Koopstromen Zeist Randstad Koopstromenonderzoek 2011

Transcriptie

1 Koopstromen Zeist Randstad Koopstromenonderzoek 2011 Gemeenterapport gemeente Zeist

2 Colofon Opdrachtgever Gemeente Zeist Titel rapport Koopstromen Zeist Randstad Koopstromenonderzoek 2011 Gemeenterapport gemeente Zeist Datum publicatie Augustus 2012 Projectteam I&O Research Jasper Lohuis Ruud Esselink Projectomschrijving Onderzoek naar het koopgedrag in de provincies Zuid-Holland, Noord-Holland en Utrecht Trefwoorden Zeist, Randstad, winkelaanbod, leegstand, koopstromen, binding, toevloeiing, afvloeiing, omzet, bestedingen, economisch functioneren, vloerproductiviteit, consumentengedrag, aankoopkanalen, bezoekmotief en beoordeling winkelgebieden, vervoermiddel

3 Inhoud 1. Inleiding Aanleiding Aanpak van het onderzoek Leeswijzer & producten 6 2. Winkelaanbod en -leegstand Inleiding Omvang en samenstelling winkelaanbod Leegstand Conclusie Koopstromen Inleiding Koopkrachtbinding & -toevloeiing Economisch functioneren Aankoopkanalen Aankooplocaties Conclusie Kenmerken koopgedrag Inleiding Bezoekfrequentie Bezoekmotieven Beoordeling winkelgebieden Vervoermiddel De warenmarkt Online winkelen Winkelen op zondag Conclusie 36

4 1 Inleiding 4

5 1. Inleiding 1.1 Aanleiding Het aantal winkelmeters is de afgelopen jaren continu gegroeid, onder invloed van een groeiende bevolking, een hogere welvaart en een behoefte aan meer keuze. Beleid was dan ook vooral gericht op uitbreiding en het controleren van deze uitbreiding. Er is echter een transformatie gaande die het winkellandschap de komende decennia sterk zal doen wijzigen. Krimp zal de behoefte aan winkels verkleinen. Vergrijzing zal niet alleen de behoefte aan producten doen veranderen, ook het aantal zelfstandige winkeliers zal door gebrek aan bedrijfsopvolging afnemen. Internet zal het koopgedrag ook verder blijven veranderen. Niet alleen worden meer producten gekocht vanachter de computer en via smartphones en andere nieuw te ontwikkelen digitale gadgets. Ook is internet in toenemende mate bepalend voor de kooporiëntatie (wat koop ik waar, wanneer en tegen welke prijs). De verwachting voor de komende jaren dat het accent, ook in de beleidsvorming en uitvoering, minder op meer en meer op betere meters zal komen te liggen. De resultaten van het Randstad Koopstromenonderzoek 2011 kunnen hierin een belangrijke gidsfunctie hebben. Op 23 november 2011 zijn de onderzoeksresultaten van het Randstad Koopstromenonderzoek 2011 gepresenteerd. Naast een hoofdrapport zijn factsheets samengesteld voor gemeenten en aankooplocaties (mits hier voldoende respons op gehaald is voor het doen van betrouwbare uitspraken). De factsheets geven op kernachtige wijze weer wat de belangrijkste uitkomsten zijn. In aanvulling op de factsheets is voor de gemeente Zeist een gemeenterapport samengesteld. 1.2 Aanpak van het onderzoek Een enquête over koopgedrag vormt de basis van het Randstad Koopstromenonderzoek De afname van de vragenlijst vond telefonisch en online plaats in de periode april-juli Uiteindelijk zijn zoals gezegd huishoudens in het onderzoeksgebied en huishoudens in het randgebied ondervraagd. In de gemeente Zeist hebben 800 huishoudens deelgenomen aan het onderzoek. De vragenlijst bevat vragen over: de aankooplocatie waar men het laatst dagelijkse boodschappen heeft gedaan (waar, motief, beoordeling, frequentie en vervoermiddel); de aankooplocatie waar men het laatst heeft gewinkeld (idem); de aankooplocatie waar men de laatste keer in negen niet-dagelijkse branches iets heeft gekocht; woon-werk aankopen; zondagaankopen; warenmarktaankopen; internetaankopen; achtergrondkenmerken. Omdat de koopstromen niet ophouden bij de grenzen van het onderzoeksgebied is voor de toevloeiing uit de gemeenten direct buiten het onderzoeksgebied ook in het randgebied 5

6 geënquêteerd. Daarnaast is er sprake van toevloeiing uit de rest van Nederland (buitenlandse toevloeiing is net als in 2004 buiten beschouwing gelaten). Voor het bepalen van toevloeiing uit de rest van Nederland is gebruik gemaakt van het Mobiliteitsonderzoek Nederland (MON). Naast de uitgebreide enquêtering van consumenten, op basis waarvan de vraagzijde in beeld wordt gebracht, is voor de analyse van het winkelaanbod gebruik gemaakt van aanbodgegevens van Locatus voor de jaren 2004 en Het koopstromenonderzoek is een grootschalig consumentenonderzoek waarin inzicht wordt gegeven in het koopgedrag van consumenten. De consument is dus het uitgangspunt. Om inzicht te krijgen in het functioneren van winkelgebieden worden de koopstromen ook in financiële zin bepaald. Dit wordt gedaan door kooporiëntatiecijfers te vermenigvuldigen met consumentenbestedingen. Het gaat hier om de gemiddelde bestedingen per hoofd van de bevolking (inclusief BTW). De in het consumentenonderzoek gemeten koopkrachtbindingscijfers geven aan welk deel van de bestedingen in de eigen woongemeente of regio wordt uitgegeven en hoeveel er afvloeit naar aankoopplaatsen buiten de eigen gemeente of regio. Omgekeerd vloeien er ook bestedingen naar een gemeente toe, afkomstig van consumenten die woonachtig zijn buiten de eigen gemeente of regio (toevloeiing). Door de gebonden bestedingen van bewoners en de toevloeiende bestedingen van bezoekers bij elkaar op te tellen, kunnen de totale consumentenbestedingen in individuele winkelgebieden, gemeenten en regio s worden vastgesteld. In het rapport wordt ook wel gesproken over de gerealiseerde detailhandelsomzet. Belangrijk hierbij is dat het dan gaat om de totale som van consumentenbestedingen, inclusief BTW en exclusief bestedingen van bedrijven en instellingen in de detailhandel. Op staat een onderzoeksverantwoording met ondermeer aandacht voor: de details van de onderzoekopzet en uitvoering; de vertaling van de vragen uit de vragenlijst naar de koopstromen; de vergelijkbaarheid van dit onderzoek met eerdere edities van het koopstromenonderzoek. 1.3 Leeswijzer & producten Dit gemeenterapport geeft een beeld van de verzorgingspositie van gemeente Zeist en het koopgedrag van inwoners en bezoekers. Waar mogelijk en relevant is tevens een vergelijking gemaakt met drie referentiegemeenten: Amersfoort, Nieuwegein en Veenendaal. Voordat het koopgedrag wordt beschreven, beschrijven we in hoofdstuk 2 de samenstelling en ontwikkeling van het winkelaanbod aan de hand van de Locatus-data. In hoofdstuk 3 besteden we aandacht aan de koopstromen. Zo wordt onder andere duidelijk in welke mate inwoners aankopen doen in de gemeente en regio waarin ze wonen en hoe de kooporiëntatie zich ten opzichte van 2004 heeft ontwikkeld (voor zover gegevens uit 2004 beschikbaar & vergelijkbaar zijn). Hoofdstuk 4 geeft inzicht in het economisch functioneren van regio s in termen van omzet en vloerproductiviteit. Indien mogelijk kijken we daarbij ook naar de belangrijkste aankoopplaatsen in de gemeente Zeist. In hoofdstuk 5 komen bezoekmotieven, beoordelingen van de winkelgebieden, bezoekfrequentie, vervoermiddelgebruik en het gebruik van aanvullende aankoopkanalen aan bod. De bijlage bevat tot slot een begrippenlijst waarin de meest gebruikte begrippen kort worden uitgelegd. Voor meer informatie en onderzoeksresultaten kunt u terecht op Naast het hoofdrapport zijn hier ook factsheets met kerngegevens en grafisch weergegeven koopstromen voor de belangrijkste aankoopplaatsen, gemeenten en de 33 onderscheiden herkomstregio s te downloaden. Hier kunt u bovendien ook zelf met behulp van een SWING-applicatie gegevenstabellen, figuren en kaartbeelden samenstellen. 6

