Veiligheidskundige kennisontwikkeling, een overzicht van 1945 tot 1970
|
|
- Gert ten Wolde
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Veiligheidskundige kennisontwikkeling, een overzicht van 1945 tot 1970 Dr. Paul Swuste, TU Delft, Coen van Gulijk, Walter Zwaard, Yvette Oostendorp Samenvatting Na de Tweede Wereldoorlog verandert er veel binnen het veiligheidskundige domein. De oorlog heeft bij de geallieerden pijnlijk duidelijk gemaakt dat de betrouwbaarheid van militaire voertuigen en installaties verre van optimaal is geweest. Dit is de start van de zogenaamde reliability engineering school. Deze school heeft een aantal analyse technieken opgeleverd, zoals de foutenboom. Tegelijkertijd is er veel commentaar van de kant van artsen op de psychologische uitleg van ongevallen. Deze psychologische benadering, de brokkenmakerstheorie, wordt door veel auteurs gepropageerd, waaronder de veiligheidsingenieur van een grote Amerikaanse verzekeraar, Herbert Heinrich, Artsen daarentegen, introduceren de zogenaamde epidemiologische benadering. Buiten de mens gelegen factoren worden als oorzaak gezien van ongevallen, zoals processtoringen en de manier hoe mensen onder dergelijke condities handelen. Inleiding In het Tijdschrift voor toegepaste Arbowetenschap zijn reeds twee artikelen verschenen over de geschiedenis van het veiligheidskundige vakgebied vanaf het eind van de 19 e eeuw tot vlak voor de Tweede Wereldoorlog. In deze periode zijn twee theorieën ontwikkeld. De eerste theorie verklaart ongevallen uit externe factoren, de organisatie en de condities van het werk. Chrystal Eastman is hierbij de grote naam die meer dan 500 ongevallen heeft onderzocht in het staaldistrict van Pittsburgh, Pennsylvania. De tweede theorie komt uit Groot-Brittannië. Na uitgebreid onderzoek onder vrouwen, werkzaam in de munitie industrie, verklaren Greenwood en Woods ongevallen uit een presdispositie van slachtoffers. Deze theorie is later bekend geworden als de accident proneness theory, in Nederland bekend als de brokkenmakerstheorie. Deze bijdrage beschrijft een volgend tijdsvak en zal beperkt blijven tot ontwikkelingen in de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Nederland. Onderstaande onderzoeksvragen zijn hierbij leidend geweest: welke theorieën, modellen, metaforen en analysetechnieken zijn ontwikkeld? welke consequenties heeft deze ontwikkeling gehad voor het veiligheidskundige vakgebied in Nederland? Methoden en technieken Voor het overzicht zijn oorspronkelijke referenties en bronnen geraadpleegd, grotendeels afkomstig uit de bibliotheek van de Technische Universiteit Delft. Indien niet voorhanden zijn originele bronnen via externe bibliotheken achterhaald. Voor de consequenties voor het Nederlandse vakgebied zijn alle jaargangen van het tijdschrift De Veiligheid bestudeerd, gericht op artikelen over veiligheidsmanagement, ongevalscausaliteit en veiligheidskundige oplossingen. In de vraagstelling worden de termen theorievorming en theorie gebruikt. Een theorie is op te vatten als een gevalideerd model. Met een theorie zijn waargenomen verschijnselen, in dit geval ongevallen, te analyseren en belangrijker, met een theorie kunnen voorspellingen worden gedaan.
2 In het spraakgebruik worden de termen model en metafoor vaak door elkaar gebruikt. In dit artikel wordt een onderscheid gemaakt. Een model is een schematische, nog niet gevalideerde presentatie van de werkelijkheid. Een voorloper van een model is een metafoor, overdrachtelijk taalgebruik gebaseerd op een vergelijking. De opkomst van de epidemiologische benadering van ongevallen Na de Tweede Wereldoorlog doen artsen hun intrede in het Amerikaanse veiligheidskundige onderzoek. Artsen hebben een aantoonbare bijdrage geleverd aan de verbetering van de volksgezondheid; epidemieën zijn onder controle gebracht, geneesmiddelen tegen bacteriële infecties zijn ontwikkeld en de algemene gezondheidstoestand is spectaculair verbeterd en de mortaliteit gedaald. Artsen stellen zich de vraag of ongevallen, waar tot dan toe nog geen zichtbare winst behaald was, niet op eenzelfde manier behandeld moeten worden als ziekten. Epidemieën zijn met succes bestreden door uit te gaan van de zogenaamde epidemiologische driehoek, waarbij de uitkomst (ziekte) het resultaat is van drie vectoren: het agens, de gastheer en de omgeving. Als een van deze vectoren gestopt kan worden, dan treedt de ziekte niet op, is de gedachte. De bestrijding van cholera, waar het drinkwater als vector werd gezien, is daar een voorbeeld van. Het agens, de bacteriële infectie, was in die periode nog niet bekend. Artsen kwamen tot de ontdekking dat de dominant psychologische benadering van ongevallen belangrijke beperkingen kende. Er is veel kritiek op de kwaliteit van het veiligheidskunde onderzoek, dat doorgaans niet veel verder komt dan een common sense benadering. Met enige verbazing is geconstateerd dat al het onderzoek weinig invloed heeft gehad op de preventie van ongevallen. Psychologen hebben, met hun nadruk op de mentale conditie van het slachtoffer als oorzaak, de preventie gezocht in de selectie, training en opvoeding van potentiële slachtoffers. Deze benadering is omarmd door verzekeringsmaatschappijen, die een grote invloed hebben gehad op de ontwikkeling van het vakgebied in de Verenigde Staten. Na de Tweede Wereldoorlog verflauwt het enthousiasme voor de psychologische aanpak van ongevallen. Het lukt maar niet de brokkenmaker operationeel te definiëren en langdurige effecten van interventies gebaseerd op de psychologische aanpak zijn moeilijk aantoonbaar gebleken. Het lijkt effectiever om machines en installaties fale-safe te maken zodat fouten van werkers niet tot ongevallen leiden, dan werkers via een gedragsprogramma