Raadsvoorstel2011.O Voorlopig Ontwerp en Ontwikkelstrategie Geniepark

Transcriptie

1 gemeente Haarlemmermeer Onderwerp Raadsvoorstel2011.O Voorlopig Ontwerp en Ontwikkelstrategie Geniepark Portefeuillehouder mr. A.Th.H. van Dijk & J.J. Nobel steiiers M.F.U. ter Horst & H.G. Rolleman Collegevergadering 15 november 2011 Raadsvergadering 1. Samenvatting Wat willen we bereiken? Wij willen de kwaliteit en samenhang versterken van huidige en toekomstige bedrijventerreinen, kantorenlocaties en glastuinbouwontwikkelingen in de driehoek Hoofddorp, Schiphol en Rijsenhout, door het ontwerpen en realiseren van het Geniepark. Wat gaan we daarvoor doen? Er is een Voorlopig Ontwerp (VO) voor het Geniepark opgesteld voor een gebied van 125 ha (zie bijlage 1). Bij het ontwerp is uitgegaan van de belangen van de opdrachtgevers van het Geniepark. De opdrachtgevers van het Geniepark bestaan uit vertegenwoordigers van de projecten die grenzen aan of vallen in het park of vertegenwoordigers van programma's waar het Geniepark deel van uit maakt. De gemeente is voorzitter van het opdrachtgeversoverleg. Het V0 is gebaseerd op het door de raad in januari vastgestelde Programma van Eisen (PvE) en op de aanvullende ontwerpopgave voor het Geniepark die de raad in het kader van de besluitvorming over het Integraal Ontwikkelingsplan (IOP) A4 Zone West (juli 201 1) heeft vastgesteld. Tegelijk met het V0 is een ontwikkelstrategie opgesteld, waarin zowel qua tijd als kosten een fasering wordt voorgesteld in de realisatie van het park (zie bijlage 2). De volgende hoofdfasering wordt voorgesteld: Korte- en middellange termijn ontwerp - fase 1: de start, de dijk (vanaf 2012) - fase 2: het basispark (komende 10 jaar) - fase 3: Groeien van het park (na 10 jaar) Lange termijn visie: volwassen worden van het park Wat mag het kosten? Op grond van een kostenraming op basis van het V0 worden de totale kosten geschat op circa E 9.0 miljoen (exclusief BTW), indien het park in zijn geheel op korte termijn aangelegd zou worden. Hierin zijn de kosten voor eventuele verwerving, sanering en sloop van vastgoed dat niet in eigendom is, of ter beschikking staat, van één van de opdrachtgevers niet meegenomen. In totaal is ongeveer 85% van de gronden in het bezit, of ter beschikking van de opdrachtgevers. Iedere opdrachtgever is financieel verantwoordelijk voor de inrichting van zijn 'eigen deel' van het park. De investeringen waar de gemeente, provincie

2 Onderwerp Volgvel 2 Voorlopig Ontwerp en Ontwikkelstrategie Geniepark en Rijnland gezamenlijk verantwoordelijkheid voor dragen bedragen E 4.9 mln. De rest dient door de terreinentiteiten bijgedragen te worden. Het gemeentelijke aandeel in de totale kosten is circa E 2.4 mln., waarvan E 1.4 mln. voor de korte en middellange termijn. Investeringskrediet wordt nu nog niet aangevraagd, maar gekoppeld aan de formele toekenning van subsidie in het kader van de Provinciale Uitvoeringsregeling Stelling van Amsterdam door de provincie. Naar verwachting wordt daar medio 2012 over besloten. Voor de uitwerking van fasen 1 tot en met 3 van het V0 naar een Definitief Ontwerp (DO) en bestekken en bestemmingsplan(nen) wordt een krediet aangevraagd van E , welke voorlopig ten laste wordt gebracht van de reserve grondzaken. Dit bedrag wordt gedekt uit bijdragen van de opdrachtgevers. De gemeentelijke bijdrage daaraan zal ongeveer E bedragen. Wie is daarvoor verantwoordelijk? De GEM A4 Zone West heeft in opdracht van de opdrachtgevers van het Geniepark het V0 en de ontwikkelstrategie tot stand gebracht. De opdrachtgevers hebben op 24 oktober jl. beide producten vrijgegeven voor besluitvorming binnen gemeente en provincie. De raad is verantwoordelijk voor het vaststellen van het V0 en de bijbehorende ontwikkelstrategie. Het college voert het vervolgens uit. Namens het college zijn de portefeuillehouders Economie, Schiphol en Cultuur & Financiën, Wonen, Groen en Recreatie aanspreekpunten voor het project. De provincie dient te zijner tijd formeel ontheffing te verlenen voor een deel van de plannen in het kader van bestemmingsplanprocedures. Wanneer en hoe zal de raad over de voortgang worden geïnformeerd? De raad zal na subsidietoekenning voor cofinanciering door de provincie gevraagd worden om een investeringskrediet beschikbaar te stellen. Het DO zal ter informatie naar de raad worden gezonden. De raad zal tevens een rol hebben vanwege haar kaderstellende rol en besluitvormende taak inzake bestemmingsplannen voor deelgebieden van het park. 2. Voorstel Collegebesluit(en) Het college heeft besloten de raad voor te stellen om: 1. in te stemmen met het Voorlopig Ontwerp (november 201 1); 2. in te stemmen met de ontwikkelstrategie (november 201 1); 3. een krediet voor Voorbereiding, Toezicht en Administratie (VTA) te verlenen van voor de verdere uitwerking voor de korte en middellange termijn van het Voorlopig Ontwerp naar een Definitief Ontwerp en bestekken, te dekken uit bijdragen van de opdrachtgevers Geniepark; 4. het VTA-krediet voorlopig ten laste te brengen van de reserve grondzaken en hiertoe de 2ge kredietverstrekking van vast te stellen; 5. een subsidieaanvraag in te dienen bij de provincie Noord- Holland voor een cofinanciering van 50% van de kosten voor herstel van de Geniedijk en de gebouwde Stellingonderdelen en de overige 50% te dekken uit het fonds Ruimtelijke Investeringen Haarlemmermeer (RIH), welke gevoed wordt uit de toekomstige bijdragen vanuit de structuurvisie Haarlemmermeer en uit bijdragen op grond van overeengekomen of nog overeen te komen anterieure overeenkomsten.

