Kort overzicht Wijsbegeerte

Transcriptie

1 Kort overzicht Wijsbegeerte Voor moderniteit - Aristotelisch wereldbeeld * Aristoteles (4de eeuw vc) : - teleologisch wereldbeeld, aristotelische fysica, leer van de oorzaken * Thomas Van Aquino (13de eeuw): - cfr. Aristoteles, maar met goddelijke invulling. - natuur als intrinsiek betekenisvol Mechanisch wereldbeeld Nieuwe wetenschappelijke methode: * Bacon (17de eeuw) : empirisme - inductie - Mens moet natuur naar zijn hand zetten. * Galileo (16-17de eeuw) - vereist theoretisch kader - wetenschap heeft wiskundig karakter Natuur niet langer intrinsiek betekenisvol mechanisering van het wereldbeeld Wending naar subject Rationalisme * Descartes (17de eeuw) - wiskundige kennis en wiskundige methode - op zoek naar eerste absolute zekerheid (analyse) om andere zekerheden af te leiden - Methodische Twijfel: 'cogito ergo sum' - oplossing probleem van de brug: godsbewijzen Empirisme * Locke (17de eeuw) - Geen aangeboren ideeën enkel zintuiglijke waarnemingen - Simpele ideeën vs. complexe ideeën * Hume (18de eeuw) - radicaal scepticisme - geen inductie, causale relaties enkel indrukken * Goodman (20ste eeuw) - toont probleem inductie aan dmv kleur grauw Transcendentalisme * Kant (18de eeuw) - 3 soorten oordelen waaronder synthetisch a priori (niet louter uit waarneming en definitie- - Copernicaanse omwenteling: verstand dwingt werkelijkheid tot waarnemingen - Dit op basis van a priori categorieën van het verstand - = Synthese empirisme en rationalisme - fenomenale en noumenale (an sich) werkelijkheid problemen met Kant: - opsplitsing twee werkelijkheden - euclidische meetkunde en newtoniaanse mechanica bleken niet te kloppen - welke categorieën zijn er? Meerdere brillen?

2 * Wittgenstein (20ste eeuw) - wending naar taal & handelen - meaning is use - altijd binnen context van taalspel - basiszekerheden en betwijfelbare oordelen - filosofische vragen zijn pseudoproblemen. bv. Spiegelmetafoor=filosofische verwarring - Relativisme kan vrije keuze betwisten. - Er kunnen conflicten ontstaan tussen twee taalspelen. Realismedebat in wetenschap - Metafysisch realisme : theorieën beschrijven wereld 'an sich' - Anti-realisme: theorieën slechts hulpmiddelen die niet enig en mss fout zijn. - Intern Realisme: cfr. Wittgenstein, vraag is enkel te beantwoorden binnen taalspel fysica Logisch empirisme * Wiener Kreis (20ste eeuw) - analytische uitspraken (ook wiskunde) en synthetische uitspraken. - kennis is verantwoord als verifieerbaar - bewijzen uitspraken op basis van inductieve logica, analytische uitspraken. - verificatieprincipe zelf niet verifieerbaar - onvolledigheidsstelling van Gödel - inductieprobleem *Carnap (20ste eeuw, deel van Wiener Kreis) - probeert inductieprobleem op te lossen dmv confirmeerbaarheid - leidt tot waarschijnlijkheid en omgekeerde confirmatie is tegenintuïtief Kritisch Rationalisme * Popper (20ste eeuw) - Principe van falsifieerbaarheid - Hypotetisch deductieve methode (conjectures and refutations) - Mislukte falsificatiepoging = vorm van corroboratie Wetenschappelijke vooruitgang is mogelijk - Schijnwerpertheorie -> immunisering tegen falsificatie - nadruk op falsificatie vs. belang van cruciale experimenten - Fallibilisme is mogelijk - corroboratie problemen van confirmatietheorie * Duhem (19de-20st eeuw) - falsificatie individuele hypotheses is onmogelijk * Quine (20ste eeuw) - Web of belief Quine-Duhemtese : Wetenschappelijke kenniskan enkel op holistische wijze aan werkelijkheid worden getoetst Gevolgen

