De Bepaling van de Heilige Richting in de Islam
|
|
- Hidde de Smedt
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 De Bepaling van de Heilige Richting in de Islam Singapore Teheran Je eigen woonplaats Verbindt elke plaats door middel van een rechte lijn met Mekka en meet de kompasrichting naar Mekka ten opzichte van het noorden of maak gebruik van de volgende diagram. Inleiding Vijf keer per dag wenden meer dan een miljard moslims over de hele wereld hun gezicht naar Mekka als zij hun dagelijkse gebedsrituelen verrichten. De kompasrichting naar Mekka (Arabisch qibla), de heilige richting van de Islam, is dus van het grootste belang voor elke moslim (Koran, soera 2: ). De bepaling van de gebedsrichting naar Mekka is in het verleden intensief bestudeerd door vele islamitische wiskundigen, aardrijkskundigen en sterrenkundigen. Reeds in het begin van de 9 de eeuw werden al wiskundige oplossingen ontwikkeld die gebaseerd waren op boldriehoeksmeetkunde en de geografische kennis van die tijd. De meest toegepaste methode was gebaseerd op de bepaling van de grootcirkel (of boog met de kortste afstand) tussen de waarnemer en de Ka ba in Mekka en haar hoek met de meridiaan. Uitvoerige tabellen werden berekend voor elke lengte- en breedtegraad van de toen bekende wereld en ook werden speciale lijnen aangebracht op astrolabes, kwadranten en zonnewijzers die het uur van dag aangaven waarop de zon precies in de gebedrichting naar Mekka lag. In deze workshop zullen we voor verschillende plaatsen op aarde de gebedsrichting naar Mekka volgens drie methodes bepalen: eerst volgens een benaderde methode en daarna volgens twee exakte methodes. De Exacte Methode Alhoewel de projectie van Mercator veel praktische toepassingen kent, geeft het geen juiste weergave van de aarde want deze is bolvormig van gedaante en niet plat. Verder zijn rechte lijnen op een dergelijke kaart geen grootcirkels (of lijnen met de kortste afstand) maar lijnen met een constante kompasrichting (loxodromen). Om de juiste kompasrichting naar Mekka (volgens een grootcirkel) te bepalen moet de bolvorm van aarde in acht genomen worden. Een Benaderde Methode Bij deze workshop is een kaart van de aarde gevoegd die volgens de projectie van Mercator is getekend, een kaartprojectie die vaak gebruikt wordt om de geografische of staatkundige verdeling van de wereld weer te geven. Markeer op deze kaart de posities van de volgende steden: Caïro Istanboel Kaapstad Londen Los Angeles Paramaribo Rabat Met behulp van de boldriehoeksmeetkunde kan bewezen worden dat de juiste waarde voor de kompasrichting naar Mekka door de volgende formule wordt gegeven: tan q = sin(λ M λ) cos φ tan φ M sin φ cos(λ M λ)
2 waar (λ, φ) de lengte- en breedtegraad van je eigen plaats is, en (λ M, φ M = 39.83, ) de lengte- en breedtegraad van de Ka ba aangeven. De kompasrichting q wordt hier vanaf het noorden gerekend met de wijzers van de klok mee. Online software en apps in smartphones voor het vinden van de gebedsrichting naar Mekka is meestal ook op deze formule gebaseerd. Bepaal nu met behulp van een opblaasbare aardbol en een koordje de gebedsrichting naar Mekka voor de volgende plaatsen: Caïro Istanboel Kaapstad Londen Los Angeles Paramaribo Rabat Singapore Teheran Je eigen woonplaats Een Vernuftig Instrument om de Gebedsrichting Exact te Bepalen In het recent verleden zijn enkele fraai vervaardigde messing instrumenten opgedoken, die in de 17/18 de eeuw in Perzië zijn gemaakt, waarmee de juiste kompasrichting naar Mekka op een hele simpele manier kan worden afgelezen. Deze instrumenten gebruiken een speciale retroazimutale projectie van de aarde met Mekka als middelpunt waarbij de lengtegraden als vertikale lijnen en de breedtegraden als segmenten van een ellips zijn getekend. Bepaal nu opnieuw met behulp van een moderne reconstructie van dit instrument die bij deze workshop is geleverd de gebedsrichting naar Mekka voor de volgende plaatsen: Caïro Istanboel Kaapstad Londen Los Angeles Paramaribo Rabat Singapore Teheran Je eigen woonplaats Bibliografie J. Lennart Berggren, Episodes in the Mathematics of Medieval Islam (New York [etc.]: Springer-Verlag, 1986), pp Jan P. Hogendijk, Middeleeuws islamitische methoden voor het vinden van de richting van Mekka, Nieuwe Wiskrant, 12 (1993), nr. 4, David A. King, World-Maps for Finding the Direction and Distance to Mecca: Innovation and Tradition in Islamic Science (Leiden: Brill, 1999). Elly Dekker, Cartographic Grids from Iran: An Early Version of the Retro-Azimuthal Orthographic Projection?, The Cartographic Journal, 37 (2000), Jan P. Hogendijk, Het mysterie van de Mekkawijzers van Isfahan, Nieuwe Wiskrant, 22 (2002), nr. 2, Glen Van Brummelen, Heavenly Mathematics: The Forgotten Art of Spherical Trigonometry (Princeton: Princeton University Press, 2013), pp qibla.htm. Rob van Gent Departement Wiskunde Universiteit Utrecht
3 *
4
5 *
6
7 *
8
Sterrenkunde en wiskunde van : interacties.