7 2 Winkelaanbod en -leegstand 7

8 2. Winkelaanbod en -leegstand 2.1 Inleiding In het hoofdrapport van het Koopstromenonderzoek Randstad 2011 zijn cijfers opgenomen over het winkelaanbod met als peildatum Ondertussen zijn er voor Zeist cijfers beschikbaar met als peildatum januari Om zowel de meest recente cijfers te kunnen presenteren, als de vergelijkbaarheid met het hoofdrapport te bewerkstelligen, worden zowel de cijfers voor 2011 als voor 2012 gepresenteerd. 2.2 Omvang en samenstelling winkelaanbod Meeste meters in mode en luxe en in en om huis Het totaal aantal meters winkelvloeroppervlak (WVO) bedraagt in Zeist circa m² (exclusief leegstand, zie tabel 2.1). Eenderde van het winkelvloeroppervlak wordt in beslag genomen door winkels in mode en luxe en bijna eenderde door winkels die artikelen voor in en om het huis verkopen. Winkels voor dagelijkse artikelen zijn goed voor ongeveer een kwart van het winkelvloeroppervlak. Als gekeken wordt naar het aantal winkels, dan blijkt het aantal winkels in mode en luxe het hoogste. Tabel 2.1 Winkelaanbod gemeente Zeist, naar branchegroep (2011 en 2012). aantal m2 WVO aantal winkels branchegroep 2011 % 2012 % 2011 % 2012 % dagelijks % % % 98 24% mode & luxe % % % % vrije tijd % % 33 8% 36 9% in/om huis % % % % detailhandel overig % % 24 6% 24 6% totaal % % % % NB: cijfers zijn exclusief leegstand. Bron: Locatus, bewerking: I&O Research. Aantal winkelmeters in Zeist stabiel, wel verschuivingen binnen de branches Sinds 2004 is het totale WVO in Zeist vrijwel gelijk gebleven (tabel 2.2). Wel zijn er binnen de branches verschuivingen zichtbaar. In de branches mode en luxe en in en om het huis is sprake van een afname van WVO van respectievelijk 6 en 4 procent. Het WVO van winkels in de branche vrije tijd is met ruim eenderde toegenomen (+39 procent) en ook in de overige detailhandel is sprake van een aanzienlijke toename (33 procent), maar hier gaat het om een relatief bescheiden aantal m² WVO. Afname aantal winkels Het totaal aantal winkels is in de periode teruggelopen van 429 tot 402. De afname was vooral sterk bij winkels in dagelijkse artikelen (-8) en winkels voor artikelen in en om het huis (-12). Ook het aantal winkels in mode en luxe artikelen liep terug (-8), terwijl het aantal winkels in de overige branches (vrijwel) gelijk gebleven is (tabel 2.3). 8

9 Tabel 2.2 Winkelvloeroppervlak gemeente Zeist, naar branchegroep, in m 2 WVO (2004 en 2012). totaal ontwikkeling branchegroep abs. % dagelijks % mode & luxe % vrije tijd % in/om huis % detailhandel overig % totaal % NB: cijfers zijn exclusief leegstand. Bron: Locatus, bewerking: I&O Research. Tabel 2.3 Aantal winkels gemeente Zeist, naar branchegroep (2004 en 2012). totaal ontwikkeling branchegroep abs. % dagelijks % mode & luxe % vrije tijd % in/om huis % detailhandel overig % totaal % NB: cijfers zijn exclusief leegstand. Bron: Locatus, bewerking: I&O Research. De stabilisatie van het aantal WVO en afname van het aantal winkels heeft vanzelfsprekend consequenties voor de gemiddelde omvang van de winkels. Er is sprake van schaalvergroting. De gemiddelde winkelgrootte in Zeist is in de periode toegenomen van 203 m² naar 217 m², een toename van 7 procent. De toename heeft zich in de dagelijkse sector sterker voorgedaan (10 procent) dan in de niet-dagelijkse sector (5 procent). De absolute toename van de gemiddelde winkelgrootte in de dagelijkse sector was 20 m² en in de niet-dagelijkse sector 12 m². Zeist telt relatief veel winkelmeters in dagelijkse sector De stabilisatie van het WVO bij een gelijkblijvende bevolkingsomvang betekent dat het winkelvloeroppervlak per inwoners in Zeist vrijwel gelijk gebleven is in de periode In de dagelijkse sector is wel sprake van een kleine toename (van 348 naar 361), maar in de nietdagelijkse sector is er geen verschil. In vergelijking met de referentiegemeenten en de randstad en Nederland valt op dat Zeist relatief veel winkelmeters in de dagelijkse sector telt. Waar het aantal winkelmeters gerelateerd aan het aantal inwoners in de niet-dagelijkse sector in Zeist in 2004 nog overeen kwam met het gemiddelde voor de randstad, blijft dit cijfer in 2011 duidelijk achter. Ook in de referentiegemeenten valt de flinke toename van het WVO per inwoner in de niet-dagelijkse sector op. Met name in de gemeenten Veenendaal (+21 procent) en Nieuwegein (+18 procent) is sprake van een aanzienlijke toename. Beide gemeenten zijn vergelijkbaar qua omvang (± inwoners). Landelijk is het aantal winkelmeters per inwoner zowel in de dagelijkse als niet-dagelijkse sector toegenomen (figuur 2.1). 9

10 Figuur 2.1 Winkelvloeroppervlakte per inwoners, Zeist, Amersfoort, Nieuwegein, Veenendaal, Randstad en Nederland ( ) Nederland Randstad Veenendaal Nieuwegein Amersfoort Zeist dagelijks niet-dagelijks Bron: Locatus, bewerking: I&O Research. NB: cijfers zijn exclusief leegstand. Aankooplocaties In Zeist zijn 8 winkelgebieden te onderscheiden, die onderling in samenstelling en omvang sterk verschillen. Daarnaast zijn er binnen en buiten de bebouwde kom verspreid winkels te vinden en zijn er winkels op bedrijventerreinen. Het belangrijkste winkelgebied is het centrum van Zeist, met in totaal 285 winkels en m² WVO, waarvan het grootste deel in de niet-dagelijkse sector (zie tabel 2.4). De overige winkelgebieden zijn aanzienlijk kleiner. Het centrum van Den Dolder telt relatief veel winkelmeters in de dagelijkse sector (3.658 m²). Ook de winkelgebieden De Clomp, Johan van Oldebarneveltlaan, Hoog Kanje, Laan van Vollenhove en Vrijheidsplein hebben meer winkelmeters in de dagelijkse sector dan in de niet-dagelijkse sector. 10

11 Tabel 2.4 Winkelgebieden gemeente Zeist naar sectoren, Winkels winkelvloeroppervlak Winkelgebied dagelijks niet-dagelijks dagelijks niet-dagelijks Centrum Zeist Zeist, De Clomp Johan van Oldebarneveltlaan Hoog Kanje Laan van Vollenhove Vrijheidsplein Dijnselburgerlaan Den Dolder, centrum Den Dolder Overig bebouwde kom Bedrijventerrein Buiten bebouwde kom Totaal NB: cijfers zijn exclusief leegstand. Bron: Locatus, bewerking: I&O Research. Als nader wordt ingezoomd op drie belangrijke winkelgebieden blijkt dat het centrum van Zeist vergeleken met andere winkelgebieden in Zeist - weliswaar een omvangrijk aanbod van dagelijkse artikelen heeft, maar dat winkels in mode en luxe dominant zijn, met ongeveer de helft van de winkels en het winkelvloeroppervlak. De winkelgebieden Den Dolder centrum en De Clomp hebben vooral aanbod van winkels voor dagelijkse artikelen. Tabel 2.5 Omvang belangrijkste winkelgebieden gemeente Zeist, Centrum Zeist Centrum Den Dolder De Clomp branchegroep winkels m 2 WVO winkels m 2 WVO winkels m 2 WVO dagelijks mode & luxe vrije tijd in/om huis detailhandel overig totaal NB: cijfers zijn exclusief leegstand. Bron: Locatus, bewerking: I&O Research. Hoewel de winkelmeters in Zeist als geheel vrijwel gelijk gebleven zijn ten opzichte van 2004, is voor het centrum van Zeist een duidelijke afname zichtbaar. Deze afname betreft de dagelijkse sector en mode & luxe artikelen en artikelen voor in en om het huis. In het centrum van Den Dolder is het totale WVO daarentegen bijna verdubbeld. Het WVO in winkelgebied De Clomp is vrijwel gelijk gebleven (zie tabel 2.6). 11