3 - Onderscheid tussen analyse en synthese - we kunnen Web of belief laten kloppen met waarnemingen. * Kuhn (20ste eeuw) - Normale wetenschap en wetenschappelijke revoluties (nieuw paradigma) - paradigmawissel is irrationeel proces - paradigma's zijn incommensurabel geen vooruitgang, radicaal relativisme Grenzen van het eigenbelang * Hobbes (17de eeuw) - natuurtoestand: eigenbelang, chaos, survival of the fittest - Leviathan nodig Vraag: - Enkel gedreven door eigenbelang? - Kan eigenbelang ook tot wenselijke resultaten leiden? * Smith (18de eeuw) - Onzichtbare hand - Perfecte vrije markt leidt tot pareto-optimale evenwichtssituatie - publieke goederen niet langer pareto-optimalisatie gegarandeerd - weinig inmenging staat in vrije markt neoliberalisme Probleem: - pareto-efficiëntie heeft geen antwoord op herverdeling welvaart. * Homo economicus - Verondersteld dat men een preferentieordening heeft die transitief, volledig, en continu is. - Verondersteld dat men altijd prospectief is - Verondersteld volledige kennis Probleem: - homo economicus is idealisering om te passen in wiskundige modellen klopt niet * Keynes (20ste eeuw) Mensen durven niet altijd risciso's nemen Staat moet stimulerende rol spelen * prisoners dilemma - Vrije markt eist o.a. respect voor eigendom, arbeidsethos, - niet gegarandeerd door PD Staat lost gedeeltelijk op Fundamentele bereidheid tot coöperatie Utiliteralisme * Bentham (18de-19de eeuw) en Mill (19de eeuw) - Moreel handelen : totaal geluk in de samenleving maximaliseren - Bentham: meetbaar in termen van pijn en genot (hedonistische calculus) - Mill: ook abstractere begrippen als liefde, vriendschap, cultuur - Gelijkheden met economisch denken: zakelijkheid(emancipatie), eigenbelang - Verschillen: Geen spontane harmonie, maar moreel ideal van gelijkheid herverdeling welvaart : - Totale geluk niet te meten

4 - Geluk van individuen is niet beschermd Kantianisme * Kant (18de eeuw) - Categorische imperatief: universele wet, mensheid als doel op zich, autonomie. - Fundamenteel moreel principe: Respect voor elk individu ( Gouden regel) - Oorsprong van de morele wet zit in de menselijke redelijkheid zelf - te rigoristisch MAAR op te lossen door combinatie van principe - conflict tussen principes onbepaaldheid - utilitaristische kosten-baten analyses zijn onvermijdelijk. * Rawls (20ste eeuw) - Originele positie achter sluier van onwetendheid - maximinstrategie want mensen zijn risico-avers - Principes van rechtvaardigheid: Vrijheid van het individu Differentieprincipe: ongelijkheden mogen als minderheden beter van worden Gelijke kansen: iedereen moet toegang hebben tot zelfde positie * Van Parijs (20ste eeuw) - Differentieprincipe wordt best behaald door invoeren basisinkomen Mondiale rechtvaardigheid * Singer (20ste eeuw) - Utilitaristische traditie - Geld weggeven aan arme kindjes in Afrika - miskent rol van institutionele en politieke hervormingen - economische gevolgen * Pogge (20ste eeuw) - Mondiaal differentieprincipe, want globalisering heeft geleidt tot mondiale basisstructuur. vs. Rawls: geldt enkel oor mensen die basisstructuur met elkaar delen, landen zijn zelf verantwoordelijk Liberalisme * Locke (17de eeuw) - individuele vrijheden - als koning individuele vrijheden beperkt afzetten - checks & balances + scheiding der machten - Grondwet - Alle mensen gelijk - te individualistisch - te rigide visie op grondwet maatschappelijke problemen kunnen niet worden aangepakt Democratie * Rousseau (18de eeuw) - Democratie = soevereiniteit van het volk - volonté générale - Grondwet moet kunnen worden aangepast Verschillen met liberalisme:

5 - meer nadruk op politieke vrijheid - meer nadruk op democratische legitimatie van de macht - wetten zijn mensenwerk fouten zijn mogelijk - Tirannie van de meerderheid - Te collectivistisch Liberale Democratie * Mouffe (20ste eeuw) - paradoxale combinatie * Habermas & Lefort (20ste eeuw) -Mogelijk als volk als pluralistisch wordt beschouwd - als er democratische strijd is tussen minderheid en meerderheid - als fundamentele rechten zijn gegarandeerd, maar kunnen worden geherinterpreteerd. - individuele en politieke vrijheid gaan samen Multiculturalisme - Rechtvaardige heeft voorrang op het goede - Afspraken over rechtvaardigheid zijn nodig in pluralistische samenleving * Rawls (20ste eeuw) - Redelijk wereldbeeld als verenigbaar met fundamentele principes van rechtvaardigheid - geen gulden middenweg tussen cultureel relativisme en volledige assimilatie Technocratie = Samenleving bestuurd door 'experts' Hedendaags: - politieke beslissingen zijn waardenbeladen rol van expert moet adviserend blijven - Experts kunnen kosten-baten analyses maken Mondiale Democratie? * David Held (20ste-21ste eeuw) - Globalisering zet democratie onder druk en leidt tot democratisch tekort in mondiale politiek - Symmetrie tussen decision-makers (maken beslissingen) en decision takers (dragen gevolgen) is verdwenen - nood aan mondiale democratie * 2 Grote kampen 1. Aanhangers van het traditionele Westfaalsemodel 2. Multi-level governance: verticale spreiding soevereiniteit over bestuursniveaus * Robert Dahl (20ste eeuw) - solidariteit vs. reikwijdte van democratische - Paradox van internationalisering systemen Existentialisme * Sartre (20ste eeuw) - mens wordt geboren (existentie) en bepaalt zelf kenmerken (essentie) - mens is som van zijn daden - veroordeeld tot vrijeheid existentiële angst

6 - kunst van het leven=omgaan met die angst en authentiek leven - niet opnemen verantwoordelijkheid = mauvaise foi (slechte trouw) * Heidegger(20ste eeuw) - mens-zijn is Da-sein en können-sein - benadrukt temporele structuur van het Da-sein * Verleden: geworpenheid, facticiteit vormen achtergrond waartegen we ons vormen. * Toekomst: Entwurf onszelf vormgeven * Heden: das Man (=alledaagsheid) teveel in das Man : Verfallenheit - Confrontatie met eigen bestaan existentiële angst Terug authentiek leven -Sein-zum-Tod Psycho-analyse * Freud (20ste eeuw) - Es, Über-ich en Egof - Ontstaan Über-ich door incestverbod, van natuur naar cultuur - Oneindig verlangennaar liefde - Über-ich en Es leiden tot psychische conflicten. Ego gaat verdringen, blokkeren, kanaliseren, Dromen, fehlleistungen en neurologische pathologieën. Impact economisch systeem * Karl Marx - Historisch materialisme (19de eeuw) - Bovenbouw wordt bepaald door economische onderbouw - Onderbouw = productiemiddelen en productieverhoudingen - Als productiemiddelen veranderen ontstaat er spanning tss productieverhouding en -middelen en leidt dit uiteindelijk tot een revolutie - voorspelt communistische revolutie: proletariaat neemt productiemiddelen af - Kapitalisme is proces van uitbuiting en vervreemding. - vervreemding van arbeidsproduct, -activiteit, wezen als mens en van de medemens. - Communistische samenleving = eindproces van de geschiedenis - harmonieuze samenleving met mensen als fundamenteel collectief wezen. Evaluatie - Geen communistische revolutie in Engeland (Sociale welvaartstaat) maar in Rusland (gn tussenstap van kapitalisme) - Marx miskent pluralisme en de fundamentele betekenis van de mensenrechten. - Ontstaan van sociale welvaartstaat ipv toenemende armoede - Economisch niet productief - WEL invloed van economisch systeem op de SL * Max Weber (20ste - 21ste eeuw) - Moderniteit als rationalisering - Proces van rationalisering => realiseren van grotere effectiviteit - differentiëring van de deeldomeinen - : Zinverlies en Vrijheidsverlies * Habermas (20ste eeuw)

7 - leefwereld= samenleving als geheel waarin mensen handelen op basis van 3 verschillende vormen van rationaliteit * Ethisch/evaluatief : Doelen * Empirische/Instrumenteel: middelen * Moreel : morele randvoorwaarden - Alle drie vormen van communicatieve rationaliteit - Moderniteit als proces van rationalisering * Differentiering van deeldomeinen * Formalisering van de leefwereld (abstracter, formeler) * Toegenomen reflexiviteit -Rationaliteitpotentieel was altijd aanwezig in het menselijk handelen - Onderscheid leefwereld en systeem. Systematische rationaliteit = sterk verschillend. * interacties zijn efficiënt op basis van medium niet discussie * systeem streeft naar zelfbehoud -probleem van de moderniteit * samenhang van de leefwereld onder druk specialisatie en differentiatie zorgt voor moeilijkheid tot samen beslissen * systeem koloniseert leefwereld - Remedie: * Democratische controle op systemen vergroten * Economisch systeem steeds mondialer transnationale democratie wordt nodig

8