3 Onderwerp Volgvei 3 Voorlopig Ontwerp en Ontwikkelstrategie Geniepark 3. Uitwerking Wat willen we bereiken? Wij willen de kwaliteit en samenhang versterken van huidige en toekomstige bedrijventerreinen, kantorenlocaties en glastuinbouwontwikkelingen in de driehoek Hoofddorp, Schiphol en Rijsenhout, door het ontwerpen en realiseren van het Geniepark. Het Geniepark wordt ingezet als een uniek groen verkoopargument dat bijdraagt aan het duurzame karakter van de omliggende ontwikkelingen. Wat hebben we daarvoor gedaan? Het toekomstige Geniepark is een park van circa 125 hectare, dat gedeeltelijk onderdeel uitmaakt van een aantal projecten en programma's en waarvan het grondeigendom versnipperd en het grondgebruik divers is. Het ontwerpen van een park voor iedereen en het formuleren van een ontwikkelstrategie was daarom een hele opgave. Het V0 is gebaseerd op de door de gemeenteraad vastgestelde Groenblauwe hoofdstructuur Oostflank Haarlemmermeer ( ) en het door de gemeenteraad vastgestelde Programma van Eisen voor het Geniepark ( ). De ontwikkelstrategie geeft inzicht in de wijze waarop het Geniepark tot ontwikkeling kan worden gebracht. Hoe is het Voorlo~iq Ontwer~ tot stand qekomen? Bij het ontwerp is uitgegaan van de belangen van de opdrachtgevers van het Geniepark. De opdrachtgevers van het Geniepark bestaan uit vertegenwoordigers van de projecten die grenzen aan of vallen in het park of vertegenwoordigers van programma's waar het Geniepark deel van uit maakt. De gemeente is voorzitter van het opdrachtgeversoverleg., i,'i, I SLP West.- J...!] -.ZiiW(C..Ui6.....,..,u. YYIISO..".l".,..",, Het Geniepark maakt onderdeel uit van de volgende projecten: l. Fort bij Aalsmeer + buitenterrein (Gemeente Haarlemmermeer + Stadsherstel Amsterdam N.V.); 2. Batterij aan de Sloterweg, bunkers en kazematten (Gemeente Haarlemmermeer + Stadsherstel Amsterdam N.V.); 3. Beukenhorst Oost- Oast, inclusief Den Burgh (Gemeente Haarlemmermeer + CBRE-G1 + Stadsherstel Amsterdam N.V. voor Den Burgh); 4. Beukenhorst Zuid (Gemeente Haarlemmermeer + ontwikkelende partijen);

4 Onderwerp Volgvei 4 Voorlopig Ontwerp en Ontwikkelstrategie Geniepark 5. Schiphol Logistics Park (Schiphol Area Development Company + KLM + Schiphol Real Estate); 6. A4 Zone West (GEM A4 Zone West: SADC, SRE en Gemeente Haarlemmermeer); 7. PrimAviera, deelplan 7 (Stallingsbedrijf Glastuinbouw Nederland + Elora B.V.). Het Geniepark maakt daarnaast deel uit van de volgende programma's: 8. Stelling van Amsterdam (Provincie Noord-Holland); 9. Amsterdam Connecting Trade (Schiphol Area Development Company, en anderen). Voordat het ontwerpen startte, is met vrijwel alle relevante partijen gesproken om, enerzijds een goed beeld te krijgen van wat er verwacht werd van de ontwerpers, maar anderzijds ook om te onderzoeken wat zij toe zouden kunnen voegen aan het Geniepark. Naast de verschillende opdrachtgevers is ook gesproken met andere eigenaren, pachters, gebruikers, Hoogheemraadschap van Rijnland, de Meerlanden, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, de programmamanager Stelling van Amsterdam, ontwikkelende partijen in Beukenhorst Zuid, Stadsherstel Amsterdam N.V. en bewonerslbedrijven in de buurt van het park en andere belangengroepen. Het V0 is meermalen aan de Monumentencommissie Haarlemmermeer voorgelegd en positief beoordeeld. Gedurende het ontwerptraject heeft het kwaliteitsteam A4 Zone West & Geniepark advies gegeven aan de GEM op het schetsontwerp en het concept-voorlopig ontwerp. Het kwaliteitsteam bestaat uit Kees Rijnboutt (Rijnboutt Van der Vossen Rijnboutt, VZ), Lodewijk Baljon (Lodewijk Baljon Landschapsarchitecten), Fred Kaaij, (stadsarchitect gemeente), Michiel Jak (TU Delft, logistiek), Arjen van Timmeren (TU Delft duurzaamheid) en Peter Joustra (GEM A4 Zone West, secretaris). Tevens hebben zij de samenhang tussen het door de gemeenteraad vastgestelde Integraal Ontwikkelplan (IOP) van de A4 Zone West (januari 201 1) en het ontwerp van het Geniepark bewaakt. Toelichting op het Voorlopig Ontwerp. Het V0 is gebaseerd op een vijftal ontwerpprincipes: de lineariteit in het ontwerp maximaal benadrukken (benadrukken lengterichting, waarin de Geniedijk centraal staat); benadrukken van de twee heel verschillende zijden van het park (een aanval- en een verdedigingskant van de Stelling); het accentueren van de doorsnijdingen (spoorlijn, Rijnlanderweg, A4, Aalsmeerderweg en Ringvaart); een gevarieerde routing met de Geniedijk als hartlijn (fietspad aan de verdedigingskant, in de luwte van de wind); en het park moet natuurlijk vooral ook leuk zijn voor fietsers, wandelaars, automobilisten, treinreizigers en zelfs vanuit het vliegtuig of met de kano. Op basis van voorgaande uitgangspunten is een ontwerp tot stand gekomen, waarbinnen vier deelgebieden worden onderscheiden, met ieder een eigen karakter: de Bomenweide aan de noordzijde van de Geniedijk; het Geniedijk-ensemble met het Voor- en Achterkanaal; het Schootsveld, de 150 m. zone aan de zuidzijde van de Geniedijk; de 'Dansende' parkrand, de 50 m. te bebouwen zone.

