recurrence

models for staging of bipolar disorder (I) Long-term staging Berk (2007) of bipolar disorder (Berk et al, Bipolar Disorders, 2007; 9: 671-678) at risk Stage 0 pro dro mal 1a/b First episode 2 recurrent bipolar chronic/ resistant 3a 3b 3c Age of onset 4 (Berk et al, Bipolar Disorders, 2007; 9: 671-678)

Long-term staging of bipolar disorder Berk s model for staging of bipolar disorder (Berk et al, Bipolar Disorders, 2007; 9: 671-678) at risk Stage 0 pro dro mal 1a/b First episode 2 recurrent bipolar chronic/ resistant 3a 3b 3c Age of onset 4 (Berk et al, Bipolar Disorders, 2007; 9: 671-678)

Age at first symptoms (N=495 BP I and BP II) (Stanley Foundation Bipolar Network) 80 70 60 Depressive symptoms first N= 267 54% Depressive and manic symptoms at same age N= 156 32% 50 40 30 20 10 0 0 10 20 30 40 50 60 Manic symptoms first N= 72 70 15% age first depressive symptoms Retrospective assessments

Long-term staging of bipolar disorder Berk s model for staging of bipolar disorder (Berk et al, Bipolar Disorders, 2007; 9: 671-678) Diagnosis: Depression Diagnosis: Bipolar at risk Stage 0 pro dro mal 1a/b First episode 2 recurrent bipolar chronic/ resistant 3a 3b 3c Age of onset 4 (Berk et al, Bipolar Disorders, 2007; 9: 671-678)

models for staging of bipolar disorder (II) Duffy (2014)

models for staging of bipolar disorder (II) Duffy (2014): focus on early stages

models for staging of bipolar disorder (III) Kapczinski (2009)

models for staging of bipolar disorder (III) Kapczinski (2009): focus on functional impairment

models for staging of bipolar disorder (III) Kapczinski (2009)

Complementary models for staging of bipolar disorder

recurrent Proposed ISBD graph for staging of bipolar disorder (based on Berk et al, Bipolar Disorders, 2007; Kapczinski et al, Acta Psychiatrica Scandinavica 2014; Duffy, Can. J. Psychiatry 2014) Diagnosis Unipolar depression Diagnosis Bipolar disorder Full recovery Full recovery Inter-episodic symptoms a/o functional impairment Bipolar I Bipolar II at risk Stage 0 prodromal 1a How to deal with depression (s) as first episode(s)? 1b depression 1c? 2? Age of onset First (hypo-) mania (first mood episode) 3a recurrent bipolar 3b 3c chronic/ treatment resistant/ cycling 4

recurrent Proposal for staging of bipolar disorder (modified from Berk et al, Bipolar Disorders, 2007; 9: 671-678) Unipolar depression Diagnosis Bipolar disorder Interepisodic impairment Full recovery (Rapid) cycling Bipolar I Bipolar II XXX at risk Stage 0 1a 1b prodromal 1c 1d (hypo-) mania 2 a-d recurrent bipolar chronic/ resistant/ cycling 3a 3b 3c Age of onset 4 Kupka & Hillegers, Tijdschrift voor Psychiatrie, 2012 (further modified 2015/2016)

Voorbeelden van beloop bipolaire stoornis (1 jaar)

Voorbeelden van beloop bipolaire stoornis (5 jaar) NIMH-LifeCharts from the Stanley Foundation Bipolar Network

Syndromale en symptomatische remissie Subsydromaal Sydromaal Depressieve klachten Depressieve episode Sydromale remissie Symptomatische remissie

Remissie in DSM-5 termen Gedeeltelijk in remissie niet voldaan aan alle criteria 2 maanden Volledig in remissie gedurende 2 maanden geen belangrijke verschijnselen of klachten Subsydromaal Herstel Sydromaal Symptomatische remissie Syndromale remissie

Symptomatisch en functioneel herstel Syndromaal herstel Symptomatisch herstel Functioneel herstel > maanden Subsydromaal Sydromaal Sydromale remissie Symptomatische remissie Functionele beperkingen

Symptomatisch en functioneel herstel 1 jaar na manische episode (n=134): 48% syndromaal herstel 26% symptomatisch herstel 24 % functioneel herstel Keck et al Am J Psychiatry 1998

Symptomatisch en functioneel herstel Slecht functioneel herstel is geassocieerd met: Depressieve en psychotische verschijnselen Vroeg begin van de stoornis, meer opnames Comorbide alcohol- en drugsgebruik Slecht premorbide functioneren, alleenstaand, weinig sociale steun Lage sociaal-economische status, niet zelfstandig wonen Mannelijk geslacht Huxley & Baldessarini Bipolar Disorders 2007

depressie 6 12 > maanden na remissie eenmalige depressie recidiverende depressie bipolaire depressie gezonde controles (n=530)

Subsyndromale symptomen en recidief Herstel Subsydromaal Sydromaal Sydromale remissie Symptomatische remissie Subsydromale depressie Recidief depressie

Fasering Herstel

intensiteit van zorg Grondplan van de behandeling van bipolaire stoornissen diagnostiek ondersteunende behandeling & zelfmanagement farmacotherapie psychoeducatie psychotherapie op indicatie functionele beperkingen Depressie acute behandeling voortgezette behandeling onderhouds behandeling WEKEN 2 MAANDEN JAREN

Richtlijnen, Zorgstandaarden en generieke Modules

Stadiëringsmodellen bij Bipolaire Stoornissen conclusies Bipolaire stoornissen hebben een heterogeen longitudinaal beloop en beginnen veelal met een depressie Stadiëringsmodellen gaan uit van de ontwikkeling van de stoornis op basis van onderliggende neurobiologische veranderingen ( neuroprogression ) Bij gebrek aan biomarkers zijn deze modellen vooral gebaseerd op klinische beschrijvingen van episoden en interepisodisch functioneren Stadiering moet in de toekomst helpen bij de keuze van interventie en het doen van prognostische uitspraken in vroege stadia

Interepisodisch functioneren bij Bipolaire Stoornissen conclusies Er moet onderscheid gemaakt worden tussen symptomatisch, functioneel, maatschappelijk en persoonlijk herstel Onvolledig herstel predisponeert voor recidief Hersteldoelen moeten realistisch en haalbaar zijn Stelling: behandeling in de GGZ richt zich met name op symptomatisch en functioneel herstel, en impliciet of expliciet ook op persoonlijk herstel; bij maatschappelijk herstel zijn vooral andere instanties betrokken

Dank voor uw aandacht