Zie de mens! Homo sapiens. Zorg om betekenis. Jaarcongres Reliëf 11 maart 2016

Transcriptie

1 Zie de mens! Zorg om betekenis Jaarcongres Reliëf 11 maart 2016 Prof Dr Carlo Leget Homo sapiens De mens (wetenschappelijke naam: Homo sapiens) is een tweevoetige primatensoort uit de familie Hominidae 1

2 De mens ontleed 65% Zuurstof zit in bijna alle stoffen 18% Koolstof zit in bijna alle stoffen 10% Waterstof zit in bijna alle stoffen 3% Stikstof eiwitten en DNA 1,5% Fosfor DNA, botten en tanden 0,35% Calcium botten, tanden en bloed 2

3 Homo oeconomicus De mens eerst en vooral een economisch wezen is, dat wil zeggen gericht op de bevrediging van zijn behoeften op efficiënte, rationele of logische wijze Kapitalisme, economisch liberalisme Homo faber Mensen zijn wezens met een aangeboren drang tot arbeid en creativiteit, met een aangeboren drang om werktuigen en techniek te ontwikkelen, gericht op het naar hun hand zetten van de eigen leefomgeving 3

4 Homo ludens Het spel is een noodzakelijke voorwaarde voor het voortbrengen van cultuur. Wij weten dat we spelen en overstijgen daarmee de ernst. Transhumanisme 4

5 Wat is de mens? Een verteller van verhalen: Homo interpres (Martin. Heidegger, Hans-Georg Gadamer, Paul Ricoeur) Story-telling animal (Alistdair MacIntyre) Self-interpreting animal (Charles Taylor) Naar Gods beeld en gelijkenis 5

6 Zie de mens (Joh 19:5) We vertellen altijd verhalen De vraag is: welk verhaal, welke perspectief, geeft ons de beste toegang tot wat een mens is? Het christendom geeft een radicaal antwoord: niet de zelfredzame overwinnaar, maar de kwetsbare en gebroken mens Een kwestie van perspectief 6

7 Zorgen is een specifieke activiteit die alles omvat wat wij doen om onze wereld zo in stand te houden, te continueren en te herstellen dat we daarin zo goed mogelijk kunnen leven. A life sustaining web (Joan Tronto) Zorg als bril Zorg hoort fundamenteel bij LEVEN Zorg is niet denkbaar zonder betrekking en betrokkenheid Het is iets wederkerigs tussen mensen Er wordt menselijkheid uitgewisseld Dichterbij het leven zelf kun je eigenlijk niet komen Maar het kan ook fout gaan 7

8 Frits Mertens - TBI Project anders kijken naar werk 20 personen uit de zorg uitvoerig geïnterviewd Laten vertellen over motivatie, houding, gedrevenheid Vier centrale en cruciale betekenissen 1. De eigen aard van het werk Theoretisch Menselijk Technisch Het is goed als het past bij wie je bent (identiteit) 8

9 2. Gerichtheid op de ander Iets voor een ander doen Focus verschuift van eigen ego naar ander Menselijkheid delen met elkaar Balans zoeken tussen zorg voor de ander en zelfzorg 3. Competentie Inzetten van competentie maakt bewust van wat je zelf gekregen hebt: Wat je kunt betekenen voor iemand Talenten Gezondheid Leven Maar ook confrontatie met randvoorwaarden 9

10 4. Persoonlijke ontplooiing Confrontatie met leed, lijden, vragen over zin, mogelijkheden en grenzen Levenslessen Gezamenlijke worsteling van zorgverlener en patiënt Groei in mens zijn Maar ook worsteling en risico van verdringing De waarde van zorg? 1. Eigen aard van het werk (past bij identiteit?) 2. Gerichtheid op de ander (zelfzorg?) 3. Competentie (randvoorwaarden?) 4. Persoonlijke ontplooiing (worsteling?) Alle vier overstijgen het functionele van zorg 10

11 Zorg en identiteit Paul Ricoeur: ethiek en identiteit Door te handelen worden we wie we zijn Altijd in relatie tot medemensen Met de vorming van wie wij zijn (ons zelf, onze identiteit) vindt ook onze morele vorming plaats Ethiek Het goede leven, met en voor anderen, binnen rechtvaardige instituties Zelfrespect: interpretatie van onszelf als persoon: a) Eigen kunnen b) Erkenning 2. Betrokken zorg voor de ander (wederzijdsheid) 3. Rechtvaardig heid: tot je recht komen, je plaats krijgen 11

12 Perspectief en (on)gelijkheid zorgprofessional mens cliënt patiënt mens De waarde van betekenis 1) Zorgontvanger: gezien worden 2) Zorgverlener: zorg voor eigen hart en ziel 3) Alle betrokkenen: samensmelten van horizonten, kern van mens zijn, vorm van vriendschap 4) Samenleving: humaniteit en zinvolheid als legitimering 12

13 Waarom zo moeilijk? 1) Maatschappelijk: de homo oeconomicus regeert 2) Professioneel: alleen wat functioneel is heeft betekenis 3) Cultureel: betekenis is privé aangelegenheid De kunst van 3D handelen Zorgen = - produceren, maken (doelgericht, efficiënt, etc) - handelen (ongewisheid, onzekerheid) - uitdrukkingshandeling (verbondenheid, kostbaarheid) 13

14 De kunst van het 4D luisteren psycho- sociaal spiritueel lichamelijk Spiritualiteit is de dynamische dimensie van het menselijke leven die verband houdt met de wijze waarop personen (individu en gemeenschap) betekenis, doel en transcendentie ervaren, tot uitdrukking brengen, en/of zoeken en de wijze waarop zijverbonden zijn met het moment, met zichzelf, met anderen, met de natuur, met datgene wat betekenisvol en/of heilig is. EAPC Taskforce

15 15