5 Onderwerp Volgvei 5 Voorlopig Ontwerp en Ontwikkelstrategie Geniepark Daarnaast is er speciale aandacht gegeven aan de uitwerking van de twee koppen van het park; het Fort Aalsmeer en de Stationsomgeving. Belangrijk onderdeel van het ontwerp is tevens het recht doortrekken van het fietspad vanaf de Aalsmeerderweg naar het Fort. Nu verspringt het fietspad van de verdedigingszijde van de dijk naar de aanvalszijde. Hierdoor kunnen we de coupure die daarvoor in het verleden in de Geniedijk is gemaakt weer herstellen. Plankaart voorlopig ontwerp (VO) Ontwerptekening ka In de tekening hierboven is het V0 weergegeven van het gebied dat op de korte en middellange termijn zou kunnen worden ontwikkeld. In het V0 is tevens een visie gegeven op de uiteindelijke eindsituatie van het Geniepark. Daarin zijn die delen opgenomen, waarvan het nu zeer onwaarschijnlijk is dat die op de korte en middellange termijn tot het park kunnen gaan behoren (Beukenhorst Zuid en het gebied rond de Meerlanden). Plankaart voorlopig ontwerp (VO) visie Innp rermib Afwiikinaen ten o~zichten van het PvE. Het V0 wijkt op twee punten af van het PvE: Doorzetten huidige bomenprofiel van een dubbele bomenrij aan weerszijden van het fietspad op dit deel van de Geniedijk binnen Haarlemmermeer van het fietspad in plaats van twee enkele rijen aan beide zijden van de Geniedijk zoals aangegeven in de 'Visie op de Geniedijk' ( ). De dubbele bomenrij die nu op dit deel van de Geniedijk aanwezig is blijft gehandhaafd, en aangevuld waar nodig. Op termijn kunnen de bestaande populieren conform bomenvervangingsplan worden vervangen door iepen, met het oog op verkleining van de kans op takbreuk. Aandachtspunt is echter wel dat iepen gevoelig zijn voor de iepenziekte, ook soorten die resistent lijken blijken later vaak toch gevoelig. Door bij vervanging een wortelscherm te plaatsen wordt het probleem van wortelopdruk (schade aan het fietspad) in de toekomst voorkomen.

6 Onderwerp Volgvei 6 Voorlopig Ontwerp en Ontwikkelstrategie Geniepark Een gebouwd element in de 150 meter onbebouwde zone op de kop van het park bij het station als begeleiding van de toekomstige bebouwing in de A4 Zone West naar het station. Een goede verbinding tussen het stationsgebied/beukenhorst Zuid en bedrijventerrein A4 Zone West door het park is van groot belang. De routing aan en programmering van de westzijde van het park is daarmee een cruciaal onderdeel van het ontwerp. Dit legitimeert een verdere doorwerking van de westelijke kop van het Geniepark. De inzet is dat de route aantrekkelijk is, ook aan het eind van de middag, in de winter, als het al donker is. De gemeenteraad heeft met het vaststellen van het IOP A4 Zone West voorgesteld dat een gebouw in het park hierbij kan helpen ( ). In het kader van het Geniepark is deze suggestie onderzocht. Bekeken zijn 4 scenario's: 1. geen gebouw, 2. een toren/hoogbouw, 3. Een groundscraper en 4. een combinatie-model (van de groundscraper met een verbijzondering er op). Gekozen is voor het model van een groundscraper met verbijzondering, waarmee het zicht vanuit de trein/hov over het gebouw heen richting het park gewaarborgd is. Vanuit het park gezien zorgt het gebouw voor een subtiele beëindiging en begeleiding van de route richting het station. Op de groundscraper wordt een verbijzondering geplaatst, waarmee het park in het algemeen en de gebouwfunctie in het bijzonder, zich toch even aan de OV-reiziger presenteert. Voorgesteld wordt hiervoor de uitkijkboom 'Singing Detective' van Tom Claassen en NI0 architecten in te zetten. Het ontwerp past naadloos op deze plek. Het verbijzondert de groundscraper en zorgt ervoor dat het Geniepark zich op 'eigenwijze' toont aan de passant. Daarnaast past de 'boom' mooi in het bomenfilter in de parkrand, als een bijzondere parkboom. Verder is juist de voorgestelde plek, tegen de bomenrand van A4- West aan, in de knik tussen korte en lange zijde, een heel goede, omdat de gebruiker dan van een fantastisch zicht kan genieten in een lange lijn richting Fort Aalsmeer. Bij de behandeling van het IOP van de A4 Zone West in de raad is het beslispunt inzake het koppelen van nieuwe bebouwing aan de te handhaven bestaande woonkavel in de 150 meter onbebouwde zone op de kop van de Rijnlanderweg geschrapt. In het ontwerp van het Geniepark blijft de toekomstige bebouwing van de A4 Zone West nu uit de bebouwingsvrije zone van 150 meter. De bestaande private kavel aan de westzijde van Rijnlanderweg, die wel in de 150 meterstrook ligt, blijft gehandhaafd en is ingepast in het ontwerp. Ook het gasverdeelstation van de Gasunie in de Bomenweide van de A4 Zone West blijft gehandhaafd en wordt op een zorgvuldige manier ingepast.