voorzichtiger te laten werken. Een belangrijk probleem in het toenmalige veiligheidskundige onderzoek is de betrekkelijk vage definitie van een ongeval. Een ongeval wordt omschreven als een ongepland, onverklaarbaar random effect. Dit maakt een ongeval per definitie onbeheersbaar. Juridische of psychologische concepten hebben dan de overhand. In de medische wetenschap worden geen ongevallen bestudeerd. Bij de zoektocht naar een juiste behandeling wordt gezocht naar de verschillende oorzaken van letsel. De sleutelvraag is wat veroorzaakt het letsel. De gemeenschappelijke factor die ten grondslag ligt aan letsel is een abnormale energie uitwisseling die groter is dan de weerstand van het lichaam. Hiermee wordt het agens gelijk gesteld aan energie in al haar vormen en onderscheiden in straling, mechanische, thermische, chemische en elektrische energie. Deze classificaties zijn onderdeel van een nieuwe, epidemiologische benadering van ongevallen. De grote naam achter deze benadering is Haddon, die veel onderzoek heeft uitgevoerd naar verkeersveiligheid. Zijn publicaties zijn algemeen van opzet en daarom is zijn benadering toegepast op de bedrijfsveiligheid. Preventie van ongevallen komt volgens Haddon in essentie neer op de beïnvloeding van de energiestroom van het gevaar naar het slachtoffer. Er worden vijf verschillende preventiestrategieën gedefinieerd. De eerste strategie voorkomt de energieopbouw. Lukt dat niet dan bestaat een tweede strategie uit het voorkomen of het wijzigen van de energie-emissie. Een derde optie is de scheiding van het potentiële slachtoffer van de plek waar de energie vrij gaat
3 komen en de vierde mogelijkheid is een barrière te plaatsen tussen het slachtoffer en de energie emissie. Als laatste dient de verzorging van gevallen slachtoffers zo snel mogelijk georganiseerd te worden. De eerste vier preventiestrategieën hebben veel overeenkomst met de veel later ontwikkelde arbeidshygiënische strategie. Processtoringen en ongevallen De Nederlandse arts Winsemius definieert een ongeval als en plotselinge en onvoorziene fysische gebeuren dat letsel aanbrengt. Winsemius heeft meer dan duizend ongevallen onderzocht bij de toenmalige Hoogovens. Om ongevallen te begrijpen wordt het begrip taakdynamiek geïntroduceerd. De taakdynamiek omvat de handelingen die verricht moeten worden om een doel of een taakvoltooiing te bereiken. De taakdynamiek verklaart op zichzelf nog geen ongeval, maar de handeling wel. Gesteld wordt dat er twee manieren zijn om handelingen onder normale procescondities te verrichten; een snelle weg met gevaren of een omslachtige veilige weg. De veilige weg zal alleen gekozen worden als de gevaren en risico s excessief zijn, is de theorie. In alle andere gevallen zal de snellere, risicovollere weg worden gekozen. Bij abnormale procescondities, zoals processtoringen, zal altijd intuïtief gekozen worden voor de snelle weg, ongeacht de risico s. Met deze aandacht voor taken, handelingen in complexe mens-machine systemen komt de benadering van Winsemius overeen met die van de ergonomie. Ongevallen worden niet volgens eenvoudige causale ketens veroorzaakt, maar door een samenloop in tijd en plaats van veel factoren, die op zichzelf niet in staat zijn het ongeval te veroorzaken. Deze samenloop is een afwijking of een verstoring van het normale werkritme. Dit is het plotselinge en onvoorzien fysisch gebeuren uit zijn definitie. Storingen leiden tot improvisatie en reflexgedrag, dat altijd de kortste en snelste weg kiest. Deze reflexen leiden tot ongelukken. Preventie van ongevallen wordt gezocht in de reductie van processtoringen, in een concurrerende positie van een veilige weg ten opzichte van een snellere risicovollere weg en als laatste in ergonomische aanpassingen van de werkplek waardoor handelingen comfortabel uitgevoerd kunnen worden. Veiligheidskundig herontwerp In Groot-Brittannië start begin jaren 70 een groot prospectief observationeel onderzoek naar ongevallen in verschillende sectoren van de industrie. Net als bij Winsemius zijn de taak en de overeenkomstige handelingen de belangrijkste determinanten van ongevallen. De ongevalsfrequentie neemt toe bij een toename van de handelingen als gevolg van een hogere productie. Onderzoekers hebben geen relatie kunnen ontdekken tussen lichtere en zwaardere ongevallen, een relatie die Heinrich met zijn ijsbergmetafoor gesuggereerd heeft. De ongevalsratio s zijn primair machine afhankelijk en observaties hebben gevestigd dat lichtere en zwaardere ongevallen volgens verschillende scenario s verlopen en daarmee een andere risicobeheersing vereisen dan Heinrich propageert. De preventie van ongevallen in de bedrijven is een ingewikkeld onderwerp. Bij de werkvloer is slechts apathie geconstateerd, ongevallen zijn nu eenmaal onderdeel van het werk, is de veelgehoorde mening. Als er al onderzoek wordt uitgevoerd, is de meest voorkomende oorzaak de onachtzaamheid van het slachtoffer. Discussies over de schuldvraag en onderhandelingen met verzekeringsmaatschappijen over financiële vorderingen zijn feitelijk de enige activiteiten op veiligheidsgebied die het management van bedrijven onderneemt. Veiligheidsfunctionarissen van bedrijven hebben nauwelijks tijd om ongevalsonderzoek op de werkvloer uit te voeren. Het onderzoek besluit met twee aanbevelingen. Allereerst een veiligheidskundig en ergonomisch herontwerp van installaties en werkplekken. Bij bestaande ontwerpen heeft men veel te weinig rekening gehouden met de beperkingen van menselijk handelen. Het tweede punt is de specifieke training van werknemers, die vrijwel afwezig bleek te zijn. Volgens de auteurs is deze training niet alleen gewenst uit veiligheidskundig oogpunt, maar ook vanuit productie-efficiëntie.