12 Tabel 2.6 Ontwikkeling m 2 WVO belangrijkste winkelgebieden gemeente Zeist, Centrum Zeist Centrum Den Dolder De Clomp branchegroep dagelijks mode & luxe vrije tijd in/om huis detailhandel overig totaal NB: cijfers zijn exclusief leegstand. Bron: Locatus, bewerking: I&O Research. 2.3 Leegstand Leegstand vormt een belangrijke indicator voor het economisch functioneren van aankoopplaatsen. Het is daarom van belang om extra aandacht te besteden aan de ontwikkeling van de winkelleegstand in gemeente Zeist. Leegstand concentreert zich in centrum Zeist De totale leegstand in Zeist bedraagt begin 2012 ruim m². Dit komt neer op 5 procent leegstand 1. In het centrum van Zeist is de leegstand het grootst, zowel absoluut (6.842 m 2 ) als procentueel (8 procent). De leegstand in de overige winkelgebieden is beperkt. Ten opzichte van 2004 en 2011 is de leegstand in Zeist begin 2012 duidelijk groter (vergelijk tabel 2.7 met tabel 2.8). Tabel 2.7 Omvang winkelleegstand gemeente Zeist, winkels m 2 WVO winkelgebied abs. abs. % Centrum Zeist Centrum Den Dolder De Clomp Hoog Kanje Johan van Oldenbarneveltlaan totaal Bron: Locatus, bewerking: I&O Research. Leegstandsontwikkeling Zeist tussen 2004 en 2011 beperkt Landelijk is er een sterke stijging van de winkelleegstand (tabel 2.8). De leegstand uitgedrukt in m² WVO is in de periode toegenomen met 25 procent en het aantal leegstaande units is gestegen met 21 procent. De ontwikkeling in de Randstad is gematigder, met een toename van het leegstaande winkelvloeroppervlak van 9 procent en van leegstaande units met 15 procent. Deze ontwikkeling heeft er toe geleid dat in procent van de winkels in Nederland leeg 1 Leegstand betreft units die beschikbaar zijn voor detailhandel, horeca of dienstverlening aan consumenten. Het percentage leegstand winkelvloeroppervlak is hier berekend via de Locatus-formule : (2/3 x leegstand m²)/(totaal m² WVO in gebruik + 2/3 x leegstand m²). 12

13 staat en 5 procent in de Randstad 2. Hierbij vergeleken is de situatie in Zeist in 2011 minder gunstig als gekeken wordt naar het leegstaande winkelvloeroppervlak (6 procent) en als gekeken wordt naar het aantal leegstaande winkels (8 procent). Verder valt op dat de omvang van de leegstand in Zeist uitgedrukt in WVO, tussen 2004 en 2011 licht afnam, terwijl landelijk en in de Randstad sprake was van een aanzienlijke toename. In de referentiegemeenten is de ontwikkeling van de leegstand wisselend: in Amersfoort en Nieuwegein nam de leegstand aanzienlijker sterker af dan in Zeist, terwijl in Veenendaal bijna een verdrievoudiging optrad van de leegstand. Voor wat betreft het percentage leegstand in 2011 scoort Zeist beter dan Veenendaal, maar minder dan Amersfoort en Nieuwegein. Tabel 2.8 Winkelleegstand gemeente Zeist, vergeleken (2004 en 2011). aantal m 2 WVO aantal winkels % ontw. % % ontw. % 2011 Gemeente Zeist % 6% % 8% Gemeente Amersfoort % 3% % 8% Gemeente Nieuwegein % 2% % 4% Gemeente Veenendaal % 9% % 13% Randstad % 5% % 5% Nederland % 6% % 6% NB: Het percentage leefstand in 2011 is in deze tabel niet berekend volgens de Locatus-formule, maar op basis van de formule: leegstaande winkelmeters / totaal aantal winkelmeters (inclusief leegstand). Bron: Locatus, bewerking: I&O Research. 2.4 Conclusie In Zeist is het winkelvloeroppervlak sinds 2004 vrijwel stabiel, terwijl landelijk en in de referentiegemeenten sprake is van een flinke groei van het aantal winkelmeters. De stabilisatie van het aantal m 2 WVO en afname van het aantal winkels heeft vanzelfsprekend consequenties voor de gemiddelde omvang van de winkels. Er is sprake van schaalvergroting. De gemiddelde winkelgrootte in Zeist is in de periode toegenomen van 203 m² naar 217 m², een toename van 7 procent. De toename heeft zich in de dagelijkse sector sterker voorgedaan (10 procent) dan in de niet-dagelijkse sector (5 procent). De winkelleegstand in Zeist is in de periode licht afgenomen, waar landelijk sprake was van een toename. Echter, in 2012 is de leegstand wel sterk hoger dan in 2004 en Per inwoners heeft Zeist veel winkelmeters in de dagelijkse sector en relatief weinig in de niet-dagelijkse sector. Waar in de referentiegebieden sprake is van een flinke toename van het aantal winkelmeters in de niet-dagelijkse sector is dit in Zeist niet het geval. Wel neemt het aantal winkelmeters in de dagelijkse sector licht toe. 2 In het Randtsad Koopstromenonderzoek is het leegstandspercentage uitgedrukt als het leegstaande winkelmeters / totaal aantal winkelmeters (inclusief leegstand). 13

14 3 Koopstromen 14

15 3. Koopstromen 3.1 Inleiding Consumenten zijn gevraagd aan te geven waar ze voor het laatst bepaalde artikelen hebben gekocht. Hierdoor ontstaat inzicht in het ruimtelijk koopgedrag. Door koppeling van herkomst- en aankoopplaats kunnen koopstromen worden beschreven en in kaart worden gebracht. Koopstromen maken duidelijk welke dorpen en steden inwoners bezoeken voor de dagelijkse en wekelijkse boodschappen maar ook voor het recreatieve winkelen. Hoe aantrekkelijk zijn steden en regio s voor haar inwoners en voor bezoekers van buiten en hoe zijn verzorgingsgebieden samengesteld? Welke aankoopplaatsen springen eruit? In dit hoofdstuk spelen de begrippen binding, toevloeiing en afvloeiing een belangrijke rol. Koopkrachtbinding, wat de mate waarin inwoners van een plaats hun aankopen doen in winkels die in deze plaats gevestigd zijn, weergeeft. Het andere gedeelte van het draagvlak bestaat uit koopkrachttoevloeiing, die wordt gedefinieerd als de mate waarin inwoners uit andere plaatsen aankopen doen in een aankoopplaats. Bestedingen die buiten de eigen plaats worden gedaan, noemen we koopkrachtafvloeiing. 3.2 Koopkrachtbinding & -toevloeiing Draagvlakopbouw De gemeente Zeist heeft een totale omzet van 168 miljoen in de dagelijkse sector en 150 miljoen in de niet-dagelijkse sector. De binding van de eigen bevolking in de dagelijkse sector is 91 procent, wat neerkomt op een omzet van 138 miljoen. In de niet-dagelijkse sector koopt bijna tweederde van de inwoners in Zeist, wat een totale besteding van 91,6 miljoen oplevert. Binnen de niet-dagelijkse sector is de binding in de doe-het-zelf branche met 87 procent het hoogst. De toevloeiing bedraagt 29,9 miljoen in de dagelijkse sector en 58,4 miljoen in de niet-dagelijkse sector. Tabel 3.1 Detailhandelsomzet gemeente Zeist, uitgesplitst naar binding & toevloeiing, per artikelgroep, artikelgroep omzet binding toevloeiing ( miljoen) abs. ( miljoen) % 1 ) Abs. ( miljoen) % 2 ) dagelijks 168,0 138,1 91% 29,9 18% niet-dagelijks 150,0 91,6 62% 58,4 39% - kleding 40,8 19,9 60% 20,9 51% - schoenen 7,4 4,1 58% 3,3 45% - woninginrichting 11,5 7,5 31% 4 35% - huishoudelijke artikelen 11,8 7,0 76% 4,8 41% - juweliersartikelen 3,7 2,2 64% 1,5 41% - vrijetijdsartikelen 24,3 16,2 66% 8,1 33% - electro 23,6 13,1 66% 10,5 44% - doe-het-zelf 14,0 10,1 87% 3,9 28% - bloemen, planten en tuinartikelen 13,1 11,5 76% 1,6 12% 1) mate waarin de bevolking in de eigen plaats koopt, uitgedrukt als percentage van het aantal inwoners 2) mate waarin gemeente Zeist klanten uit andere plaatsen aantrekt, uitgedrukt als percentage van het draagvlak 15

