ZWEMWATERPROFIEL STRAND STICHTSE BRUG

Transcriptie

1 ZWEMWATERPROFIEL STRAND STICHTSE BRUG Rijkswaterstaat IJsselmeergebied November 2008, aanvullingen december 2009

2 Colofon Uitgegeven door: Verantwoordelijke RWS Dienst: Uitgevoerd door: Opmaak: Rijkswaterstaat Waterdienst Rijkswaterstaat IJsselmeergebied Melanie Kuiper / Martine van Oostveen Imke Leenen / Martin de Haan Grontmij / DHV Datum: November 2008, aanvullingen december 2009 Status: Eindrapportage 1

3 INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING ZWEMWATERPROFIEL Zwemwaterprofiel Kwaliteitklassen en normen Routekaart zwemwaterprofiel Blauwalgen AANPAK GEBIEDSBESCHRIJVING STRAND STICHTSE BRUG Algemeen Hydromorfologie en ecologie Riolering en afvalwaterzuivering Begrenzing Gezondheidsrisico s BLAUWALGEN Relevante waterkwaliteitsgegevens Beoordeling: kans op proliferatie van toxische blauwalgen Nadere beschrijving ANALYSE VAN HISTORISCHE DATA POTENTIËLE VERONTREINIGINGSBRONNEN EN ROUTES RICHTGETALLEN (ZWEMPROF) EVALUATIE EN CONCLUSIES AANBEVELINGEN EN MAATREGELEN LITERATUUR...38 BIJLAGE 1 BIJLAGE 2 BIJLAGE 3 BIJLAGE 4 Verslag veldbezoek Betrokken Organisaties Protocol voor begrenzing van zwemwater Invulbladen ZWEMPROF 2

4 1 INLEIDING ZWEMWATERPROFIEL De nieuwe Europese Zwemwaterrichtlijn (2006/7/EG) is begin 2006 vastgesteld. Het doel van deze richtlijn is het beschermen van de gezondheid van zwemmers in oppervlaktewateren. In de nieuwe richtlijn worden bepalingen neergelegd met betrekking tot de monitoring en de indeling van de zwemwaterkwaliteit in kwaliteitsklassen (uitstekend, goed, aanvaardbaar en slecht) alsmede de verstrekking van informatie daarover aan het publiek en de Europese Commissie. Een pro-actief beheer van de zwemwaterkwaliteit wordt voorgeschreven, risico s moeten in kaart worden gebracht in een zwemwaterprofiel en maatregelen moeten worden uitgevoerd om minimaal een aanvaardbare kwaliteit te kunnen bereiken en blootstelling van zwemmers aan verontreiniging te voorkomen. 1.1 Zwemwaterprofiel Van iedere zwemwaterlocatie zal moeten worden ingeschat welke emissiebronnen via welke verspreidingsroutes de zwemwaterkwaliteit negatief beïnvloeden. Hierbij spelen de locatiespecifieke eigenschappen van het zwemwater een belangrijke rol. Alle bevindingen komen samen in een zwemwaterprofiel van de desbetreffende zwemwaterlocatie. Het opstellen van een zwemwaterprofiel is ook een verplichting volgens de nieuwe zwemwaterrichtlijn. Op basis hiervan kan de beheerder maatregelen nemen om het risico op besmetting van de zwemmer (verder) te reduceren. Op het ogenblik wordt hoofdzakelijk op basis van expert judgement geredeneerd. Het zwemwaterprofiel, eventueel aangevuld met een aantal extra metingen, maakt het mogelijk om eventuele beheersmaatregelen beter te onderbouwen. Financiële middelen worden hierdoor effectiever ingezet. Tevens kan het zwemwaterprofiel ingezet worden voor communicatie over de kwaliteit van de zwemwater(locatie) en de genomen beheersmaatregelen naar de maatschappij/burger. Een zwemwaterprofiel is in eerste instantie bedoeld om inzicht te verkrijgen in de fecale verontreinigingsbronnen en routes en richt zich op de indicatoren voor fecale verontreinigingen (Escherichia coli en intestinale enterococcen). In deze zwemwaterprofielen worden echter ook overige gezondheidsrisico s meegenomen, zoals cyanobacteriën, zwemmersjeuk en botulisme. Cyanobacteriën zijn in de volksmond beter bekend als blauwalgen. In dit zwemwaterprofiel zal daarom verder over blauwalgen worden gesproken. 1.2 Kwaliteitklassen en normen In de nieuwe Europese zwemwaterrichtlijn wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende kwaliteitsklassen. De indeling én de normen hierbij is weergegeven in tabel 1.1 Tabel 1.1. Parameter Normen voor de verschillende kwaliteitsklassen voor zoet binnenwater wat betreft intestinale enterococcen en Escherichia coli Goede kwaliteit * Uitstekende kwaliteit Intestinale enterococcen (kve/100 ml) Escherichia coli (kve/100 ml) * gebaseerd op een 95-percentiel ** gebaseerd op een 90-percentiel Aanvaardbare kwaliteit ** Referentiemethod en voor de analyse ISO of ISO ISO of ISO Als een fecale verontreiniging via oppervlaktewater naar een zwemwater wordt getransporteerd treedt verdunning op. De locatiespecifieke eigenschappen van het ontvangende zwemwater zijn van belang bij een beoordeling van de invloed van diverse routes op de bacteriologische kwaliteit van het 3

5 zwemwater. Een belangrijke onderverdeling hierin is de verdeling tussen geïsoleerd of doorstroomd zwemwater. 1.3 Routekaart zwemwaterprofiel Rijkswaterstaat Waterdienst heeft een aantal pilot-onderzoeken laten uitvoeren en is gekomen tot een algemeen protocol voor het opstellen van een zwemwaterprofiel. Dit heeft geleid tot een routekaart (zie figuur 1.1) welke voor het opstellen van de zwemwaterprofielen gebruikt is. Deze aanpak volgens de routekaart resulteert in een algemeen beeld van de zwemwaterlocatie, zijn omgeving en de mogelijke bronnen, met een indicatie van de grootte van bijdrage van deze bronnen op de waterkwaliteit in de zwemlocatie. Beschrijving gebied/hydromorfologie Veldbezoek Historische waterkwaliteit Lijst: bronnen routes Meetprogramma Richtgetallen Analyseren Evalueren Zwemwater profiel Evalueren? Actieprogramma Figuur 1.1. Algemene routekaart om te komen tot een zwemwaterprofiel Rijkswaterstaat Waterdienst heeft Grontmij en DHV gevraagd zwemwaterprofielen op te stellen voor 186 zwemlocaties met gebruikmaking van de Handreiking voor het opstellen van een zwemwaterprofiel (Grontmij, RWS-RIZA, 2005). 1.4 Blauwalgen Algemeen De Europese Zwemwaterrichtlijn vraagt behalve om aandacht voor de bacteriële verontreiniging ook nadrukkelijk aandacht voor de risico s van blauwalgen. Ter ondersteuning bij het opstellen van het blauwalgendeel van een Zwemwaterprofiel is de handreiking Blauwalgen in het Zwemwaterprofiel opgesteld (DHV, 2007). De hierin voorgeschreven aanpak vindt plaats op basis van het stappenplan zoals weergegeven in figuur 1.2. Het aantal stappen is afhankelijk van de hoeveelheid beschikbare informatie en het oordeel over de kans op toxische bloei. Voor locaties die nooit problemen kennen met blauwalgen is het profiel eenvoudig. Voor locaties waar een aanzienlijke kans bestaat op een toxische bloei, is het profiel uitgebreider. 4

6 Basale beschrijving Analyse toestandsvariabelen Aanwezigheidscheck gegevens cyanobacteriën Is informatie voldoende? ja nee Toestandsvariabelen alarmerend en/of onvoldoende? ja nee Inschatting kans op cyanobacteriën Cyanobacterie analyse Nadere beschrijving Inzi cht in oor zaken ja Is er een aanzienlijke kans op toxische bloei in komende vijf jaar? nee geen verdere actie Maatregelen - informatie naar publiek - maatregelen ter vermindering van de kans op toxische bloei en drijflagen Figuur 1.2. Monitoring Stappenplan uit de handreiking Blauwalgen in het Zwemwaterprofiel Uit het stappenplan blijkt dat er voor elk zwemwater een basale beschrijving van het systeem gegeven wordt. Vervolgens dient er een historisch databestand te worden aangemaakt. Zo n historisch databestand is noodzakelijk om een beoordeling te kunnen geven over de mogelijke proliferatie van toxische blauwalgen in de komende jaren. Een gedegen beoordeling kan alleen plaats vinden als er voldoende informatie beschikbaar is. Daarom is een stap ingebouwd waarin dit wordt beoordeeld. Bij onvoldoende beschikbare informatie kan op basis van de analyse van toestandsvariabelen een inschatting worden gemaakt van eventuele blauwalgenbloeien in het verleden. Als uit deze analyse blijkt dat mogelijk dominantie van blauwalgen is opgetreden, dan dient een passende monitoring te worden uitgevoerd in het komende seizoen. Indien er voldoende informatie verzameld is volgt de uiteindelijke beoordeling. Het blauwalgendeel van het Zwemwaterprofiel is gereed als de beoordeling luidt dat er geen aanzienlijke kans op een toxische bloei is in de komende vijf jaar. Dit oordeel en de onderbouwing maken deel uit van het Zwemwaterprofiel. Wanneer echter op basis van de historische data-analyse blijkt dat de kans op een toxische bloei in de komende vijf jaar wel aanzienlijk is, dan dient een nadere beschrijving van het systeem te worden gemaakt. Een nadere beschrijving van het systeem waarin de zwemlocatie zich bevindt, heeft tot doel inzicht te geven in de mogelijke werking van het systeem met betrekking tot het ontstaan van toxische blauwalgenbloeien. Dit betekent dat de achterliggende oorzaken/factoren worden beschreven die mogelijk leiden tot de bloei van toxische blauwalgen. De nadere beschrijving maakt het mogelijk een oordeel te vormen over de meest effectieve maatregelen om de kans op blauwalgenbloei te doen afnemen. 5