Sterrenkunde en wiskunde van 1570-1700: interacties. De hemelsfeer 1 Al in de oudheid werden de bewegingen van zon, maan, planeten en sterren beschreven tegen de achtergrond van de hemelsfeer. Dit is een
Nadere informatieIn 1989 duikt het instrument dat de omslag van deze wiskrant siert op in Londen. Waarschijnlijk drie eeuwen geleden vervaardigd in Iran. Maar waar kom
In 1989 duikt het instrument dat de omslag van deze wiskrant siert op in Londen. Waarschijnlijk drie eeuwen geleden vervaardigd in Iran. Maar waar komt het idee vandaan? En moet de visie over de oorspronkelijkheid
Nadere informatieWORKSHOP BOLDRIEHOEKSMETING
WORKSHOP BOLDRIEHOEKSMETING VERBETERING WERKBUNDEL Project wiskunde en cultuur 2015 NWD 2016 Docenten: Michel Roelens & Christine Swinnen Anne Nagels (wiskunde - biologie) Stien Loyens (wiskunde - biologie)
Nadere informatieHet mysterie van de Mekkawijzers van Isfahan
In 1989 duikt het instrument dat de omslag van deze wiskrant siert op in Londen. aarschijnlijk drie eeuwen geleden vervaardigd in Iran. aar waar komt het idee vandaan? En moet de visie over de oorspronkelijkheid
Nadere informatieBoldriehoeken op een wereldkaart. 1. Op zoek naar de kortste afstand
Boldriehoeken op een wereldkaart 1. Op zoek naar de kortste afstand Een boldriehoek op een wereldbol kun je je makkelijk inbeelden. Je kiest drie steden, en op het aardoppervlak en je verbindt ze met drie
Nadere informatieMiddelbare tijd zonnewijzer met een kegelvormige schaduwwerper De wiskundige achtergrond Amsterdam, 26 juli 2006 Hendrik Hollander
Middelbare tijd zonnewijzer met een kegelvormige schaduwwerper De wiskundige achtergrond Amsterdam, 6 juli 006 Hendrik Hollander Het principe van de middelbare tijd zonnewijzer met kegelvormige schaduwwerper
Nadere informatieLessen over Cosmografie
Lessen over Cosmografie Les 1 : Geografische coördinaten Meridianen en parallellen Orthodromen of grootcirkels Geografische lengte en breedte Afstand gemeten langs meridiaan en parallel Orthodromische
Nadere informatie$ Amersfoort. Y (meters)
Wat is het Rijksdriehoeksstelsel? Het Rijksdriehoeksstelsel (verder RD genoemd) is het nationale geodetische triangulatiesysteem van Nederland. Het wordt binnen Nederland voor bijna alle geografische data
Nadere informatieHet gemak van logaritmen
Het gemak van logaritmen Steven Wepster Departement Wiskunde Universiteit Utrecht 27 februari 2019 Outline Workshop Waarom is x 1 dt t = log x Astronomische berekeningen I Eind 16e eeuw: Veel rekenwerk
Nadere informatie5 Bolmeetkunde. 5.1 Inleiding. 5.2 Grondbegrippen
5 Bolmeetkunde 5.1 Inleiding Dit hoofdstuk heeft de vorm van een doe-het-zelf cursus bolmeetkunde. In het begin ligt de nadruk op het afleiden van de formules, later ook op het gebruik ervan. Als bijlage
Nadere informatie2 Kromming van een geparametriseerde kromme in het vlak. Veronderstel dat een kromme in het vlak gegeven is door een parametervoorstelling
TU/e technische universiteit eindhoven Kromming Extra leerstof bij het vak Wiskunde voor Bouwkunde (DB00) 1 Inleiding De begrippen kromming en kromtestraal worden in het boek Calculus behandeld in hoofdstuk
Nadere informatieHet astrolabium. Een workshop Arabische wiskunde op de Dag van de Wiskunde 1 ste en 2 de graad te Kortrijk op 26 november 2005
Het astrolabium Een workshop Arabische wiskunde op de Dag van de Wiskunde 1 ste en 2 de graad te Kortrijk op 26 november 2005 Deze workshop werd eerder gegeven in het kader van de projectdag Omleiding
Nadere informatiewiskunde B pilot vwo 2017-II
wiskunde B pilot vwo 017-II Formules Goniometrie sin( tu) sin( t)cos( u) cos( t)sin( u) sin( tu) sin( t)cos( u) cos( t)sin( u) cos( tu) cos( t)cos( u) sin( t)sin( u) cos( tu) cos( t)cos( u) sin( t)sin(
Nadere informatieNieuwe Steeg KG Herwijnen Projecties
Nieuwe Steeg 74 4171 KG Herwijnen 06-20614572 willemijn@geofort.nl Projecties Projecties Hoe maak je een sinaasappel plat? Je kunt de schil opensnijden of proberen de sinaasappel plat te stampen, maar
Nadere informatieEerste- en derdegraadsfunctie
Eerste- en derdegraadsfunctie e functies f en g zijn gegeven door f( x) ( x )( x ) en gx ( ) x. e grafieken van f en g snijden beide de y-as in het punt (0, ) en de x-as in het punt (, 0). e grafiek van
Nadere informatieNiet-euclidische meetkunde. Les 3 Meetkunde op de bol