7 Onderwerp Volgvei 7 Voorlopig Ontwerp en Ontwikkelstrategie Geniepark De Ontwikkelstrateqie. Parallel aan het V0 is een ontwikkelstrategie opgesteld. Doel van deze ontwikkelstrategie is, enerzijds om de opdrachtgevers van het Geniepark inzicht te geven in de investerings- en beheerskosten van het park en anderzijds om inzicht te krijgen over de wijze waarop, en door wie, het park gerealiseerd en beheerd kan worden in de tijd. Voorgestelde fasering De huidige economische situatie en de sombere vooruitzichten, gecombineerd met een grote privaatrechtelijke versnippering van het plangebied zullen er voor zorgen dat het Geniepark niet in één keer kan worden gerealiseerd. Er wordt daarom een fasering voorgesteld, die recht doet aan de (0n)mogelijkheden die het versnipperde eigendom en de financiële realiteit van de omliggende projecten met zich meebrengen. De volgende hoofdfasering wordt voorgesteld: Korte- en middellange termijn ontwerp - fase 1: de start, de dijk (vanaf 2012) - fase 2: het basispark (komende 10 jaar) - fase 3: Groeien van het park (na 10 jaar) Lange termijn visie: volwassen worden van het park Korte- en middellanqe termiin ontwerp Deze periode is onderverdeeld in drie fasen, die ook deels parallel zouden kunnen lopen: Fase 1 (het Geniedijk-ensemble) is het hart van het Geniepark en hiermee kan in theorie morgen gestart worden. Voor deze fase hoeven geen gronden verworven te worden. Uitvoering past in principe binnen het bestaande planologisch kader. In Fase 2 vindt de aansluiting van het Geniepark op zijn omgeving plaats. In deze fase worden die delen van het park aangelegd, die in de eerste bestemmingsplanperiode van 10 jaar relatief gemakkelijk te realiseren zijn. Dit zijn de Bomenweide in Beukenhorst Oost-Oost en SLP, Schootsveld, Parkrand en een deel van de 'Singing Detective' in de A4 Zone West en, afhankelijk van te maken afspraken tussen gemeente, SGN en Elora, het Schootsveld en de Parkrand van PrimAviera. Voorwaarde daarbij is dat er overeenstemming is over voldoende ontwikkelmogelijkheden in deelgebied 7, ten opzichte van de in dat gebied door partijen reeds gemaakte verwervings- en plankosten. In deze fase vallen tevens de gebouwde Stelllingonderdelen, welke tezamen met de functies in de groundscraper en het evenemententerrein voor het broodnodige programma in het park moeten zorgen. Binnen deze bestemmingsplanperiode zal er binnen de exploitatiegebieden gefaseerd gerealiseerd worden. Private gronden waarover de gemeente overeenstemming met de eigenaren kan bereiken, worden bij deze fase gevoegd. Verwerving en realisatie daarvan zijn een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de gemeente en provincie. In fase 3 groeit het park daar waar het kan. Gebieden waarover nu geen overeenstemming is met eigenaren, dan wel de investeringssom nog niet beschikbaar is, vallen in deze fase. Dit haalt de druk er nu van af, zonder dat dit ten koste gaat van de in het V0 neergelegde visie.

8 Onderwerp Volgvei 8 Voorlopig Ontwerp en Ontwikkelstrategie Geniepark De lancie termiin visie De Lange termijn visie geeft het beeld van hoe het park er afgerond uit zou kunnen komen te zien wanneer alle ontwikkelingen in de omgeving zijn afgerond en een deel van de gronden in Beukenhorst Zuid en de strook ten zuidoosten van de Aalsmeerderweg rond de Meerlanden ter beschikking zouden staan. Voor het functioneren van het park zijn investeringen op de korte- en middellange termijn niet noodzakelijk, met uitzondering van het aan te leggen wandelpad langs het Voorkanaal tussen de Aalsmeerderweg en het Fort Aalsmeer. Om deze fasering mogelijk te maken gaan we uit van de volgende aannames: De opdrachtgevers, of aan haar gelieerde partijen, brengen de gronden om niet in bij de gemeente, of stellen deze ter beschikking voor de aanleg. Hierbij speelt ook de nog nader uit te werken fiscaal optimale variant een rol; De opdrachtgevers, of aan haar gelieerde partijen staan garant voor hun deel van verwervings-, inrichtings- en beheerskosten; De gemeente en provincie zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor investeringen die nodig zijn voor de niet exploitatiegebonden gebieden Geniedijk, Noordoosten en Zuidoosten en voor het beheer daarvan na realisatie. Uitzondering hierop is het sluiscomplex, wat een verantwoordelijkheid is van Rijnland als eigenaar; Om de voorgestelde fasering te kunnen waarmaken zijn er meerdere bestemmingswijzigingen nodig. Voor fase 2 dienen deze in 2012 in procedure gebracht te worden. Wat mag het kosten? Op grond van een kostenraming op basis van het V0 worden de totale kosten geschat op circa E 9.0 mln. (ex BTW). Hierin zijn de kosten voor eventuele verwerving, sanering en sloop van vastgoed dat niet in eigendom is of ter beschikking staat van een van de opdrachtgevers niet meegenomen. Dit zal in het vervolgtraject nader uitgewerkt worden. In totaal is ongeveer 85% van de gronden in het bezit, of ter beschikking van de opdrachtgevers. Gebied Geniedijk BH2 BH00 A4ZW SLP PrimAviera Noordoosten Zuidoosten Financ. verantw. H'meerlPNH H'meer H'meer A4ZW SLP EloralSGN H'meerIPNH H'meerlPNH Kostensoort Rijnland RijnlandlMeerl. Totaal A) Inrichting C) Afkoop D) Sloop E) Sanering F) Batterij G) bunkerslkazem H) Sluiscomplex I) Singing Detective - J) Vervolgfase Totaal