7 2 AANPAK Voor het opstellen van het zwemwaterprofiel zijn, aan de hand van de Handreiking voor het opstellen van Zwemwaterprofiel, alle stappen doorlopen. Hieronder is aangegeven in welke onderwerpen deze stappen terugkomen en waar in de rapportage deze zijn terug te vinden. De gepresenteerde aanpak kan dan ook worden gezien als leeswijzer. Hoofdstuk 1 Inleiding De achtergrond voor het opstellen van een zwemwaterprofiel en een blauwalgenrapportage worden hierin beschreven, alsmede de normen en kwaliteitsklassen volgens de nieuwe zwemwaterrichtlijn. Hoofdstuk 2 Aanpak Hoofdstuk 3 Gebiedsbeschrijving Hierin wordt de zwemlocatie meer in detail beschreven op basis van de in de handreiking genoemde stappen locatiebeschrijving, gebiedsbeschrijving en veldbezoek. Hydromorfologie en ecologie. Deze paragraaf omvat de benodigde informatie over stromingen, peilen, flora en fauna (veldbezoek, hydromorfologie, gebiedsbeschrijving). Begrenzing. Het protocol binnenwater uit het rapport KRW en oppervlaktewater: Bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water (DHV, 2005) is gebruikt om de begrenzing van een zwemzone voor te stellen. Gezondheidsrisico s. In deze paragraaf wordt gemeld of er meldingen van gezondheidsklachten (zwemmersjeuk, botulisme, enz) zijn geweest op deze locatie en/of bloeien van blauwalgen. Gezondheidsrisico s. In deze paragraaf wordt gemeld of er meldingen van gezondheidsklachten (zwemmersjeuk, botulisme, enz) zijn geweest op deze locatie en/of bloeien van blauwalgen. Hoofdstuk 4 Blauwalgenrapportage In dit hoofdstuk wordt beschikbare informatie over de aanwezigheid van blauwalgen op een rij gezet. Op grond van veldwaarnemingen en metingen wordt de kans op blauwalgenoverlast in de toekomst beoordeeld. Vervolgens wordt een nadere beschrijving van de zwemwaterlocatie gegeven met als doel inzicht te geven in de mogelijke werking van het systeem met betrekking tot het ontstaan van toxische blauwalgenbloeien. De achterliggende oorzaken/factoren worden beschreven die mogelijk leiden tot de bloei van toxische blauwalgen. Hoofdstuk 5 Historische data Analyse historische data. De microbiologische data van de zwemwaterbemonsteringen van de laatste drie tot vijf jaar vormen de basis voor de analyse van de historische waterkwaliteit. Deze historische databestanden worden gebruikt om te zien of er een bepaalde trend zichtbaar is die wijst op: invloed van weersomstandigheden, bijvoorbeeld indien overschrijdingen of verhogingen altijd optreden na hevige neerslag; een relatie met bepaalde bronnen, bijvoorbeeld wanneer alleen hoge waarden gevonden worden bij een hoge recreatiedruk; de relatie met een bepaalde periode in het jaar waarop verhogingen plaatsvinden; verhogingen kunnen van jaar tot jaar plaatsvinden op verschillende tijdstippen, maar ze kunnen ook altijd in dezelfde periode plaatsvinden. De historische databestanden zijn deels gebaseerd op de huidige zwemwaterrichtlijn en bevatten dus de daarin opgenomen indicatoren van fecale verontreinigingen (thermotolerante bacteriën van de coligroep). Totaal bacteriën van de coligroep zijn niet meegenomen in deze analyse, omdat deze parameter geen duidelijke relatie heeft met fecale besmetting. De parameters behorende bij de nieuwe zwemwaterrichtlijn, intestinale enterococcen en Escherichia coli, zijn, wanneer deze beschikbaar zijn, eveneens geanalyseerd. 6

8 Hoofdstuk 6 Potentiële bronnen van bacteriële verontreiniging Potentiële bronnen van verontreiniging. Op basis van het veldbezoek, de analyse van de historische data, de gegevens van de waterkwaliteitsbeheerder en de plattegronden is een lijst van alle potentiële verontreinigingsbronnen en routes voor fecale verontreiniging opgesteld. Alle potentiële bronnen en routes zijn op deze lijst gezet ook al lijken ze niet van belang. Soms blijkt dat juist een bron die vooraf niet als relevant werd beschouwd toch verhoogde waarden veroorzaakt óf dat door samenloop van omstandigheden meerdere bronnen samen verantwoordelijk zijn voor verhoogde waarden. Elke bron kan dan meetellen. Hoofdstuk 7 ZWEMPROF Invullen richtgetallen. Na inventarisatie van bronnen en routes is met behulp van een eenvoudig spreadsheetmodel (ZWEMPROF) geschat in hoeverre een bepaalde bron of bronnen een bijdrage leveren aan fecale verontreiniging van het betreffende water. Het model geeft als resultaat aan of er a) geen invloed, b) geringe invloed, c) wezenlijke invloed of d) grote invloed is van belangrijke fecale verontreinigingen. Hoofdstuk 8 Evaluatie en conclusies Analyse en evaluatie van gegevens. Alle gegevens die afkomstig zijn uit de voorgaande stappen zijn naast elkaar gelegd en bekeken. Hierbij is vooral onderzocht welke potentiële bronnen die uit de analyse van de data van de waterkwaliteitsbeheerders, het veldbezoek en de plattegronden volgen, relevant zijn voor de zwemwaterkwaliteit op de locatie en zijn de resultaten van de spreadsheet modellering (ZWEMPROF) gebruikt. Daarnaast is een soort rangschikking van belangrijke bronnen gemaakt. Op deze manier is duidelijk waar de mogelijke knelpunten zitten en waar eventueel maatregelen genomen zouden moeten worden. Conclusies. De belangrijkste bevindingen en de (mogelijke) consequenties hiervan zijn op een rij gezet. Hoofdstuk 9 Aanbevelingen en maatregelen Maatregelen en bevindingen. Indien er geen problemen zijn geconstateerd bestaat er in beginsel weinig aanleiding om maatregelen te nemen. Indien er wel relevante verontreinigingsbronnen zijn gevonden of indien er onduidelijkheid is over de betrouwbaarheid van (enkele) resultaten, wordt in deze paragraaf een doorkijk gegeven naar mogelijke maatregelen. 7

9 3 GEBIEDSBESCHRIJVING STRAND STICHTSE BRUG 3.1 Algemeen Het strand Stichtse Brug ligt in het Gooimeer, ten westen van de Stichtse Brug, die de scheiding vormt tussen het Gooimeer en het Eemmeer. Het Gooimeer is in 1967 ontstaan door de aanleg van zuidelijk Flevoland. De Stichtse Brug is in 1983 opengesteld voor het verkeer. Het strand was daarvoor reeds in gebruik. Het strand Stichtse Brug is bij de lokale bevolking ook wel bekend onder "Voorland Stichtse Brug", zoals de naamgeving volgens het aanwezige informatiebord luidt (Figuur 3.3). Een overzicht van de zwemlocatie en zijn omgeving is gegeven in figuur 3.1. Figuur 3.1. Overzicht van de omgeving In de jaarlijkse zwemwaterfolder wordt het Strand Stichtse Brug net als alle andere stranden in het IJsselmeergebied vermeld. Deze zwemwaterfolder is een gezamenlijke uitgave van Provincie Flevoland, RWS IJsselmeergebied en Waterschap Zuiderzeeland. In de nabijheid van het strand zal de nieuwbouwwijk BlaricummerMeent komen ( In het najaar van 2008 wordt begonnen met het bouwrijp maken van de grond. Het is de bedoeling dat het recreatiegebied "Voorland Stichtse Brug" wordt uitgebreid en opgewaardeerd. In figuur 3.2 is een schets te zien hoe het er in de toekomst uit zou kunnen komen te zien. Zo is te zien dat er plannen zijn voor een jachthaven, een hotel, een haven- en een strandpaviljoen. Het totale recreatiegebied, waar het zwemstrand onderdeel van uit maakt heeft een oppervlak van ca. 100 ha, het zwemstrand zelf (ligweide en zandstrand), is ca. 40 ha groot. 8

10 Figuur 3.2. Schets van mogelijk toekomstig beeld recreatiegebied Voorland Stichtse Brug ( Beheer Het strand Stichtse Brug ligt in de provincie Noord-Holland en valt onder de gemeente Blaricum. De dorpen Blaricum en Huizen liggen net als het strand aan de westkant van de Stichtse Brug. RWS IJsselmeergebied is waterbeheerder van strand Stichtse Brug en het Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht (Waternet) is beheerder van de waterkwaliteit en waterkwantiteit van het stedelijk oppervlaktewater in de gemeente Blaricum. Provincie Noord-Holland houdt toezicht op de kwaliteit en is verantwoordelijk voor de zwemverboden. De gemeente Blaricum is de locatiebeheerder en heeft een extern bedrijf ingehuurd om het terrein te onderhouden, de prullenbakken te legen en de toiletten schoon te maken. Faciliteiten Zwemstrand Stichtse Brug is gratis toegankelijk voor het publiek. De zwemlocatie is via acht opgangen bereikbaar. Er zijn gratis parkeerplaatsen voor zowel auto's als fietsen. Het strand is niet met het openbaar vervoer te bereiken. Op de zwemlocatie zijn prullenbakken, douches en toiletten aanwezig. Afhankelijk van het seizoen en het weer worden de toiletten wekelijks schoongemaakt en de prullenbakken twee keer per week geleegd. Tijdens het veldbezoek waren de douches defect, de toiletten waren niet erg schoon en er was geen toiletpapier aanwezig. Er is geen vaste horeca aanwezig op deze locatie. In het verleden kwam bij mooi weer een friteskraam op de zwemlocatie. Deze friteskraam is er echter niet meer. Tegenwoordig komt af en toe een italiaanse ijscoboer langs. Er zijn geen speeltoestellen op deze zwemlocatie. Met behulp van informatieborden (bijlage1, Figuur 3.3) worden de bezoekers op de hoogte gebracht van diverse informatie. De foto van het informatiebord (Figuur 3.3), laat duidelijk zien dat het zwemstrand verboden terrein is voor honden en paarden gedurende het zwemseizoen. Desondanks zijn er tijdens het veldbezoek honden aangetroffen op het strand en in het water (bijlage 1), en heeft een van de bezoekers in de week voorafgaand aan het veldbezoek een paard waargenomen in de zwemzone. Aan de noordzijde van het zwemstrand bevindt zich de aanlegsteiger van de Reddingsbrigade Blaricum. Tevens bevindt zich daar de thuisbasis van de reddingsbrigade. Vanaf eind april tot eind oktober verzorgt de reddingsbrigade op zaterdag en zondag de bewaking van het strand bij de Stichtse Brug, een deel van het Gooimeer en het gehele Eemmeer ( Sommige delen van het zwemstrand worden van de rest van het Gooimeer gescheiden door een drijflijn. Deze lijn is echter niet doorgetrokken langs het gehele zwemstrand. Er zijn geen sportverenigingen actief bij de zwemlocatie. 9

11 Figuur 3.3. Informatiebord op locatie Stichtse Brug Bezoekersaantal Het maximaal aantal bezoekers is door de gemeente Blaricum geschat op 7500 personen, gemiddeld bezoeken 150 personen de zwemlocatie per dag. Deze getallen zijn door een bezoeker bevestigd tijdens het veldbezoek. Op ongeveer 1 km van de zwemzone bevindt zich de vaargeul over het Gooimeer. Op zijn tellingen te vinden van de passerende schepen bij sluizen. De Nijkerkersluis ligt op ongeveer 14 km van Strand Stichtse Brug. Aangenomen is dat het aantal passerende schepen bij Strand Stichtse Brug vergelijkbaar is aan het aantal bij de Nijkerkersluis. Per jaar passeren ±4.000 beroepsvaartuigen en ± recreatievaartuigen de Nijkerkersluis. Bij het strand zelf is het water te ondiep voor de recreatievaart, echter boten met zeer geringe diepgang kunnen wel bij de zwemzone aanleggen. Tijdens het veldbezoek is een rubber speedboot aangetroffen in de zwemzone (Bijlage 1). Waterkwaliteitsbemonstering Het zwemwater bij strand Stichtse Brug wordt tijdens het zwemseizoen minimaal eens per veertien dagen gecontroleerd door RWS IJsselmeergebied. In de maanden juli en augustus worden vier extra metingen gedaan (hoog frequent). In juli en augustus vindt een standaardmeting van microcystine plaats vanwege de gevoeligheid van het strand voor blauwalgen. Aan de hand van een ELISA-kit wordt de microcystineconcentratie bepaald indien er in voldoende mate blauwalgen worden aangetroffen. Bij het strand bevindt zich een monsternamepunt (401) waar de bacteriologische en fysischchemische zwemwaterkwaliteit gemeten wordt. In figuur 3.6 is het meetpunt met een rode stip weergegeven, de x,y-coördinaten zijn:148850, (52 17'52,412"NB, 5 17'49,373"OL). RWS meet hier de volgende kwaliteitsparameters: geur, kleur, vuil, schuim, zuurgraad, temperatuur en het totaal aan bacteriën van de coligroep en thermotolerante bacteriën van de coligroep. De zwemwaterlocatie is gevoelig voor blauwalgen, de gemeente bemonsterd om deze reden soms deze locatie ook. Hierop is het bemonsteringsschema aangepast. 10

