ROMANTIEK. het tijdperk van de. De Verlichting ontspoord

Transcriptie

1 ROMANTIEK het tijdperk van de De Verlichting ontspoord

2 Edmund Burke

3 De geschiedenis bestaat voor het grootste deel uit de ellende, over de wereld gebracht door trots, eerzucht, hebzucht, wraak, genotzucht, opstandigheid, huichelarij, fanatisme en alle mogelijke andere tomeloze begeerten Ons geduld zal meer bereiken dan onze kracht Edmund Burke

4

5 Aanvallen op de Verlichting 1. van binnenuit 2. Franse Revolutie en Napoleon ( ) 3. Industriële Revolutie

6 Aanvallen op de Verlichting 1. van binnenuit aanval op de vermeende superioriteit van de westerse / moderne beschaving

7 Aanvallen op de Verlichting 1. van binnenuit Descartes: schone lei perfectionistisch rigoristisch meedogenloos aanval op de hegemonie van de rationaliteit wetenschappelijk rationalisme, logische rationaliteit

8

9 Aanvallen op de Verlichting 1. van binnenuit hoe kunnen we ergens zeker van zijn? - elke hypothese die zich voordoet als een ultieme verklaring moet verworpen worden; - basis van de verklaring van de mens en het menselijk fenomeen is de ervaring; - ervaring doen we op in het dagelijks leven, in de praktijk; - verklaringen die we daaraan ontlenen zijn nooit ultiem en finaal SCEPTICISME

10

11 Aanvallen op de Verlichting 1. van binnenuit determinisme of vrijheid? - kritiek op het Newtonianisme en de wetenschappelijke methode; - de geest, het wetende subject, is géén tabula rasa, maar een actief instrument dat structureert, organiseert en interpreteert; - wetenschappelijke kennis is dus afhankelijk van de geest en zijn a-priori categorieën; - we kunnen alleen weten wat we ervaren, we weten niets over het object zelf BESCHEIDENHEID

12 Aanvallen op de Verlichting

13 Aanvallen op de Verlichting

14 RATIONEEL OBJECTIEF KWANTITATIEF Het beroep op de rede is leeg, en moet worden vervangen door een opvatting van wetenschap die deze ondergeschikt maakt aan de behoeften van burgers en gemeenschappen (Paul Feyerabend) Van oudsher heeft de Verlichting in de uitgebreidste betekenis van het voortschrijdende denken ten doel gehad om mensen van hun angsten te bevrijden en ze weer heer en meester van hun eigen leven te maken. Maar die geheel verlichte aarde glanst in het teken van het triomfantelijke onheil. Het programma van de Verlichting was het onttoveren van de wereld. Ze moest de mythen vernietigen en door kennis de verbeelding ten val brengen

15 RATIONEEL OBJECTIEF KWANTITATIEF De veelheid aan vormen wordt teruggebracht tot positie en ordening, de geschiedenis tot feiten, de dingen tot materie. Het getal werd de canon van de Verlichting De Verlichting verhoudt zich tot de dingen als de dictator tot de mensen. Hij kent ze, voor zover hij ze kan manipuleren Als zijn en gebeuren wordt door de Verlichting alleen erkend, wat door eenheid te vatten valt; haar ideaal is het systeem, waaruit alles en iedereen volgt (Horkheimer en Adorno)

16 Abstracte ideeën en principes ( schone lei ) versus concrete situaties en traditie / geschiedenis Van mondelinge naar schriftelijke kennis Van bijzondere naar universele kennis Van plaatsgebonden naar algemene kennis Van tijdgebonden naar tijdloze kennis DECONTEXTUALISEREN

17 Abstracte ideeën en principes ( schone lei ) versus concrete situaties en traditie / geschiedenis Moderniteit: oppervlakkige complexiteit van de natuur en de mensheid verhult een dieperliggende orde, die in wezen eenvoudig en blijvend is chaostheorie (fysica, biologie, maatschappij) vernietigt die aanname

18 Edmund Burke

19 Aanvallen op de Verlichting 1. van binnenuit 2. Franse Revolutie en Napoleon ( ) 3. Industriële Revolutie

20 De wereld te ingewikkeld om die zomaar, door een (abstract) menselijk bedenksel over mensenrechten, te begrijpen en te veranderen optimisme van de revolutionairen vs. opvatting van de beperkte vermogens van de menselijke geest Het idee dat in zijn tijd, na eeuwen van duisternis, in één keer het licht is gaan schijnen door inspanningen van de menselijke geest, getuigt volgens Burke van grootheidswaan de rede moet worden geholpen door de traditie. De traditie is een bron van wijsheid die zich in de loop der eeuwen heeft bewezen en verfijnd Het kwaad is nu juist de intellectuele arrogantie, de poging om alles uit de mens te putten zonder bij de traditie te rade te gaan bestrijding van tirannie gaat gepaard met tirannie 1790

21

22

23

24 Het sublieme en het schone (1757) Wanneer pijn en gevaar te dichtbij komen, zijn zij niet in staat ons enig genot te verschaffen; maar op een zekere afstand, en met enige aanpassing, kunnen zij ons genot brengen, en dat doen zij ook, zoals wij dagelijks ondervinden Het sublieme is de sterkst mogelijke emotie Pijn en de dood, en de angst daarvoor, zijn subliem Het sublieme schakelt het denken uit Alle verschrikking is subliem Afstand maakt verschrikking genietbaar

25 Le radeau de la Méduse (Het Vlot van de Medusa, 1818) Théodore Géricault

26 Het sublieme en het schone (1757) Duisternis Macht Oneindigheid Objecten van instinctieve angst Strenge en harde vormen

27 Het sublieme als tegenpool van het classicisme? Ideale schoonheid: harmonie, proportie en decorum (rede boven emotie) 1674: vertaling van de Franse criticus Boileau van het antieke retorische traktaat Peri hupsous (`Over het verhevene oftewel het sublieme') dat werd toegeschreven aan een zekere Longinus `Verheven' spreekstijl, waarmee het publiek emotioneel kan worden bespeeld recht doen aan de irrationele kanten van de kunst, aan het verrassende en wonderbaarlijke waardoor de lezer of toeschouwer in vervoering wordt gebracht Nicolas Boileau Paard van Troje, dat het classicistische bastion van binnenuit ondermijnde en zo mede de weg heeft gebaand voor de Romantiek

28

29