Niet-euclidische meetkunde Les 3 Meetkunde op de bol (Deze les sluit aan bij de paragrafen 2.1 en 2.2 van de tekst Niet-Euclidische meetkunde van de Wageningse Methode) Kun je het vijfde postulaat afleiden
Nadere informatieBIFILAIRE ZONNEWIJZER
BIFILAIRE ZONNEWIJZER Inleiding door Fer J. de Vries De bifilaire zonnewijzer in horizontale uitvoering is in 1923 bedacht door Hugo Michnik, Duitsland. Zijn idee is het eerste echt nieuwe zonnewijzertype
Nadere informatieExamen VWO. wiskunde B (pilot) tijdvak 2 woensdag 21 juni uur
Eamen VW 017 tijdvak woensdag 1 juni 13.30-16.30 uur wiskunde B (pilot) Dit eamen bestaat uit 17 vragen. Voor dit eamen zijn maimaal 74 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten met
Nadere informatievwo wiskunde b Baanversnelling de Wageningse Methode
1 1 vwo wiskunde b Baanversnelling de Wageningse Methode 1 1 2 2 Copyright 2018 Stichting de Wageningse Methode Auteurs Leon van den Broek, Ton Geurtz, Maris van Haandel, Erik van Haren, Dolf van den Hombergh,
Nadere informatieTen noorden van de evenaar ligt het noordelijk halfrond. Ten zuiden daarvan het zuidelijk halfrond.
Rekenen aan de aarde Introductie Bij het vak aardrijkskunde wordt de aarde bestudeerd. De aarde is een bol. Om te bepalen waar je je op deze bol bevindt zijn denkbeeldige lijnen over de aarde getrokken,
Nadere informatieHenrik Bastijns en Joachim Nelis 22-4-2014
HEILIGE DRIEVULDIGHEIDSCOLLEGE Onderzoeksopdracht Stelling van Ptolemaeus Henrik Bastijns en Joachim Nelis 22-4-2014 Inhoudstafel Historische achtergrond Bewijs van de stelling van Ptolemaeus Toepassingen
Nadere informatieEEN UNIFORME METHODE OM VLAKKE ZONNEWIJZERS TE BEREKENEN
EEN UNIFORME METHODE OM VLAKKE ZONNEWIJZERS TE BEREKENEN toepasbaar over de gehele wereld door fer j. de vries, eindhoven voorbeeld van zonnewijzers op een dodecaëder datum: Oktober 2002 Last Modified
Nadere informatieERATOSTHENES EXPERIMENT LEERKRACHTENHANDLEIDING
ERATOSTHENES EXPERIMENT LEERKRACHTENHANDLEIDING INLEIDING Reeds in de derde eeuw voor Christus bepaalde de Griek Eratosthenes de omtrek van de aarde, zonder Egypte te verlaten. Zijn schatting werd voor
Nadere informatie6. Toon aan dat voor alle 2]0; ß [ geldt dat sin <<tan Onderstel dat de functie f afleidbaar in ]a; +1[ is en dat Toon aan dat!+1 f ) = A.!+1 f
Afleiden en primitiveren Oefeningen Wiskundige Analyse I 1. Toon aan dat de functie f gedefinieerd op [ß; 3ß 2 ] door 1 p 1 + sin2 ) een inverse ffi bezit. Wat kan men besluiten omtrent de monotoniteit,
Nadere informatieN 56. JACQUES NÈVE Uurwerkmaker - Horloger d Art LITHERLAND, DAVIES & Co Liverpool
N 56 JACQUES NÈVE Uurwerkmaker - Horloger d Art + 32 477 27 19 08 - jneve@horloger.net - www.horloger.net LITHERLAND, DAVIES & Co Liverpool MARINECHRONOMETER Omstreeks 1830 Met looptijd van twee dagen
Nadere informatieExamen havo wiskunde B 2016-I (oefenexamen)
Examen havo wiskunde B 06-I (oefenexamen) De rechte van Euler Gegeven is cirkel c met middelpunt (, ) p Stel een vergelijking op van c. De punten B(, 0) en ( 4, 0) M die door het punt A( 0, 4) C liggen
Nadere informatieEindexamen wiskunde B1-2 vwo 2004-II
Voedselbehoefte In een zeker gebied wordt een grote toename van de bevolking voorzien. Om de daarmee gepaard gaande problemen het hoofd te kunnen bieden, heeft men een schatting nodig van de grootte van
Nadere informatieAardrijkskunde hoofdstuk 3 paragraaf 1
Aardrijkskunde hoofdstuk 3 paragraaf 1 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Irene van Hensbergen 31 January 2014 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/48842 Dit lesmateriaal
Nadere informatieAnnet Holst en Dafne van Kuppevelt
Het astrolabium Annet Holst en Dafne van Kuppevelt 9 juli 2010 Ter gelegenheid van het Seminarium Mathematics and Islamic Art Inhoud 1. Introductie... 3 2. Introductie astrolabium... 4 3. Stereografische
Nadere informatieDefinitie van raaklijn aan cirkel: Stelling van raaklijn aan cirkel:
13.0 Voorkennis Op de cirkel liggen alle punten met een Gelijke afstand tot het middelpunt van de cirkel. Voor een punt p op de cirkel geldt d(p, M) = r Definitie van raaklijn aan cirkel: Een raaklijn
Nadere informatieP is nu het punt waarvan de x-coördinaat gelijk is aan die van het punt X en waarvan de y-coördinaat gelijk is aan AB (inclusief het teken).