16 Koopkrachtbinding in gemeente Zeist gemiddeld Wanneer we inzoomen op de afzonderlijke dagelijkse en niet-dagelijkse branches en de cijfers vergelijken met die van gemeenten van vergelijkbare omvang, dan wordt duidelijk dat Zeist een gemiddelde binding heeft in de dagelijkse en niet-dagelijkse sector. De binding binnen de branches electro (+14 procentpunten) en vrijetijdsartikelen (+7 procentpunten) is relatief hoog, terwijl de binding in de branche woninginrichting relatief laag scoort (-17 procentpunten). Vergeleken met de drie referentiegemeenten zijn de bindingspercentages in de niet-dagelijkse artikelgroepen overwegend lager dan in Veenendaal en Amstersfoort, maar hoger dan in Nieuwegein. Tabel 3.2 Bindingspercentage dagelijkse en niet-dagelijkse branches gemeente Zeist, vergeleken met referentiegemeenten en gemeenten van vergelijkbare omvang in de Randstad (2011). Zeist Amersfoort Nieuwegein Veenendaal dagelijkse sector 91% 91% 88% 93% 89% levensmiddelen 92% 91% 89% 93% 89% persoonlijke verzorging 86% 89% 84% 93% 86% niet-dagelijkse sector 62% 74% 46% 76% 60% kleding 60% 69% 43% 76% 55% schoenen 58% 69% 44% 78% 57% woninginrichting 31% 80% 16% 72% 48% huishoudelijke artikelen 76% 84% 68% 87% 73% juweliersartikelen 64% 75% 48% 85% 68% vrijetijdsartikelen 66% 66% 52% 76% 59% electro 66% 59% 31% 61% 52% doe-het-zelf 87% 94% 83% 97% 86% bloemen, planten en tuinartikelen 76% 85% 73% 75% 74% Toe- & afvloeiing Consumenten doen in het algemeen de dagelijkse aankopen grotendeels in hun eigen woonplaats. Dat geldt in sterke mate voor Zeist, met een binding van 91 procent. De niet-dagelijkse artikelen zoals kleding en electro worden vaker elders gekocht. Bestedingen buiten de eigen gemeente creëren toevloeiing voor de gemeente waar de besteding wordt gedaan en afvloeiing voor de gemeente waar de consument vandaan komt. Door de koopkrachttoevloeiing af te zetten tegen de koopkrachtafvloeiing (saldo) ontstaat inzicht in de mate waarin deze koopstromen voor een extra detailhandelsomzet zorgen of dat er per saldo omzet weglekt. Zeist heeft bovenlokale verzorgingsfunctie Voor Zeist geldt dat voor dagelijkse artikelen de toevloeiing 29,9 miljoen bedraagt, terwijl de afvloeiing beperkt blijft tot 13,2 miljoen. Er is dus sprake van een netto resultaat van 16,7 miljoen. Voor niet-dagelijkse artikelen is de toevloeiing 58,4 miljoen en bedraagt de afvloeiing 56,7 miljoen, wat een positief resultaat van 1,7 miljoen betekent. Hierbij zijn de niet ruimtelijk toe te delen bestedingen (met name via internet en postorderbedrijven) tot de afvloeiing gerekend. In Zeist spelen alleen bij de niet-dagelijkse artikelen de internetbestedingen een rol. Deze maken 9 procent uit van de bestedingen, circa 13 miljoen. De omzet aan dagelijkse artikelen in Zeist die door toevloeiing wordt gegenereerd, is afkomstig uit de buurgemeenten Soest (4 procent), De Bilt (3 procent), Utrechtse Heuvelrug (3 procent) en 16

17 Bunnik (2 procent). Voor niet-dagelijkse artikelen is de toevloeiing voor een groot deel afkomstig uit Utrechtse Heuvelrug (12 procent) en Bunnik (7 procent). Figuur 3.1 Figuur 3.2 Herkomst bestedingen in Zeist, Herkomst bestedingen in Zeist, dagelijkse artikelen, 2011 (%). niet-dagelijkse artikelen, 2011 (%). Afvloeiing vooral naar Utrecht en internet De afvloeiing uit Zeist voor dagelijkse artikelen beperkt zich tot de buurgemeenten De Bilt (2 procent), Utrecht (2 procent) en Utrechtse Heuvelrug (1 procent). Die voor niet-dagelijkse artikelen is aanzienlijk substantiëler en met name gericht op Utrecht (13 procent). Overigens is zoals gezegd de afvloeiing naar internet substantieel (9 procent). Figuur 3.3 Figuur 3.4 Aankoopgemeenten van inwoners Zeist, Aankoopgemeenten van inwoners Zeist, dagelijkse artikelen, 2011 (%). niet-dagelijkse artikelen, 2011 (%). NB: exclusief 9 % internet 3.3 Economisch functioneren Een belangrijk element om te komen tot detailhandelsbeleid is inzicht in het economisch functioneren van de detailhandel. Hierbij nemen de koopstromen en het winkelaanbod een belangrijke plaats in. Beide aspecten zijn in de vorige hoofdstukken behandeld. In dit hoofdstuk vertalen we de koopstroomgegevens in cijfers over de detailhandelsomzet en geven we door confrontatie van vraag en aanbod inzicht in de omzet per winkelmeter. 17

18 Nota bene: het betreft hier de totale consumentenbestedingen in individuele winkelgebieden, gemeenten en regio s, afkomstig van bestedingen van bewoners en bezoekers. In het rapport wordt ook wel gesproken over de gerealiseerde detailhandelsomzet. Belangrijk hierbij is dat het dan gaat om de totale som van consumentenbestedingen, inclusief BTW en exclusief bestedingen van bedrijven en instellingen in de detailhandel. Omzet in dagelijkse sector sterk gegroeid De winkelbestedingen zijn de afgelopen jaren toegenomen. In de dagelijkse sector stegen de gemiddelde jaarlijkse bestedingen in de periode van naar per hoofd van de bevolking, een groei van 22 procent. In de niet-dagelijkse sector was de groei minder groot, namelijk van naar (+2,5 procent) 3. Wanneer we kijken naar de geïndexeerde omzetontwikkeling in de Nederlandse detailhandel zien we dat 2008 een kanteljaar vormt voor de niet-dagelijkse sector (zie figuur 3.5). In tegenstelling tot de dagelijkse sector is er sindsdien sprake van een negatieve omzetontwikkeling. De omzetgroei in de dagelijkse sector is deels het gevolg van prijsinflatie maar ook het aantal verkochte artikelen (volumegroei) is in de periode toegenomen. In de niet-dagelijkse sector is de teruggang in omzet volledig het gevolg van een volumereductie; er zijn minder artikelen verkocht de laatste jaren. Figuur 3.5 Geïndexeerde ontwikkeling omzet detailhandel 1) en economische groei, Nederland (2000=100) Detailhandel totaal Winkels in voedingsmiddelen Winkels in non-foodartikelen Economische groei ) Detailhandel betreft de totale detailhandel, exclusief apotheken en benzinestations (omvat winkels in food, winkels in non-food, postorderbedrijven, internetverkopers en ambulante handel). Omzetontwikkeling is gebaseerd op prijs- en volumeontwikkeling en is inclusief BTW. Bron: CBS; bewerking: I&O Research. De detailhandelsomzet in Zeist bedraagt 318 miljoen, waarvan 53 procent gerealiseerd wordt in de dagelijks sector. In vergelijking met Nieuwegein en Veenendaal, die qua omvang vergelijkbaar zijn, valt op dat de totale omzet in Veenendaal hoger ligt, maar dat daarvan het grootste deel in de niet-dagelijkse sector gerealiseerd wordt. In de gemeente Nieuwegein ligt het zwaartepunt in de omzet in de dagelijkse sector, waarbij de totale omzet wat lager ligt dan in Zeist. 3 Het betreft hier de gemiddelde landelijke consumentenbestedingen per jaar per hoofd van de bevolking, inclusief BTW (bron: HBD). 18