12 Informatie over de zwemwaterkwaliteit is te vinden in de jaarlijkse zwemwaterfolder. Men kan bellen naar de zwemwatertelefoon, of teletekst, de website van de provincie of de website van Rijkswaterstaat raadplegen. Maatregelen In het Eemmeer en Gooimeer (de Zuidelijke Randmeren) komen in de zomer drijflagen van algen voor. Dit is maatschappelijk ongewenst. Het doel van het project BEZEM (bestrijding eutrofiëring zuidelijke randmeren) is de waterkwaliteitsdoelstellingen ten aanzien van de eutrofiëringproblematiek te formuleren. Dit wordt gedaan door een scenariostudie. In deze studie worden verschillende scenario s met elkaar vergeleken die verschillen ten aanzien van de waterkwaliteit die bereikt kan worden in 2015 en de kosten van de maatregelen die daarvoor nodig zijn. Het vormt daarmee één van de bouwstenen voor het stroomgebiedplan Rijn-Midden. 3.2 Hydromorfologie en ecologie Hydromorfologie De zwemlocatie behoort tot het oppervlaktewatersysteem van het Gooimeer (2582 ha). De bodem van het Gooimeer bestaat uit zand (53%) en klei (47%), bij de zwemzone is de bodem zandig. De gemiddelde diepte van het Gooimeer is 1,5 m. De vaargeul over het Gooimeer heeft een waterdiepte van 5 m, zandwinputten kunnen tot wel 30 m diep zijn. Bij het Gooimeer is sprake van infiltratie/kwel, de omvang hiervan is echter niet bekend. In de zomer hanteert de RWS IJsselmeergebied een hoger streefpeil (0,20 m beneden NAP) dan in de winter (0,40 m beneden NAP) om de wateraanvoer naar het omliggende land op peil te kunnen houden. In de wintermaanden is het streefpeil lager om zoveel mogelijk water te kunnen ontvangen. Onder natuurlijke omstandigheden zou dit verschil in waterpeil juist andersom zijn. Om het water op peil te houden, worden continu metingen verricht bij een aantal peilmeetstations in het IJsselmeergebied. Het gemiddelde meerpeil wordt vervolgens vergeleken met het in die periode geldende streefpeil, waarna het water aan de verschillende meren wordt toegedeeld. Hierbij wordt wel rekening gehouden met bijvoorbeeld de weersverwachting en de waterafvoer van de Rijn op lange termijn. Overtollig water moet worden afgevoerd. In het IJsselmeergebied zorgen de spuisluizen bij Kornwerderzand (Lorentzsluizen), Den Oever (Stevinsluizen), Enkhuizen (Krabbegatsluizen), Lelystad (Houtribsluizen) en Schellingwoude (Oranjesluizen) voor de waterafvoer. De spuisluizen bij Nijkerk (Nijkerkersluis) en Dronten (Roggebotsluis) voeren het overtollige water van de Randmeren af. Een overzicht van de afwateringsgebieden van het IJsselmeer en de randmeren staat in figuur 3.4. In het Gooimeer is niet veel stroming, de stroming die er is wordt voornamelijk veroorzaakt door de wind. Als gevolg van wind kan er bij het strand door middel van op- en afwaaiing van de grote watermassa s een dynamisch peil ontstaan. Dergelijke locale peilschommelingen kunnen variëren van enkele centimeters tot decimeters. Bovendien speelt wind een belangrijke rol in het optreden en de mobiliteit van drijflagen van blauwalgen. Doordat de aanvoer vanuit het Eemmeer de belangrijkste aanvoerpost is voor het Gooimeer, werkt de invloed van de Eem sterk door in het Gooimeer. In het stroomgebied van de Eem worden de landbouw en ongerioleerd buitengebied als de belangrijkste oorzaken gezien van eutrofiëring. Het water vanuit het Nuldernauw en het IJmeer, twee andere belangrijke aanvoerposten, heeft voor stikstof en fosfaatconcentraties een verdunnend effect (RWS IJsselmeergebied, 2005). Nabij de zwemlocatie Strand Stichtse Brug, op 400 m, bevindt zich een in/uitlaat. Hiermee kan water vanuit het achterland geloosd worden op het Gooimeer en bij droogte kan water worden ingelaten. Het is een handbediende inlaat die tijdens het veldbezoek gesloten was. De exacte locatie van deze inlaat staat in figuur

13 Figuur 3.4. Kaart afwateringsgebied van IJsselmeer en randmeren. Ecologie De oever van de zwemzone bestaat uit een zandstrand met een flauw talud en een grasveld dat door het water is afgekalfd. Aan de zuidkant wordt de zwemzone begrensd door riet, aan de noordkant is de oever beschoeid en bevindt zich de steiger van de reddingsbrigade. Langs de drijflijnen in het water waren veel waterplanten aanwezig, met name veel schede fonteinkruid. In de week voorafgaand aan het veldbezoek is er gemaaid in de zwemzone. Volgens de beheerder komen er, afhankelijk van het jaargetijde, veel zwanen voor. Gemiddeld zijn er zo n 1250 vogels per week, waarvan er 1000 vogels in het water worden gezien. Er worden uitwerpselen van zwanen op de zwemlocatie aangetroffen. Tijdens het veldbezoek werden er op deze locatie geen zwanen aangetroffen. Wel zijn er nabij de zwemlocatie andere vogels aangetroffen: circa 40 ganzen en eenden en ongeveer 50 meerkoeten. Tijdens het veldbezoek waren er geen vogels in de zwemzone aanwezig. Dit kan verklaard worden door de aanwezigheid van veel zwemmers. In de omgeving van de zwemlocatie bevinden zich de Natura 2000 gebieden Eemmeer, Gooimeer Zuidoever, Markermeer en IJmeer ( In een Natura 2000 gebied zijn aangewezen (vogel)soorten en/of habitattypen beschermd, voortvloeiend uit de Vogel- en Habitatrichtlijn. In deze N2000 gebieden zijn onder andere de volgende vogelsoorten beschermd: meerkoeten, diverse eendensoorten, kleine zwanen en aalscholvers. Mogelijk maken deze vogels ook gebruik van de zwemlocatie. 12

14 Zwemwaterlocatie Zwemwaterlocatie Figuur 3.5. Natura 2000 gebieden Eemmeer en Gooimeer Zuidoever (links) en Markermeer en IJmeer (rechts) (bron: Riolering en afvalwaterzuivering In de omgeving van de zwemlocatie lozen de rwzi s van Hilversum en Blaricum via de Gooyergracht. Tevens kan de achtergrondverontreiniging vanuit de Eem invloed hebben op de zwemwaterkwaliteit. De RWZI Huizen loost direct op het Gooimeer. Vanwege de belangrijke recreatieve functie van het Gooimeer wordt het effluent van RWZI Huizen gedesinfecteerd, de invloed van deze lozing op de zwemwaterkwaliteit is daarom verwaarloosbaar. In figuur 3.6 zijn de Gooyergracht, de Eem en RWZI Huizen aangegeven. 3.4 Begrenzing Op zwemlocatie Strand Stichtse Brug zijn een aantal drijflijnen aanwezig. De drijflijnen zijn niet aaneengesloten zodat op een aantal plekken langs het zwemstrand boten met weinig diepgang aan kunnen leggen en surfers makkelijk op- en af kunnen stappen. De diepte ter hoogte van de drijflijn is ca. 50 cm (kniehoog) en is daarmee te ondiep voor de begrenzing tot de drijflijn. Er wordt dan ook veel buiten de drijflijnen gezwommen. De zwemzone is vastgesteld volgens het protocol in het rapport KRW en oppervlaktewater, Bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water' (DHV, 2005) dat gegeven is in bijlage 3. Omdat aan de noordzijde van het strand een steiger is gelegen van de reddingsbrigade, en daarmee dus een "gevaarlijke functie", is aan de noordzijde geen loodrechte afbakening op het strand genomen. 13

15 Rwzi Huizen Gooimeer Strand Stichtse Brug Huizen Eemmeer Rwzi Blaricum Gooyergracht Figuur 3.6. RWZI's in omgeving Strand Stichtse Brug De Eem Figuur 3.7. Luchtfoto van het strand met meetpunt en begrenzing van de zwemzone 14

16 3.5 Gezondheidsrisico s De volgende meldingen van verontreinigingen zijn binnengekomen bij de provincie Noord-Holland in de jaren augustus 2004 werd er melding gedaan van mogelijke blauwalgen. Er is geen actie ondernomen en op 5 augustus vond de afmelding plaats. In 2005 zijn op 14 juli, 3 augustus en 17 augustus blauwalgen gemeld en waarschuwingen werden afgegeven. In 2006 werden op 25 juli en 7 augustus meldingen gedaan van blauwalgen en waarschuwingen werden uitgedaan. Na herbemonstering was alles goed en werden de waarschuwingen weer ingetrokken. Blauwalgen Zwemlocatie Stichtse Brug heeft een verhoogd blauwalgen risico. In hoofdstuk 4 is de blauwalgenrapportage gepresenteerd. Doorzicht, ph en Zwerfvuil Volgens de zwemwaterfolder is het doorzicht < 0,5 m. Tijdens het veldbezoek was het water erg helder. Wel waren er sporen van blauwalgen in de waterkolom, maar door de aflandige wind waren er geen drijflagen aanwezig in de zwemzone. Overige gezondheidsklachten gemeld bij de provincie Noord-Holland Er zijn wel meldingen binnengekomen van blauwalgen maar niet van gezondheidsklachten bij mens en dier. 15