Inhoud 1. Sinus-functie 1 2. Cosinus-functie 3 3. Tangens-functie 5 4. Eigenschappen 4.1. Verband tussen goniometrische verhoudingen en goniometrische functies 8 4.2. Enkele eigenschappen van de sinus-functie
Nadere informatie8.0 Voorkennis. Voorbeeld 1: Bereken het snijpunt van 3x + 2y = 6 en -2x + y = 3
8.0 Voorkennis Voorbeeld 1: Bereken het snijpunt van 3x + 2y = 6 en -2x + y = 3 2x y 3 3 3x 2 y 6 2 Het vermenigvuldigen van de vergelijkingen zorgt ervoor dat in de volgende stap de x-en tegen elkaar
Nadere informatieHipparchus, Mercator en Wiskundige Analyse
Hipparchus, Mercator en Wiskundige Analyse Herman Serras Vakgroep Wiskundige Analyse Universiteit Gent 1 Inleiding In deze bijdrage wordt, door gebruik te maken van de exponentiële functie in het complex
Nadere informatieCOORDINAATSYSTEMEN 2 Hoeken + Oorsprong, i.e 2 vaste (nul)punten + (Orthogonale) Richtingsconventie 1. EGOCENTRISCH (HORIZONTAAL) SYSTEEM
COORDINAATSYSTEMEN 2 Hoeken + Oorsprong, i.e 2 vaste (nul)punten + (Orthogonale) Richtingsconventie 1. EGOCENTRISCH (HORIZONTAAL) SYSTEEM Zenith (Nadir) Azimuth Cirkel hoogte h azimuthale lengte A bepaald
Nadere informatiewiskunde B vwo 2016-I
wiskunde vwo 06-I Formules Vlakke meetkunde Verwijzingen naar definities en stellingen die bij een bewijs mogen worden gebruikt zonder nadere toelichting. Hoeken, lijnen en afstanden: gestrekte hoek, rechte
Nadere informatieBOLDRIEHOEKSMETING. Project wiskunde en cultuur 2015 NWD Anne Nagels Stien Loyens Jolien Vranken Stef Andriessen
BOLDRIEHOEKSMETING Project wiskunde en cultuur 2015 NWD 2016 Anne Nagels Stien Loyens Jolien Vranken Stef Andriessen Docenten: Michel Roelens & Christine Swinnen CULTUUR ABUL WAFA 940 Buzhghan (huidige
Nadere informatiewiskunde B vwo 2015-II
Formules Vlakke meetkunde Verwijzingen naar definities en stellingen die bij een bewijs mogen worden gebruikt zonder nadere toelichting. Hoeken, lijnen en afstanden: gestrekte hoek, rechte hoek, overstaande
Nadere informatieOpgave 4. Opgave 5. Opgave 6. (5) a) Isoleer de variabele B uit de formule P A B P B. (6) b) Isoleer de variabele B uit de formule
EXAMEN SCHAKELCURSUS MIDDELBARE LASTECHNIEK WISKUNDE 009 Datum: 14 jan 009 Aantal opgaven: 6 Beschikbare tijd: 100 minuten De maximale score is 90 punten, vooraf 10 punten: totaal 100 punten. Aantal te
Nadere informatieEindexamen wiskunde B havo II
Eindexamen wiskunde B havo 009 - II Beoordelingsmodel Kaas maximumscore De oppervlakte van de rechthoek is 0 0 = 00 (cm ) De oppervlakte van de twee halve cirkels is samen π 5 ( 79)(cm ) De oppervlakte
Nadere informatieEindexamen havo wiskunde B pilot II
Eindexamen havo wiskunde B pilot 0 - II Het gewicht van een paard maximumscore 4 Een keuze van (bijvoorbeeld) een lengte van 0 (cm) voor het kleinste paard (en dus een lengte van 80 (cm) voor het grootste
Nadere informatieZonnevlekken en breedtegraadsnelheden
Zonnevlekken en breedtegraadsnelheden Samenvatting (abstract) Aan de hand van observaties van zonnevlekken de verschillende rotatiesnelheden berekenen en aantonen dat hoe dichter bij de solaire evenaar,
Nadere informatieN 57. JACQUES NÈVE Horloger d Art ALDRED & SON
N 57 JACQUES NÈVE Horloger d Art + 32 477 27 19 08 - jneve@horloger.net - www.horloger.net ALDRED & SON MARINECHRONOMETER MET EEN LOOPTIJD VAN 8 DAGEN Omstreeks 1880 Hoogte 23cm, Breedte 22cm, Diepte 22cm
Nadere informatieDE AFWIKKELING VAN EEN AFGEKNOTTE KEGEL
DE AFWIKKELIG VA EE AFGEKOTTE KEGEL F. BRACKX VAKGROEP WISKUDIGE AALYSE UIVERSITEIT GET. PROBLEEMSTELLIG Beschouw de afgeknotte kegel die ontstaat door een rechte circulaire kegel te snijden met een vlak
Nadere informatieAK hoofdstuk 3 paragraaf 1
AK hoofdstuk 3 paragraaf 1 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Renee Cools 03 February 2014 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/49135 Dit lesmateriaal is gemaakt met
Nadere informatieWiskunde D Online uitwerking 4 VWO blok 6 les 4