19 Tabel 3.3 Detailhandelsomzet gemeente Zeist vergeleken met gemiddelde detailhandelsomzet referentiegemeenten en gemeenten van vergelijkbare omvang (milj. ). dagelijkse sector niet-dagelijkse sector totaal abs. % abs. % abs. % Gemeente Zeist % % % Gemeente Amersfoort % % % Gemeente Nieuwegein % % % Gemeente Veenendaal % % % De detailhandelsomzet en daarmee ook de verzorgingsfunctie hangt grotendeels samen met de omvang van een kern. Om meer inzicht te krijgen in de kooporiëntatiekracht van gemeenten is de detailhandelsomzet per inwoner berekend. Deze ligt voor Zeist voor wat betreft dagelijkse artikelen op 2.790, ruim hoger dan het gemiddelde voor de provincie Utrecht, referentiegemeenten en gemeenten van vergelijkbare omvang. Voor niet-dagelijkse artikelen scoort Zeist eveneens hoog met aan bestedingen per inwoner. Wel hebben de referentiegemeenten Veenendaal en Amersfoort een hoger bestedingscijfer. Tabel 3.4 Gemiddelde detailhandelsomzet per inwoner Zeist, vergeleken (2011). dagelijkse sector niet-dagelijkse sector Gemeente Zeist Gemeente Amersfoort Gemeente Nieuwegein Gemeente Veenendaal SG Utrecht-Oost Provincie Utrecht Gemeenten duizend In z n algemeenheid geldt dat de gemiddelde detailhandelsuitgaven in Nederland in de dagelijkse sector wel gegroeid zijn, maar dat in de niet-dagelijkse sector consumenten meer de hand op de knip houden. De omzettaart wordt verdeeld over meer winkelmeters. Om meer zicht te krijgen in hoe de gerealiseerde omzet, afkomstig uit consumentenbestedingen van bewoners en bezoekers, zich heeft ontwikkeld in verhouding tot de veranderingen in het winkeloppervlak brengen we de vloerproductiviteit in beeld. De vloerproductiviteit, berekend door de detailhandelsomzet te delen door het aantal m 2 winkelvloeroppervlak (WVO, exclusief leegstand), vormt een indicatie voor het functioneren van winkelvoorzieningen 4. Een lage vloerproductiviteit duidt er op dat de bewinkelingssituatie niet in balans is, waarbij sprake kan zijn van overbewinkeling of juist te weinig oriëntatie op de eigen winkelvoorzieningen. Een dergelijke berekening en een vergelijking laat zien dat de vloerproductiviteit in Zeist in de dagelijkse sector ( 7.650) iets lager is dan gemiddeld in de provincie Utrecht en in gemeenten van vergelijkbare omvang. Ten opzichte van referentiegemeenten Amersfoort, Nieuwegein en Veenendaal ligt de vloerproductiviteit is het verschil groter (zie tabel 3.5). In de niet-dagelijkse sector is de vloerproductiviteit ( 2.250) echter duidelijk hoger dan in de referentiegemeenten en de provincie Utrecht gemiddeld. 4 Bij de berekening van de vloerproductiviteit is uitgegaan van het winkeloppervlak (m 2 WVO) exclusief leegstand. 19

20 Tabel 3.5 Vloerproductiviteit gemeente Zeist, vergeleken (2011). dagelijkse sector niet-dagelijkse sector totaal Gemeente Zeist Gemeente Amersfoort Gemeente Nieuwegein Gemeente Veenendaal SG Utrecht-Oost Provincie Utrecht Gemeenten duizend Aankoopkanalen In deze paragraaf kijken we meer in detail naar het gebruik van aankoopkanalen, uitgesplitst naar sectoren. Winkelaankopen in Zeist relatief belangrijk In de dagelijkse sector zijn de winkelaankopen door inwoners van Zeist goed voor 99 procent van de totale bestedingen, evenals in de referentengebieden. Niet-dagelijkse artikelen worden aanzienlijk vaker buiten winkels gekocht. Inwoners van Zeist kopen in verhouding vaak in winkels. Het bestedingsaandeel bedraagt 91 procent en in samenhang daarmee is het aandeel aankoop via internet relatief laag. Het grootste verschil is er met het gemiddelde voor de provincie Utrecht. Hier is het aandeel winkelaankopen drie procentpunten lager en dat van internetaankopen twee procentpunten hoger. Tabel 3.6 Procentuele verdeling detailhandelsbestedingen naar aankoopkanaal, per branche. dagelijkse sector winkelaankopen internet warenmarkt anders 1) Gemeente Zeist 99% 0% 0% 0% SG Utrecht-Oost 99% 0% 0% 0% Provincie Utrecht 99% 0% 1% 0% Gemeenten duizend 99% 0% 1% 0% niet-dagelijkse sector Gemeente Zeist 91% 7% 1% 1% SG Utrecht-Oost 91% 7% 1% 1% Provincie Utrecht 88% 9% 1% 1% Gemeenten duizend 89% 9% 1% 2% 1) onder de categorie anders vallen onder meer postorder, rijdende winkels en fabriekswinkels Aankooplocaties Zoals in hoofdstuk 2 uiteengezet, kent Zeist een aantal winkelgebieden, waarvan het centrum van Zeist het omvangrijkste is. De winkelgebieden De Clomp en het centrum van Den Dolder zijn vooral van belang in de dagelijkse sector. 5 In een fabriekswinkel biedt een fabrikant zijn eigen artikelen rechtstreeks aan de verbruiker aan. Factory Outlet Centers zijn als afzonderlijke winkelgebieden beschouwd en vallen hier niet onder. 20