17 4 BLAUWALGEN 4.1 Relevante waterkwaliteitsgegevens Zwemwaterlocatie Strand Stichtse Brug is gelegen in het oppervlaktewater Gooimeer. Voor dit oppervlaktewater (en dus ook voor de daarin gelegen zwemwaterlocaties) is de kans op proliferatie van blauwalgen beoordeeld in de rapportage Blauwalgenrapportage voor zwemwaterlocaties in rijkswateren (DHV/Grontmij, 2008). Daaruit bleek dat er mogelijk kans is op een (toxische) bloei van blauwalgen. Om nu de kans op proliferatie van toxische blauwalgen op de zwemwaterlocatie zelf te beoordelen zijn gegevens van de zwemwaterlocatie en het oppervlaktewater verzameld. De hieronder behandelde gegevens zijn relevant voor die beoordeling. Blauwalgen op de zwemwaterlocatie Waarnemingen en drijflagen In de afgelopen jaren zijn op deze zwemwaterlocatie enkele meldingen geweest van blauwalgen: 4 augustus 2004 werd er melding gedaan van mogelijke blauwalgen. Er is geen actie ondernomen en op 5 augustus vond de afmelding plaats. In 2005 zijn op 14 juli, 3 augustus en 17 augustus blauwalgen gemeld en waarschuwingen werden afgegeven. In 2006 werden op 25 juli en 7 augustus meldingen gedaan van blauwalgen en waarschuwingen werden uitgedaan. Na herbemonstering was alles goed en werden de waarschuwingen weer ingetrokken. Bij het Strand Stichtse Brug zijn eind juni 2009 waarschuwingsborden geplaatst i.v.m. hoge concentraties blauwalgen, die tijdens een milieuvlucht zijn waargenomen ( Tijdens het veldbezoek op 25 juli 2008, was het water erg helder, wel waren er sporen van blauwalgen in de waterkolom, maar door de aflandige wind waren er geen drijflagen aanwezig in de zwemzone. Op 10 juni 2008 waren op deze locatie vanuit de lucht ook al sporen van blauwalgen te zien. Er zijn geen officiële, gedocumenteerde waarnemingen van het voorkomen van drijflagen bij zwemlocatie Strand Stichtse Brug voorhanden. Metingen van microcystine Omdat de zwemlocatie Strand Stichtse Brug gevoelig is voor blauwalgen vindt op deze locatie vanaf 2009 in juli en augustus door RWS een standaardmeting van microcystine plaats. Aan de hand van een ELISA-kit wordt de microcystineconcentratie bepaald indien er in voldoende mate blauwalgen worden aangetroffen. Ook de gemeente bemonsterd deze locatie in de zomermaanden incidenteel als blauwalgen worden vermoed. Uit gegevens van microcystinemetingen blijkt dat in de periode de concentratie van dit toxine alleen in augustus 2005 de richtlijn van 20 µg/l heeft overschreden. Van het merendeel van de 27 metingen bleek de concentratie lager dan 5 µg/l. Stichtse brug (Blaricum) Tabel 4.1 Microcystinegehalte op zwemwaterlocatie Strand Stichtse Brug van Datum bemonstering Microcystinegehalte (in µg/l) Datum bemonstering Microcystinegehalte (in µg/l) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,2 16

18 Zwemontradingen en verboden In 2005, 2006 en 2009 zijn waarschuwingen afgegeven ten gevolge van hoge concentraties blauwalgen. In 2009 zijn daarbij waarschuwingsborden geplaatst. Blauwalgentellingen Met ingang van het zwemseizoen (mei t/m september) van 2009 worden op deze zwemwaterlocatie iedere twee weken monsters genomen waarin tellingen van potentieel toxische blauwalgengenera zijn uitgevoerd. De resultaten van deze tellingen voor 2009 zijn hieronder gepresenteerd (Figuur 4.1). Aantallen van verschillende soorten blauwalgen 1.200, ,0 *1000 [cellen/ml] 800,0 600,0 400,0 200,0 0, Datum Figuur 4.1 Verloop van potentieel toxische blauwalgen gedurende het zwemwaterseizoen De dichtheid van Microcystis heeft vanaf de toegestane norm van cellen/ml vier maal overschreden: op 6 juli ( cellen/ml, op 13 juli ( cellen/ml), 10 augustus ( cellen/ml) en op 22 september ( cellen/ml). Op de absolute topdag, 10 augustus zijn er zelf nog veel meer cellen van Anabaena ( cellen/ml) geteld en was ook Aphanizomenon aantoonbaar aanwezig ( cellen/ml). Op basis van bovenstaande meetresultaten kan worden geconcludeerd dat er een zeer grote kans bestaat op proliferatie van toxische blauwalgen Totaal aantal blauwalgen Som van Totaal *1000 [cellen/ml] Datum Figuur 4.2 Som van de potentieel toxische blauwalgen gedurende het zwemwaterseizoen Voor het Strand Stichtse Brug was 10 augustus de dag met veruit de hoogste dichtheid aan blauwalgen. 17

19 Fysisch-chemische waterkwaliteit Het oppervlaktewater Gooimeer Midden behoort tot het KRW-oppervlaktewaterlichaam Randmeren- Zuid met het watertype M14: ondiepe, matig grote, gebufferde plassen. Bij de onderstaande grafieken voor zuurgraad, doorzicht en temperatuur zijn de klassen(grenzen) uit de KRW-maatlat voor de algemene fysisch-chemische kwaliteitselementen van het watertype M14 weergegeven. Daarbij is de onderstaande officiële kleurcodering gehanteerd: Maximaal Ecologisch Potentieel (MEP) Goed Ecologisch Potentieel (GEP) Matig Ontoereikend Slecht Doorzicht op de zwemwaterlocatie Uit de meetresultaten blijkt dat het doorzicht op de meeste dagen tussen 5 en 6 dm is met een enkele uitschieter naar beneden. Mogelijk is bij de metingen van 5 en 6 dm doorzicht sprake van bodemzicht, maar dit is niet zeker. De GEP-waarde voor doorzicht is 9 dm. Alle waarden liggen hier onder: het doorzicht is dus lager dan wenselijk is. Een afname van het doorzicht in de maanden juni, juli, augustus en september kan onder meer samenhangen met de groei van (blauw)algen. Mogelijk is de afname van het doorzicht (3 dm) op 30 juli 2007 dus de oorzaak van blauwalgen. doorzicht op meetpunt Strand Stichtse Brug Randmeren-Zuid (M14) ZICHT [dm] jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Figuur 4.3 Doorzicht op meetpunt Strand Stichtse Brug. 18

20 Temperatuur op de zwemwaterlocatie De watertemperatuur op de meetlocatie varieert gedurende het zwemwaterseizoen tussen de 10 C in het voorjaar tot 25 C in de (na)zomer. Op 3 augustus en 6 september 2004 en 28 juli 2008 werd de KRW-norm van 25 C licht overschreden. Het water is in deze periode dus te warm. Een hoge watertemperatuur bevordert eventueel de groei van (blauw)algen. temperatuur op meetpunt Strand Stichtse Brug Randmeren-Zuid (M14) T [ C] jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Figuur 4.4 Temperatuur op meetpunt Strand Stichtse Brug. Zuurgraad (ph) op de zwemwaterlocatie De zuurgraad van het water op de zwemlocatie ligt meestal tussen de 8 en 9 (ph). De GEP-waarde (bovengrens tussen klassen goed en matig) voor de zuurgraad is vastgesteld op 8,5. Deze waarde wordt in alle jaren overschreden. Hogere meetwaarden kunnen samenhangen met het hoge kalkgehalte van de bodem en het daaruit vrijkomen van basische stoffen bij hogere temperaturen. zuurgraad op meetpunt Strand Stichtse Brug Randmeren-Zuid (M14) ,5 9 ph [-] 8,5 8 7,5 7 jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Figuur 4.5 Zuurgraad op meetpunt Strand Stichtse Brug 19

21 Een afname van het doorzicht en een toename van de ph zijn beide verklaarbaar als gevolg van een (overmatige) groei van blauwalgen. Een hoge watertemperatuur kan eveneens de groei van (blauw)algen stimuleren. Chlorofyl-a in het oppervlaktewater Chlorofyl-a wordt niet (of zelden) op de zwemwaterlocatie Strand Stichtse Brug gemeten. Het dichtstbijzijnde RWS-meetpunt van chlorofyl-a is meetpunt Gooimeer Midden Randmeren-Zuid. Dit meetpunt wordt representatief geacht voor de waterkwaliteit in het Gooimeer en geeft daarmee ook informatie voor de zwemwaterlocatie Strand Stichtse Brug. chlorofyl-a op meetpunt Gooimeer Midden Randmeren-Zuid (M14) CHLFa [ug/l] jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Figuur 4.6 Chlorofylconcentraties gedurende de jaren 2004 tot en met 2008 De grafiek met meetgegevens van chlorofyl-a op het meetpunt Gooimeer Midden Randmeren-Zuid geeft een onrustig beeld (zie Figuur 4.6). De chlorofyl-a-concentraties wisselen sterk, tot zelfs ver boven de KRW-norm van 23 µg/l chlorofyl-a. In de meeste jaren wordt de laagste concentratie chlorofyl-a half mei gemeten. De hoogste concentratie wordt over het algemeen gemeten in juli en augustus. De meeste concentraties blijven beneden de grenswaarde van 50 µg/l. Er zijn twee concentraties boven de richtlijn gemeten in augustus 2004 (56 µg/l) en augustus 2006 (54 µg/l). Dit is een indicatie voor de bloei van blauwalgen. De pieken in de zomer zijn mogelijk het gevolg van blauwalgenbloei. De piek in de zomers van 2004 en 2006 vallen samen met meldingen over de aanwezigheid van (blauw)algen. Daardoor is het zeer aannemelijk dat de hoge chlorofyl-a metingen in deze zomers het gevolg zijn van blauwalgen. De voorjaarspieken in 2006 en 2008 zijn waarschijnlijk veroorzaakt door bloei van diatomeeën. Diatomeeën hebben silicaat nodig voor hun groei. Uit silicaatmetingen blijkt dat silicaat in 2006 en 2008 niet limiterend was (zie Figuur 4.7), zodat diatomeeënbloeien (en hoge chlorofyl-a concentraties) konden ontstaan. Diatomeeën groeien vrijwel alleen in het voorjaar. 20

22 silicaat op meetpunt Gooimeer Midden Randmeren-Zuid (M14) SiO2 [mg/l] jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Figuur 4.7 Silicaatconcentraties gedurende de jaren 2004 tot en met 2008 Overzicht fysisch-chemische waterkwaliteit In september 2004 en juli 2008 is er sprake van een verminderd doorzicht, een hoge ph en een hoge temperatuur. Dit zijn alledrie kenmerken van een (overmatige) groei van blauwalgen. In juli 2007 is zowel sprake van vermindert doorzicht als een hoge ph, de watertemperatuur is op deze datum niet extreem hoog. De chlorofyl-a metingen laten in september 2004 geen hoge concentratie zien, in tegenstelling tot de maanden ervoor. Ook de maanden juli van 2007 en 2008 hebben geen extreem hoge chlorofyl-a concentraties, waarbij verhoogde kans is op blauwalgen drijflagen. Dat de fysisch / chemische parameters niet geheel overeenkomen heeft mogelijk te maken met het feit dat de monstername van chlorofyl-a in het midden van het Gooimeer en de andere parameters in de zwemzone zijn genomen. 4.2 Beoordeling: kans op proliferatie van toxische blauwalgen Na analyse van beschikbare gegevens is geconcludeerd dat er een risico bestaat op toxische bloei van blauwalgen. Deze beoordeling is gebaseerd op: - Melding van mogelijke blauwalgen in de jaren 2004, 2005 en Geven van blauwalg waarschuwingen in de jaren 2005, 2006 en Constatering van hoge concentraties blauwalgen tijdens een milieuvlucht in Waarneming van sporen van blauwalgen tijdens een vlucht in Waarneming van blauwalgen in de waterkolom tijdens het veldbezoek van 25 juli In 2004 en 2008 duiden de parameters doorzicht en ph op (overmatige) groei van blauwalgen. - De chlorofyl-a concentraties komen in 2004 en 2006 boven de in de Handreiking Blauwalgen aangegeven grenswaarde, waarbij een verhoogde kans op drijflagen bestaat. - Bovendien blijkt uit de resultaten van de monitoring van blauwalgen in het zwemseizoen 2009 dat de dichtheid van Microcystis vier maal hoger was dan cellen/ml en dat de dichtheid van Anabaena zelfs een keer hoger is geweest dan 1 miljoen cellen/ml. In overeenstemming met de Handreiking Blauwalgen in het zwemwaterprofiel (DHV, 2008) dient voor deze zwemwaterlocatie een nadere beschrijving te worden opgesteld. 21

