Doelgroep/ doelstellingen / kerndoelen

Transcriptie

1

2 Doelgroep/ doelstellingen / kerndoelen Achtergrondinformatie Geschiedenis van het broodbakken Geschiedenis van het beroep bakker Waar wordt brood van gemaakt? De teelt van tarwe Brood bakken op de Boelaarshoeve Lessuggesties Les 1 Les 2 Les 3 Werkbladen Verschillende soorten brood Tarwekorrels Van tarwe tot meel Kijkplaat bakkerij Smaaktest brood Van meel tot brood Kijkdoos

3 Inleiding De leerlingen krijgen informatie over de geschiedenis van het broodbakken, de bakker en de ingrediënten van brood. Ook wordt in deze lesbrief het broodbakken op de Boelaarshoeve behandeld. De kinderen krijgen informatie over hoe de bakkers in die tijd hun brood bakten. De kinderen ervaren gedurende dit project met al hun zintuigen de weg van het bereiden van brood: van de graankorrel tot aan het opeten van het brood; De zintuigen: het kneden van het deeg (voelen); De bakker aan het werk, graan, oude werktuigen (zien); De geur van versgebakken brood (ruiken); Het knetteren van het vuur, slaan met het deeg, de uitleg bij de expositie (horen). De oven in het bakhuisje wordt met mutserd (takkenbos) gestookt; Het zelf gebakken brood opeten (proeven); Kinderen zelf laten ervaren hoe het is om brood te bakken; Kinderen ervaren dat brood bereiden van oudsher handenarbeid is; Kinderen zien hoe graan/spelt groeit; Doelgroep Leerlingen van de groepen 4 van de basisschool. Doelstellingen Na afloop van het project kunnen de kinderen zeggen: o dat brood een vanzelfsprekend onderdeel is van hun voeding; o waarvan brood wordt gemaakt; o hoe brood wordt gemaakt; o wat de belangrijkste werkzaamheden van de bakker zijn (zowel vroeger als nu); o hoe er op de Boelaarshoeve nog brood gebakken wordt; o dat men vroeger geen machines had die het werk deden.

4 Kerndoelen Oriëntatie op jezelf en de wereld Tijd Kerndoel 51 De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen en ze leren aanduidingen van tijd en tijdsindeling te hanteren. Informatie over heden en verleden, en historische bronnen. o verhalen van oudere mensen over dingen en gebeurtenissen van vroeger; o verhalen en boeken over vroeger; o kenmerken van objecten in de eigen woonplaats (huizen, kerken, oude gebouwen, monumenten); o voorwerpen die vroeger gebruikt werden (kenmerken, eigenschappen, waarvoor werden ze gebruikt?); o het vergelijken van voorwerpen uit verschillende periodes; o oude liedjes, afbeeldingen en foto's; (Bron: Tule.slo.nl)

