Morele dilemma s in de tandheelkundige zorg voor ouderen

Transcriptie

1 1 Morele dilemma s in de tandheelkundige zorg voor ouderen Guy Widdershoven Amsterdam Center on Aging Take-home messages 1. Belang van mensvisie in de ouderenzorg: autonomie in afhankelijkheid 2. Kwaliteit van leven is meer dan gezondheid en multi-dimensionaal 3. Morele dilemma s vereisen onderzoek van perspectieven en dialoog Casus is 86, Ze is weduwe met een klein pensioen Ze woont zelfstandig met thuiszorg Haar dochter en zoon komen regelmatig op bezoek en helpen met inkopen en financiële zaken Ze heeft suikerziekte en nierproblemen, en wordt elke 2 maanden gecontroleerd door de praktijkverpleegkundige Ze is ondanks haar gezondheidsproblemen redelijk actief, ze gaat naar de kerk en treft daar oude en nieuwe bekenden Casus Ze is blij dat ze haar kinderen jaarlijks iets kan toestoppen Ze beoordeelt haar huidige kwaliteit van leven met een 8 (ze noemt gezondheid, activiteit, betekenis voor anderen, tevredenheid), en geeft haar vroegere kwaliteit van leven (toen haar man ziek was en haar kinderen niet gesettled) een 6 Bij het bezoek aan de tandarts rijst het vermoeden van chronische kaakontsteking; ze wil niet naar de kaakchirurg voor verder onderzoek en behandeling ( Aan mijn lijf geen polonaise ); haar zoon vindt dat onverantwoord, haar dochter twijfelt Outline 1. Twee mensbeelden 2. Twee vormen van ethiek 3. Modellen van de arts-patiënt relatie 4. Kwaliteit van leven 5. Omgaan met dilemma s 1. Twee mensbeelden

2 2 Het standaardbeeld Onafhankelijk Zonder geschiedenis of leeftijd Zonder emoties Zonder relaties Statisch Een alternatief mensbeeld Afhankelijk Met geschiedenis en leeftijd Met emoties Met relaties Dynamisch Afhankelijk van mantelzorg en professionele zorg Weduwe na ziekte van man Tevreden Kinderen helpen en worden geholpen; thuis in de kerk 2. Twee vormen van ethiek Principe ethiek Zorgethiek Principe-ethiek Ethiek bestaat uit het bepalen van de juiste handeling door afwegen van principes Respect voor autonomie Weldoen Niet-schaden Rechtvaardigheid Autonomie als onafhankelijkheid Zorgethiek Zorg is een activiteit van de menselijke soort die alles omvat wat we doen om onze wereld in stand te houden en te repareren zodat we er zo goed mogelijk in kunnen leven Relationele autonomie

3 3 3. Modellen van de arts-patiëntrelatie Principe-ethiek: geef informatie, recht op weigeren van behandeling Zorgethiek: Waarom is mevrouw A. niet ontvankelijk voor zorg? Wat heeft ze nodig? Wat is de vertrouwensrelatie tussen mevrouw A. en haar kinderen? Paternalistisch: arts als leidsman Informatief: arts als expert Interpretatief: arts als counselor Deliberatief: arts als partner 4. Kwaliteit van leven Paternalisme: behandeling doorzetten Informatief: geef informatie, respecteer weigering Interpretatief: waarom wil mevrouw van Dijk geen behandeling? Wat is voor haar belangrijk in het leven? Deliberatief: begrijpt mevrouw goed wat er voor haar in het leven van belang is? Kwaliteit van leven is meer dan gezondheid Meerdere levensgebieden Niet alleen functioneren, maar ook mogelijkheden (capabilities) Capabilities (Martha Nussbaum) 1. Leven (normale duur, kwaliteit) 2. Lichamelijke gezondheid (incl. voedsel en onderdak) 3. Lichamelijke integriteit (incl. seksualiteit en vrijheid van geweld) 4. Zintuiglijke waarneming, verbeeldingskracht en denken 5. Gevoelens (incl. gehechtheid en liefde) 6. Praktische rede (conceptie van het goede; planning van het leven) 7. Sociale banden (A. relaties met anderen; B. zelfrespect) 8. Omgang met andere biologische soorten 9. Spel 10.Vormgeving van de eigen omgeving (A. politiek (participatie); B. materieel (eigendom; werk) Kwaliteit van leven is meer dan gezondheid (nu een 8) Belang van keuzemogelijkheden Belang van lichamelijke beleving Belang van sociale relaties en participatie Belang van aanpassen aan de omstandigheden Wat heeft mevrouw van Dijk nodig om te kunnen (blijven) participeren?

4 4 5. Omgaan met dilemma s Dilemma Keuze tussen twee handelingen Keuze is onontkoombaar Beide alternatieven leiden tot schade Nussbaum over Agamemnon Belang van besef van schade Belang van inzicht in verschillende perspectieven en leren via dialoog Moreel beraad als dialoog Methodisch spreken over een morele vraag Getrainde gespreksleider Reflectie op eigen waarden Op basis van eigen ervaring (casus) Prospectief of retrospectief Groepsonderzoek, niet individu helpen Per definitie niet hiërarchisch Dialoog in plaats van discussie Proces en uitkomst gericht Dilemmamethode Perspectieven, waarden, normen Formulering van het dilemma: A: We dringen aan op consult van specialist B: We wachten af Schade van A: mevrouw van Dijk s visie wordt genegeerd; zoon versus dochter; medicalisering; wellicht blijft het chronisch Schade van B: geen maximaal gebruik van medische mogelijkheden; mogelijk verder klachten; professionele verantwoordelijkheid in het geding Gezondheid (ik voel me niet ziek, ik kan functioneren) Aanpassing (ik moet leren leven met kleine kwalen) Zoon Gezondheid (fysieke problemen moeten onderzocht worden) Verantwoordelijkheid (ik moet op moeder letten) Dochter Gezondheid (zo lang als het goed gaat, zo laten) Veiligheid (ze moet niet overbehandeld worden) Perspectieven, waarden, normen Bevindingen moreel beraad Tandarts Gezondheid (ontsteking is niet goed) Beroepseer (belang van maximale zorg) Kaakchirurg Zie tandarts Huisarts Gezondheid (hoe staat mevrouw van Dijk erbij? Hoe gaat het?) Terughoudendheid (niet medicaliseren) Iedereen vindt gezondheid een centrale waarde, invullingen verschillen Nieuwe vraag: Wat is belangrijker: maximaal fysiologisch functioneren of aanpassen aan de situatie? Wat levert meer kwaliteit van leven op? Uitkomst: even afwachten, beloop volgen

5 5 Take-home messages 1. Belang van mensvisie in de ouderenzorg: autonomie in afhankelijkheid 2. Kwaliteit van leven is meer dan gezondheid en multi-dimensionaal 3. Morele dilemma s vereisen onderzoek van perspectieven en dialoog