4 Veiligheidskundige technieken Na de tweede Wereldoorlog zijn een aantal veiligheidskundige technieken ontwikkeld, die deels uit de militaire sector afkomstig zijn (Failure Mode and Effect Analysis FMEA, Fault Tree Analysis FTA) en deels uit de procesindustrie (HAZard and OPerability Studies HAZOP). Geen van deze technieken zijn gebaseerd op een veiligheidskundige theorie, maar geboren uit de zeer beperkte betrouwbaarheid van militaire en proces technische systemen. Deze technieken zijn voorbeelden van methoden uit de reliability engineering school. Deze technieken hebben tot doel om ongewenste afwijkingen in producten en storingen in de procesgang te achterhalen om daarmee de veiligheid in combinatie met de operabiliteit en de betrouwbaarheid te analyseren en te verbeteren. De betrouwbaarheid van complexe system in de militaire industrie en de ruimtevaart is te laag en in de beginperiode van de procesindustrie zijn veel processen labiel en komt ongewenste loss of containment veel voor. FMEA is eind jaren 40 in het Amerikaanse leger geïntroduceerd. De doorbraak van FMEA komt pas later, in de jaren 60, tijdens de ontwikkeling van de bemande maanvluchten van het Apollo project. Een FMEA geeft een analyse van technische systemen, zowel voor individuele componenten van een systeem als voor grotere functionele blokken van een systeem. In eenvoudige termen is de methode bedoeld om antwoord te geven op simpele hoe kan de eenheid falen en wat gebeurt er dan. FTA is net als FMEA een techniek, die zijn oorsprong heeft in een militaire toepassing. De roep voor meer systeemveiligheid is in de militaire sector alleen maar toegenomen na enkele dramatische rampen met ontploffende raketten in opslagloodsen. De techniek is in 1962 ontwikkeld door de New Yorkse Bell Telephone Laboratories, in opdracht van de Amerikaanse luchtmacht om ongecontroleerde lanceringen van de intercontinentale ballistische raketten te voorkomen. Met behulp van een boomstructuur wordt een ongewenste gebeurtenis gedefinieerd, een top gebeurtenis die voorkomen moet worden. Vervolgens worden faalscenario s van onderliggende componenten van het systeem vastgesteld. FTA gaat uit van een binaire benadering van gebeurtenissen, die wel of niet plaats kunnen vinden. Dat wordt tegelijk de sterkte en de zwakte van de methode gezien. Op deze wijze kunnen fouten in complexe systemen op een eenvoudige manier zichtbaar gemaakt worden, maar het laat slechts een wel-of-niet mogelijkheid toe en kent geen gradaties. HAZOP is een techniek ontwikkeld in 1963 door Imperial Chemical Industries Ltd (ICI). Bij het ontwerp van een fenol fabriek van de Heavy Organic Chemical Division is HAZOP toegepast als een systematische zoektocht om afwijkingen in het ontwerp en potentiële afwijkingen in de procesvoering op te sporen, evenals de mogelijke consequenties voor de installatie als geheel. De techniek is uitgegroeid tot een formele systematische en kritische evaluatie van het proces en de ontwerpintenties van nieuwe of bestaande installaties. Een HAZOP is het resultaat van een groepsdiscussie tussen deskundigen van verschillende disciplines die een Piping and Instrumentation Diagram (P&ID) van een ontwerp lijn voor lijn, onderdeel voor onderdeel doorlopen. Per onderdeel wordt de intentie vastgesteld, hoe het onderdeel geacht wordt te functioneren. Vervolgens worden gidswoorden gebruikt die mogelijke afwijkingen definiëren, zoals geen/niet, meer, minder etc. De gidswoorden worden toegepast op materiaal, productiefuncties en op de lay-out. Onderwerpen van het vakblad De veiligheid Volgens het Nederlandse vakblad voor veiligheidsdeskundigen De Veiligheid heeft ons land op het gebied van bedrijfsveiligheid een grote achterstand ten opzichte van het buitenland. Er gebeuren teveel bedrijfsongevallen. Direct na de Tweede Wereldoorlog zijn op veiligheidsgebied de Verenigde Staten leidend en in mindere mate het Verenigd Koninkrijk. Naast de vele artikelen over de klassieke veiligheidstechniek en gevaarlijke industrie sectoren is er uitgebreid aandacht voor Heinrich s veiligheidskundige denkbeelden. Het betreft ongevalsoorzaken via de
5 dominometafoor en de 88:10:2 verhouding, het ongevalsmechanisme met de ijsbergmetafoor en de 1:29:300 verhouding en de 4:1 verhouding voor de indirecte kosten van ongevallen. Deze modellen en metaforen zijn uitgebreid behandeld in de twee eerdere artikelen over dit onderwerp. In lijn met deze benadering besteedt het blad veel aandacht aan de veiligheidsopvoeding van arbeiders. De veiligheidsgedachte en orde en netheid van de fabriek en werkplekken zijn dan de onderwerpen. In deze periode ontstaan de bedrijfsveiligheidsdiensten en de bedrijfsgeneeskundige diensten en de samenwerking tussen de twee disciplines komt ruim aan bod. De samenwerking tussen de twee disciplines krijgt eveneens gestalte in de Commissie van Overleg. Deze Commissie is in de eerste oorlogsjaren gestart en zal tot 1966 voortduren. Experts van grote bedrijven en vertegenwoordigers van de ministeries, van de Risico-Bank en van het Veiligheidsmuseum komen een aantal keren per jaar bijeen en organiseren bijeenkomsten voor aangesloten leden. De Commissie van Overleg is een van de partijen die kritisch commentaar levert op de dominante positie van de brokkenmakerstheorie en centrale positie van onveilige handelingen in de dominometafoor. De principiële vraag wordt gesteld of de mens zich aan arbeid moet aanpassen of andersom. Met de bespreking van zijn proefschrift introduceert Winsemius de ergonomie in het vakblad, met de boodschap dat aanpassing van het werk veruit de voorkeur verdient boven de gedragsbeïnvloeding van arbeiders. Discussie en conclusies De beschouwde periode heeft één model opgeleverd, het epidemiologisch model van Haddon, één ongevalstheorie over de taakdynamiek van Winsemius en een aantal analysetechnieken. Met de inbreng van Winsemius doet de ergonomie zijn intrede in het vakgebied. De publicaties van Winsemius, Haddon en collega s hebben vier aantoonbare effecten gehad;: de oriëntatie van veiligheidskundig onderzoek is veranderd van een psychologische benadering naar techniek, epidemiologie en ergonomie er is een verbintenis ontstaan tussen de medische en technische wetenschappen de oorzaak van letsel is het startpunt van onderzoek geworden preventiestrategieën zijn gericht op de beïnvloeding van de energiestroom van het gevaar naar het kwetsbare object. Opvallend genoeg blijft binnen de beroepsgroep de psychologische benadering van menselijk falen de dominante verklaring voor ongevallen, zoals blijkt uit publicaties uit het vakblad De Veiligheid. Arbeiders en werknemers moeten de veiligheidsgedachte bijgebracht worden en de publicaties eindigen vaak met aanbevelingen voor meer voorlichting, beter veiligheidsinstructies, betere scholing in veilig werken en arbeiders en hun directe basen kunnen elkaar aanspreken op onveilig gedrag en onveilige situaties. Deze elementen hebben een sterke gelijkenis met de huidige behavioural based safety programma s. Gedragsbeïnvloeding van mensen lijkt eenvoudiger en goedkoper dan de aanpassing van de omgeving, van installaties en machines. Het ongevalsproces is ergonomisch en epidemiologisch complex en multicausaal en dat is per definitie ingewikkeld. De nadruk op het menselijk falen heeft als voordeel dat een schuldvraag op een eenvoudige manier beantwoord kan worden. De meeste veiligheidskundige technieken komen niet uit het veiligheidskundige domein, maar uit de militaire sector en de procesindustrie. FMEA, FTA, en HAZOP zijn technieken die gebaseerd zijn op Loss Prevention, het voorkomen van processtoringen en ongewenste variaties in de procesgang met desastreuze gevolgen.