5

6 Geschiedenis van het broodbakken In een bakkerswinkel vind je tientallen soorten brood met verschillende smaken. Dit is niet altijd zo geweest. De eerste broden bestaan alleen maar uit meel en water. Tienduizend jaar geleden kauwen de mensen op wilde granen om de honger te stillen. De korrels werden door het speeksel in de mond zacht. Later komt iemand op het idee om de korrels met een steen te kneuzen. Bij die fijngemaakte korrels doet men water. Zo krijg je een soort pap. Om die pap lekkerder te maken doet men er vruchten en honing bij. Misschien is het eerste brood wel op de volgende manier uitgevonden: er valt wat van die pap op een hete steen die in het vuur ligt. De pap bakt, krijgt een knapperige korst en smaakt lekker. Vanaf dat moment gaat men van die pap platte broden maken. Dat brood is als het warm is zacht en goed te eten. Maar als het brood afkoelt, wordt het keihard. Je moet dan een stuk afbreken en in water zacht laten worden voor je het kan eten. Later (1500 jaar voor Christus) wordt uitgevonden dat je die broodpap (= deeg) kan laten rijzen. Hierdoor krijg je luchtiger brood dat langer zacht blijft. Dit wordt door een Egyptische slaaf uitgevonden. Deze slaaf moet iedere dag vers brood bakken. Op een dag merkt hij dat hij wat deeg van de vorige dag heeft laten staan. Het ruikt ook een beetje zuur en het lijkt wat groter geworden te zijn. Hij is bang dat zijn baas zijn slordigheid zal merken. Daarom doet hij het oude deeg bij het nieuwe. De broden die hij van het mengsel maakt, zijn luchtiger en lekkerder. Voortaan gebruikt hij iedere dag een beetje deeg (ook wel zuurdesem genoemd) van de vorige dag. Ook nu is er nog brood te koop dat gemaakt is met zuurdesem. Er worden ook andere mogelijkheden uitgevonden om het deeg te laten rijzen, bijvoorbeeld met graanrestanten uit de bierbrouwerijen (biergist) en met zure wijn. In de 19 e eeuw wordt het bakkersgist uitgevonden. Nu gebruiken bijna alle bakkers in Nederland dit gist om brood te maken. Een belangrijke uitvinding is de bakkersoven. De Egyptenaren bedenken een dichte oven van tegels. Die wordt in tweeën gedeeld door een grote stenen plaat. In het onderste gedeelte wordt een houtvuur gestookt en in het bovenste wordt brood gebakken. Ook nu worden dergelijke ovens gebruikt. Om de oven te verhitten gebruikt men nu aardgas of elektriciteit.

7 Geschiedenis van het beroep bakker In Griekenland zijn er ongeveer 500 voor Christus al bakkerijen. De mensen kunnen dan kiezen: zelf hun brood bakken in een openbare oven, of brood kopen bij een bakkerij. De Griekse bakkers maken zo lekker brood dat de Romeinen Griekse bakkers in dienst nemen. Via de Romeinse keizer Julius Caesar en zijn legers wordt het broodbakken ruim 2000 jaar geleden bij ons ingevoerd. Het duurt lang voordat er in Nederland mensen van beroep bakker worden. De meeste gezinnen bakken hun eigen brood. Veel boerderijen en woningen hebben daarvoor een apart bakhuis. Pas in de middeleeuwen komen er in de steden bakkers die hun zelfgebakken brood in hun winkel verkopen. De bakker blaast in die tijd op een bakkershoorn om aan te geven dat het brood gaar is. De mensen weten dan, dat het brood te koop is. Tot rond 1900 is het op het platteland heel normaal dat men thuis deeg maakt, en dit door de bakker laat bakken. Maar op den duur komen in alle dorpen bakkerswinkels. Sommige bakkers hebben een dubbel beroep. s Nachts bakken ze brood en overdag zijn ze broodbezorger. Soms te voet met een grote mand vol brood op de rug. Andere bakkers gaan met paard en wagen hun klanten langs. Later gaan zij of hun knechten ook met een bakfiets of met een bestelwagen. Nu zijn er nog maar weinig bezorgbakkers die iedere dag langs hun klanten gaan. Sommige bakkersbedrijven komen brood brengen als je via internet je bestelling opgeeft. Veel zelfstandige bakkers verdwijnen, er zijn steeds minder echte bakkerswinkels. Dit komt bijvoorbeeld omdat hun kinderen niet willen kiezen voor het beroep van bakker of omdat niemand anders de zaak wil overnemen. Ook hebben de bakkers het moeilijk doordat steeds meer mensen hun brood bij de supermarkt kopen. Het brood uit de supermarkten komt meestal uit grote broodfabrieken. Veel mensen vinden het jammer dat hun bakker op de hoek verdwenen is. Omdat brood is het lekkerst als het vers is, kopen veel mensen voorgebakken brood dat ze in hun eigen oventje afbakken. Of ze bakken hun eigen brood met een broodmachine.

