Inhouden, benaderingen, didactische aanpak en doelstellingen

Transcriptie

1 Duurzaam onderwijs aan de KU Leuven: Inhouden, benaderingen, didactische aanpak en doelstellingen 1. Inhouden Wat zijn mogelijke inhouden van duurzaam onderwijs? Aan de KU Leuven kiezen we ervoor om niet te vertrekken vanuit vastomlijnde velden en/of definities. In plaats daarvan werken we met een holistische benadering. Deze holistische benadering gaat er vooreerst van uit dat duurzaamheid meervoudig is, en steeds verschillende gezichtspunten omvat. Anders gesteld: duurzaam onderwijs is niet eendimensionaal. We geven hier dan ook bewust geen (beperkende) omschrijving van waar het in duurzaam onderwijs zoal kan gaan. Centraal is immers de gedachte dat duurzaamheidsinhouden nooit op zichzelf (kunnen) staan, maar binnen duurzaam onderwijs steeds verweven zijn met het proberen bij te brengen van een welbepaalde houding. Deze houding vertrekt vanuit de vaststelling dat de toekomst per definitie onkenbaar is, en stelt van daaruit de vraag hoe we ons handelen vandaag de dag duurzaam kunnen vormgeven met een gerichtheid op deze toekomst. Dit betekent niét dat inhouden niet van belang zijn, integendeel. Het betekent wél dat deze inhouden nooit helemaal op voorhand vast te leggen zijn (als in: "deze inhouden zijn waar duurzaam onderwijs voor staat"). In plaats van te spreken in termen van statische inhouden, hanteren we daarom de notie ankerpunten - een notie die duidelijk maakt dat duurzaamheidsinhouden dynamisch benaderd dienen te worden, op elkaar ingrijpen en steeds in relatie staan tot elkaar. Concreet hebben volgende vier ankerpunten betrekking op de inhouden die in duurzaam onderwijs aan bod kunnen komen: een ecologisch ankerpunt, een economisch ankerpunt, een sociaal ankerpunt, en tot slot een cultureel ankerpunt. 1

2 Inhouden van duurzaam onderwijs bestaan dan ook niet uit welafgebakende tick-lists ('als ik deze inhouden heb afgevinkt, doe ik aan duurzaam onderwijs'), maar uit thematieken die naar gelang de onderwijscontext het vereist met elkaar in verband kunnen komen en kunnen veranderen. Hier vindt u, louter ter inspiratie, een aantal duurzaamheidsinhouden die telkens corresponderen aan één welbepaald inhoudelijk ankerpunt. Op deze pagina (onder constructie) vindt u concrete voorbeelden van hoe aan de KU Leuven verschillende inhouden binnen het bestek van bepaalde OPO's worden geadresseerd. Naast deze inhoudelijke aspecten bestaat duurzaam onderwijs eveneens uit een aantal specifieke mogelijke benaderingswijzen en bepaalde mogelijke didactische aanpakken, die we hieronder behandelen. 2. Benaderingen Duurzaam onderwijs is niet alleen een kwestie van studenten duurzame inhouden bijbrengen met betrekking tot een bepaalde duurzaamheidskwestie, maar gaat ook steeds om de manieren waarop deze kwestie in het onderwijs benaderd wordt. Benaderingen van duurzaam onderwijs hebben betrekking op de uitdaging studenten duurzaam om te leren gaan met, en zich leren te verhouden tot, verschillende (facetten van) een duurzaamheidskwestie. Opnieuw kiezen we er hier niet voor om benadering vast te betonneren met geldende definities waaraan elke onderwijspraktijk dan aan zou moeten voldoen. Eerder dan te verwijzen naar een wel afgelijnde manier van aanpak, dienen 2

3 benaderingen van duurzaamheid aanzien te worden als een bijkomend, vijfde transversaal ankerpunt (de grijze band in de figuur). De band omgeeft de vier inhoudelijke ankerpunten, in de zin deze benaderingen verschillende mogelijke inhouden doorkruisen. Omdat het in duurzaam onderwijs gaat om het leren vandaag voor een wereld van morgen, die we per definitie nog niet kunnen kennen (zie hier), impliceert dit onder meer: Het (leren) (h)erkennen van normen en waarden die voortdurend verweven zijn in ons dagdagelijkse handelen, en op deze manier ook steeds mede bepalen wat mogelijk en onmogelijk is (of kan zijn), wat kan en wat niet, etc. Het (leren) innemen van een globaal perspectief, waar eigen handelingen nooit enkel in hun particuliere context worden gezien, maar steeds behandeld en aanzien worden als verweven met het de planeet waarop we leven Het (leren) denken op lange termijn Het (leren) benaderen van duurzaamheidskwesties vanuit systemisch perspectief Het (leren) handelen binnen participatieve settings Dergelijke benaderingswijzen zijn algemene manieren waarop we duurzaamheidsinhouden dienen te benaderen, en krijgen in het kader van een OPO nog een vertaling naar een specifieke didactische aanpak en naar specifieke leer- en vormingsdoelstellingen. 3