Veiligheidstheorieën, -modellen en metaforen in de drie decennia na de Tweede Wereldoorlog, in de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Nederland
Veiligheidstheorieën, -modellen en metaforen in de drie decennia na de Tweede Wereldoorlog, in de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Nederland Paul Swuste 1 Coen van Gulijk 1, Walter Zwaard 2, Yvette
Nadere informatieWet- en regelgeving bij hijsen, heffen en verticaal transport Gaat het mis bij de wetgever of bij het toezicht houden?
Wet- en regelgeving bij hijsen, heffen en verticaal transport Gaat het mis bij de wetgever of bij het toezicht houden? Auteur: Peter Verhoef Hijsen en heffen, beiden vallend onder de noemer verticaal transport
Nadere informatieEveryone has the right to life, liberty and security of person. Lessen uit het verleden, de 88:10:2 regel voor ongevalsoorzaken
Everyone has the right to life, liberty and security of person. (article 3 of the universal declaration of human rights, UN, 1948). Lessen uit het verleden, de 88:10:2 regel voor ongevalsoorzaken C. Van
Nadere informatieproces veiligheidsindicatoren in de wetenschappelijke literatuur relatie tussen indicatoren & veiligheidskundige modellen, theorieën
proces veiligheidsindicatoren in de wetenschappelijke literatuur relatie tussen indicatoren & veiligheidskundige modellen, theorieën Paul Swuste sectie Veiligheidskunde Technische Universiteit Delft de
Nadere informatieDenk & doe sessie. paradigma nodig?
Denk & doe sessie Heeft de veiligheidskunde een paradigma nodig? Johan Gort, Kirsten van Schaardenburgh-Verhoeve, Paul Swuste Programma Inleiding Veiligheidskunde, een wetenschap? Wetenschap: van metafoor
Nadere informatiedenk sessie procesveiligheid
denk sessie procesveiligheid optimaliseren van proces- en arbeidsveiligheid met bowties en veiligheidsindicatoren Paul Swuste: effectieve procesveiligheidsindicatoren? Karolien van Nunen: arbeidsveiligheidindicatoren
Nadere informatieRisicobeoordeling. Jan DILLEN
Risicobeoordeling Jan DILLEN 22 november 2012 Verantwoordelijke uitgever: Hans Suijkerbuijk 2012 Wolters Kluwer Belgium NV Ragheno Business Park Motstraat 30 B-2800 Mechelen Tel. 0200 30 144 Fax 0800 17
Nadere informatieLere r n van ongevallen? Wim van Alphen PHOV t e t e U tr t e r c e ht h
Leren van ongevallen? Wim van Alphen PHOV te Utrecht Wat is een ongeval? Onbedoeld onverwachts plotseling letsel (Arbeid) Ongevallen zijn manifest geworden risico s 25 20 15 10 5 0 Profiel Perc centage
Nadere informatieVeiligheidskunde, waar komen we vandaan? De eerste veiligheidskundige modellen en theorieën
Sessie O. Modellen en concepten Veiligheidskunde, waar komen we vandaan? De eerste veiligheidskundige modellen en theorieën Dr. Paul Swuste, wetenschapper, sectie veiligheidskunde, TU Delft, e-mail: p.h.j.j.swuste@tudelf.nl
Nadere informatie- Geplaatst in VISUS EBM IN DE OPTOMETRIE: HOE PAS JE HET TOE?
- Geplaatst in VISUS 4-2017 - EBM IN DE OPTOMETRIE: HOE PAS JE HET TOE? Om de verschillen tussen de kennis uit het laatste wetenschappelijk bewijs en de klinische praktijk kleiner te maken is de afgelopen
Nadere informatieLessen uit het verleden, de 88:10:2 regel voor ongevalsoorzaken: (N)iemand verantwoordelijk voor veiligheid!?
Lessen uit het verleden, de 88:10:2 regel voor ongevalsoorzaken: (N)iemand verantwoordelijk voor veiligheid!? Dr.ir.Coen van Gulijk, TU Delft, e-mail c.vangulijk@tudelft.nl Dr. Paul Swuste Inleiding Dit
Nadere informatieDr. Coen van Gulijk, universitair docent, TU Delft,
Sessie L. Preventie Kritieke barriéres identificeren met storybuild Dr. Coen van Gulijk, universitair docent, TU Delft, e-mail: c.vangulijk@tudelft.nl Inleiding In dit artikel wordt een analyse methode
Nadere informatieAnalyse van basisoorzaken van gevallen van beroepsgebonden (psychische en niet-psychische) aandoeningen via de Tripod methode
Jan Sije Huismans Occupational health advisor Achmea Vitale gedetacheerd bij AkzoNobel Industrial Chemicals jan-sije.huismans@akzonobel.com Victor Roggeveen Veiligheidskundige en Tripod Facilitator Pelican
Nadere informatieErvaring of Wetenschap? Loop even mee door de wereld van veiligheid
Ervaring of Wetenschap? Loop even mee door de wereld van veiligheid Dr Linda J. Bellamy, White Queen BV linda.bellamy@whitequeen.nl 1 Maar.. is WETENSCHAP een onderdeel van VEILIGHEID? http://mrlowerynewtonfalls.weebly.com/lab-safetyand-safety-procedures.html
Nadere informatieVeilig werken Veilig werken is het uitgangspunt van
Veilig werken Veilig werken is het uitgangspunt van werkgever en werknemer. Maar het is nu eenmaal niet mogelijk om alle ongevallen te voorkomen. Soms zijn er zijn situaties waar we niets aan kunnen veranderen.
Nadere informatieVolkoren & gezondheid een begrijpelijk overzicht van de wetenschappelijke literatuur
VERGADERING : BESTUUR DATUM : 9 SEPTEMBER 2010 AGENDAPUNT : 7 BIJLAGE : 13 NL-project HealthGrain Volkoren & gezondheid een begrijpelijk overzicht van de wetenschappelijke literatuur De laatste jaren zijn
Nadere informatieARUP studie Groningen 2013
ARUP studie Groningen 2013 Strategie voor structurele versteviging van gebouwen Nederlandse samenvatting Issue 17 januari 2014 Nederlandse samenvatting 1 Inleiding Dit rapport omvat een samenvatting van
Nadere informatieWoord vooraf Opbouw van deze studie
Woord vooraf Opbouw van deze studie XIII XVI DEEL I: PROBLEEMSTELLING 1 HOOFDSTUK I ONTWIKKELING EN STAGNATIE IN DE PSYCHIATRIE 2 Inleiding 2 1. 1 Psychiatrie en geestelijke gezondheidszorg - stand van
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/33081 holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/33081 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Stettina, Christoph Johann Title: Governance of innovation project management
Nadere informatieHRO Development meeting Procesindustrie 29 mei HRO Academy Nederland
HRO Development meeting Procesindustrie 29 mei 2013 Betrouwbaarheid wordt bepaald door de afwezigheid van ongewenste, onverwachte en onverklaarbare variaties in de performance HRO Development meeting Procesindustrie
Nadere informatieA. Business en Management Onderzoek
A. Business en Management Onderzoek Concepten definiëren Een concept (concept) is een algemeen geaccepteerde verzameling van betekenissen of kenmerken die geassocieerd worden met gebeurtenissen, situaties
Nadere informatieToolboxmeeting Veiligheid kent geen tijd
Toolboxmeeting Veiligheid kent geen tijd Al zolang als er mensen werken, gebeuren er ongelukken. Door de eeuwen heen neemt dat aantal gelukkig wel af. Dat komt door betere techniek, betere organisatie,
Nadere informatieIn deze les. Het experiment. Hoe bereid je het voor? Een beetje wetenschapsfilosofie. Literatuuronderzoek (1) Het onderwerp.