8 Waar wordt brood van gemaakt? Brood wordt in Nederland gebakken van een mengsel van verschillende tarwesoorten. Het grootste deel van dit mengsel (90%) is afkomstig uit het buitenland (Duitsland, Frankrijk, Canada en de Verenigde Staten), de rest komt uit Nederland. Het meeste brood dat in Nederland wordt gegeten, is gemaakt van tarwe omdat we dat het lekkerst vinden. Tarwe is heel geschikt om brood van te bakken. Het zorgt voor een luchtig brood. Maar er worden ook andere graansoorten gebruikt. In meergranenbrood zit behalve tarwe- en roggemeel ook bijvoorbeeld rijst, gerst, maïs, boekweit of spelt. Meel, bloem en zemelen Als het graan rijp is, wordt het geoogst. De graankorrels worden na de oogst fijngemalen tot meel. Dit gebeurt meestal in een meelfabriek en soms (zoals vroeger) in een water- of windmolen. Van dit meel kan bruin brood gebakken worden. Voor wit brood is bloem nodig. Hiervoor wordt het meel nog een keer gezeefd. Je krijgt dan zemelen (de omhulsels van de graankorrels) en bloem. Gist De gist zet de suiker die in het meel zit om in gasbelletjes van koolzuurgas (dezelfde gasbelletjes zorgen ook voor de prik in limonade.) Omdat het deeg best taai is, kunnen deze gasbelletjes moeilijk ontsnappen. Het gevolg is dat het deeg uitzet of anders gezegd: het deeg rijst. Hierdoor krijg je een luchtig brood. Hoe maakt een bakker brood? De bakker mengt de bloem met water, vet, gist en als laatste het zout. Dan gaat de bakker het mengsel kneden. Vroeger gebeurde dit in een trog en werd alles goed gekneed met de hand. Nu maakt een kneedmachine in tien minuten het brooddeeg. Het deeg blijft een kwartier in de deegkuip om te rijzen. Dit heet de voorrijs. Dan haalt de bakker het uit de kuip en stopt hij het in een machine die het deeg in gelijke porties verdeelt. Vroeger woog de bakker de deegstukken een voor een zelf af. De afgewogen stukken deeg gaan dan in een opbolmachine. Deze maakt bollen van de stukken deeg. Ook dit gebeurde vroeger met de hand. In een rijskast (waarin het precies vochtig en warm genoeg is) rijzen de ronde deegstukken in drie kwartier. De gerezen bollen worden platgewalst en opgerold. Ook hiervoor is een speciale machine. Dit is om de gasbelletjes fijn te verdelen over het deeg. De deegrollen worden in broodblikken gelegd. De bakker zet de blikken op een wagen met een aantal rekken. Deze wagen gaat in een rijskast. Het deeg gaat nu 60 minuten narijzen. Als het deeg genoeg gerezen is, worden de blikken met deeg de oven ingeschoven. Tijdens het bakken wordt het deeg gaar. Het brood gaat lekker ruiken en het krijgt een knapperige lichtbruine korst. Grote broden zijn in 30 tot 45 minuten klaar, kleine broodjes in 10 tot 15 minuten.