21 Helft bestedingen binnen Zeist in centrum van Zeist Het belang van het centrum van Zeist blijkt wanneer de bestedingen die hier gedaan worden gerelateerd worden aan de totale bestedingen in Zeist. Ruim de helft van de aankopen van dagelijkse en niet-dagelijkse artikelen in Zeist worden gedaan in het centrum van Zeist. De totale bestedingen in dit winkelgebied komen uit op 178 miljoen. De bestedingen in de andere winkelgebieden blijven hier ver bij achter. Het winkelgebied met de op één na hoogste bestedingen, De Clomp, heeft een totale omzet van 30 miljoen, waarvan 27,7 miljoen in de dagelijkse sector. Voor wat betreft dagelijkse artikelen zijn ook het centrum van Den Dolder en de Johan van Oldebarneveltlaan belangrijk, met bestedingen in deze sector van respectievelijk 26 miljoen en 17 miljoen. Voor niet-dagelijkse artikelen is het centrum van Zeist goed voor 79 procent van de bestedingen. Tabel 3.7 Bestedingen in de winkelgebieden van gemeente Zeist, 2011 ( ). dagelijkse artikelen niet-dagelijkse artikelen binding toevloeiing totaal binding toevloeiing totaal Centrum Zeist Zeist, De Clomp Joh. Oldebarneveltlaan Hoog Kanje Laan van Vollenhove Vrijheidsplein Centrum Den Dolder overig Zeist anders totaal De toevloeiing voor dagelijkse artikelen is voor het centrum van Zeist 19 procent, maar het centrum van Den Dolder kent relatief de meeste toevloeiing (42 procent). De toevloeiing voor niet-dagelijkse artikelen is voor verschillende winkelgebieden van meer belang, maar bedacht moet worden dat de bestedingen hier vaak gering zijn. Dat geldt niet voor het centrum van Zeist met betrekkelijk hoge bestedingen en een toevloeiing van 43 procent. Tabel 3.8 Binding en toevloeiing van winkelgebieden gemeente Zeist, dagelijkse en niet-dagelijkse artikelen, 2011 (%). dagelijkse artikelen niet-dagelijkse artikelen binding toevloeiing binding toevloeiing Centrum Zeist 31% 19% 46% 43% Zeist, De Clomp 18% 2% 1% 2% Joh. Oldebarneveltlaan 9% 19% 0% 25% Hoog Kanje 6% 0% 1% 2% Laan van Vollenhove 4% 9% 1% 12% Vrijheidsplein 5% 4% 1% 29% Centrum Den Dolder 10% 42% 1% 28% overig Zeist 6% 19% 9% 20% anders 1% 25% 1% 58% totaal 91% 18% 62% 39% 21

22 De omvangrijke toevloeiing voor het centrum van Zeist in de niet-dagelijkse sector is vooral afkomstig uit de buurgemeenten Utrechtse Heuvelrug (14 procent), Bunnik (8 procent) en Soest (5 procent) en De Bilt (4 procent). Tabel 3.9 Tabel 3.10 Herkomst bestedingen Zeist centrum, Herkomst bestedingen Zeist centrum, dagelijkse sector, niet-dagelijkse sector, Gemeente Abs. ( ) % Gemeente Abs. ( ) % Zeist ,7% Zeist ,2% Soest ,1% Utr. Heuvelrug ,9% Utr. Heuvelrug ,6% Bunnik ,1% Bunnik ,5% Soest ,7% Wijk bij ,5% De Bilt ,4% Buren ,9% Wijk bij Duurstede ,9% De Bilt ,8% Utrecht ,7% Utrecht ,8% Amersfoort ,0% Renswoude ,5% Houten ,9% Kaag en Braassem ,5% Woudenberg ,9% Rotterdam ,5% Neder-Betuwe ,7% Houten ,4% IJsselstein ,6% overig ,3% overig ,9% totaal % totaal % Voor winkelgebied De Clomp geldt dat zowel in de dagelijkse als niet-dagelijkse sector vrijwel alle bestedingen uit Zeist afkomstig zijn. Voor dagelijkse artikelen is er enige toevloeiing vanuit Bunnik, Nieuwegein en Goedereede. De toevloeiing in de niet-dagelijkse sector komt vooral uit Utrecht en in geringe mate uit Stichtse Vecht. Tabel 3.11 Tabel 3.12 Herkomst bestedingen De Clomp, Herkomst bestedingen De Clomp, dagelijkse sector, niet-dagelijkse sector, Gemeente Abs. ( ) % Gemeente Abs. ( ) % Zeist ,1% Zeist ,3% Bunnik ,8% Utrecht ,5% Nieuwegein ,6% Stichtse Vecht ,3% Goedereede ,4% totaal % overig Nederland ,1% totaal % De winkels in het centrum van Den Dolder genereren aanzienlijk meer omzet in de dagelijkse dan in de niet-dagelijkse sector. De toevloeiing in de dagelijkse sector komt voor het grootste deel uit de buurgemeenten De Bilt (18 procent) en Soest (13 procent). In de niet-dagelijks sector komt een relatief groot deel van de omzet uit De Bilt (17 procent). 22

23 Tabel 3.13 Tabel 3.14 Herkomst bestedingen Den Dolder centrum, Herkomst bestedingen Den Dolder centrum, dagelijkse sector, niet-dagelijkse sector, Gemeente Abs. ( ) % Gemeente Abs. ( ) % Zeist ,9% Zeist ,1% De Bilt ,4% De Bilt ,8% Soest ,3% IJsselstein ,2% Utr. Heuvelrug ,5% Soest ,0% Utrecht ,9% Baarn ,7% Baarn ,3% Utrecht ,9% Nieuwegein ,2% Zandvoort ,4% Almere ,6% totaal % totaal % Het winkelgebied Johan van Oldebarneveltlaan wordt gekenmerkt door veel bestedingen in de dagelijkse sector. Het grootste deel van de toevloeiing komt van Utrechtse Heuvelrug. De winkelgebieden Hoog Kanje en Laan van Vollenhove worden gekenmerkt door veel omzet uit de eigen gemeente, zowel in de dagelijkse als niet-dagelijkse sector. Het winkelgebied Vrijheidsplein kent meer toevloeiing in de niet-dagelijkse sector, met name uit Wijk bij Duurstede en Amersfoort. Tabel 3.15 Tabel 3.16 Herkomst bestedingen Oldebarneveltlaan, Herkomst bestedingen Oldebarneveltlaan, dagelijkse sector, niet-dagelijkse sector, Gemeente Abs. ( ) % Gemeente Abs. ( ) % Zeist ,0% Zeist ,1% Utr. Heuvelrug ,5% Soest ,7% Soest ,4% De Bilt ,2% Bunnik ,0% Bunnik ,0% overig Nederland ,2% Baarn ,6% totaal % Utrecht ,1% Stichtse Vecht ,2% Woudenberg ,0% totaal % Tabel 3.17 Tabel 3.18 Herkomst bestedingen Hoog Kanje, Herkomst bestedingen Hoog Kanje, dagelijkse sector, niet-dagelijkse sector, Gemeente Abs. ( ) % Gemeente Abs. ( ) % Zeist ,9% Zeist ,9% overig Nederland ,1% De Bilt ,5% totaal % Woudenberg ,6% totaal % 23

24 Tabel 3.19 Tabel 3.20 Herkomst bestedingen Laan v. Vollenhove, Herkomst bestedingen Laan v. Vollenhove, dagelijkse sector, niet-dagelijkse sector, Gemeente Abs. ( ) % Gemeente Abs. ( ) % Zeist ,4% Zeist ,0% De Bilt ,6% IJsselstein ,7% Almere ,0% Leusden ,7% Nieuwegein ,8% Utrecht ,6% Soest ,9% Soest ,6% overig Nederland ,3% Leiderdorp ,4% totaal % totaal % Tabel 3.21 Tabel 3.22 Herkomst bestedingen Vrijheidsplein, Herkomst bestedingen Vrijheidsplein, dagelijkse sector, niet-dagelijkse sector, Gemeente Abs. ( ) % Gemeente Abs. ( ) % Zeist ,9% Zeist ,9% Nijkerk ,3% Wijk bij Duurstede ,6% Soest ,8% Amersfoort ,0% totaal % Bunnik ,8% Soest ,8% Medemblik ,8% totaal % Vloerproductiviteit hoog in De Clomp De vloerproductiviteit in de gemeente Zeist ligt relatief hoog voor niet-dagelijkse artikelen, zoals al eerder gememoreerd. In de dagelijkse sector scoort Zeist gemiddeld met Binnen Zeist is de vloerproductiviteit het hoogst in winkelgebied De Clomp als gevolg van een hoge vloerproductiviteit in de dagelijkse sector, maar ook in de niet-dagelijkse sector is de omzet per winkelmeter bovengemiddeld. Tabel 3.23 Vloerproductiviteit belangrijkste winkellocaties gemeente Zeist. dagelijkse sector niet-dagelijkse sector totaal Centrum Zeist Zeist, De Clomp Joh. Oldebarneveltlaan Hoog Kanje Laan van Vollenhove Vrijheidsplein Centrum Den Dolder totaal gemeente Zeist Conclusie Zeist heeft een gemiddelde koopkrachtbinding in de dagelijkse en niet-dagelijkse sector. De koopkrachtbinding in de dagelijkse sector bedraagt 91 procent. In de niet-dagelijkse sector is binding binnen de branches electro en vrijetijdsartikelen zijn relatief hoog, terwijl de binding in de branche woninginrichting relatief laag scoort. Vergeleken met de drie referentiegemeenten zijn de bindingspercentages in de niet-dagelijkse artikelgroepen overwegend lager dan in Veenendaal en Amersfoort, maar hoger dan in Nieuwegein. 24