23 4.3 Nadere beschrijving Om inzicht te krijgen in de oorzaken (bronnen) die proliferatie van blauwalgen teweegbrengen en versterken worden hieronder de factoren genoemd die invloed hebben op de levenscyclus en groeikansen van blauwalgen op de zwemlocatie Strand Stichtse Brug. Het oppervlaktewater Gooimeer maakt deel uit van het KRW-oppervlaktewaterlichaam Zuidelijke Randmeren. Aan dit oppervlaktewaterlichaam is het type M14 toegekend: ondiepe, matig grote, gebufferde plassen. Hydromorfologie Zwemstrand Stichtse Brug is gelegen aan de zuidoostzijde van het Gooimeer. Er is een vrije wateruitwisseling tussen de zwemzone en het Gooimeer. De gemiddelde diepte van het Gooimeer is 1,5 m. De vaargeul over het Gooimeer heeft een waterdiepte van 5 m, zandwinputten kunnen tot wel 30 m diep zijn. Bij het Gooimeer is sprake van infiltratie/kwel, de omvang en waterkwaliteit hiervan is echter niet bekend. Ten zuidwesten van de zwemlocatie Strand Stichtse Brug bevindt zich op 400 meter afstand een in/uitlaat. Hiermee kan water vanuit het achterland geloosd worden op het Gooimeer en bij droogte kan water worden ingelaten. Via het Eemmeer komt eutroof water vanuit de rivier de Eem het Gooimeer binnen. Landbouw en ongerioleerd buitengebied worden als belangrijkste oorzaken gezien van eutrofiëring in de Eem. Het water vanuit het Nuldernauw en het IJmeer, twee andere belangrijke aanvoerposten, heeft voor stikstof en fosfaatconcentraties een verdunnend effect (RWS IJsselmeergebied, 2005). In het Gooimeer is niet veel stroming, de stroming die er is wordt voornamelijk veroorzaakt door de wind. De wind speelt ook een belangrijke rol in het optreden en de mobiliteit van drijflagen van blauwalgen. Nutriënten In de onderstaande grafieken zijn de beschikbare waterkwaliteitsgegevens gepresenteerd voor de periode 2004 t/m 2008 voor het meetpunt Gooimeer Midden Randmeren-Zuid; dit meetpunt wordt representatief geacht voor de waterkwaliteit in het Gooimeer en geeft daarmee ook informatie voor de zwemwaterlocatie Strand Stichtse Brug. De gekleurde balk aan de rechterzijde van de grafiek voor totaal-fosfaat, totaal-stikstof en chloride geven de klassen(grenzen) weer zoalsd opgenomen in de KRW-maatlat voor de algemene fysischchemische kwaliteitselementen van watertype M14. 22

24 Nutriënten: fosfaat totaal fosfaat op meetpunt Gooimeer Midden Randmeren-Zuid (M14) 0, ,35 0,3 0,25 P [mg/l] 0,2 0,15 0,1 0,05 0 jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Figuur 4.8 Totaal fosfaatconcentraties gedurende de jaren 2004 tot en met Uit de meetgegevens van totaal-fosfaat blijkt dat de concentraties totaal-fosfaat in het algemeen de KRW-normlijn overschrijden (zie Figuur 4.8). In de periode van april tot juli in de jaren 2004, 2005 en 2006 is de totaal-fosfaat-concentratie onder de GEP-norm van 0,08 mg/l (de grenswaarde tussen de klassen matig en goed ) gebleven. Opvallend zijn de hoge totaal-fosfaat waarden in het voorjaar van 2007 en De meetgegevens laten zien dat fosfaat niet limiterend is in het Gooimeer, zodat blauwalgen voldoende van deze nutriënt beschikbaar hebben om te groeien. orthofosfaat op meetpunt Gooimeer Midden Randmeren-Zuid (M14) 0, ,14 0,12 0,1 PO4 [mg/l] 0,08 0,06 0,04 0,02 0 jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Figuur 4.9 Orthofosfaatconcentraties gedurende de jaren 2004 tot en met De concentraties ortho-fosfaat vertonen in de jaren 2004 tot en met 2008 een vergelijkbaar beeld; laag in het voorjaar en hoog in het najaar. Ortho-fosfaat is de direct opneembare vorm van fosfaat. Bij een 23

25 ortho-fosfaatconcentratie lager dan 0.01 mg P/l is dit element limiterend. Dit betekent dat de groei van blauwalgen wordt gereduceerd. In het voorjaar van de jaren 2005, 2006 en 2007 zijn metingen genoteerd onder de opname concentratie. Nutriënten: stikstof totaal stikstof (Kj-N+NO2+NO3) op meetpunt Gooimeer Midden Randmeren-Zuid (M14) 3, ,5 t-n [mg/l] 2 1,5 1 0,5 0 jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Figuur 4.10 Totaal stikstofconcentraties gedurende de jaren 2004 tot en met In tegenstelling tot fosfaat liggen de totaal-stikstof concentraties vooral in de zomerperiode lager dan in de rest van het jaar. In de zomer komen de concentraties totaal-stikstof soms onder de GEPwaarde van 1,2 mg/l. Dit betekent overigens niet dat de groei van blauwalgen gereduceerd wordt, deze grens ligt lager (zie komende paragrafen). Blauwalgen hebben hierdoor het gehele voldoende nutriënten beschikbaar, zowel stikstof als fosfaat, om te groeien. 24

26 som anorganisch stikstof (NH4+NO2+NO3) op meetpunt Gooimeer Midden Randmeren-Zuid (M14) 2, s-n-anorg [mg/l] 1,5 1 0,5 0 jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Figuur 4.11 Anorganisch stikstofconcentraties gedurende de jaren 2004 tot en met 2008 Anorganische stikstof is het door algen opneembare deel van stikstof. De grafiek van de concentraties opgelost anorganisch stikstof (zie Figuur 4.11) geeft de ieder jaar optredende afname in de zomer weer, ten gevolge van opname door (blauw)algen. Bij een anorganische stikstofconcentratie lager dan 0.08 mg N-anorg/l is dit element limiterend (Verspagen, 2006). Dit betekent dat de groei van blauwalgen gereduceerd wordt. Op 12 september 2005 en 13 augustus 2007 zijn metingen genoteerd onder de limitatiegrens, respectievelijk 0.03 en 0.04 mg N-anorg/l. Bij alle andere metingen hebben blauwalgen voldoende opneembaar stikstof tot hun beschikking om te kunnen groeien. Overige chemie: chloride chloride op meetpunt Gooimeer Midden Randmeren-Zuid (M14) Cl [mg/l] jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Figuur 4.12 Chlorideconcentraties gedurende de jaren 2004 tot en met

27 De chloride-concentratie schommelt gedurende de jaren tussen de 65 en 110 mg/l. Dit is ruimschoots beneden de GEP-waarde voor chloride in M14-watertypen van 200 mg/l. De blauwalgen Microcystis en Anabaena hebben in zoete wateren een voordeel ten opzichte van overig fytoplankton als de chlorideconcentratie verhoogd is. Microcystis en Anabaena tolereren namelijk licht brak water. Hiervan is echter geen sprake zodat deze soorten geen concurrentie voordeel hebben. De chlorideconcentraties zijn bovendien laag, zodat de groei van blauwalgen niet geremd wordt. Vegetatie en visstand Specifiek voor de zwemwaterlocatie Strand Stichtse Brug zijn geen gegevens van vegetatie, macrofauna en vis beschikbaar. De zwemwaterlocatie maakt deel uit van het KRWoppervlaktewaterlichaam Randmeren-Zuid. Van dit oppervlaktewaterlichaam zijn wel biologische gegevens beschikbaar die zijn gebruikt om de ecologische toestand van het oppervlaktewaterlichaam vast te stellen (bron: Brondocument waterlichaam Randmeren Zuid, Rijkswaterstaat, 2008). De biologische gegevens zijn getoetst met de referentiemaatlat voor watertype M14. Dit heeft geleid tot de volgende resultaten (EKR = Ecologische Kwaliteits Ratio): Tabel 4.2 Samenvatting huidige ecologische situatie Randmeren Zuid (M14) per kwaliteitelement Schaal: 1,0 zeergoed 0,8>goed 0,6>matig 0,4>ontoereikend 0,2> slecht 0,0. kwaliteitselement situatie (EKR) huidige situatie 2007 (EKR) fytoplankton macrofyten macrofauna vis Bij biologische monitoring in het kader van de KRW worden zwemwaterlocaties gemeden. Mede daarom worden de gepresenteerde KRW-monitoringgegevens voor het waterlichaam hoogstens indicatief, maar niet representatief geacht voor de zwemwaterlocatie Strand Stichtse Brug. In algemene zin kennen de oevers van het Gooimeer op en aantal plaatsen een goede begroeiing met oevervegetatie. De zwemwaterlocatie Strand Stichtse Brug wordt aan de zuidkant begrensd door riet, maar aan de noordkant is de oever beschoeid. Verder zijn in het Gooimeer het areaal waterplanten en de hoeveelheid driehoeksmosselen aanzienlijk toegenomen sinds de verbetering van de waterkwaliteit vanaf Langs de drijflijnen in het water zijn veel waterplanten aanwezig, met name Schedefonteinkruid. In vergelijking met de Veluwerandmeren zijn de waterplanten echter in beperkte mate aanwezig. De visstand in het Gooimeer is verbrasemd ; brasem, snoekbaars, pos en blankvoorn zijn de voornaamste vissoorten. Maatregelen Om de ecologische toestand van het oppervlaktewaterlichaam Randmeren-Zuid te verbeteren is een aantal KRW-maatregelen gepland: visstandbeheer, herinrichting van oevers, maaibeheer en emissiemaatregelen. In de periode tot 2015 gaat het om ecologisch herstel middels visbeheerplannen. Een visbeheerplan gaat uit van een evenwichtige visopbouw met weinig bodemwoelende vissen, zoals brasem. Dergelijke vissen woelen de bodem om, waardoor slib het water vertroebelt en vastgelegde nutriënten, zoals fosfaten vrij kunnen komen. De visbeheerplannen hebben een gunstige invloed op de waterkwaliteit in de zuidelijke randmeren. Dit betekent in beginsel ook verbetering van de waterkwaliteit ter plaatse en in de omgeving van zwemwaterlocatie Strand Stichtse Brug. De huidige matige ecologische toestand van de Zuidelijke Randmeren hangt mede samen met de steile oevers met een vanuit KRW-oogpunt matige vegetatiesamenstelling en bedekking. Na 2015 zullen oevers worden heringericht en zal het maaibeheer van riet worden aangepast. Omdat in het Eemmeer en Gooimeer in de zomer drijflagen van algen voorkomen, wil men de eutrofiëring in deze zuidelijke randmeren aanpakken. In het project BEZEM (bestrijding eutrofiëring zuidelijke randmeren) worden waterkwaliteitsdoelstellingen geformuleerd ten aanzien van de eutrofiëringproblematiek. Het is de verwachting dat de maatregelen die hieruit voortkomen de waterkwaliteit voor 2015 zullen verbeteren. In welke mate de waterkwaliteit verbetert, is niet precies te voorspellen. 26

