Stress & Vergankelijkheid

Transcriptie

1 6 Stress & Vergankelijkheid

2 SATIPATTHANA SUTTA En opnieuw, monniken, als hij een lijk zou zien, liggend op een knekelveld een, twee drie dagen dood, opgezwollen, loodkleurig waaruit sappen stromen aangevreten door kraaien, haviken, gieren, honden, jackhalzen en allerhande wormen een skelet met vlees en bloed, bij elkaar gehouden met pezen een skelet zonder vlees besmeurt met bloed, bij elkaar gehouden door pezen een skelet zonder vlees en bloed, bij elkaar gehouden door pezen los geslagen botten, verspreid in alle windrichtingen botten gebleekt door de zon, de kleur van schelpen botten opgehoopt, meer dan een jaar oud rottende botten die verkruimelen tot stof dan vergelijkt hij zijn lichaam aldus: Dit lichaam is van dien aard. Zo zal dit lichaam vergaan. Dit lichaam kent eenzelfde lot. Op deze manier, met betrekking tot het lichaam, verblijft hij overdenkende het lichaam intern of verblijft hij overdenkende het lichaam extern of verblijft hij overdenkende het lichaam intern en extern tezamen. Hij verblijft overdenkende de aard van opkomen in het lichaam of hij verblijft overdenkende de aard van vertrekken in het lichaam of hij verblijft overdenkende de aard van opkomen en vertrekken tezamen in het lichaam. Het bewustzijn dat er een lichaam is, is in hem aanwezig voor zover nodig voor basaal weten en continue bewustzijn. En hij verblijft onafhankelijk, niet gebonden aan iets in de wereld. Dat is hoe hij, met betrekking tot het lichaam, verblijft overdenkende het lichaam.

3 Stress De twee meest basale uitgangspunten van de boeddhistische leer die 2600 jaar geleden door de boeddha zijn gegeven zijn deze: Er is lijden (lees stress). En er is het verdwijnen van lijden. Mediteren gaat over het bekijken van ervaringen. Ook gedachten en emoties kunnen bekeken worden als ware het zintuiglijke ervaringen. Meditatie kan op die manier helpen bij de omgang met spanningen, stress en onrust doordat het observeren van gedachten ruimte schept, om niet te reageren, om niet te moeten, om niet te werken, om niet te beoordelen maar om gewoon te zijn. Het toelaten en onderzoeken van alle fysieke en mentale verschijnselen brengt een nieuwe manier van omgaan met jezelf teweeg, zowel intern als extern. Omgaan met stress De eerste stap van de omgang met stress is het bewust gewaar worden van aanwezige stress, door het opmerken van een versnelling van de hartslag, een gevoel van angst, onrust, woede, haast of druk, versneld of warrig denken, lichamelijke spanning in buik, nek, schouders, zweten, trillen of een hoge korte ademhaling. Vervolgens kan je zien wat er gebeurt. Schieten we in een automatische reactie van oplossen, wegduwen, overdenken, handelen? Doen we er nog een schepje bovenop? Of kunnen we een korte pauze inlassen door afstand te creëren tussen de ervaring van de stressprikkel en de betekenis van de prikkel? Kunnen we erbij blijven, het ongemak erkennen zonder ons erdoor te laten meeslepen? Kunnen we erkennen, toelaten, onderzoeken en niet-identificeren (RAIN)? In het eerste geval kunnen gevoelens van verdriet, angst, onzekerheid, woede, lage zelfwaardering en twijfel in wisselwerking met lichamelijke onrust, hoge bloeddruk, hartritmestoornissen, vermoeidheid en chronische pijnklachten tot een negatieve neerwaartse spiraal leiden. Grenzen in lichaam en geest worden genegeerd, keuzes worden steeds moeilijker, inspanning wordt ploeteren, neiging tot middelengebruik kan ontstaan en het zelfvertrouwen wordt door negatieve gedachten ondermijnd. In het tweede geval wordt duidelijk wat zich van moment tot moment aandient, ontstaat ruimte voor geduld en uithoudingsvermogen en wordt het makkelijker een keuze te maken op basis van wat er werkelijk is. Dit leidt tot minder stressklachten, meer ontspanning, een open en flexibele houding naar nieuwe ervaringen, het stellen van haalbare doelen, meer eigenwaarde, meer steunende gedachten en een betere algehele gezondheid. Pauzeren In de pauze zit de kunst van de ware beoefening! Op het kussen is de pauze al pittig. In de hectiek van alledag lijkt de pauze vaak onuitvoerbaar. Mediteren is een training in pauzeren. Bij stress is de crux niet direct te handelen maar eerst te pauzeren. Neem een adempauze, ga even naar de wc of staar even uit het raam. Ruimte maken om te voelen, te zijn, is geen overbodige luxe. Breng de aandacht naar wat zich voordoet. Niet op een harde manier maar juist zacht, vriendelijk en nieuwsgierig. Pauzeren gaat over onveranderd laten, over het even uitstellen van actie zodat de eerste automatische afslag wordt vermeden. Bewustzijn vraagt om verkennen, 360 graden kijken, voelen.