9 Broodsoorten De bakker kan aan het brood verschillende smaken geven. Door allerlei materialen te mengen, ontstaan er verschillende soorten broden. Gebruikt de bakker bijvoorbeeld melk in plaats van water, dan bakt hij een melkbrood. Vermengt hij tarwemeel met roggemeel dan bakt hij een roggebrood. Zo kan hij nog meer granen gebruiken en dan krijg je een meergranenbrood. Of wat dacht je van een luxebrood? De bakker verrijkt het deeg dan met boter, eieren, melk, suiker en soms zelfs gedroogde vruchten of noten. Ook de vormen van de broden verschillen: rond, lang, groot, klein, in de vorm van een stok, gevlochten. Hij kan het brood versieren met sesamzaad, maanzaad en geplette graankorrels. Belangrijkste broodsoorten in Nederland De Nederlandse bakkerswinkels verkopen de volgende broodsoorten: melkbrood, witbrood, tarwebrood, volkorenbrood, meergranenbrood, mueslibrood, vloerbrood, zachte broodjes, harde broodjes, stokbrood, krentenbrood, krentenbollen. Er zijn ook bakkers die buitenlands brood bakken. Andere culturen, andere eetgewoonten en broden Elk land en elk volk heeft zijn eigen broden. Soms is de samenstelling anders en soms is het de vorm of de versiering. In veel landen wordt brood ook bij de warme maaltijd gebruikt. Maar in sommige delen van de wereld is brood geen voedsel dat elke dag wordt gegeten. In Mexico wordt een plat brood, zoals een pannenkoek, van maïsmeel gebakken: de tortilla. In centraal en zuidelijk Afrika maken de gewone mensen maïspap. Omdat brood er een luxe - product is kunnen ze het zich niet veroorloven. In Noord - Afrika bakt men platte broden van ongerezen deeg. In Zuidoost - Azië vormt niet brood, maar rijst het alledaagse voedsel. Het klimaat is zeer geschikt voor de rijstteelt. Rijst is ook een graansoort. De Indiërs eten chapatti: platte broden die op een hete plaat gebakken worden. In Amerika worden dan weer elke dag miljoenen hamburgers gebakken: ronde broodjes met vlees, groenten en saus. Zweden is bekend om het knäckebröd. Italië: ciabatta. Ook de bodem van pizza s is van brooddeeg gemaakt. Turkije: Turks brood en pita- of shoarmabroodje. Ontbijten is gezond Eén op de drie leerlingen van de basisschool ontbijt niet altijd. Als je s morgens ontbijt, kun je je op school beter concentreren. Volgens deskundigen bestaat een gezond ontbijt uit: graanproducten zoals brood en muesli, halvarine, melk en melkproducten, niet al te vette vleeswaren en fruit of fruitsappen.

10 De teelt van tarwe Sommige boeren laten op hun land graansoorten zoals tarwe, rogge, gerst of haver groeien. Tarwe wordt het meest verbouwd, omdat het meeste brood dat wij eten van tarwe wordt gebakken. In het voorjaar maakt de boer met een ploeg de grond losser zodat de planten er beter in kunnen groeien. Met de eg maakt hij de kluiten klein en met de zaaimachine zaait hij de zaadjes, netjes op rijen naast elkaar en even diep in de grond. Na een paar weken groeien uit de zaden lange, groene sprieten. De planten lijken eerst op gras. Tarwe en gras zijn familie van elkaar. De boer luistert goed naar de weerberichten, want het is belangrijk dat de planten genoeg water krijgen. Ook kijkt hij regelmatig of er in de planten geen beestjes zitten die de planten willen opeten. In de zomer hebben de planten dikke, zware aren, vol met tarwekorrels. De planten worden geel en zijn klaar om gemaaid te worden. Met een grote machine, een maaidorser of een combine, worden de halmen afgemaaid en worden de korrels uit de halmen gehaald. Van de stengels worden grote balen stro gemaakt. De tarwekorrels worden met de vrachtwagen of een binnenvaartschip naar de meelfabriek of de molen gebracht. Van tarwe tot meel Met een zuigbuis wordt de tarwe uit het binnenvaartschip of de vrachtwagen gezogen. Met zeefmachines worden steentjes, zand en strootjes en stukjes hout, ijzer, glas eruit gehaald. Dat schoonmaken duurt een hele tijd. Dan pas wordt de tarwe opgeslagen in silo s. Tarwe wordt gemalen in een molen of een meelfabriek. In een molen wordt de tarwe tussen twee molenstenen gemalen. In de meelfabriek worden de tarwekorrels in machines zo stijf tegen elkaar gedrukt dat ze plat worden en het meel eruit komt. Wit brood wordt gebakken van tarwebloem. Dit is het middelste van de tarwekorrel. De kiemen en de zemelen worden er helemaal uitgezeefd. Bruin brood wordt van tarwemeel gebakken. Tarwemeel bevat meer voedingsvezel dan tarwebloem omdat een groter deel van de tarwekorrel is gebruikt. Het meel bevat fijngemalen kiemen en zemelen. Ook zitten er vaak nog hele of gebroken tarwekorrels is. Meel wordt in silo s bewaard totdat het in tankauto s naar de ambachtelijke bakker of de industriële bakkerij gebracht wordt. De laatste is een bakkerij waar iedere dag heel veel broden worden gebakken.