9 Onderwerp Volgvei 9 Voorlopig Ontwerp en Ontwikkelstrategie Geniepark Iedere opdrachtgever is financieel verantwoordelijk voor zijn 'eigen deel' van het park. De inrichtingkosten dienen betaald te worden uit de desbetreffende grondexploitatie, met uitzondering van de 'Singing Detective'. De GEM A4 Zone West heeft aangegeven dit als een gezamenlijk verantwoordelijkheid van de opdrachtgevers te zien en is daarom van mening dat deze kosten over meerdere partijen verdeeld dienen te worden. Hierover dienen in het vervolgtraject nadere afspraken gemaakt te worden. Gemeente, provincie en Rijnland (sluiscomplex) zijn verantwoordelijk voor de Geniedijk en voor het deel in de Beukenhorsten en de gebieden Noordoosten en Zuidoosten (boven en onder het Fort Aalsmeer). De provincie heeft aangegeven dat ze in principe bereid is 50% van de kosten van het herstel van de Geniedijk en de Stellingonderdelen te subsidiëren, mits de gemeente een subsidieverzoek indient, de gemeente en Rijnland (voor het sluiscomplex) garant staan voor de andere 50% en er in 2012 met de werkzaamheden wordt gestart. Voor de uitwerking van het VO, voor die delen van het park die op de korte en middellange termijn gerealiseerd kunnen worden, naar een Definitief Ontwerp (DO) en bestekken en het tot stand brengen van bestemmingswijzigingen wordt nu een krediet aangevraagd van E , welke voorlopig ten laste wordt gebracht aan de reserve grondzaken. Dit bedrag wordt gedekt uit bijdragen van de opdrachtgevers, welke gerelateerd is aan de investeringssom per opdrachtgever. De bijdrage van de gemeente is ongeveer f Investeringskrediet wordt nu nog niet aangevraagd. Deze wordt gekoppeld aan het formeel toekennen van subsidie door de provincie. Indien deze wordt toegekend, wordt een investeringskrediet aangevraagd van E voor het gemeentelijke deel van fase 1 en 2, bestaande uit de Geniedijk (f ), Stellingonderdelen (f , excl. sluiscomplex) en het deel in Beukenhorst Oost-Oost (E ). Voorstel is om dit te dekken uit het fonds Ruimtelijke Investeringen Haarlemmermeer (RIH), welke gevoed wordt uit de toekomstige bijdragen vanuit de structuurvisie Haarlemmermeer en uit bijdragen op grond van overeengekomen of nog overeen te komen anterieure overeenkomsten. Wie is daarvoor verantwoordelijk? De GEM A4 Zone West heeft in opdracht van de opdrachtgevers van het Geniepark het V0 en de ontwikkelstrategie tot stand gebracht. De opdrachtgevers hebben op 24 oktober jl. beide producten vrijgegeven voor besluitvorming binnen gemeente en provincie. De raad is verantwoordelijk voor het vaststellen van het V0 en de bijbehorende ontwikkelstrategie. Het college voert het vervolgens uit. Namens het College zijn de portefeuillehouders Economie, Schiphol en Cultuur & Financiën, Wonen, Groen en Recreatie aanspreekpunten voor het project. De provincie dient te zijner tijd ontheffing te verlenen voor een deel van de plannen in het kader van bestemmingsplanprocedures. Vooruitlopend op een formele ontheffingsprocedure zal het V0 op verzoek van het college aan de Adviescommissie Ruimtelijke Ontwikkeling (ARO) van de provincie worden voorgelegd voor een prealabel advies. Wanneer en hoe zal de raad over de voortgang worden geïnformeerd? De raad zal na subsidietoekenning voor cofinanciering door de provincie gevraagd worden om een investeringskrediet beschikbaar te stellen. Het DO zal ter informatie naar de raad worden gezonden. De raad zal tevens een rol hebben vanwege haar kaderstellende rol en besluitvormende taak inzake bestemmingsplannen voor deelgebieden van het park.

10 Onderwerp Volgvei 10 Voorlopig Ontwerp en Ontwikkelstrategie Geniepark Communicatie en participatie De GEM A4 Zone West heeft in samenspraak met de gemeente de communicatie en participatie op zich genomen. Er is over dit project gecommuniceerd via websites en de Informeer. Participatie heeft plaatsgevonden via de website en bewonersavonden. Voor bewonerslbedrijven en belangengroepen zijn tot nu toe vier avonden georganiseerd. Tijdens de eerste avond is het PvE aan belangengroepen gepresenteerd en zijn hun belangen en wensen inzichtelijk gemaakt. Tijdens de tweede bijeenkomst zijn de belangen en wensen van bewoners en bedrijven in en rond het Geniepark geïnventariseerd. In de derde bewonersavond is het Schetsontwerp (SO) gepresenteerd en is aangegeven wat met hun wensen uit de vorige bijeenkomst is gedaan. In kleine groepjes hebben ze het S0 beoordeeld, met als resultaat een lijst van wat men goed vond en minder goed vond. Dit is als huiswerk meegenomen en grotendeels verwerkt in het concept VO, dat op 27 oktober aan hun is gepresenteerd. 4. Ondertekening Bijlage(n) 1. Voorlopig Ontwerp Geniepark (november 201 1, H+N+S) 2. Ontwikkelstrategie (november 201 1, opdrachtgevers Geniepark)

11 Voorlopig Ontwerp Geniepark concept N H S

12

13 Voorlopig Ontwerp Geniepark concept Een rapport in opdracht van GEM A4 Zone West namens het 'Opdrachtgeversoverleg Geniepark' uitgevoerd door H+N+S Landschapsarchitecten Amersfoort, november 2011 N H S

14

15 Inhoudsopgave INLEIDING 7 H1 Context 9 H2 Ontwerpprincipes en ontwerpconcept 27 H3 Ontwerp (VO) 35 H4 Uitwerking en verbeelding 45 DEELGEBIED PARKRAND 47 DEELGEBIED SCHOOTSVELD 59 DEELGEBIED GENIEDIJK 65 DEELGEBIED BOMENWEIDE 71 UITWERKING STATIONSOMGEVING 75 UITWERKING OMGEVING FORT BIJ AALSMEER 89 COLOFON 95 5