In deze les Het experiment Bart de Boer Hoe doe je een experiment? Hoe bereid je het voor? De probleemstelling Literatuuronderzoek Bedenken/kiezen experimentele opstelling Bedenken/kiezen analysevorm Hoe
Nadere informatieVeiligheid en risico rondom medische apparatuur in de dagelijkse praktijk
Veiligheid en risico rondom medische apparatuur in de dagelijkse praktijk Delft, Octobre 5. 2011 Maurice Janssen Klinisch fysicus @ Orbis MC Verleden: Opleiding tot KF in azm Consultant Máxima MC (Veldhoven)
Nadere informatiehoofdstuk 2 een vergelijkbaar sekseverschil laat zien voor buitenrelationeel seksueel gedrag: het hebben van seksuele contacten buiten de vaste
Samenvatting Mensen zijn in het algemeen geneigd om consensus voor hun eigen gedrag waar te nemen. Met andere woorden, mensen denken dat hun eigen gedrag relatief vaak voorkomt. Dit verschijnsel staat
Nadere informatieSSamenvatting. 1. Introductie
S 1. Introductie PowerPoint is niet meer weg te denken bij presentaties. Het programma kende wereldwijd meer dan 200 miljoen gebruikers in 2012. Sommigen wenden het aan voor hun colleges, anderen voor
Nadere informatieKinkhoest is gevaarlijk voor zuigelingen en jonge kinderen
Samenvatting Kinkhoest is gevaarlijk voor zuigelingen en jonge kinderen Kinkhoest is een gevaarlijke ziekte voor zuigelingen en jonge kinderen. Hoe jonger het kind is, des te vaker zich restverschijnselen
Nadere informatieTechnische Functies - hoe ontwerpmethodologie filosofische analyse tart
Technische Functies - hoe ontwerpmethodologie filosofische analyse tart 14 mei 2014 Pieter E. Vermaas Sectie Filosofie, Technische Universiteit Delft Mijn presentatie Functie is een fundamenteel begrip
Nadere informatieVerzekeringsgeneeskunde en Wetenschap
Verzekeringsgeneeskunde en Wetenschap hoop voor de toekomst! Em. Prof. Dr. Haije Wind, verzekeringsarts Amsterdam, 14 maart 2019 Amsterdam UMC locatie AMC, Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid,
Nadere informatieLinkerhandzijde voor procesveiligheid
Linkerhandzijde voor procesveiligheid Artikel: Vereenvoudiging van bow-tie voor chemische industrie TBM/Safety Science Group Coen van Gulijk, Daniela Hanea, Dan Ababei, Simone Sillem, PeiHui Lin, Patrick
Nadere informatieSafety en Security. Overeenkomsten, verschillen, synergie? TBM/Safety Science Group. Coen van Gulijk. Jan. 21, 2010 TBM
Safety en Security Overeenkomsten, verschillen, synergie? TBM/Safety Science Group Coen van Gulijk Jan. 21, 2010 1 TBM Safety & Security Ontstaan safety en security Bindende factoren Complicerende factoren
Nadere informatieENETOSH competentiestandaard voor docenten en trainers voor veiligheid en gezondheidsbescherming
ENETOSH competentiestandaard voor docenten en trainers voor veiligheid en gezondheidsbescherming Competentiegebied veiligheid en gezondheid op het werk Level: 6 Credit: Vaardigheden Kennis 1 Vraagt naar
Nadere informatieKwaliteitsdenken met structuur. Jos Hendriks Helicon Opleidingen Nijmegen
Kwaliteitsdenken met structuur Jos Hendriks Helicon Opleidingen Nijmegen Kwaliteit verwachtingen goed / slecht kosten duurzaamheid Maar wat is kwaliteit? Kwaliteit Geen kwantitatieve maat voor kwaliteit
Nadere informatieOpleiden tot Gedragsverandering in Organisaties
Opleiden tot Gedragsverandering in Organisaties Een bedrijfskundige aanpak Door dr. Marius Rietdijk, VU-ADRIBA Inleiding Waarom gedragsverandering in organisaties? Hoe veroveren wij organisaties? Wat is
Nadere informatieHoe ontwikkel ik een HRO teamcultuur?
Hoe ontwikkel ik een HRO teamcultuur? Xaf Utberg DHV Robert Taen Apollo13 consult De doorbraak van het grote zwijgen HRO conferentie 15 november 2011 Xaf Utberg DHV www.dhv.com APOLLO 13 consult Robert
Nadere informatieAlles wat u moet weten over procesveiligheid maar waar u nooit om hebt gevraagd. NVVK Congres Papendal 16 maart 2011
Alles wat u moet weten over procesveiligheid maar waar u nooit om hebt gevraagd NVVK Congres Papendal 16 maart 2011 pagina 2 Hoe voorkom je dit? Met goeie operators, ingenieurs en managers! Wat is dan
Nadere informatieTinnitus en arbeid. Een onderzoek naar de invloed van stressoren op tinnitus en de mogelijkheid tot werken
Rijksuniversiteit Groningen Wetenschapswinkel Geneeskunde en Volksgezondheid Universitair Medisch Centrum Groningen Tinnitus en arbeid Een onderzoek naar de invloed van stressoren op tinnitus en de mogelijkheid
Nadere informatieDe Kracht van kwaliteit Onderzoek naar de uitbreiding van methodieken voor ondersteuning van adviesvaardigheden van veiligheidskundigen
De Kracht van kwaliteit Onderzoek naar de uitbreiding van methodieken voor ondersteuning van adviesvaardigheden van veiligheidskundigen Ing. Jordy Hof MSHE, MWH Global, e-mail: jordy.hof@nl.mwhglobal.com
Nadere informatieNederlandstalige samenvatting (summary in Dutch language)
Nederlandstaligesamenvatting 145 Nederlandstaligesamenvatting (summaryindutchlanguage) Reizen is in de afgelopen eeuwen sneller, veiliger, comfortabeler, betrouwbaarder, efficiënter in het gebruik van
Nadere informatiewaarbij de kennisontwikkeling plaatsvindt vanuit een specifieke situatie en gericht is op een specifiek gemeenschappelijk doel. In dit proces is het v
Samenvatting Het oplossen van complexe vraagstukken gebeurt steeds vaker door experts die in multidisciplinaire teams virtueel, veelal langs elektronische weg, samenwerken zonder elkaar rechtstreeks te
Nadere informatieVCA Jaarcongres 2015 Wie bepaalt of het veilig is?