11 Brood bakken op de Boelaarshoeve Het bakhuisje In het bakhuisje gebeurt het dan allemaal. In de trog wordt de deeg getreden. Maar om het voor de bakkers aangenamer te maken wordt er ook gebruik gemaakt van moderne hulpmiddelen zoals de kneedmachine om het werk van de bakker gedeeltelijk over te nemen. Het bakproces Vroeger werd het deeg met de voeten getreden, tegenwoordig wordt dit met de hand of met een machine gedaan. Het deeg in de trog wordt aangemaakt met de hand. Er wordt dan zout, gist en vet toe gevoegd. De gist wordt opgelost in het water. Van te voren wordt de trog goed schoon gemaakt zodat er hygiënisch gewerkt kan worden. Eerst worden de voeten gewassen en afgespoeld zodat de bakker met schone voeten de trog in kan. Dan wordt het deeg met de voeten getreden. De voeten worden ook naderhand gewassen. Nadat het deeg met de voeten getreden is krijgt het zijn eerste rustpauze op de werktafel boven de trog. Authentieke houtoven Het stoken van de authentieke hout oven heeft zijn extra zorg nodig. Voordat het deeg klaargemaakt wordt, wordt de hout oven gestookt met mutserd (takkenbossen) die in eigen omgeving zijn verzameld, bestaande uit hoofdzakelijk snoeihout van knot wilgen, berken, essen enz. Mutserd wordt gemaakt van drie polsdikke takken die omgeven worden door dunner hout. Dat dunner hout zorgt ervoor dat op het moment dat de mutserd in de oven gestookt wordt het meteen vlam kan pakken het dikke hout houdt de warmte langer vast. De oven wordt net zolang gestookt als de bakkers bezig zijn met het klaarmaken van het deeg. De hitte wordt opgeslagen in de vuurstenen van de oven en de temperatuur dient precies hoog genoeg te zijn om het brood gaar te bakken. Nadat het deeg zijn eerste rusttijd heeft gehad worden de koolzuurgassen eruit geslagen. De gassen worden eruit geslagen om een lekkere smaak aan het brood te geven. Het deeg wordt dan afgewogen zodat uiteindelijk iedereen evenveel krijgt. Daarna worden de stukken deeg opgebold of opgepunt. Dat is de bewerking om het gas uit het deeg te halen. Ook wordt dan de kruim oftewel de celvorming van het deeg kleiner gemaakt. Nu het deeg ligt te rijzen en de oven goed op temperatuur gebracht wordt kunnen de bakkers beginnen om het deeg voor speciaal brood: o.a. het speltbrood, de blikken in te smeren en de mandjes klaar te maken om het deeg straks in de oven te zetten. Nu worden de deeg bollen voor het laatst opgemaakt en gevormd zoals we het willen gaan bakken. De oven is inmiddels zo ver dat de mutserd tot vuur/ gloed is overgegaan. Heel belangrijk is dat dat gloed verdeeld wordt over de hele oven om de warmte gelijkmatig te verdelen. Daarna wordt het resterende houtskool in de doofpot gedaan. Dan kunnen de