Wiskunde Online uitwerking 4 VWO blok 6 les 4 Paragraaf 4 Het inproduct om hoeken te berekenen Opgave a e hoek is kleiner dan 4, want het dak zelf staat onder een hoek van 45, en de kilgoot loopt schuin
Nadere informatieAstrolabium-workshop: Inleiding
Astrolabium-workshop: Inleiding Tegenwoordig meten wij de tijd met klokken en horloges. Kwartsklokken zijn een twintigste eeuwse uitvinding, en het slingeruurwerk werd kort na 1650 uitgevonden door Christiaan
Nadere informatiewiskunde B havo 2017-II
wiskunde B havo 07-II Afstand tussen twee raaklijnen maximumscore Uit x x= 0 volgt ( x = 0 ) x = 0 Hieruit volgt x = 8 dus (de x-coördinaten van M en N zijn) x = 8 ( = ) en x = 8 ( = ) De afstand tussen
Nadere informatieDe tijd vliegt! Naam: Klas: School: Datum:
De tijd vliegt! Naam: Klas: School: Datum: 1 Activeer Maten mensen uit oude culturen de tijd? Deden ze dat net als wij? Waar moet men rekening mee houden om zo nauwkeurig mogelijk de tijd te meten? Onderzoek
Nadere informatieExamen VWO. wiskunde B1,2 (nieuwe stijl)
wiskunde B, (nieuwe stijl) Examen VWO Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak Woensdag 3 juni 3.30 6.30 uur 0 04 Voor dit examen zijn maximaal 87 punten te behalen; het examen bestaat uit 9 vragen.
Nadere informatieExamen VWO. wiskunde B1,2
wiskunde B1,2 Examen VWO Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 2 Woensdag 22 juni 13.30 16.30 uur 20 05 Voor dit examen zijn maximaal 88 punten te behalen; het examen bestaat uit 19 vragen.
Nadere informatieExamen VWO. wiskunde B. tijdvak 1 woensdag 18 mei 13:30-16:30 uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage.
Eamen VW 06 tijdvak woensdag 8 mei 3:30-6:30 uur wiskunde ij dit eamen hoort een uitwerkbijlage. it eamen bestaat uit 7 vragen. Voor dit eamen zijn maimaal 77 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat
Nadere informatieExamen VWO. wiskunde B. tijdvak 1 woensdag 18 mei 13:30-16:30 uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage.
Eamen VW 06 tijdvak woensdag 8 mei 3:30-6:30 uur wiskunde ij dit eamen hoort een uitwerkbijlage. it eamen bestaat uit 7 vragen. Voor dit eamen zijn maimaal 77 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat
Nadere informatiewiskunde B pilot havo 2016-I
De rechte van Euler Gegeven is cirkel c met middelpunt ( 1, 1 ) 3p 1 Stel een vergelijking op van c. De punten B( 3, 0) en ( 4, 0) M die door het punt A( 0, 4) 2 2 C liggen op c. Punt Q is het midden van
Nadere informatieNoorderpoortcollege School voor MBO Stadskanaal. Reader. Wiskunde MBO Niveau 4 Periode 8. M. van der Pijl. Transfer Database
Noorderpoortcollege School voor MBO Stadskanaal Reader Wiskunde MBO Niveau 4 Periode 8 M. van der Pijl Transfer Database ThiemeMeulenhoff ontwikkelt leermiddelen voor Primair Onderwijs, Algemeen Voortgezet
Nadere informatie9.0 Voorkennis [1] Definitie bissectrice: De bissectrice van een hoek is de lijn die de hoek middendoor deelt. Willem-Jan van der Zanden
9.0 Voorkennis [1] Definitie middelloodlijn: De middelloodlijn van een lijnstuk is de lijn door het midden van dat lijnstuk die loodrecht op dat lijnstuk staat. Definitie bissectrice: De bissectrice van
Nadere informatieExamen VWO. wiskunde B (pilot) tijdvak 2 woensdag 18 juni uur
Eamen VW 04 tijdvak woensdag 8 juni.0-6.0 uur wiskunde B (pilot) Dit eamen bestaat uit 6 vragen. Voor dit eamen zijn maimaal 76 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten met een goed
Nadere informatie10.0 Voorkennis. cos( ) = -cos( ) = -½ 3. [cos is x-coördinaat] sin( ) = -sin( ) = -½ 3. [sin is y-coördinaat] Willem-Jan van der Zanden
10.0 Voorkennis 5 1 6 6 cos( ) = -cos( ) = -½ 3 [cos is x-coördinaat] 5 1 3 3 sin( ) = -sin( ) = -½ 3 [sin is y-coördinaat] 1 Voorbeeld 1: Getekend is de lijn k: y = ½x 1. De richtingshoek α van de lijn
Nadere informatieExamen VWO. wiskunde B (pilot) tijdvak 2 woensdag 18 juni 13.30-16.30 uur. Achter dit examen is een erratum opgenomen.