16 V O O R L O P I G O N T W E R P G E N I E P A R K 6

17 V O O R L O P I G O N T W E R P G E N I E P A R K INLEIDING Ieder landschap vertelt een verhaal. In het geval van verdedigingswerken kunnen dit verhalen zijn van heldenmoed, of van een tragisch verlies van manschappen. Bij gebrek aan strijd gaat het verhaal van de Stelling van Amsterdam echter anders. Het is een verhaal van verveling, jaren wachten op een strijd die nooit gekomen is. En het verhaal van tot in de perfectie doorontwikkelde militaire ingenieurskunst, bij voltooiing geridiculiseerd door innovatie; de uitvinding van het vliegtuig. Geniedijk wordt Geniepark Ter hoogte van de Geniedijk in de Haarlemmermeerpolder vliegen dagelijks duizenden vliegtuigpassagiers over de nutteloos geworden verdedigingslijn. Met name bij een landing op de Kaag- en Zwanenburgbaan is de Geniedijk duidelijk zichtbaar als een groen-blauw lint door een open agrarisch landschap. Deze agrarische setting gaat snel veranderen. Zowel aan de noordkant als aan de zuidkant staan grootschalige ontwikkelingen op stapel in de gebieden Beukenhorst, Schiphol Logistics Park, A4 Zone West en PrimavierA. Stuk voor stuk ontwikkelingen die zullen leiden tot een hoogdynamische ruimte, die op haar beurt weer vraagt om een (groen) rustpunt. De Geniedijk biedt de uitgelezen kans hiervoor als een belangrijke landschappelijke drager te fungeren. De Geniedijk is immers al een belangrijke schakel in de regionale groenstructuur en het groenblauwe netwerk van de Haarlemmermeer. Daarnaast kan de Geniedijk ook als uitloopgebied voor Hoofddorp fungeren, en als imagodrager en centraal groengebied voor de toekomstige bedrijventerreinen. Voldoende redenen dus om de Geniedijk op te pakken als drager en bindend element van het te ontwikkelen Geniepark, een parkgebied van ca. 125 hectare aan weerszijden van de Geniedijk, van spoorlijn tot ringvaart. Een park waarin laagdynamische functies als cultuurhistorie, natuur en recreatie de overhand hebben en tegenwicht bieden aan de omliggende hoogdynamische ontwikkelingen. De gemeente Haarlemmermeer, GEM A4 Zone West, SLP; ACT, de provincie Noord-Holland en PrimavierA hebben daarom de handen ineengeslagen om de ontwikkeling van het Geniepark mogelijk te maken. Daartoe is in oktober 2010 een programma van eisen opgesteld, dat heldere uitgangspunten biedt voor het ontwerp van het Geniepark. H+N+S Landschapsarchitecten is na een selectieprocedure gevraagd om voor het Geniepark een voorlopig ontwerp (VO) op te stellen. De Stiltestelling De eerste alinea van deze inleiding is ontleend aan het essay dat Gerard van Westerloo in 2001 in opdracht van H+N+S Landschapsarchitecten schreef over de toekomstige rol van de Stelling van Amsterdam. Het essay kreeg uiteindelijk de titel De Stiltestelling. Waar de Stelling van Amsterdam in de 19e eeuw de van buiten oprukkende vijand moest tegenhouden kan de Stelling in de 21e eeuw het zowel van buiten als van binnen oprukkende lawaai tegenhouden. Lawaai letterlijk in de zin van drukte maar ook overdrachtelijk, in de zin van ontwikkelingsdynamiek. Met name in de Haarlemmermeer is dit beeld zeer aan de orde; vanuit het noorden rukken Schiphol (SLP) en de kantorenparken van Beukenhorst op, vanuit het zuiden zijn dit bedrijventerrein A4 Zone West en glastuinbouwcomplex PrimavierA, waarvoor vergevorderde plannen zijn. Daarnaast wordt de Stelling hier ook nog eens doorsneden door de spoorlijn, de Zuidtangent, de A4, de Rijnlanderweg en de Aalsmeerderweg, en zullen ook de nog aan te leggen Ongestoorde Logistieke Verbinding (OLV) en wellicht op lange termijn een tweede Hoogwaardige Openbaar Vervoersverbinding (HOV) de Stelling doorkruisen. Ten slotte zal ten gevolge van de omlegging van de N201 ook de huidige (noordelijk van de Geniedijk gelegen) fietsverbinding een plek krijgen in de monumentenzone van de Stelling. Is de Stelling van Amsterdam temidden van het geweld in dit traject straks nog wel op te vatten als stiltestelling? Ofwel: hoeveel kan de Geniedijk hebben? Dankzij de monumentale expressie van de Geniedijk is de Stelling van Amsterdam ook in het verstedelijkte gebied rond Hoofddorp nog goed te herkennen. De doorgaande lijn van de Geniedijk is met name vanuit de lucht duidelijk te zien en het karakteristieke asymmetrische profiel, met een aanvals- en verdedigingszijde, maakt de oorspronkelijke functie nog altijd goed leesbaar. De in het programma van eisen opgenomen vrijwaring van bebouwing in de kernzone draagt in belangrijke mate bij aan de waarborging van een open zone langs de Geniedijk, en daarmee de herkenbaarheid in het landschap. De aanvalszijde of schootsvelden worden daarbij open gehouden en dienen binnen het toekomstig stedelijke gebied als waarborg voor het perspectief op de Stelling. Werkwijze en leeswijzer Ontwerpen begint met het benoemen van heldere uitgangspunten en ontwerpprincipes. Op basis van het door de opdrachtgever opgestelde programma van eisen (PvE Geniepark, okt. 2010;) is het ontwerpproces gestart. Hierbij is allereerst een nadere gebiedsanalyse (omgevingsscan) verricht en hebben diverse gesprekken plaats gevonden met de belangrijkste spelers. Zo hebben gesprekken plaats gevonden met vertegenwoordigers van de diverse publieke partijen (gemeente, provincie, waterschap), het bedrijfsleven (ontwikkelende partijen en bedrijven die in het gebied zetelen) omwonenden en belangengroepen. Op basis hiervan zijn - in nauw overleg met de opdrachtgever - bouwstenen voor het ontwerp opgesteld. Deze bouwstenen zijn gestoeld op de omgevingsscan (huidige en toekomstige ontwikkelingen en randvoorwaarden), vormen een ruimtelijke doorvertaling van het programma van eisen en het afleiden van voor de Stelling van Amsterdam specifieke ontwerpprincipes. Deze bouwstenen zijn vervolgens door H+N+S doorvertaald in een set ontwerpprincipes voor het Geniepark. Deze ontwerpprincipes zijn apart besproken met het kwaliteitsteam Geniepark, alsmede het opdrachtgeversoverleg en (op een aparte bewonersavond) met de omwonenden. Daarnaast heeft afstemming plaatsgevonden met o.m. de gemeente Haarlemmermeer, de Monumentencommissie en Stadsherstel Amsterdam n.v. over de omgeving van het fort en de diverse andere monumenten. Op basis van deze ontwerpprincipes is vervolgens een eerste schetsontwerp gemaakt. Ook dit tussenproduct is aan het kwaliteitsteam Geniepark/A4 Zone West, het opdrachtgeversoverleg en de bewoners/omwonenden gepresenteerd. De reacties en aanbevelingen vanuit deze groepen zijn zoveel mogelijk verwerkt in het voorliggende VO. De opzet van de voorliggende eindrapportage reflecteert deze werkwijze. Deze inleiding wordt gevolgd door vier delen: 1. Context, 2. Ontwerpprincipes en ontwerpconcept en 3. Ontwerp en 4. Uitwerking. In het eerste hoofdstuk zijn de belangrijkste conclusies opgenomen van de eerste werkstap waarin het park in haar omgeving is geanalyseerd (historische analyse/omgevingsscan). In hoofdstuk 2 volgt een overzicht van de geformuleerde ontwerpprincipes, die als bouwstenen het ontwerpconcept schragen. In hoofdstuk 3 wordt het ontwerp getoond en beschreven. En in hoofdstuk 4 ten slotte volgt een verdere uitwerking. In dit deel worden de verschillende deelgebieden nader beschreven en verbeeld en wordt globaal ingegaan op de fasering van de realisatie. 7