12 bakkers met de keerwis (een stok met een dweil eraan) de oven uitdweilen. Op deze manier wordt de oven schoon gemaakt. Dit karwei wordt meestal door de jongste bakkers gedaan. De oven is klaar, het deeg is klaar maar de bakkers geven nog een eigen tintje aan het brood. Decoraties worden eraan toegevoegd door middel van knippen en snijden in het brood. Deze decoraties gaan in de oven open staan. Het deeg wordt vervolgens op een plank gelegd en met één beweging in de oven geschoten. Vandaar dat het hulpstuk een schieter heet. Als al het deeg met de schieter in de oven geschoten is dan maakt de bakker op het laatst een kruis en dan op hoop van zegen. Het brood wordt op deze manier 45 tot 50 min in de oven gebakken. Af en toe wordt er gekeken hoe het brood eruit ziet. Daarna kijkt de bakker niet alleen of het brood goed is, de bakker luistert ook of het brood goed is. Dit doet hij door op de vloer van het brood te tikken. Als het brood goed klinkt beginnen we met het uitschieten en afstrijken van het brood. Afstrijken met wieks (een soort dunne melk) of gewoon water, ook kan roomboter gebruikt worden. Daar kiezen deze bakkers voor, want dat geeft een lekkere smaak. Als laatst ligt het brood op de planken om uit te wasemen.

13

14 Les 1. Introductie Brood bekijken Nodig: werkblad verschillende soorten brood. In een gesprek met de kinderen vertel je dat een bakker brood maakt omdat iedereen elke dag brood eet. Daarna vraag je aan de kinderen wat zij zouden maken als ze zelf bakker waren. Laat het werkblad met de verschillende soorten brood aan de kinderen zien. De antwoorden van de kinderen worden met elkaar vergeleken. Zorg ervoor dat de kinderen elkaar ook vragen stellen over de diverse bakkerswensen. Bij het vergelijken van elkaars wensen zullen de kinderen ontdekken dat elke wens voortkomt uit speciale persoonlijke omstandigheden. Als slot van het gesprek probeer je de diverse wensen te categoriseren: o wensen om iets gemakkelijk en handig te maken; o wensen die voortkomen omdat je het erg lekker vindt; o wensen van dingen die je voor een feest maakt; o enzovoort. Daarna lees je het volgende gedicht samen met de kinderen: s Morgens vroeg voor de deur ruik ik die lekkere geur. In de bakkerij staan wij Iedereen komt erbij. Want de bakker zingt heel blij Neem een lekker broodje van mij! Verwerking Werkblad: Tarwekorrels Nodig: voor ieder kind een werkblad, tarwekorrels (zo mogelijk nog in de aren), een potlood, bruine kleurpotloden, een paar vijzels of stenen waartussen de korrels fijngemaakt kunnen worden. Het meeste brood dat wij eten, is van tarwe gemaakt omdat wij dat het lekkerst vinden en omdat tarwe een heel geschikte graansoort is om brood van te bakken. Er komen steeds meer soorten brood waarin ook andere graansoorten zijn verwerkt, maar tarwe blijft toch het hoofdbestanddeel van brood. Laat de kinderen de halmen van de tarwe of tarwekorrels zien. Waarschijnlijk weten ze hoe ze heten. Als je halmen hebt, kun je laten raden hoeveel tarwekorrels erin zitten. In een volle halm zitten ongeveer dertig tarwekorrels. Vertel hoe tarwe geteeld en gemalen wordt (zie achtergrondinformatie). Deel de werkbladen en de tarwekorrels uit. Bespreek zo nodig de opdrachten van het werkblad. Laat de kinderen het werkblad maken.