28 5 ANALYSE VAN HISTORISCHE DATA De analyse van de historische data is opgebouwd uit twee delen. In het eerste deel is gekeken naar de normoverschrijdingen van de indicatororganismen (thermotolerante bacteriën van de coligroep, fecale streptococcen, Escherichia coli en intestinale enterococcen) in de jaren Hierna is beoordeeld of het zinvol is om een nadere analyse van de historische data uit te voeren. Een nadere analyse is alleen uitgevoerd wanneer er sprake is geweest van normoverschrijdingen en / of verhogingen van concentraties gedurende de jaren Een verhoging is hier gedefinieerd als een concentratie die hoger is dan de helft van de norm van één van de parameters. In het tweede deel is (indien nodig) een data-analyse uitgevoerd met de bacteriologische data, in vergelijking met de klimatologische gegevens in de periode Met het oog op de nieuwe normen zijn historische data-analyses alleen uitgevoerd met de thermotolerante bacteriën van de coligroep, fecale streptococcen, Escherichia coli en intestinale enterococcen. De concentraties van deze indicatororganismen zijn bepaald met respectievelijk NEN 6570, NEN 6562, ISO en ISO In onderstaande analyses is een overschrijding gedefinieerd als een concentratie die hoger is dan de norm, een verhoging als een concentratie die hoger is dan de helft van de norm. Een concentratie die meer dan 1,5 maal de norm is wordt geclassificeerd als extreem. In de grafieken wordt met een lijn klasse (goed) aangegeven Op deze zwemlocatie zijn er gedurende de periode 2003 tot en met 2007 in april tot en met september geen normoverschrijdingen geconstateerd wat betreft de concentratie van thermotolerante bacteriën van de coligroep en de fecale streptococcen. Dit komt naar voren in figuren 4.1 en 4.2, waarin de concentraties thermotolerante bacteriën van de coligroep en fecale streptococcen voor deze periode zijn weergegeven. Gegevens over de andere bacteriële parameters zijn van deze zwemlocatie niet bekend. Thermotolerante bacteriën van de coligroep Thermotolerante bacteriën van de coligroep [kve/100ml] Thermotolerante bacteriën van de coligroep - norm STRAND STICHTSE BRUG- zoet apr mei jun jul aug sep Figuur 5.1. Jaartrends van de thermotolerante bacteriën van de coligroep van 2003 t / m

29 Fecale Streptococcen Fecale streptococcen - norm 450 STRAND STICHTSE BRUG- zoet 400 Fecale streptococcen [kve/100ml] apr mei jun jul aug sep Figuur 5.2. Jaartrends van de fecale streptococcen van 2003 t / m 2007 Verhogingen, welke zijn gedefinieerd als 50% van de norm, hebben zich eveneens niet voorgedaan. In 2004 is bij de thermotolerante bacteriën van de coligroep op 2 juli een incidentele, relatief hogere waarde gemeten van 830 kolonievormende eenheden per honderd milliliter gemeten. Een eenduidige trend is in figuur 5.1 niet te constateren. Figuur 5.3 geeft de klassebeoordeling van het zwemwater. De beoordeling is uitgevoerd op basis van de normen van de nieuwe zwemwaterrichtlijn. Dit betekent dat de thermotolerante bacteriën van de coligroep hier beoordeeld zijn als Escherischia coli. Bij afwezigheid van voldoende gegevens van de nieuwe parameters staat de nieuwe richtlijn dit toe. Het zwemwater van de zwemwaterlocatie Strand Stichtse Brug valt dan in de kwaliteitsklasse uitstekend. Bij deze beoordeling is uitgegaan van de meeste recente datareeks. STRAND STICHTSE BRUG- zoet Zwemwaterklasse op basis van Logpercentielen aant waarn oordeel aant waarn oordeel Escherichia coli 0 nvt 0 nvt Intestinale enterococcen 0 nvt 0 nvt Thermotolerante bacteriën van de coligroep 44 Uitstekend 48 Uitstekend Fecale streptococcen 1 nvt 0 nvt Figuur 5.3. Klassebeoordeling zwemwaterkwaliteit Strand Stichtse Brug Er zijn geen overschrijdingen of verhogingen geconstateerd in de jaren Het is niet nodig om te onderzoeken of er een relatie met weersomstandigheden of dergelijke aanwezig is. 28

30 6 POTENTIËLE VERONTREINIGINGSBRONNEN EN ROUTES De historische data, de gebiedsbeschrijving, gegevens van beheerders, de analyse van de plattegronden en het veldbezoek brengen onderstaande mogelijke bronnen naar voren. Dit zijn: Bezoekers De bezoekers zelf kunnen een bron van besmetting zijn op deze locatie. Het aantal bezoekers op een gemiddelde dag wordt geschat op 50 en op drukke dagen wordt het aantal geschat op Watervogels Door de beheerder worden grote aantallen van vogels per week aangetroffen, met daarbij veel zwanen. Tijdens het veldbezoek waren er vooral ganzen, eenden en meerkoeten aanwezig in de buurt van de zwemzone. Vogels kunnen een bron van bacteriële verontreinigingen vormen. Huisdieren Honden en paarden worden in en nabij de zwemzone waargenomen. Door de beheerder worden wekelijks zeven honden en minstens één paard bij het water waargenomen. Tijdens het veldbezoek werden twee honden gesignaleerd. Afstromend regenwater Afstromend regenwater zou een bron van besmettingen kunnen zijn, doordat feces van honden, paarden en vogels van het zandstrand (ca. 40 ha) wordt afgespoeld naar de zwemzone. Eemmeer Het Gooimeer wordt kwalitatief mogelijk beïnvloed door de waterkwaliteit in het Eemmeer. In het Eemmeer monden de Eem en de Gooyergracht, water waarop RWZI's lozen. Achterliggend gebied Op circa 400 m van het zwemstrand is een in/uitlaat met het achterliggende gebied. Beroepsvaart Op ca. 1 km van de zwemzone is de vaargeul over het Gooimeer. Over deze vaargeul gaan circa beroepsvaartuigen per jaar (uitgaande van het aantal bij de Nijkerkersluis). Recreatievaart Op ca. 1 km van de zwemzone is de vaargeul over het Gooimeer. Over deze vaargeul gaan circa recreatievaartuigen per jaar (uitgaande van het aantal bij de Nijkerkersluis). RWZI Huizen Op circa 5 km ten westen van zwemzone Strand Stichtse Brug is de effluent lozing van RWZI Huizen, afhankelijk van de windrichting zou deze invloed kunnen hebben op de waterkwaliteit in de zwemzone van de Stichtse Brug. De invloed is waarschijnlijk verwaarloosbaar omdat het effluent van deze RWZI gedesinfecteerd wordt door middel van UV. Bij het uitvallen van de UV installatie kan de bron mogelijk wel invloed hebben. 29

31 7 RICHTGETALLEN (ZWEMPROF) Met behulp van het spreadsheetmodel ZWEMPROF is een schatting gemaakt van de invloed die de verschillende bronnen kunnen hebben op de kwaliteit van het zwemwater. Het programma is gebaseerd op de nieuwe zwemwaterrichtlijn en dus op de nieuwe normen. Het programma geeft, op basis van de ingevoerde randvoorwaarden en mogelijke vervuilingsbronnen, een indicatie van de invloed van de verschillende bronnen op de zwemwaterkwaliteit. De basis hiervoor wordt gevormd door de berekende concentratie in het zwemwater (kve/100 ml) van intestinale enterococcen en Escherichia coli. In tabel 1.1 staan de nieuwe zwemwaternormen vermeld. Voor het Strand Stichtse Brug zijn twee varianten berekend. Bij de eerste variant wordt de zwemzone als onderdeel beschouwd van het gehele Gooimeer. Het is echter bekend dat er in de plas nauwelijks stroming plaatsvindt en daardoor ook niet veel menging. De stroming die plaatsvindt is met name het gevolg van windwerking. Daarom wordt bij de tweede variant een deel van het Gooimeer als plas beschouwd waar de zwemzone onderdeel van uitmaakt. In figuren 7.1 en 7.2 zijn de uitslagen van ZWEMPROF voor de zwemzone van strand Stichtse Brug reeds gegeven. De toelichting op deze figuren staat in de volgende paragrafen vermeld en de invoerbladen die daaruit volgen zijn gegeven in bijlage 4. Figuur 7.1 Uitslag ZWEMPROF van de zwemzone van strand Stichtse Brug (variant 1) 30

32 Figuur 7.2 Uitslag ZWEMPROF van de zwemzone van strand Stichtse Brug (variant 2) Bezoekers Geschat wordt dat er gemiddeld 50 bezoekers/zwemmers per dag zijn. Op een mooie warme zomerse dag wordt dit aantal geschat op Aannemende dat de zwemzone onderdeel uitmaakt van het Gooimeer en er voortdurend menging optreedt van het water in de zwemzone met het water in het Gooimeer, dan zullen de bezoekers van het zwemstrand, indien verdeeld over de zwemzone, geen invloed hebben op de zwemwaterkwaliteit (Figuur 7.1). Bij variant 2 (de zwemzone maakt onderdeel uit van een deel van het Gooimeer) blijkt dat alleen op drukke zomerse dagen de bezoekers een geringe invloed hebben op de waterkwaliteit. Watervogels In de zwemzone van Strand Stichtse Brug waren tijdens het veldbezoek geen vogels, wel waren er ganzen, eenden en meerkoeten in de buurt van de zwemzone. Door de beheerder worden grote aantallen van ca vogels per week aangetroffen op de zwemlocatie. In ZWEMPROF is uitgegaan van 50 vogels in de zwemzone/op het zwemstrand en 250 vogels op 200 m afstand van de zwemplek (waarbij een fractie van 0,5 naar de zwemzone gaat). Bij variant 1 (Figuur 7.1) hebben de vogels geen invloed op de zwemwaterkwaliteit, bij variant 2 (Figuur 7.2) hebben de watervogels in de zwemzone een geringe invloed op de zwemwaterkwaliteit van Strand Stichtse Brug. Huisdieren Bij zwemstrand Stichtse Brug zijn huisdieren (honden en paarden) niet toegestaan. Desondanks zijn honden aangetroffen op de locatie en heeft een van de bezoekers wel eens paarden gezien in de zwemzone. Geschat wordt dat er dagelijks 10 honden aanwezig zijn op het zwemstrand / in de zwemzone en 50 honden daarbuiten (op ca. 100 m afstand) en dat er 1 paard per dag zich op het strand / in de zwemzone begeeft en 2 paarden dagelijks in de buurt komen van de zwemzone (afstand 100 m). Bij variant 1 (Figuur 7.1) hebben de honden en paarden geen invloed op de zwemwaterkwaliteit, bij variant 2 (Figuur 7.2) hebben de honden en paarden in de zwemzone een geringe invloed op de zwemwaterkwaliteit van Strand Stichtse Brug. Huisdieren buiten de zwemzone hebben bij beide varianten geen invloed op de zwemwaterkwaliteit. Beroeps- en recreatievaart Op zijn tellingen te vinden van de passerende schepen bij sluizen. De Nijkerkersluis ligt op ca. 14 km van Strand Stichtse Brug. Aangenomen is dat het aantal passerende schepen bij de Stichtse Brug vergelijkbaar is aan het aantal bij de Nijkerkersluis. De afstand van de vaargeul tot de zwemlocatie is ongeveer 1 km. Per jaar passeren ±4.000 beroepsvaartuigen en 31