18

19 H1 CONTEXT Het Geniepark in zijn actuele en historische context

20 Groenblauwe Structuur Haarlemmermeer 10

21 V O O R L O P I G O N T W E R P G E N I E P A R K HET GENIEPARK IN ZIJN ACTUELE EN HISTORISCHE CONTEXT Het Geniepark als schakel tussen duin en plassen Het Geniepark neemt een bijzondere positie in de (gemeente) Haarlemmermeer in. De Haarlemmermeer kent een rechttoe rechtaan opzet. In de orthogonale polderstructuur - gekenmerkt door het vaste kavelgrid - valt de scheve Geniepark-structuur als eigenwijs element direct op. Maar het Geniepark, met de Geniedijk als hartlijn, is niet enkel daarom bijzonder. Minstens zo bijzonder is de kans het Geniepark in te zetten als schakel tussen de wereld van de duinen aan de ene en de wereld rond de Westeinder plassen aan de andere kant. Op slechts enkele plekken in de Haarlemmermeer is het voor langzaam verkeer - mogelijk op directe en aantrekkelijke wijze zich te verplaatsen van de kust naar het Groene Hart en vice versa. Het Geniepark neemt dus een cruciale plek in de groenblauwe structuur van de Haarlemmermeer in. Niet voor niets is het als aparte structuur aangeduid in de gemeentelijke visie Groenblauwe Structuur Haarlemmermeer schakel tussen duin en plassen 11

22 Het basisplan van de Haarlemmerpolder: een zee van land (sit. 1867) 12

23 V O O R L O P I G O N T W E R P G E N I E P A R K INGENIEURSLANDSCHAP 1.0 Droogmakerij-landschap Het polderlandschap van de Haarlemmermeer en van de Geniedijk hangen nauw samen, maar zijn niet vanaf het eerste begin met elkaar verbonden. Het landschap van de huidige Haarlemmermeer bestond in de vroege middeleeuwen uit een natuurlijk veenlandschap (onderdeel van het Hollandveen) dat Nederland lange tijd bedekte, met veenriviertjes en veenmeertjes. In de middeleeuwen, rond de 13e eeuw, kende het gebied tussen de steden Amsterdam, Haarlem en Leiden tenminste drie veenmeren, waaronder de (oude) Haarlemmermeer. Als gevolg van vervening ten behoeve van de brandstofvoorziening van de groeiende steden en als gevolg van golfafslag door slechte of ontbrekende bedijking en oeverbescherming, verdween in de loop der jaren vooral aan de noordelijke en oostelijke oevers door afkalving steeds meer veenland. Langzaam ontstonden steeds grotere meren die onderling met elkaar werden verbonden. Zo voegden de drie meren zich aaneen tot één groot meer, het (nieuwe) Haarlemmermeer: het grootste meer van Holland, met een oppervlakte van zo n 17 duizend hectare. Vanwege het woeste en landvretende karakter van het meer kreeg het de bijnaam de waterwolf. Niet alleen veel land ging verloren door de waterwolf, ook verschillende dorpen, waaronder Nieuwerkerk, Rijk en Vijfhuizen, werden door het water verzwolgen. Al in de 17e eeuw werden, onder andere door Jan Adriaenszoon Leeghwater, plannen gemaakt om het Haarlemmermeer droog te malen. Tegen deze plannen bestond echter aanvankelijk sterke oppositie. Zo wilde Leiden zijn lucratieve visrechten niet kwijt en lag Haarlem dwars omdat het fors verdiende aan de scheepvaart: het transportmiddel bij uitstek in het drassige Holland. Daarnaast ontbraken aanvankelijk de financiële middelen en was er weinig vertrouwen in de technische haalbaarheid van een droogmakerij op deze schaal. Eind 1836 zorgden echter twee zware stormen ervoor dat het water tot de poorten van Leiden en Amsterdam werd opgejaagd, waarna koning Willem I in 1837 besloot dat het meer moest worden drooggemalen. Bij Koninklijk Besluit van 1 augustus werd een commissie belast met het maken van een ontwerp voor de droogmaking. Pas toen in 1839 Amsterdam en Leiden weer te kampen hadden met overlast kwam er echt schot in de zaak. Een jaar later ging de eerste spade in de grond. Na acht jaar graven was het meer volledig afgesloten door een ringdijk. Inmiddels was besloten de droogmaking volledig met stoomkracht te verrichten: een unicum in die tijd, want tot dan werden vooral windmolens gebruikt. In 1845 werd eerst een proefstoomgemaal gebouwd, het Gemaal De Leeghwater, dat drie jaar later begon met het droogmalen. Een jaar later werden de andere twee stoomgemalen in gebruik genomen: De Cruquius en De Lynden. Uiteindelijk viel het meer op 1 juli 1852 droog. Tijdens de droogmaking was reeds een begin gemaakt met de verkaveling van de modderpoel. Er werd een volledig civieltechnisch ingegeven plan opgesteld, met een hoofdvaart en een zestal dwarsvaarten als belangrijkste structuurelementen, gevolgd door een fijnmazig net van sloten en tochten met het oog op een goede afwatering en waterberging. De verkaveling van de gronden werd gekenmerkt door een stelsel van op 2 km. onderlinge afstand noord-oost en zuid-west lopende lengtewegen, om de 3 km. gesneden door loodrecht daarop staande dwarswegen. Vaarten en tochten werden overwegend langs de dwarswegen gegraven en op 1 km. afstand evenwijdig aan de lengtewegen. Zo ontstonden overwegend kavels van 1 km. diepte begrensd door een weg aan de voorzijde en een tocht aan de achterkant. De breedte der kavels werd bepaald op 200 meter. Dit poldergrid is nog steeds op veel plaatsen in de Haarlemmermeer te herkennen en vormt nog altijd de basis van het bestaande landschap. De Haarlemmermeer als 'waterwolf' 13