15 Werkblad: Van tarwe tot meel. Nodig: voor ieder kind een werkblad, een schaar, lijm, een vel papier, een potlood. Op dit werkblad staan tekeningen van de weg die tarwe aflegt tot het meel geworden is. De kinderen bekijken de tekeningen en knippen ze aan de rechterkant los. Ze leggen de tekeningen op de goede plaats en plakken ze vast als ze denken dat ze goed liggen. Eventueel schrijven ze de bewerking erbij. Bespreek na afloop de goede antwoorden. Goede antwoorden: Bij tekening 1. Bij tekening 2. Bij tekening 3. Bij tekening 4. Bij tekening 5. de tarweplant met volle aar de tarwekorrels en de baal stro tarwekorrels, steentjes, zand, strootjes, blaadjes, e.d. tarwekorrels worden gemalen het meel wordt gezeefd Afsluiting Wat doe je als je naar de bakker of supermarkt gaat? Nodig: een portemonnee, (namaak)geld, verschillende soorten brood. Met deze activiteit leer je de kinderen winkeltje spelen. Bespreek met de kinderen wat je doet voordat je boodschappen gaat doen ( bedenken wat je nodig hebt, een boodschappenlijstje maken, geld en een boodschappentas pakken), wat je in de winkel doet (op je beurt letten, bedenken hoe je iets vraagt, opletten dat je krijgt wat je vroeg, betalen enzovoort). Kies een kind als klant en een ander kind als verkoper van de bakkerswinkel of de broodafdeling van de supermarkt. Speel stap voor stap het spel. Na een paar keer oefenen kunnen de kinderen het alleen. Een kijkplaat van de bakkerij Nodig: voor elk kind een kopie van de kijkplaat, eventueel kleurpotloden. Deze activiteit kan het best in een klein groepje worden gedaan. Eventueel kun je de plaat vergroten en ophangen. Deel de kijkplaten uit. Bekijk de plaat met de kinderen en laat ze vertellen wat ze zien. Geef de kinderen als afsluiting het werkblad voor de kijkdoos mee naar huis. Hier kunnen ze zelfstandig thuis mee aan de slag.

16 Les 2. Introductie Nodig: verschillende soorten boterhammen In ons land zijn ongeveer tweehonderd verschillende soorten brood te koop. Iedere bakker heeft zo zijn eigen specialiteiten. Vaak bedenkt hij zelf nieuwe soorten brood die hij eerst test en laat proeven. Vinden zijn klanten het brood lekker, dan neemt hij het in zijn assortiment op. Vraag de kinderen welke soort brood zij het lekkerst vinden. Laat ze verschillende soorten boterhammen mee naar school nemen of zorg hier zelf voor. Laat een boterham zien, vertel hoe de soort heet of laat dat de kinderen vertellen. Vraag de kinderen naar de verschillen tussen de soorten brood. Vertel hoe brood wordt gebakken (zie achtergrondinformatie). Verwerking In deze les werken de kinderen in twee groepen. Vertel de kinderen wat ze moeten doen. Verdeel de kinderen in groepen en laat ze beginnen. Groep 1 begint aan het werkblad van de smaaktest, de tweede groep begint aan het werkblad van meel tot brood. Werkblad: Smaaktest brood. Nodig: verschillende soorten boterhammen, een mes, per tweetal een bord, een potlood, voor elk kind een werkblad. Met dit werkblad kunnen de kinderen verschillende broodsoorten testen en beoordelen. Vraag de kinderen verschillende soorten (vers) brood mee naar school te nemen of zorg hier zelf voor. Denk aan witbrood, bruinbrood, volkorenbrood, meergranenbrood, casinobrood enzovoort. Zorg dat het brood vers is. Snijd de soorten brood in stukjes en verdeel ze over de kinderen. Zorg ervoor dat alle kinderen drie stukjes brood hebben. Werkblad: Van meel tot brood Nodig: Voor elk kind een werkblad, een schaar, lijm, een vel papier, een potlood of een pen. Op dit werkblad staan tekeningen van een bakker die brood bakt. Laat de kinderen de tekeningen goed bekijken en vertel ze dat de tekeningen niet in de goede volgorde staan. De kinderen knippen de tekeningen los, leggen ze op volgorde, plakken ze aan elkaar vast en schrijven de handelingen van de bakker onder de tekeningen erbij. Afsluiting Tarwe zaaien Nodig: tarwekorrels, een bakje, aarde, een gieter met water. Om de kinderen te laten zien dat tarwekorrels uit een plant komen kun je de volgende activiteit met ze doen. Vul een bakje met aarde en strooi er tarwekorrels op. Dek de tarwekorrels toe met een dun laagje aarde en druk de aarde licht aan. Giet er water op en zet het bakje op een warme, lichte plaats. Na een paar weken verschijnen dunne sprieten boven de aarde. Dit zijn