25 De totale toevloeiing is groter dan de afvloeiing, waaruit blijkt dat Zeist een bovenlokale verzorgingsfunctie heeft. De detailhandelsomzet per inwoner geeft een beeld van de koopkrachtoriëntatie. Deze ligt voor Zeist voor wat betreft dagelijkse artikelen hoger dan in de referentiegemeenten. Voor niet-dagelijkse artikelen kennen alleen Veenendaal en Amersfoort een hoger bestedingscijfer. De vloerproductiviteit in Zeist ligt in de dagelijkse sector een fractie lager dan gemiddeld in gemeenten van vergelijkbare omvang. In de niet-dagelijkse sector is de vloerproductiviteit duidelijk hoger. Ruim de helft van de detailhandelsbestedingen in de gemeente Zeist worden gedaan in het centrum van Zeist. De toevloeiing voor dagelijkse artikelen bedraagt hier 19 procent en voor niet-dagelijkse artikelen 43 procent. Deze substantiële toevloeiing in de niet-dagelijkse sector komt in belangrijke mate uit Bunnik en Utrechtse Heuvelrug. Ook het centrum van Den Dolder kent een aanzienlijk toevloeiing in de dagelijkse sector, met name uit De Bilt en Soest. 25

26 4 Kenmerken koopgedrag 26

27 4. Kenmerken koopgedrag 4.1 Inleiding In dit hoofdstuk besteden we vooral aandacht aan het koopgedrag van de consument. Hierbij komen aspecten aan de orde als de frequentie waarmee wordt gewinkeld, de beoordeling van winkelgebieden door bezoekers, het gebruik van vervoermiddelen en de bezoekmotieven voor bepaalde winkelgebieden. Bovendien wordt nader ingegaan op het bezoek aan de warenmarkt, kopen via internet en het winkelen op zondag. 4.2 Bezoekfrequentie In figuur 4.1 is de frequentie waarmee inwoners van gemeente Zeist boodschappen doen en winkelen opgenomen. Zeven van de tien de inwoners doen vaker dan één keer per week boodschappen en een kwart doet dit één keer per week. Winkelen gebeurt in een lagere frequentie. Een vijfde van de inwoners van Zeist winkelt vaker dan één keer per week en eveneens een vijfde winkelt één keer per week. Door een kwart van de inwoners wordt minder dan één keer per maand gewinkeld. Figuur 4.1 Bezoekfrequentie dagelijkse boodschappen en winkelen. Vaker dan 1 keer per 70% week 20% 1 keer per week 20% 25% 1-2 keer per maand 3% 35% minder dan 1 keer per maand 1% 25% Dagelijkse boodschappen Winkelen 0% 20% 40% 60% 80% 100% Lagere bezoekfrequentie bij inwoners van kleine gemeenten Gemiddeld zeggen in de Randstad twee op de drie consumenten vaker dan één keer per week boodschappen te doen in de aankoopplaats die het laatst is bezocht. Naar grootteklasse van gemeenten varieert dit aandeel niet sterk, uitgezonderd de categorie gemeenten met maximaal inwoners. In deze kleine gemeenten gaat een grotere groep één keer per week. Voor het winkelen geldt in grotere mate dat er verschillen te zien zijn tussen grote(re) steden en kleine(re) gemeenten. Hoe groter de gemeente, hoe frequenter er gewinkeld wordt, wat ongetwijfeld samenhangt met de nabijheid van een groter en compleet winkelapparaat. 27

28 Wanneer Zeist wordt vergeleken met gemeenten in een vergelijkbare grootteklasse (50 tot 100 duizend inwoners), dan blijken de inwoners van Zeist hun boodschappen ongeveer net zo frequent te doen als de inwoners van vergelijkbare gemeenten. Ook het winkelen gebeurt vrijwel in dezelfde frequentie. Tabel 4.1 Bezoekfrequentie dagelijkse boodschappen en winkelen gemeente Zeist, vergeleken met gemeenten van vergelijkbare omvang (2011). Dagelijkse boodschappen Gemeente Zeist inwoners Vaker dan 1 keer per week 70% 68% 1 keer per week 25% 26% 1-2 keer per maand 3% 4% minder dan 1 keer per maand 1% 2% Winkelen Vaker dan 1 keer per week 20% 18% 1 keer per week 20% 19% 1-2 keer per maand 35% 38% minder dan 1 keer per maand 25% 25% 4.3 Bezoekmotieven Boodschappen doet men graag dichtbij Bijna driekwart van de consumenten uit Zeist kiest de aankoopplaats voor de dagelijkse boodschappen op basis van afstand. Voor de dagelijkse sector geldt dat men het liefst dicht bij huis de aankopen doet. Opvallend is dat de compleetheid van het winkel- en artikelenaanbod belangrijker zijn dan factoren als parkeren, bereikbaarheid en prijsniveau. Sfeer en uitstraling van het winkelgebied speelt niet zo n belangrijke rol bij de keuze voor een aankoopplaats voor dagelijkse artikelen. en bij winkelen wordt gekozen voor een compleet winkelcentrum Bij het winkelen is de nabijheid eveneens een belangrijk bezoekmotief, maar de compleetheid van het winkelaanbod is belangrijker. Bijna de helft van de consumenten noemt dit als de belangrijkste reden om een aankoopplaats voor de niet-dagelijkse artikelen te bezoeken. Compleetheid gaat ook voor sfeer, aangezien sfeer en uitstraling door een zevende is genoemd als selectiecriterium. Verder blijkt dat de parkeermogelijkheden en het prijsniveau van het aanbod voor de dagelijkse boodschappen meer van belang zijn dan bij winkelen. Hoewel er vaak aandacht is voor de hoogte van parkeertarieven geeft slechts een kleine groep aan dat parkeertarieven voor hen een leidend bezoekmotief is. Dit geldt zowel voor het doen van boodschappen als het winkelen. 28

29 Tabel 4.2 Belangrijkste bezoekmotief dagelijkse boodschappen en winkelen voor inwoners van gemeente Zeist (2011). dagelijkse boodschappen % winkelen % Dichtst bij huis 72% Compleetheid winkelaanbod 48% Compleetheid winkelaanbod 19% Dichtst bij huis 37% Compleetheid aanbod artikelen 15% Compleetheid aanbod artikelen 29% Parkeermogelijkheden 13% Sfeer/uitstraling winkelgebied 14% Prijsniveau winkelaanbod 12% Bereikbaarheid per auto 8% Bereikbaarheid per auto 8% Prijsniveau winkelaanbod 7% Sfeer/uitstraling winkelgebied 5% Parkeermogelijkheden 6% Op de route van/naar werk 5% Bereikbaarheid per openbaar vervoer 5% Parkeertarief 4% Op de route van/naar andere activiteiten 3% Op de route van/naar andere activiteiten 3% Combinatie met bezoek familie/vrienden 3% Combinatie met bezoek familie/vrienden 1% Op de route van/naar werk 2% Bereikbaarheid per openbaar vervoer 1% Parkeertarief 1% Anders 8% Anders 15% Inwoners van Zeist kiezen vooral op basis van nabijheid De consumenten uit Zeist kiezen ongeveer even vaak als consumenten uit vergelijkbaar grote gemeenten het winkelgebied voor dagelijkse boodschappen vanwege de nabijheid. De compleetheid van het winkelaanbod en van het aanbod van artikelen zijn eveneens van belang, maar worden minder vaak genoemd als bezoekmotief dan in gemeenten van vergelijkbare omvang. Ook de parkeermogelijkheden, het prijsniveau en de bereikbaarheid per auto spelen minder een rol. Tabel 4.3 Belangrijkste bezoekmotief dagelijkse boodschappen, gemeente Zeist vergeleken met gemeenten van vergelijkbare omvang (2011). Gemeente Zeist inwoners Dichtst bij huis 72% 73% Compleetheid winkelaanbod 19% 27% Compleetheid aanbod artikelen 15% 20% Parkeermogelijkheden 13% 20% Prijsniveau winkelaanbod 12% 18% Bereikbaarheid per auto 8% 15% Sfeer/uitstraling winkelgebied 5% 9% Op de route van/naar werk 5% 5% Parkeertarief 4% 4% Op de route van/naar andere activiteiten 3% 4% Combinatie met bezoek familie/vrienden 1% 2% Bereikbaarheid per openbaar vervoer 1% 1% Anders 8% 6% Als bij winkelen de bezoekmotieven worden vergeleken van enerzijds de inwoners van Zeist en anderzijds inwoners van vergelijkbaar grote gemeenten, dan komt de top-3 van belangrijkste keuzemotieven overeen. De compleetheid van het winkelaanbod vormt voor ongeveer de helft van de inwoners het belangrijkste bezoekmotief. Aan aspecten als de sfeer/uitstraling van het winkelgebied, bereikbaarheid per auto en het prijsniveau hechten inwoners minder belang dan inwoners in de referentiegemeenten. Wellicht dat de nabijheid van de grote stad Utrecht (en 29