33 ± recreatievaartuigen de Nijkerkersluis. De toegekende fractie naar de zwemzone is geschat op 50%. Bij ZWEMPROF is uitgegaan van 15 beroeps en 100 recreatievaartuigen per dag. Bij extreme drukte in de recreatievaart is uitgegaan van vaartuigen per dag. Uit ZWEMPROF volgt dat deze bronnen geen invloed hebben op de zwemwaterkwaliteit op deze locatie. RWZI Huizen RWZI Huizen bevindt zich op ca. 5 km ten westen van het zwemstrand. Het debiet dat deze RWZI loost op het Gooimeer is 0,18750 m 3 /sec (Zwemwaterprofiel Gooierhoofd, 2004). Gezien de aanwezigheid van de UV desinfectie-installatie bij RWZI Huizen en de afstand tussen de zwemzone en de RWZI is geschat dat de toegekende fractie naar het zwemwater maximaal 1% bedraagt. In deze situatie heeft RWZI Huizen geen invloed op de zwemwaterkwaliteit. Afstromend regenwater Onder afstromend wegwater wordt in dit zwemwaterprofiel het afstromende water van het zandstrand en de ligweide bedoeld. Om het volume van het afstromende water te bepalen is het oppervlak van het zandstrand en de ligweide bepaald (ca. 40 ha) en is rekening gehouden met een neerslagoverschot van 15 mm, na een intensieve bui. Het volume dat dan in de zwemzone terecht zou komen is 600 m 3. Echter, gezien het profiel van het strand (deels afgekalfd), zal niet alles in de zwemzone terecht komen, de toegekende fractie naar de zwemzone is daarom 25%. Afstromend wegwater heeft dan geen invloed op de zwemwaterkwaliteit. Eemmeer Het Gooimeer, waar de zwemwaterlocatie deel van uit maakt, wordt kwalitatief mogelijk beïnvloed door de waterkwaliteit in het Eemmeer. Vooral beroeps- en recreatievaart en de lozingen van RWZI s op aanvoerwater naar het Eemmeer zouden kunnen zorgen voor fecale verontreinigingen. De beroeps- en recreatievaart zijn al apart behandeld en hebben geen invloed op de waterkwaliteit. De Eem en de Gooyergracht zijn twee wateren waarop RWZI's lozen. Wanneer voor de RWZI s wordt uitgegaan van een debiet van 1,0 m 3 /s, een gemiddelde afstand tot de zwemlocatie van 15 km en een toegekende fractie naar de zwemlocatie van 10%, dan hebben de RWZI s eveneens geen invloed (deze getallen zijn niet opgenomen in de invulbladen in bijlage 4). Het Eemmeer zal wat betreft de bacteriologische verontreinigingen geen invloed hebben op de zwemwaterkwaliteit van Strand Stichtse Brug. Achterliggend gebied Momenteel is het achterliggende gebied waarmee de in/uitlaat nabij de zwemzone in verbinding staat een braakliggend terrein waar in de toekomst de nieuwbouwwijk BlaricummerMeent komt. De verbinding was gesloten tijdens het veldbezoek. Op basis hiervan heeft het achterliggende gebied geen invloed op de zwemwaterkwaliteit. Bij de inrichting van de nieuwbouwwijk kunnen hier wel wijzigingen in optreden. Alle bronnen samen Bij variant 1 (het gehele Gooimeer als waterlichaam waar de zwemzone onderdeel vanuit maakt) hebben alle bronnen tezamen onder drukke omstandigheden een geringe tot wezenlijke invloed op de zwemwaterkwaliteit. De geringe invloed betreft de concentratie Escherichia coli en de wezenlijke invloed betreft de concentratie intestinale enterococcen. Onder gemiddelde omstandigheden is er alleen een geringe invloed te verwachten op de concentratie intestinale enterococcen. Wanneer een deel van het Gooimer als aparte plas wordt beoordeeld in ZWEMPROF (variant 2) hebben alle bronnen tezamen op gemiddelde dagen een geringe tot wezenlijke invloed op de zwemwaterkwaliteit. De geringe invloed betreft de concentratie Escherichia coli en de wezenlijke invloed betreft de concentratie intestinale enterococcen. Op drukke dagen is er een grote invloed op de concentratie intestinale enterococcen en een wezenlijke invloed op de concentratie Escherichia coli. Op gemiddelde dagen zijn de belangrijkste bronnen die bijdragen aan de geringe/wezenlijke invloed op de zwemwaterkwaliteit de huisdieren, watervogels en recreatievaart. Op drukke dagen dragen de zwemmers, huisdieren, watervogels en recreatievaart het meest bij aan de wezenlijke / grote invloed op de waterkwaliteit. 32

34 Zoals reeds eerder aangegeven, is bij de bovenstaande analyse gebruik gemaakt van het computerprogramma ZWEMPROF. De uitkomsten bij ZWEMPROF zijn erg afhankelijk van de ingevoerde hydrologische/morfologische parameters. Hierbij valt te denken aan waterdiepte, breedte en het verversingsdebiet. Indien het debiet afneemt, is de kans op een overschrijding groter en/of de nauwkeurigheid van de uitslag lager. 33

35 8 EVALUATIE EN CONCLUSIES Algemeen Strand Stichtse Brug ligt in het Gooimeer, ten westen van de Stichtse Brug, die de scheiding vormt tussen het Gooimeer en het Eemmeer. De zwemlocatie bestaat uit een zandstrand en een ligweide en heeft een totale oppervlakte van ca. 40 ha. Het strand is ook wel bekend onder de naam Voorland Stichtsebrug. Het strand is openbaar toegankelijk en wordt op mooie, zomerse dagen erg druk bezocht. Fecale bacteriën Uit het opgestelde zwemwaterprofiel komt naar voren dat in de periode 2003 tot en met 2007 geen overschrijdingen van de norm noch verhoogde concentraties thermotolerante bacteriën van de coligroep zijn vastgesteld. In diezelfde periode is eenmaal de concentratie fecale streptococcen bepaald, deze concentratie voldeed ook aan de norm. Andere microbiologische parameters (Escherichia coli en intestinale enterococcen) zijn op deze locatie niet gemeten. In de nieuwe Europese zwemwaterrichtlijn zijn de microbiologische parameters Escherichia coli en intestinale enterococcen opgenomen. Omdat deze parameters niet zijn gemeten is de zwemwaterkwaliteit van zwemlocatie Strand Stichtse Brug bepaald op basis van de thermotolerante bacteriën van de coligroep. Deze bacteriegroep is beoordeeld als E. coli. Bij afwezigheid van voldoende gegevens van de nieuwe paramters staat de richtlijn dit toe. De zwemwaterkwaliteit van Strand Stichtse Brug wordt beoordeeld als uitstekend. Om ook in de toekomst deze uitstekende kwaliteit te handhaven kunnen maatregelen overwogen worden. Om deze mogelijke maatregelen in beeld te brengen zijn eerst alle mogelijke besmettingsbronnen in kaart gebracht. Uit het veldbezoek, de historische data-analyse en de bestudering van kaarten van de omgeving van Strand Stichtse Brug is naar voren gekomen dat er meerdere potentiële bronnen te onderscheiden zijn: Bezoekers/Zwemmers Watervogels Huisdieren Afstromend regenwater Eemmeer Achterliggend gebied Beroepsvaart Recreatievaart RWZI Huizen Met behulp van het spreadsheet model ZWEMPROF is bekeken in hoeverre deze bronnen invloed hebben op de zwemwaterkwaliteit. In dit zwemwaterprofiel is het spreadsheet model op twee manieren ingevuld, namelijk de zwemzone als onderdeel van het gehele Gooimeer (variant 1) en de zwemzone als onderdeel van een deel van het Gooimeer (variant 2). Dit onderscheid is gemaakt omdat er weinig stroming plaatsvindt in het Gooimeer. Uit de berekeningen is naar voren gekomen dat op gemiddelde dagen de huisdieren op het strand en de watervogels in de zwemzone een geringe invloed kunnen hebben op de zwemwaterkwaliteit, met name met betrekking tot de concentratie intestinale enterococcen. Alle bronnen tezamen kunnen een geringe tot wezenlijke invloed uitoefenen op de zwemwaterkwaliteit op gemiddelde dagen. Op drukke dagen zijn het de zwemmers die de belangrijkste oorzaak zijn van fecale besmettingen. De bezoekers kunnen op drukke dagen een geringe invloed uitoefenen op de zwemwaterkwaliteit. De overige bronnen, behalve de eerder genoemde huisdieren op het strand en watervogels in de zwemzone, zijn afzonderlijk niet van invloed op de zwemwaterkwaliteit, maar tezamen (inclusief de zwemmers, huisdieren en watervogels) is de invloed gering tot groot. Op drukke dagen draagt ook de recreatievaart bij aan de hoge concentraties. 34

36 Na analyse van beschikbare gegevens van het Gooimeer is geconcludeerd dat er een risico bestaat op toxische bloei van blauwalgen. Deze beoordeling is gebaseerd op de aanwezigheid van blauwalgengegevens, waaruit blijkt dat in de voorgaande jaren blauwalgen in normoverschrijdende hoeveelheden aanwezig zijn geweest. Daarom heeft een nadere beschrijving plaatsgevonden. Blauwalgen In de nadere beschrijving zijn factoren onderzocht die proliferatie van blauwalgen kunnen teweegbrengen en versterken op deze zwemlocatie. Geconcludeerd kan worden dat: - Bij een windrichting vanuit het noorden of westen kunnen drijflagen vanaf het Gooimeer deze zwemlocatie bereiken. - Er nauwelijks tot geen beperking van blauwalgengroei is door aanwezigheid van voldoende opneembaar stikstof en fosfaat. - De chlorideconcentraties zijn laag. De groei van blauwalgen wordt niet geremd en er bestaat geen concurrentievoordeel voor bepaalde blauwalgensoorten. - Waterplanten zijn in beperkte mate aanwezig, zodat er weinig concurrentie voor (blauw)algen om nutriënten is. - De visstand is verbrasemd, waardoor vertroebeling van het water plaatsvindt en nutriënten uit de bodem vrijkomen. - Vooralsnog is er geen gezond functionerend ecosysteem - De uitvoering van geplande KRW-maatregelen zal tot verbetering van de ecologische toestand en afname van nutriëntenconcentraties leiden. 35