Eamen VW 04 tijdvak woensdag 8 juni.0-6.0 uur wiskunde B (pilot) Achter dit eamen is een erratum opgenomen. Dit eamen bestaat uit 6 vragen. Voor dit eamen zijn maimaal 76 punten te behalen. Voor elk vraagnummer
Nadere informatie14.0 Voorkennis. sin sin sin. Sinusregel: In elke ABC geldt de sinusregel:
14.0 Voorkennis Sinusregel: In elke ABC geldt de sinusregel: a b c sin sin sin Voorbeeld 1: Gegeven is ΔABC met c = 1, α = 54 en β = 6 Bereken a in twee decimalen nauwkeurig. a c sin sin a 1 sin54 sin64
Nadere informatie12.0 Voorkennis. Voorbeeld 1: Los de vergelijking sin(a) = 0 op. We zoeken nu de punten op de eenheidscirkel met y-coördinaat 0.
12.0 Voorkennis Voorbeeld 1: Los de vergelijking sin(a) = 0 op. We zoeken nu de punten op de eenheidscirkel met y-coördinaat 0. Dit is in de punten (1,0) en (-1,0) (1,0) heeft draaiingshoek 0 (-1,0) heeft
Nadere informatieAlmasjid Alaqsa. Islam voor iedereen. revisie: Yassien Abo Abdillah. Kantoor voor da'wa Rabwah (Riyad)
Almasjid Alaqsa [لونلدية - dutch [nederlands - revisie: Yassien Abo Abdillah Kantoor voor da'wa Rabwah (Riyad) 2013-1434 Islam voor iedereen لسجد الا قىص» باللغة لونلدية «مراجعة: ياس أبو عبد االله 2013-1434
Nadere informatieOefeningen Wiskundige Analyse III
Oefeningen Wiskundige Analyse III Krommen en oppervlakken 1. Onderzoek (raaklijn, buigpunten, asymptoten, normaal, kromming, evolute, grafiek) de vlakke kromme met parametervergelijking: P (t) = a cosh
Nadere informatieWeerkaatsing van licht in holle en bolle spiegels. Replica van een instrument toegeschreven aan. Leonardo Da Vinci. Henk Hietbrink
Weerkaatsing van licht in holle en bolle spiegels Replica van een instrument toegeschreven aan Leonardo Da Vinci Henk Hietbrink http://www.fransvanschooten.nl/alhazen.htm Science and Technology in Islam,
Nadere informatieTrillingen en geluid wiskundig. 1 De sinus van een hoek 2 Uitwijking van een trilling berekenen 3 Macht en logaritme 4 Geluidsniveau en amplitude
Trillingen en geluid wiskundig 1 De sinus van een hoek 2 Uitwijking van een trilling berekenen 3 Macht en logaritme 4 Geluidsniveau en amplitude 1 De sinus van een hoek Eenheidscirkel In de figuur hiernaast
Nadere informatieWiskundige functies. x is het argument of de (onafhankelijke) variabele
Wiskundige functies Een (wiskundige) functie voegt aan ieder getal een ander getal toe. Bekijk bijv. de functie f() = 2 1 Aan het getal 2, d.w.z. = 2, wordt het getal 3 toegevoegd, want f(2) = 2 2 1 =
Nadere informatieToets 4 Calculus 1 voor MST, 4501CALC1Y woensdag 2 november 2016; 13:30-15:30 uur
Toets 4 Calculus 1 voor MST, 4501CALC1Y woensdag 2 november 2016; 13:30-15:30 uur Technische Universiteit Delft, Delft Institute of Applied Mathematics Naam: Volgt de lessen bij: (Leids) studentnummer:
Nadere informatieVraag Antwoord Scores. 1 maximumscore 2 De staplengte is 1600 : 2754 1 De staplengte is 0,580 meter, dit is 58 (cm) (of 0,58 meter) 1
Eindexamen wiskunde vmbo gl/tl 00 - I Beoordelingsmodel Stappenteller maximumscore De staplengte is 600 : 754 De staplengte is 0,580 meter, dit is 58 (cm) ( 0,58 meter) Als het antwoord in meters gegeven
Nadere informatieN 56. JACQUES NÈVE Uurwerkmaker - Horloger d Art + 32 (0) RICHARD HORNBY ( ) Liverpool
N 56 JACQUES NÈVE Uurwerkmaker - Horloger d Art + 32 (0)477 27 19 08 - jneve@horloger.net - www.horloger.net RICHARD HORNBY (1810-1872) Liverpool MARINECHRONOMETER VAN KLEINE AFMETINGEN Omstreeks 1850
Nadere informatie2 Kromming van een geparametriseerde kromme in het vlak
Kromming Extra leerstof bij het vak Wiskunde voor Bouwkunde (DB00) 1 Inleiding De begrippen kromming en kromtestraal worden in het boek Calculus behandeld in hoofdstuk 11. Daar worden deze begrippen echter
Nadere informatieTrillingen en geluid wiskundig
Trillingen en geluid wiskundig 1 De sinus van een hoek 2 Radialen 3 Uitwijking van een harmonische trilling 4 Macht en logaritme 5 Geluidsniveau en amplitude 1 De sinus van een hoek Sinus van een hoek
Nadere informatie4.0 Voorkennis. 1) A B AB met A 0 en B 0 B B. Rekenregels voor wortels: Voorbeeld 1: Voorbeeld 2: Willem-Jan van der Zanden
4.0 Voorkennis Rekenregels voor wortels: 1) A B AB met A 0 en B 0 A A 2) met A 0 en B 0 B B Voorbeeld 1: 2 3 23 6 Voorbeeld 2: 9 9 3 3 3 1 4.0 Voorkennis Voorbeeld 3: 3 3 6 3 6 6 6 6 6 1 2 6 Let op: In
Nadere informatieConstrueer telkens twee hoeken waarvan de cosinus of sinus gegeven is. Teken voor elke opgave een andere goniometrische cirkel.