VCA Jaarcongres 2015 Wie bepaalt of het veilig is? 1 Maastricht Trainer HR Juni Daalmans Coach Veiligheid Organisatie 2 Lesgeven Coaching van Lezingen directie / QESH In Consultancy Verbetering Training
Nadere informatieVoorwoord. Over de auteurs A CHEMISCHE FACTOREN 1
Inhoudsopgave Voorwoord Over de auteurs V IX A CHEMISCHE FACTOREN 1 1 Effecten van gevaarlijke stoffen op de mens 1 1.1 Giftigheid van stoffen 1 1.2 Toxicologische beoordeling van een stof 5 1.3 Herkennen
Nadere informatieGEZONDHEIDSENQUETE 2013
GEZONDHEIDSENQUETE 2013 RAPPORT 1: GEZONDHEID EN WELZIJN Johan Van Der Heyden, Rana Charafeddine (ed.) Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid Operationele Directie Volksgezondheid en surveillance J.
Nadere informatieInleiding. Johan Van der Heyden
Inleiding Johan Van der Heyden Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid Operationele Directie Volksgezondheid en surveillance J. Wytsmanstraat, 14 B - 1050 Brussel 02 / 642 57 26 E-mail : johan.vanderheyden@iph.fgov.be
Nadere informatieFactsheet ongevallen tijdens werkzaamheden aan of nabij het spoor
Factsheet ongevallen tijdens werkzaamheden aan of nabij het spoor Deze analyse is gebaseerd op de gegevens van de aan de Arbeidsinspectie gemelde en door deze dienst onderzochte ongevallen zoals geregistreerd
Nadere informatieACHILLES in 1 minuut. Korte introductie in het werken met ACHILLES
Korte introductie in het werken met ACHILLES Datum : 21 mei 2014 Referentie : Versie : 1.2 Status : Definitief Auteurs : Marten Brascamp Reviewer : Fenneke Brascamp en Anne van Galen (Anne van Galen Consultancy)
Nadere informatieDe sterkste schakel: de mens of de procedure? David Passenier Organisatiewetenschap VU Amsterdam
De sterkste schakel: de mens of de procedure? David Passenier Organisatiewetenschap VU Amsterdam 1 Overzicht Dilemma: improvisatie of standaardisatie? Benadering organisatiewetenschap Verkennende studie
Nadere informatieCONTROL BANDING VOOR VEILIGHEID, EEN KWALITATIEF INSTRUMENT VOOR RISICO PREVENTIE?
CONTROL BANDING VOOR VEILIGHEID, EEN KWALITATIEF INSTRUMENT VOOR RISICO PREVENTIE? Paul Swuste Sectie Veiligheidskunde, Technische Universiteit Delft, e: p.h.j.j.swuste@tudelft.nl Paper voor het NVVK congres,
Nadere informatieVooruitzichten te voor een monitoring van risicoindicatoren van opkomen van dierenziekten
Vooruitzichten te voor een monitoring van risicoindicatoren van opkomen van dierenziekten Prof. Dr. Etienne Thiry ULg Voorzitter van het Wetenschappelijk Comité Gemeenschappelijke vergadering van het Raadgevend
Nadere informatieOnderzoek naar Dynamisch risico-model brandverloop. Ing. Rijk van den Dikkenberg MCDM,
Onderzoek naar Dynamisch risico-model brandverloop Ing Rijk van den Dikkenberg MCDM, Onderzoeksvraag Verkrijgen van inzicht in het brandverloop met als achterliggende vraag of de huidige (standaard)brandkromme
Nadere informatieAcademische taal & gesprekken over techniek met kleuters
Academische taal & gesprekken over techniek met kleuters Masterclass in het kader van WETENSCHAP EN TECHNOLOGIE ALS GRONDHOUDING EN VAKOVERSTIJGENDE BENADERING Lotte Henrichs 1 Academische taal??? Ik???
Nadere informatieFactsheet ongevallen havensector
Factsheet ongevallen havensector Deze analyse is gebaseerd op de gegevens van de aan de Arbeidsinspectie (AI) gemelde en door deze dienst onderzochte ongevallen zoals geregistreerd in GISAI in de periode
Nadere informatie30 De Pensioenwereld in 2015
03 30 De Pensioenwereld in 2015 Uitbesteding & assurance 31 Evaluatie uitbesteding vermogensbeheer: de reikwijdte is een bewuste keuze Auteurs: Tim Barlage en Jeroen Ruepert Pensioenfondsen die het model
Nadere informatieDe begrippen calculeren, begroten en ramen en de toepassingsgebieden
De begrippen calculeren, begroten en G1020 1 De begrippen calculeren, begroten en ramen en de toepassingsgebieden 1. Inleiding G1020 3 2. Calculeren G1020 3 3. Begroten G1020 3 4. Ramen G1020 4 5. Toepassingsgebieden
Nadere informatieSTRATAEGOS CONSULTING
STRATAEGOS CONSULTING EXECUTIE CONSULTING STRATAEGOS.COM WELKOM EXECUTIE CONSULTING WELKOM BIJ STRATAEGOS CONSULTING Strataegos Consulting is een strategie consultancy met speciale focus op strategie executie.
Nadere informatieSamenvatting Zure gassen zijn veelvuldig aanwezig in verschillende concentraties in industriële gassen. Deze moeten vaak verwijderd worden vanwege corrosie preventie, operationele, economische en/of milieu
Nadere informatieRisico Management Design Built (Operate) Unica Datacenters - Bart Sarneel
Risico Management Design Built (Operate) Unica Datacenters - Bart Sarneel Bart Sarneel Design Manager Agenda Facts & Figures Waar ontstaan risico s Risicomanagement Risicomanagement tijdens bouwproces
Nadere informatieDe waarde van een TRA voor het laboratorium. Introductie + Onderwerpen
De waarde van een TRA voor het laboratorium Risicomanagement voor het lab Joost van Doorn Introductie + Onderwerpen De waarde van een TRA voor het laboratorium VAPRO versterkt en ontwikkelt het menselijk
Nadere informatieBijlage V. Bij het advies van de Commissie NLQF EQF. Tabel vergelijking NLQF-niveaus 5 t/m 8 en Dublin descriptoren.