30 mede daardoor natuurlijke oriëntatie op deze stad) met een ruim winkelaanbod hierin een rol speelt. Tabel 4.4 Belangrijkste bezoekmotief winkelen, gemeente Zeist vergeleken met gemeenten van vergelijkbare omvang (2011). Gemeente Zeist inwoners Compleetheid winkelaanbod 48% 52% Dichtst bij huis 37% 37% Compleetheid aanbod artikelen 29% 31% Sfeer/uitstraling winkelgebied 14% 23% Bereikbaarheid per auto 8% 15% Prijsniveau winkelaanbod 7% 12% Parkeermogelijkheden 6% 13% Bereikbaarheid per openbaar vervoer 5% 8% Op de route van/naar andere activiteiten 3% 4% Combinatie met bezoek familie/vrienden 3% 4% Op de route van/naar werk 2% 3% Parkeertarief 1% 4% Anders 15% 10% 4.4 Beoordeling winkelgebieden Het functioneren van winkelgebieden hangt samen met de waardering die consumenten hebben voor verschillende aspecten van een winkelgebied. Waarderingscijfers bieden inzicht in de sterke en zwakke punten vanuit de beleving van de consument. Aan consumenten is gevraagd om de aankoopplaats die men het vaakst bezoekt voor de dagelijkse boodschappen of voor het winkelen te beoordelen op de onderstaande zeven criteria: compleetheid winkelaanbod; sfeer en uitstraling winkelgebied; veiligheid winkelomgeving; parkeermogelijkheden; aanbod van daghoreca; bereikbaarheid per auto; bereikbaarheid per openbaar vervoer. Waardering verschilt naar koopgedrag De winkelgebieden in Zeist worden door bezoekers goed gewaardeerd. Dat geldt nadrukkelijk voor de compleetheid van het winkelaanbod dat met een 8 wordt gewaardeerd door winkelende bezoekers. De consumenten die boodschappen doen, zijn het meest tevreden over de bereikbaarheid per auto en de parkeermogelijkheden. De sfeer en uitstraling van het winkelgebied en het aanbod van daghoreca worden aanzienlijk minder gewaardeerd door consumenten die boodschappen doen dan door winkelende bezoekers. Deze verschillen kunnen worden verklaard uit het feit dat er naast het dominante winkelgebied Zeist centrum een aantal kleinere winkelgebieden is, waar overwegend dagelijkse artikelen of juist niet-dagelijkse artikelen worden gekocht. De verschillen in waardering zullen met name voor deze winkelgebieden gelden. 30

31 Figuur 4.2 Waardering aankooplocaties gemeente Zeist voor dagelijkse boodschappen en winkelen. bereikbaarheid per auto parkeermogelijkheden compleetheid winkelaanbod veiligheid winkelomgeving bereikbaarheid per openbaar vervoer 7,7 7,4 7,5 7,0 7,4 8,0 7,2 7,5 6,7 7,0 sfeer en uitstraling winkelgebied 6,6 7,3 aanbod van daghoreca 5,9 7,4 dagelijkse boodschappen winkelen De oordelen over de winkelgebieden van Zeist volgen over het geheel genomen eenzelfde patroon als de oordelen over winkelgebieden in gemeenten van dezelfde omvang ( duizend inwoners). De compleetheid van het winkelaanbod en de bereikbaarheid per auto scoren in Zeist even hoog als in de referentiegroep. Ten aanzien van de bereikbaarheid per openbaar vervoer en de sfeer/uitstraling van de winkelgebieden ligt de waardering van de bezoekers, zowel voor dagelijkse boodschappen als voor winkelen, een fractie lager dan in de referentiegroep. Tabel 4.5 Waardering aankooplocaties gemeente Zeist voor dagelijkse boodschappen en winkelen. dagelijkse boodschappen winkelen Zeist ref.klasse Zeist ref.klasse compleetheid winkelaanbod 7,4 7,4 8,0 8,0 sfeer en uitstraling 6,6 7,0 7,3 7,6 veiligheid winkelomgeving 7,2 7,5 7,5 7,6 parkeermogelijkheden 7,5 7,7 7,0 7,3 aanbod van daghoreca 5,9 6,2 7,4 7,6 bereikbaarheid per auto 7,7 7,8 7,4 7,5 bereikbaarheid per ov 6,7 7,1 7,0 7,4 Consumenten konden aangeven wat volgens hen het belangrijkste verbeterpunt is ten aanzien van de winkelvoorzieningen in hun eigen woonplaats. Inwoners van de gemeente Zeist noemen vooral de behoefte aan een meer, gevarieerd winkelaanbod, met in een aantal gevallen ook een voorkeur voor exclusievere, unieke en kleine(re) winkels. Daarnaast benoemen ze de toenemende leegstand van het voorzieningenaanbod. Voorts zijn lagere parkeerkosten, meer aandacht voor fietsers en (vaker) zondagopenstelling van winkels dan wel specifiek supermarkten, verbeterpunten. 31

32 Figuur 4.3 Aangedragen verbeterpunten winkelvoorzieningen gemeente Zeist. 4.5 Vervoermiddel Er is een wisselwerking tussen hoe consumenten de bereikbaarheid en parkeermogelijkheden (voor auto en fiets) ervaren en de keuze van de consument met welk vervoermiddel boodschappen te doen of te winkelen. Auto belangrijkste vervoermiddel voor boodschappen doen en winkelen Zowel bij het boodschappen doen als bij het winkelen zijn de auto en de fiets de meest gebruikte vervoermiddelen. Ruim eenderde van de inwoners gebruikt de auto om de winkelgebieden te bezoeken en eveneens eenderde komt per fiets. Inwoners van Zeist gebruiken relatief vaak de fiets vergeleken met het gemiddelde voor gemeenten van deze omvang. Het gebruik van de auto ligt lager dan het gemiddelde voor de referentiegemeenten. Tabel 4.6 Vervoermiddelgebruik inwoners gemeente Zeist voor dagelijkse boodschappen en winkelen. dagelijkse boodschappen winkelen Zeist ref.klasse Zeist ref.klasse te voet 21% 21% 10% 11% fiets 38% 28% 36% 29% auto 38% 47% 40% 45% openbaar vervoer 1% 1% 13% 13% anders 2% 3% 1% 3% 4.6 De warenmarkt Naast boodschappen doen en winkelen in winkels, de zogenaamde gevestigde detailhandel, zijn er ook andere aankoopkanalen waar de consument inkopen kan doen. De belangrijkste aankoopkanalen buiten winkels waar consumenten kopen zijn internet en de warenmarkt. Deze paragraaf is gewijd aan de warenmarkt, waarna in de volgende paragraaf enkele aspecten van online koopgedrag worden uitgelicht. 32