4 3. Didactische aanpak Duurzaam onderwijs staat nooit los op zichzelf. Daarmee bedoelen we dat duurzaam onderwijs zich niet beperkt tot de muren van de universiteit: leren voor een wereld van morgen impliceert ook steeds die wereld (proberen te) veranderen en te (her)construeren. Bijvoorbeeld: veranderen wat vandaag niet goed loopt; iets construeren zodat het in de toekomst beter loopt; enzovoorts. Hierbij hoeft niet noodzakelijk gedacht te worden aan globale interventies of maatschappelijke veranderingen. Duurzaam onderwijs is immers niet per sé gericht op grootschaligheid, maar ook steeds op het teweeg brengen van veranderingsprocessen in ons lokale leefmilieu: de stad of het dorp waarin we wonen; het eten dat we kopen; de manier waarop we met natuur en elkaar omgaan; enzovoorts. Dit alles vergt weldoordachte didactische manieren om een bepaalde duurzaamheidskwestie concreet aan te pakken. Opnieuw kunnen deze manieren van aanpak erg veelzijdig zijn. Volgende zaken staan alvast erg vaak centraal: Een centrale handelings- en actiegerichtheid: in zijn didactische methodes maakt duurzaam onderwijs gebruik van een appellerende aanpak, die studenten ziet als capabele 'agents of change' Didactisch beroept duurzaam onderwijs zich vaak op methodes en resultaten van verschillende disciplines. Net omdat duurzaamheidskwesties zo veel-lagig en complex zijn, is één vastomlijnd antwoord uit één discipline zo goed als steeds onmogelijk. Duurzaam onderwijs is dus vaak transdisciplinair Een sterke maatschappelijke betrokkenheid zit reeds in de didactische aanpak verweven (in plaats van enkel in de inhouden van een bepaalde duurzaamheidskwestie). Een sterke inbedding in ethische handelingsprincipes 4. Doelstellingen van duurzaam onderwijs Geen (duurzaam) onderwijs zonder leren. Of preciezer: geen duurzame onderwijsresultaten zonder een bepaalde vorm van leren waarmee die resultaten bereikt kunnen worden. Hoewel duurzaam onderwijs niet operationeel kan worden gemaakt zonder een diepgaande reflectie op de te bereiken inhouden of de gewenste te adopteren benadering, is de finaliteit van duurzaam onderwijs steeds gericht op een bepaalde vorm van leren. Maar hoe kunnen we duurzaam onderwijs dan concreet vorm geven? Een eerste opstap hiertoe is duidelijk te omschrijven wat de doelstellingen van bepaalde opleidingsonderdelen of opleidingen in hun geheel zijn. 4

5 Binnen duurzaam onderwijs onderscheiden we vier soorten doelstellingen, die elk gekoppeld zijn aan een verschillende vorm van leren: leren om te kennen, leren om te bevragen, leren om te veranderen en ten slotte leren om te zijn (gebaseerd op een onderscheid van Arjen Wals) (Link). De eerste drie doelstellingen zijn nauw met elkaar verweven. Bevragen en veranderen bouwen hierbij voort op het kennen: om een bepaalde duurzaamheidskwestie (kritisch) te kunnen bevragen, bijvoorbeeld, moet je ze eerst (inhoudelijk) kennen. Terzelfdertijd: om een (aspect van een) bepaalde duurzaamheidskwestie (innovatief) te kunnen veranderen, moet men eerst in staat zijn die kwestie op inhoudelijk niveau te doorgronden. Bevragen en veranderen staan hierbij steeds in wisselwerking met, en versterken, elkaar. Conform het onderscheid dat de KU Leuven maakt tussen leerresultaten enerzijds en vormingsdoelen anderzijds, kunnen we deze eerste drie doelstellingen categoriseren als leerresultaten: ze verwijzen naar de kennis en de vaardigheden die elke student binnen een bepaalde opleiding dient te verwerven of te ontwikkelen. Anders gesteld: ze verwijzen naar het kennen en het kunnen. De vierde doelstelling, leren om te zijn, verwijst naar de vormingsdoelen die met duurzaam onderwijs gerealiseerd kunnen worden. Vormingsdoelen laten zich niet categoriseren in termen van kennen of kunnen, maar zijn veeleer te situeren op het niveau van de persoonlijke ingesteldheid van de student, en hoe die student zich leert te verhouden tot duurzaamheidskwesties. Deze vierde doelstelling valt te situeren op het existentiële niveau, en doorkruist in die zin de drie andere vormen van leren. 5