Bijlage V Bij het advies van de Commissie NLQF EQF Tabel vergelijking NLQF-niveaus 5 t/m 8 en. Tabel ter vergelijking NLQF niveaus 5 t/m 8 en Dublindescriptoren NLQF Niveau 5 Context Een onbekende, wisselende
Nadere informatieFire Safety Engineering. in grote brandcompartimenten
Fire Safety Engineering in grote brandcompartimenten NIFV FSE congres juni 2012 Jos Post Nijkerk 3 mei 2012 2 FSE bij grote brandcompartimenten Waarom FSE bij grote brandcompartimenten? Een risico-benadering:
Nadere informatieManage the risks, not the paperwork, Eén van de conclusies van de Britse HSE n.a.v. recent onderzoek naar veiligheid in de bouw
Manage the risks, not the paperwork, Eén van de conclusies van de Britse HSE n.a.v. recent onderzoek naar veiligheid in de bouw Dr. Paul Swuste, TU Delft, e-mail: p.h.j.j.swuste@tudelft.nl Dr. Frank Guldenmund,
Nadere informatieMethoden voor het bepalen van mogelijke schade Aan mensen en goederen door het vrijkomen van gevaarlijke stoffen
Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen 1 Methoden voor het bepalen van mogelijke schade Aan mensen en goederen door het vrijkomen van gevaarlijke stoffen Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen 1 Methoden voor
Nadere informatieHKZ-norm voor ketens en netwerken in de zorg en het sociale domein versie 2015
HKZ-norm voor ketens en netwerken in de zorg en het sociale domein versie 2015 Versiebeheer Datum Activiteit Versie 27 februari Niveau 2 losgekoppeld van overige niveaus 0.1 5 maart 2015 Input projectoverleg
Nadere informatieSAFER : de Nederlandse Healthcare Failure Mode and Effect Analysis Proactieve risicoanalyse
SAFER : de Nederlandse Healthcare Failure Mode and Effect Analysis Proactieve risicoanalyse prof dr Tjerk W van der Schaaf PRISMA Safety Management Systems Eindhoven Een samenwerkingsproject van Maastro
Nadere informatieFoto: halfpoint. 123rf.com. methodisch werken
1 Foto: halfpoint. 123rf.com methodisch werken Methodisch werken 1 Als zorgprofessional doe je nooit zomaar iets. Je werkt volgens bepaalde methodes en procedures. In dit hoofdstuk leer je wat methodisch
Nadere informatieCommunication in Times of Crisis. The Interplay Between the Organization, News Media, and the Public G.L.A. van der Meer
Communication in Times of Crisis. The Interplay Between the Organization, News Media, and the Public G.L.A. van der Meer Dutch summary (Nederlandse samenvatting) Tegenwoordig wordt het nieuws regelmatig
Nadere informatiePeer review EBM. Ontwikkeld door WVVK in opdracht van Pro-Q-Kine
Peer review EBM Inleiding Doelstellingen? Attitude: bereid zijn om evidence based te handelen, om expertise te delen, om evidentie te bespreken Kennis: wat is EBM, wat is evidentie, wat is een richtlijn,
Nadere informatieFonds voor de medische ongevallen. 22 oktober Dr Mia Honinckx
Fonds voor de medische ongevallen 22 oktober Dr Mia Honinckx FMO: data opgericht bij wet van 31 maart 2010 operationeel sinds 1 september 2012 (=datum inwerkingtreding van de artikelen betreffende de procedure)
Nadere informatieSamenvatting. Adviesaanvraag
Samenvatting Adviesaanvraag De afgelopen decennia is de omvang en het maatschappelijk belang van toezicht op de gezondheidszorg gegroeid. De introductie van marktwerking, de privatisering en de toenemende
Nadere informatieITS EN VERKEERSVEILIGHEID Ei van Columbus of Zwaard van Damocles? 21 april 2016
ITS EN VERKEERSVEILIGHEID Ei van Columbus of Zwaard van Damocles? 21 april 2016 ITS EN VERKEERSVEILIGHEID Ei van Columbus of Zwaard van Damocles? Ei van Columbus of Zwaard van Damocles? Doel van de workshop:
Nadere informatieRisk Assessment bij datamanagement systemen. Historische data. Uw waardevolste bezit. Dick van der Geest
Risk Assessment bij datamanagement systemen Historische data Uw waardevolste bezit Dick van der Geest Agenda Introductie Eurotherm Waarom data opslaan? Welke parameters Traditioneel data monitoring systeem
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/32003 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Yuanyuan Zhao Title: Modelling the dynamics of the innovation process : a data-driven
Nadere informatieMVO-Control Panel. Instrumenten voor integraal MVO-management. Extern MVO-management. MVO-management, duurzaamheid en duurzame communicatie
MVO-Control Panel Instrumenten voor integraal MVO-management Extern MVO-management MVO-management, duurzaamheid en duurzame communicatie Inhoudsopgave Inleiding... 3 1 Duurzame ontwikkeling... 4 1.1 Duurzame
Nadere informatieOpleiden voor Public Health. Prof dr Gerhard Zielhuis Epidemiologie, UMC St Radboud
Opleiden voor Public Health Prof dr Gerhard Zielhuis Epidemiologie, UMC St Radboud Public Health = alles wat we doen om de volksgezondheid te verbeteren Cellen > individuen -> maatschappij Preventie Effectiviteit
Nadere informatieWET MEDISCHE ONGEVALLEN
WET MEDISCHE ONGEVALLEN Thierry VANSWEEVELT Hoogleraar Universiteit Antwerpen Advocaat Dewallens & partners Thierry.vansweevelt@ua.ac.be University of Antwerp/ Law firm Dewallens & partners KLASSIEK FOUTSYSTEEM
Nadere informatieSamenvatting. Audiovisuele aandacht in de ruimte
Samenvatting Audiovisuele aandacht in de ruimte Theoretisch kader Tijdens het uitvoeren van een visuele taak, zoals het lezen van een boek, kan onze aandacht getrokken worden naar de locatie van een onverwacht
Nadere informatieNederlandse samenvatting (Summary in Dutch) Het managen van weerstand van consumenten tegen innovaties
Nederlandse samenvatting (Summary in Dutch) Het managen van weerstand van consumenten tegen innovaties De afgelopen decennia zijn er veel nieuwe technologische producten en diensten geïntroduceerd op de
Nadere informatieDriehoek van Heinrich
1 van 5 Driehoek van Heinrich De driehoek van Heinrich, piramide van Heinrich, veiligheidspiramide, ongevalsdriehoek of ijsbergmodel is de verhouding die zou bestaan tussen ongevallen zonder letsel, ongevallen
Nadere informatie3 Actief burgerschap 57
Inhoud 1 Inleiding 11 Deel I 1.1 Inleiding 11 1.2 Mijn betrokkenheid bij dit onderwerp 12 1.3 Lokale transities en de rol van middenmanagers 15 1.4 Doelstelling, vraagstelling en onderzoeksontwerp 20 1.4.1
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting 8. * COgnitive Functions And Mobiles; in dit advies aangeduid als het TNO-onderzoek.