Herhalingsoefeningen Driehoeksmeting Van de opgaven die geel gemarkeerd zijn, vind je achteraan de oplossingen. De oplossingen van de andere mag je steeds afgeven of er vragen over stellen. Oef 1 Construeer
Nadere informatiePraktische opdracht Wiskunde B Complexe Getallen
Praktische opdracht Wiskunde B Complexe Get Praktische-opdracht door een scholier 1750 woorden 12 mei 2003 5,2 86 keer beoordeeld Vak Wiskunde B Inleiding Deze praktische opdracht wiskunde heeft als onderwerp:
Nadere informatieNatuurkunde. Rimpels in het gelaat van God. Het wondereendje Een fysicus in de politiek. Nederlands Tijdschrift voor
Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde oktober 2014-jaargang 80-nummer 10 Rimpels in het gelaat van God Het wondereendje Een fysicus in de politiek Het Zutphense kwadrant April vorig jaar vonden archeologen
Nadere informatieDe vergelijking van Antoine
De vergelijking van Antoine Als een vloeistof een gesloten ruimte niet geheel opvult, dan verdampt een deel van de vloeistof. De damp oefent druk uit op de wanden van de gesloten ruimte: de dampdruk. De
Nadere informatieExamen VWO. wiskunde B (pilot) tijdvak 2 woensdag 19 juni uur
Eamen VWO 0 tijdvak woensdag 9 juni.0-6.0 uur wiskunde B (pilot) Dit eamen bestaat uit 7 vragen. Voor dit eamen zijn maimaal 76 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten met een goed
Nadere informatieEindexamen wiskunde B1-2 vwo 2005-I
Inademen Bij controlemetingen aan de ademhaling wordt men gevraagd om diep uit te ademen en vervolgens gedurende vijf seconden zo diep mogelijk in te ademen. Tijdens het inademen is de hoeveelheid verse
Nadere informatieJan P. Hogendijk. Mathematisch Instituut, Universiteit Utrecht. 12 feb 2015
Abu Rayḥān al-bīrūnī Jan P. Hogendijk Mathematisch Instituut, Universiteit Utrecht 12 feb 2015 Abū Rayḥān Muḥammad ibn Aḥmad Al-Bīrūnī Geboren Bīrūn ( buiten ) Kāth (nu: Biruni), Uzbekistan, Gestorven
Nadere informatie> Schatting van de verplaatsingssnelheid
>>> Context De Meteosat satelliet De Meteosat satellieten zijn geostationaire satellieten, dat wil zeggen dat de bewegingsrichting gelijk is aan die van de Aarde en de rotatieperiode dezelfde is als die
Nadere informatieOefeningenexamen Inleiding tot de Sterrenkunde
Oefeningenexamen Inleiding tot de terrenkunde 29 januari 2016 Gebruik de bijlage achteraan in het boek om de erschillende constanten die je nodig hebt op te zoeken. Veel succes! Examenoefening 1 Gegeen
Nadere informatieMut a huwelijken ofwel contracthuwelijken binnen de islamitische wereld. Famke Kalkman
Mut a huwelijken ofwel contracthuwelijken binnen de islamitische wereld Famke Kalkman 0451045 Mut a huwelijken zijn huwelijken op basis van een contract waarbij de duur kan variëren van een uur tot en
Nadere informatieVerwijzingen naar definities en stellingen die bij een bewijs mogen worden gebruikt zonder nadere toelichting.
Formules Vlakke meetkunde Verwijzingen naar definities en stellingen die bij een bewijs mogen worden gebruikt zonder nadere toelichting. Hoeken, lijnen en afstanden: gestrekte hoek, rechte hoek, overstaande
Nadere informatie4.0 Voorkennis. 1) A B AB met A 0 en B 0 B B. Rekenregels voor wortels: Voorbeeld 1: Voorbeeld 2: Willem-Jan van der Zanden
4.0 Voorkennis Rekenregels voor wortels: 1) A B AB met A 0 en B 0 A A 2) met A 0 en B 0 B B Voorbeeld 1: 2 3 23 6 Voorbeeld 2: 9 9 3 3 3 1 4.0 Voorkennis Voorbeeld 3: 3 3 6 3 6 6 6 6 6 1 2 6 Let op: In
Nadere informatieKaas. foto 1 figuur 1. geheel aantal cm 2.