4 Invloedssfeer Veel zaken vallen buiten je eigen invloedssfeer. Daarom is het verstandig om je, na de eerste pauze, af te vragen: Is dit mijn zaak, is dit haar zaak of is dit een zaak van het universum? Bij de laatste twee categorieën heeft je eigen handeling geen directe invloed op de situatie. De ijzige regen in je gezicht, de trein die te laat is, de taxi die je bijna omverrijdt, de ongemanierde kinderen van je vriendin, onbegrip van je partner, je hebt er niet tot nauwelijks invloed op. Je kan je ervaringen delen, je wensen uiten en je betrokkenheid tonen maar de situatie daadwerkelijk zelf veranderen is onmogelijk. In die gevallen ben jij niet de eigenaar van het probleem en is er geen andere uitweg dan aanvaarding en berusting. Als je toch in actie komt, ligt de oorzaak van bijkomende stress in jezelf, niet in de buitenwereld. Mag ik de kalmte vinden te accepteren wat ik niet kan veranderen. Mag ik de moed hebben te veranderen wat ik kan. En mag ik de wijsheid bezitten het verschil te kennen. (Reinhold Niebuhr, 1942). Vergankelijkheid Oordeelloos observeren en liefdevol reageren zijn schatplichtig aan vergankelijkheid. Want alles is tijdelijk, alles is in verandering, alles is kwetsbaar en ouderdom en dood zijn onontkoombaar. In aandacht wordt zichtbaar dat er geen absolute ervaringen, alleen transformerende ervaringen zijn. Pijn blijkt te komen en te gaan in hevigheid en vorm. Gedachten en emoties zijn nimmer statisch en steeds in flux. Het volgen van opkomen, veranderen en verdwijnen van obstakels is een belangrijk onderdeel van meditatie. Soms voelt dat pijnlijk en zwaar maar het brengt ook hoop, liefde en vrijheid met zich mee. Door te kijken naar de wervelingen van stress in de stroom van ervaringen, zoals een kind kijkt naar de veranderlijkheid van de rivier, zo wordt de stress van zijn meeslepende, overweldigende krachten ontdaan en keert de wereld terug tot de proporties zoals ze werkelijk zijn. Ervaringen definiëren niet het bestaan en vormen niet de bouwstenen van de eigen identiteit. Ze doen zich tijdelijk aan je voor en zijn slechts korte manifestaties in een constante stroom van transformatie. Zo kan iedere ervaring gebruikt worden als waardevol object van observatie en registratie. En tezamen vormen alle bewust waargenomen ervaringen het bevrijdingsleger van de Vipassana-meditatie.

5 Thuisbeoefening Deze week blijft de aandacht van meditatie bij gedachten. We richten de aandacht op de nauwkeurige ervaring van gedachten. En deze week specifiek gedachten die stress (lijden) veroorzaken. Complexer dan dit wordt het niet. En hoe moeilijker het is aandacht vast te houden hoe groter het risico op afdwalen. Als je merkt dat je bent afgedwaald dan is dat fantastisch. Kijk waar je bent, wat je doet, wat je daarmee wil en volg opnieuw de vlinder van de aandacht. 1. Doe de komende week iedere dag de geleide Loopemditatie. Gebruik hiervoor het geluidsbestand dat je op de website kunt vinden. Maak na de geleide meditatie even een korte aantekening in het werkboek om bijzonderheden te noteren. In de volgende bijeenkomst gaan we hierover met elkaar in gesprek. 2. Wees je deze week extra bewust van communicatie onder stress. Kijk of je kan onderzoeken wat er gebeurt als je tracht te communiceren terwijl er stress aanwezig is. Als het kan, probeer daar dan een korte aantekening in het werkboek van te maken. In de volgende bijeenkomst gaan we hierover met elkaar in gesprek.

6 Loopmeditatie Noteer na iedere meditatie hieronder bijzonderheden. In de volgende bijeenkomst gaan we hierover met elkaar in gesprek. Dag Di Geoefend (ja/nee) Opmerkingen Wo Do Vr Za Zo Ma

7 Communicatie onder stress Noteer hieronder bijzonderheden die je zijn opgevallen bij onderzoek naar communicatie onder stress. In de volgende bijeenkomst gaan we hierover met elkaar in gesprek. Dag Di Geoefend (ja/nee) Opmerkingen Wo Do Vr Za Zo Ma

8 Aantekeningen