Samenvatting In september 2003 publiceerde TNO de resultaten van een onderzoek naar de effecten op het welbevinden en op cognitieve functies van blootstelling van proefpersonen onder gecontroleerde omstandigheden
Nadere informatieGenetische basis principes
Wetenschappelijk nieuws over de Ziekte van Huntington. In eenvoudige taal. Geschreven door wetenschappers. Voor de hele ZvH gemeenschap. Het genetisch 'grijze gebied' van de ziekte van Huntington: wat
Nadere informatieSturen op veiligheid in de binnenvaart
Sturen op veiligheid in de binnenvaart Hoe voorkomen we dat het betere de vijand van het goede wordt? Ira Helsloot Hoogleraar besturen van veiligheid Het drama van modern veiligheidsbeleid U weet het allemaal:
Nadere informatieOplossingsgericht denken
T R E N D S I N B E D R I J F Oplossingsgericht denken Paul Jackson en Mark McKergow Inhoud 1 Wat is Oplossingsgericht Denken? 9 Passende oplossingen 10 De basis van Oplossingsgericht Denken 11 Kleine
Nadere informatieDe ontwikkeling van geweld in de Nederlandse samenleving VEEL MONITOREN, WEINIG EENDUIDIGHEID
SECONDANT #1 MAART 2011 53 De ontwikkeling van geweld in de Nederlandse samenleving VEEL MONITOREN, WEINIG EENDUIDIGHEID door Maartje Timmermans en Miranda Witvliet De auteurs werken als onderzoeker bij
Nadere informatieSamen vormgeven aan de toekomst
Policy Design Studio Samen vormgeven aan de toekomst Sinds het voorjaar van 2015 brengen wij de Policy Design Studio in praktijk. Een kansgerichte manier om de toekomst tegemoet te treden. Wij raken steeds
Nadere informatieBijlage V. Bij het advies van de Commissie NLQF EQF. Tabel vergelijking NLQF-niveaus 5 t/m 8 en Dublin descriptoren.
Bijlage V Bij het advies van de Commissie NLQF EQF Tabel vergelijking NLQF-niveaus 5 t/m 8 en. Tabel ter vergelijking NLQF niveaus 5 t/m 8 en Dublindescriptoren NLQF Niveau 5 Context Een onbekende, wisselende
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Dit proefschrift gaat over de invloed van inductieprogramma s op het welbevinden en de professionele ontwikkeling van beginnende docenten, en welke specifieke kenmerken van inductieprogramma s daarvoor
Nadere informatieSamenvatting. Summary. Inleiding. Paul Swuste 1 Coen van Gulijk 1, Walter Zwaard 2
Ongevalscausaliteit in de negentiende en in de eerste helft van de twintigste eeuw, de opkomst van de brokkenmakertheorie in de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Nederland Paul Swuste 1 Coen van Gulijk
Nadere informatieClaim! Amerikaanse toestanden
Claim! Amerikaanse toestanden Perspectief van de arbeidshygiënist Deventer, 25 april 2012 Rob Snippe, gecertificeerd arbeidshygiënist Arbeidshygiëne Arbeidshygiëne is de toegepaste wetenschap, welke zich
Nadere informatieSamenvatting en conclusies
Samenvatting en conclusies Plan- en procesevaluatie van de scholing van gevangenispersoneel in Verbal Judo Het onderzoek Verbal Judo (Thompson, 1984) is een methode waarbij mensen anderen op een kalme
Nadere informatieExamenprogramma scheikunde vwo
Examenprogramma scheikunde vwo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Stoffen
Nadere informatieMeer inzicht in spoorwegveiligheid
Meer inzicht in spoorwegveiligheid Merlijn Mikkers Safety Coördinator Service & Operatie NS Reizigers en promovendus bij sectie Veiligheidskunde van de Technische Universiteit Delft In samenwerking met
Nadere informatieVerborgen gebreken in de defence in depth theorie
Verborgen gebreken in de defence in depth theorie Iedere beveiligingsprofessional kent waarschijnlijk het schillenconcept. Dit staat bekend onder verschillende benamingen zoals defence in depth of layers
Nadere informatieDe (on)rechtmatigheid van humanitaire interventie:
RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN De (on)rechtmatigheid van humanitaire interventie: Respect voor staatssoevereiniteit versus bescherming van mensenrechten? PROEFSCHRIFT ter verkrijging van het doctoraat in
Nadere informatieVoor de Raad van State als adviseur en bestuursrechter is het van. belang zicht te hebben op wat er leeft in de werelden van recht,
Inleiding Vice-President Raad van State tijdens de bijeenkomst van een delegatie van de Raad met de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling donderdag 12 februari 2009 Dames en heren, Voor de Raad van State
Nadere informatieNVVK Congres Risicomanagement als basis voor optimaal Beheer en Onderhoud
NVVK Congres 2005 1 management als basis voor optimaal Beheer en Onderhoud Peter van Steenderen Adres : DHV Ruimte en Mobiliteit Korte Hogendijk 4, 1506 MA Zaandam e-mail : peter.vansteenderen@dhv.nl Beheers-
Nadere informatieAantal huisartsen en aantal FTE van huisartsen vanaf 2007 tot en met 2016
Aantal huisartsen en aantal FTE van huisartsen vanaf 2007 tot en met 2016 Werken er nu meer of minder huisartsen dan 10 jaar geleden en werken zij nu meer of minder FTE? LF.J. van der Velden & R.S. Batenburg,
Nadere informatieDe Nieuwe Overheid: nieuwe mogelijkheden, nieuwe vragen
1 De Nieuwe Overheid: nieuwe mogelijkheden, nieuwe vragen In het publieke domein worden allerlei nieuwe technieken gebruikt: ambtenaren gebruiken Twitter, games, webplatformen en monitoringtools om de
Nadere informatieArbeidsongevallen. Wat zijn de oorzaken? Hoe voorkom je een arbeidsongeval?
Arbeidsongevallen Wat zijn de oorzaken? Hoe voorkom je een arbeidsongeval? Veiligheid voorop! Iedereen heeft recht op een veilige werkplek. Dat is wat mij drijft. Daar zet ik mij al ruim tien jaar dagelijks
Nadere informatieVAN ZORG NAAR PREVENTIE
VAN ZORG NAAR PREVENTIE Jaap van der Stel Jaap van der Stel Lector GGz Hogeschool Leiden Brijder-Parnassia GGZ ingeest Legitimatie psychische gezondheidszorg Legitimiteit van de psychische gezondheidszorg
Nadere informatie