17 tarwekiemen. De planten groeien snel, maar zullen geen aren krijgen. Dit gebeurt wel als je de tarwe buiten zaait en laat groeien. Liedjes over bakkers en broodbakken

18 Les 3. Introductie Nodig: tien boterhammen, een bord, verschillende soorten beleg zoals jam, pindakaas, worst, kaas, rouwkost enzovoort. Leg een boterham op het bord en beleg deze. Leg een tweede boterham erop en beleg deze ook. Doe hetzelfde met een derde boterham. Reageer niet op de opmerkingen van de kinderen. Ga door tot alle boterhammen op zijn. Neem het geheel in beide handen en probeer er een hap van te nemen. Vertel dat je een gedicht over een stapelboterham kent. Alleen zag die boterham er heel anders uit. Lees het gedicht Een broodje stapelgek voor: Vraag de kinderen waarover het gedicht gaat. Hebben ze weleens een lekkere stapelboterham gemaakt? Hoe zag die boterham eruit? Kan de boterham uit het gedicht echt gemaakt worden? Misschien in een kunstwerk?

19 Verwerking Nodig: papier, potloden of pennen. Bij de verwerking maken de kinderen alleen of in tweetallen een broodje stapelgek. Als hulp mogen ze het gedicht gebruiken dat tijdens de introductie is voorgelezen. De kinderen kunnen met elkaar categorieen verzinnen om uit te kiezen, bijvoorbeeld: o Een lekker broodje stagelgek, o Een vies broodje stapelgek, o Een gevaarlijk broodje stapelgek, o Een dierenbroodje stapelgek, o Een snoepbroodje stapelgek. Het gedicht moet minimaal tien regels hebben, langer mag ook. Deel de groep in tweetallen in. Als kinderen alleen willen werken, mag dat. Geef de kinderen papier waarop ze het gedicht kunnen opschrijven. Laat ze beginnen en loop rond. Help daar waar nodig. Soms hebben de kinderen een duwtje in de goede richting nodig om een gedicht te maken. Geef een paar voorbeelden en laat de kinderen daaruit kiezen. Laat kinderen die snel klaar zijn het gedicht op de tekstverwerker uittypen. Stimuleer ze om een lettertype en lay-out te kiezen die bij het gedicht passen. Als de kinderen met hun gedicht klaar zijn, kunnen ze er met verf en/of plaatjes uit tijdschriftem eem affiche bij maken. Nodig: potloden, grote vellen papier, een tekenpotlood, verf, kwasten of penselen, tijdschriften, een schaar, lijm. Leg de materialen klaar. de kinderen maken met potlood een schets. Daarna kiezen ze wat ze willen gebruiken: tijdschriften of verf en papier of allebei. Als ze de tijdschriften gebruiken, kunnen ze de voorwerpen die ze in hun broodje hebben verwerkt uit de tijdschriften knippen en op hun affiche plakken. Als de affiches klaar zijn, worden de gedichten erop geplakt. Afsluiting Laat de kinderen hun gedichten voorlezen en hang ze met de affiches op. Om de affiches te beoordelen, kunnen deze meegenomen worden naar de boelaarshoeve. Daar kan de bakker de mooiste affiche uitkiezen en een plekje geven in het bakhuisje.

20

21 Verschillende soorten brood Het volkorenbrood Het witbrood Het casinobrood Het suikerbrood Het stokbrood De witte bol Het kerstbrood Het paasbrood De krentenbol

22 Het puntje Het maanzaadbolletje Het pitabroodje Het beschuit Het bruine bolletje Het croissantje Het bruin brood Het speltbrood Het meergranenbrood

23 Tarwekorrels

24 Van tarwe tot meel

25 Kijkplaat bakkerij

26 Smaaktest brood Terug naar inhoudsopgave

27 Van meel tot brood Terug naar inhoudsopgave

28 Kijkdoos Terug naar inhoudsopgave