37 9 AANBEVELINGEN EN MAATREGELEN De zwemwaterkwaliteit van Strand Stichtse Brug is volgens de nieuwe Europse Zwemwaterrichtlijn uitstekend. Om deze kwaliteit ook in de toekomst te kunnen handhaven zijn de belangrijkste bronnen van verontreingingen uitgezocht. Deze bronnen zijn de zwemmers, huisdieren, watervogels en de recreatievaart. Om de zwemwaterkwaliteit te handhaven of nog verder te verbeteren kunnen de volgende maatregelen, gericht op het voorkomen van fecale verontreiniging, worden overwogen: Duidelijk zichtbare en schone toiletten Op de zwemlocatie zijn toiletten aanwezig. Deze toiletten waren niet erg schoon en er was geen toiletpapier. Schone toiletten en de aanwezigheid van toiletpapier kan het gebruik van de toiletten verhogen. Handhaven verbod honden en paarden Het is van belang om te controleren op de naleving van dit verbod. Recreatievaart De recreatievaart blijkt bij deze zwemlocatie ook een bron te zijn. Per 1 januari 2009 gaat het lozingsverbod voor toiletwater door pleziervaartuigen gelden. Hierdoor verdwijnt een groot aandeel van deze bron. Bepalen bijdrage watervogels Nader onderzoek kan de bijdrage aan de zwemwaterkwaliteit door de watervogels bepalen. Dit kan gedaan worden door gedurende een zwemseizoen naast de huidige microbiologische parameters ook Campylobacter te gaan meten. Campylobacter is een groep van bacteriën die veel voorkomt in vogels. Hoge concentraties Campylobacter in combinatie met hoge concentraties van de andere microbiologische parameters is een aanwijzing voor de bijdrage van watervogels aan de verhoogde concentraties intestinale enterococcen en Escherichia coli. Vogelonvriendelijke maatregelen De zwanen, eenden, meerkoeten en ganzen zullen waarschijnlijk een bron van vervuiling blijven, zowel van het strand als van het zwemwater. Mogelijkheden voor terugdringing van het aantal vogels zijn het instellen van vogelonvriendelijk beheer. hierbij kan gedacht worden aan het instellen van een voederverbod voor eenden en het verjagen van de watervogels van het zwemstrand. Regelmatig onderhoud strand en ligweide Het wordt aanbevolen om de aanwezige feces op het strand, van zowel honden, watervogels als paarden, regelmatig te verwijderen (bijvoorbeeld door aan te harken). Hierdoor wordt de kwaliteit van het afspoelen regen water verbeterd. Om de overlast door blauwalgen terug te dringen zijn de volgende maatregelen denkbaar: Nutriëntenreductie Het project BEZEM en de KRW maatregelen ( ) zullen de hoeveelheid nutriënten in het Gooimeer doen afnemen. Dat hiermee de bloei van toxische blauwalgen gestopt kan worden is onwaarschijnlijk, omdat daarvoor de nutriëntconcentraties met genoemde maatregelen onder de groeilimitatiegrens zouden moeten komen. Aangezien dit naar verwachting niet gebeurt als gevolg van alleen de BEZEM- en KRW-maatregelen blijft ook in de toekomst, in ieder geval voorlopig, groei van blauwalgen mogelijk. Afsluiten van de locatie Op het Gooimeer komen in de zomer geregeld drijflagen van toxische blauwalgen voor. Een manier om de zwemlocatie te beschermen tegen de drijflagen vanuit het Gooimeer is de zwemzone geheel af 36

38 te sluiten van het Gooimeer. Vanwege de langgerekte vorm van de zwemwaterzone en het ontbreken van strekdammen in de huidige situatie lijkt deze maatregel minder realistisch. In beweging houden van het water Een betere optie is het in beweging brengen en houden van het water in de zwemwaterzone. Onderzocht moet worden met welke methode, bijvoorbeeld met luchtbellen of met jet-streams, het meest geschikt is. Maatregelen om de informatievoorziening en de algemene hygiëne op het strand te verbeteren zijn: Informeren bezoekers en zwemmers Het is altijd belangrijk om de badgasten duidelijk te informeren over het gebruik van de zwemzone en te wijzen op het effect van hygiëne in de zwemzone. Bij de aanwezige informatieborden zou informatie over hygiëne toegevoegd kunnen worden. Uniforme naamgeving zwemstrand Bij Rijkswaterstaat is deze zwemlocatie bekend onder de naam Strand Stichtse Brug. Op de aanwezige informatieborden is de naamgeving Strand Voorland Stichtsebrug. Uniforme naamgeving is goed voor de herkenbaarheid van de zwemlocatie. 37

39 10 LITERATUUR BEM, PAW en Oranjewoud B.V., 2005, Instandhousingsplan Water inclusief ecologie 2005: Statisch deel. In opdracht van Rijkswaterstaat dierectie IJsselmeergebied. DHV, KRW en oppervlaktewater, Bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water In opdracht van het Ministerie van Verkeer & Waterstaat, Rijkswaterstaat, RIZA. DHV, Handreiking Blauwalgen in het Zwemwaterprofiel. Hulpmiddel voor het opstellen van het voor blauwalgen relevante deel van zwemwaterprofielen. In opdracht van Rijkswaterstaat, RIZA. DHV/Grontmij, Blauwalgenrapportage voor zwemwaterlocaties in rijkswateren. In opdracht van Rijkswaterstaat, Waterdienst. Europese Unie, Richtlijn 2006/7/EG het Europees Parlement en de Raad van 15 februari 2006 betreffende het beheer van de zwemwaterkwaliteit en tot intrekking van Richtlijn 76/160/EEG. Pompert, H.J. en de Vrieze, A.G.M., De waterkwaliteit in 2004 ter hoogte van zwemgelegenheden in het IJsselmeer, Markermeer en de Randmeren. IJG rapport ISBN ISSN Lelystad. Provincie Flevoland, Rijkswaterstaat IJsselmeergebied en Waterschap Zuiderzeeland, Zwemmen in open water IJsselmeergebied met zwemwaterkaart. Rijkswaterstaat en Waterschap Vallei en Eem, Een goede waterkwaliteit in het stroomgebied van de Eem en het Eem- en Gooimeer. BEZEM: Eerlijk Helder Water, Eindrapport. Rijkswaterstaat en Grontmij, 2004 Zwemwaterprofiel Gooierhoofd. Eindrapport. Brondocument waterlichaam Randmeren-Zuid, 2009 RIZA, Waterkwaliteit van de Zuidelijke Randmeren (Eem- en Gooimeer) RIZA rapport RIZA-Grontmij, Handreiking voor het opstellen van een zwemwaterprofiel Ministerie van Verkeer en Waterstaat en Rijkswaterstaat 2005 Verspagen Benthic-pelagic coupling in the population dynamics of the cyanobacterium Microcystis, thesis UvA 38

40 Internetpagina s:

41 BIJLAGE 1 Verslag veldbezoek Strand Stichtse Brug. 25 juli 2008 Datum: 25 juli 2008 Aanwezigen: Melanie Kuiper, Grontmij Op vrijdag 25 juli 2008 is het veldbezoek uitgevoerd. Tijdens het veldbezoek is niet alleen de directe omgeving van de zwemwaterlocatie bekeken, maar ook het omliggende gebied om zo alle bronnen in kaart te brengen. Het veldbezoek is s middags uitgevoerd, het was mooi weer (maximale dagtemperatuur 28,1 C en 10,5 zonne-uren in De Bilt, Het aantal badgasten nam gedurende het veldbezoek toe. Bij Rijkswaterstaat is deze zwemlocatie bekend onder de naam Strand Stichtse Brug. Bij aankomst op de locatie bleek dat de naamgeving op de aanwezige informatieborden anders is, namelijk Strand Voorland Stichtsebrug (Foto A). Het strand is gelegen aan de oostkant van het Gooimeer, ten westen van de Stichtse Brug, waar de A27 overheen gaat. De Stichtse Brug is in 1983 opengesteld voor het verkeer. Volgens een van de bezoekers was het strand daarvoor al in gebruik genomen. Strand Stichtse Brug is een openbaar strand en de toegang is gratis. Voor het parkeren van de auto s en fietsen hoeft eveneens niet betaald te worden. Tijdens het veldbezoek waren er ongeveer 200 badgasten, volgens een van de badgasten was het nog niet erg druk, waarschijnlijk vanwege de vakanties. Bij mooie dagen in het weekend kan het heel erg druk zijn. De schatting van de gemeente Blaricum dat er op drukke dagen zo n 7500 badgasten komen lijkt dan ook een reeële schatting. Op de zwemlocatie langs het strand staat om de 50 à 100 m een prullenbak (Foto B), desondanks was er hier en daar wel wat zwerfvuil aanwezig (Foto C). Er zijn twee toiletgebouwen (Foto D), met drie toiletten (dames/heren gemengd). Tevens was bij elk gebouw een douche. Echter de toiletten waren niet erg schoon, er was geen toiletpapier en de douches waren defect. Overige voorzieningen zoals speeltoestellen en horeca ontbreken. Bij mooi weer komt er af en toe een Italiaanse ijscoboer langs. In het verleden was er een friteskraam aanwezig, de standplaats daarvan is er nog (Foto E), echter de friteskraam is er nu niet meer. Een van de bezoekers denkt dat dit komt door de slechte zomer van vorig jaar. Het water ten tijde van het veldbezoek was erg helder. Als je goed keek waren er wel sporen van blauwalgen in de waterkolom, maar door de aflandige wind waren er geen drijflagen aanwezig in de zwemzone. Op 10 juni 2008 waren op deze locatie vanuit de lucht ook al sporen van blauwalgen te zien (Foto F). Langs de drijflijnen in het water waren veel waterplanten aanwezig (Foto G), met name veel schede fonteinkruid. Een van de bezoekers wist te vertellen dat in de week voorafgaand aan het veldbezoek er gemaaid is in de zwemzone, alle waterplanten zijn in een hoek op de parkeerplaats neergelegd (Foto H). De oever van de zwemzone bestaat uit een zandstrand en een grasveld dat door het water is afgekalfd (Foto I). Aan de zuidkant wordt de zwemzone begrensd door riet, aan de noordkant is de oever beschoeid en bevindt zich de steiger van de reddingsbrigade (Foto J). De reddingsbrigade Blaricum heeft zijn thuisbasis aan de noordzijde van het Strand Stichtse Brug (Foto K). Vanaf eind april tot eind oktober verzorgt de reddingsbrigade op zaterdag en zondag de bewaking van het strand bij de Stichtse Brug, een deel van het Gooimeer en het gehele Eemmeer. Op deze zwemlocatie zijn een aantal drijflijnen aanwezig. Deze drijflijnen zijn echter niet geheel aansluitend (Foto I), zodat op sommige plaatsen bootjes kunnen aanleggen aan het strand. Vanwege de ondiepte zijn dit geen grote boten (Foto L). Tevens is het ter hoogte van de drijflijnen ondiep, ongeveer kniehoog (Foto N)

42 Honden en paarden zijn niet toegestaan op het strand (Foto A). Desondanks zijn er (sporen van) honden waargenomen (Foto M en N) en vertelde een bezoeker dat hij de avond ervoor een paard te water had zien gaan in de zwemzone. In de buurt van het strand is geen ruiterpad aanwezig. Nabij de zwemlocatie zijn diverse vogels aangetroffen. Circa 40 ganzen, eenden en ongeveer 50 meerkoeten zijn waargenomen (Foto O en P). Tijdens het veldbezoek waren er geen vogels in de zwemzone aanwezig. Nabij de zwemzone is een afwateringssloot aanwezig die water vanuit het achterliggende gebied (de toekomstige bouwlocatie van de nieuwbouwwijk Blaricumermeent) in het Gooimeer kan lozen. Afstromend wegwater van de A27 komt ook in deze sloten terecht. Tijdens het veldbezoek was deze verbinding echter gesloten (Foto R en S). De vaarroute over het Gooimeer bevindt zich op ca. 1 km vanaf de zwemzone. Deze vaarroute wordt veel gebruikt door zowel pleziervaart als beroepsvaart. Een van de bezoekers is benieuwd wat er van deze zwemlocatie in de toekomst gaat worden. Nabij het zwemstrand (ten zuidwesten ervan) komt namelijk een nieuwe woonwijk, en ten noorden van de zwemlocatie komt een jachthaven. Meer informatie over deze plannen is te vinden op Deze internetsite laat weten dat de recreatieve functie van het stichtse strand versterkt zal worden. Overzichtsfoto zwemlocatie Strand Stichtse Brug Reddingsbrigade Eenden Ganzen Toekomstige Jachthaven Blaricumermeent Toekomstige nieuwbouwwijk Blaricumermeent Toiletgebouwen Meerkoeten Voormalige standplaats horeca Afwateringssloot Fietsenstallingen

43 A B C D E F G H J

44 I J K L M N O P

45 A-S. Foto s genomen tijdens het veldbezoek Q R S