Kaas Op foto 1 zie je drie stukken kaas. Het zijn delen van een hele, ronde kaas. Het grootste stuk is precies de helft van een hele kaas. Deze halve kaas heeft een vlakke zijkant. De vorm van de vlakke
Nadere informatieEindexamen wiskunde B1 vwo 2001-II
Verschuivende geodriehoek In figuur is de parabool =4 2 getekend ok is een geodriehoek getekend met de twee rechthoekszijden evenwijdig aan de -as en de -as; de schuine zijde maakt dus steeds een hoek
Nadere informatie5.7. Boekverslag door P woorden 11 januari keer beoordeeld. Wiskunde B
Boekverslag door P. 1778 woorden 11 januari 2012 5.7 103 keer beoordeeld Vak Methode Wiskunde B Getal en ruimte Wiskunde Hoofdstuk 1 Formules en Grafieken 1.1 Lineaire verbanden Van de lijn y=ax+b is de
Nadere informatiewiskunde B havo 2018-I
Macht van 2 De functie f is gegeven door 0,3x 2 f( x) 4 2. Op de grafiek van f ligt een punt R. De y-coördinaat van R is 2. 3p 1 Bereken exact de x-coördinaat van R. De grafiek van f snijdt de x-as in
Nadere informatieVoorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 2 Woensdag 20 juni uur
Wiskunde B (nieuwe stijl) Eamen VW Voorbereidend Wetenschappelijk nderwijs Tijdvak 2 Woensdag 20 juni 330 630 uur 20 0 Voor dit eamen zijn maimaal 80 punten te behalen; het eamen bestaat uit 5 vragen Voor
Nadere informatieHet raadsel van de mercatorprojectie
Het raadsel van de mercatorprojectie verschenen in:zenit Auteur:Hans de Rijk Bron:Zenit Datum:1/3/2001 Gerard Mercator werd geboren in 1512 in Rupelmonde, een dorp aan de Schelde bij Antwerpen, en hij
Nadere informatieExamen VWO. wiskunde B. tijdvak 1 dinsdag 25 mei 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage.
Examen VWO 2010 tijdvak 1 dinsdag 25 mei 13.30-16.30 uur wiskunde B Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Dit examen bestaat uit 18 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 84 punten te behalen. Voor elk
Nadere informatieDe Geo. 1 th Aardrijkskunde voor de onderbouw. Antwoorden hoofdstuk 3. www.degeo-online.nl. 1ste druk
De Geo 1 th Aardrijkskunde voor de onderbouw Antwoorden hoofdstuk 3 www.degeo-online.nl 1ste druk De Geo, aardrijkskunde voor de onderbouw van th - Docentenhandleiding 1 TH 1 ThiemeMeulenhoff Utrecht/Zutphen,
Nadere informatie2010-I. A heeft de coördinaten (4 a, 4a a 2 ). Vraag 1. Toon dit aan. Gelijkstellen: y= 4x x 2 A. y= ax
00-I De parabool met vergelijking y = 4x x en de x-as sluiten een vlakdeel V in. De lijn y = ax (met 0 a < 4) snijdt de parabool in de oorsprong en in punt. Zie de figuur. y= 4x x y= ax heeft de coördinaten
Nadere informatieUit: Ibn al-haytham ( ), Verhandeling over de inhoud van de bol.
Uit: Ibn al-haytham (965-1041), Verhandeling over de inhoud van de bol. Toelichting: Vertaling door Jan P. Hogendijk gebaseerd op de Arabische editie van R. Rashed, zie de bibliografie aan het eind van
Nadere informatie8.1 Rekenen met complexe getallen [1]
8.1 Rekenen met complexe getallen [1] Natuurlijke getallen: Dit zijn alle positieve gehele getallen en nul. 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6,... Het symbool voor de natuurlijke getallen is Gehele getallen: Dit zijn
Nadere informatieAchter het correctievoorschrift is een aanvulling op het correctievoorschrift opgenomen.
Eamen VWO 05 tijdvak donderdag 8 juni 3.30-6.30 uur wiskunde B Bij dit eamen hoort een uitwerkbijlage. Achter het correctievoorschrift is een aanvulling op het correctievoorschrift opgenomen. Dit eamen
Nadere informatieWES-KAAP ONDERWYS DEPARTEMENT
WES-KAAP ONDERWYS DEPARTEMENT TYD: 3 UUR PUNTE: 50 WISKUNDE V Oefen vraestel: Junie 04 Hierdie vraestel bestaan uit 8 bladsye en n formule blad. INSTRUKSIES Lees die volgende instruksies sorgvuldig deur
Nadere informatieDe spannning bij een tussen twee punten belast koord
De spannning bij een tussen twee punten belast koord In NVOX, Tijdschrift voor natuurwetenschap op school, verenigingsblad van de NVON, stond in 8e jaargang nummer, februari 003, het artikel Survival of
Nadere informatieLiteratuur: zoeken en verwijzen
Literatuur: zoeken en verwijzen Steven Wepster Departement Wiskunde Universiteit Utrecht 5 maart 2019 Soorten literatuur primair: originele werken, evt in vertaling secundair: artikelen etc over originele
Nadere informatieExamen VWO 2013. wiskunde B. tijdvak 1 woensdag 22 mei 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage.
Examen VWO 203 tijdvak woensdag 22 mei 3.30-6.30 uur wiskunde B Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Dit examen bestaat uit 9 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 79 punten te behalen. Voor elk vraagnummer
Nadere informatieNoordhoff Uitgevers bv
Vlak en kegel bladzijde a Als P ( x,, ) de projectie van P op het Ox-vlak is, dan is driehoek OP P een gelijkbenige rechthoekige driehoek met OP P = Dan is OP = x + en is PP = z Met de stelling van Pthagoras
Nadere informatie