24 V O O R L O P I G O N T W E R P G E N I E P A R K De aanleg van de Geniedijk eind negentiende eeuw leidt tot een militair landschap De Stelling van Amsterdam met de inundatiegebieden Het water: van vijand naar vriend De Stelling van Amsterdam - Deelgebieden en karakters (De Geniedijk als liniair element in de polder) De Stelling van Amsterdam als Stiltestelling in de metropoolregio van Amsterdam) De Stelling van Amsterdam als historisch ensemble (punten/lijn/vlakken) 14

25 V O O R L O P I G O N T W E R P G E N I E P A R K INGENIEURSLANDSCHAP 2.0 Een militair landschap Het droogmakerij-landschap van de Haarlemmermeer is te beschouwen als een volledig door ingenieurs bepaald landschap. Over dit droogmakerij-landschap is vervolgens een nieuw laag geschoven, met de aanleg van de Geniedijk als onderdeel van de Stelling van Amsterdam. De Geniedijk Haarlemmermeer is een Geniedijk, die werd aangelegd tussen 1888 en 1903 en onderdeel uitmaakte van de Stelling van Amsterdam, een verdedigingsring van ongeveer 15 á 20 kilometer rondom de stad. Vanaf eind negentiende eeuw werden er al plannen gemaakt voor de realisatie van de Stelling rond Amsterdam. Het duurde echter lange tijd voor de stelling af was. Toen de Eerste Wereldoorlog begon was de Stelling nog niet voltooid. Uiteindelijk is maar liefst 33 jaar gebouwd aan de stelling. In 1963 werd de militaire status van dit verdedigingswerk opgeheven en verloor het haar functie. In 1996 werd de Stelling van Amsterdam door UNESCO op de Werelderfgoedlijst geplaatst. Veel van de militaire objecten zijn nog aanwezig maar wel in slechte toestand. De laatste jaren wordt op veel plaatsen geprobeerd de oude objecten nieuw leven in te blazen door de verschillende forten, kazematten, e.d. een publieke herbestemming te geven. De Geniedijk was oorspronkelijk bedoeld als waterkerende dijk. In tijden van nood kon water de Haarlemmermeerpolder ingelaten worden, aan de buitenzijde van de dijk. Het water moest de stad Amsterdam beschermen tegen oprukken vijanden. Op zwakke plekken bijvoorbeeld bij accessen, dijken, hogere gronden - werden fortificaties (forten/kazematten) gebouwd als aanvullende bescherming. Ook in het plangebied waren diverse accessen. Het Fort bij Aalsmeer (gebouwd ) moest het lek van de Haarlemmerringdijk beschermen. Verder waren kazematten aanwezig bij de Rijnlanderweg, de Batterij aan de Sloterweg ( ), en de Aalsmeerderweg (1895). De 8 munitieopslaggebouwtjes zijn in 1955 in gebruik genomen voor overdekte munitie-opslag, waarvoor een betonnen muur is gerealiseerd (in geval van calamiteiten). In 1977 is het gebruik van de munitie-opslag door Eurometaal beëindigd. Deze batterij is nu de enige in zijn soort sinds de Batterij aan de IJweg niet meer herkenbaar is. De originele situatie rond het fort met de Geniedijk en de infrastructuur - is behoorlijk goed behouden. Anders is de situatie bij de batterij aan de Aalsmeerderweg, een open aarden batterij. Dit vestingwerk is begin jaren tachtig gebruikt voor de bouw van het pompstation Schiphol voor de Defensie Olie Centrale, onderdeel van Central European Pipeline System. Dit pompstation is in 1998 gesloopt. De situatie rond de batterij is behoorlijk gewijzigd. De bruggen over het voor- en achterkanaal zijn verdwenen. Er staat een zuiveringsinrichting in het schootsveld. Later zijn nog 2 bunkers toegevoegd en ook de Duitsers hebben de Geniedijk nog voorzien van verstevigingen (mitrailleursnesten, versperringsmuren). De Geniedijk bestaat uit een dijkprofiel, met aan weerszijden een watergang, het voor- en achterkanaal. De Geniedijk kent een asymmetrisch profiel. De aanvalszijde heeft een wat flauwere helling. De beveiligde of keelzijde is steiler en kent een tweetal niveaus. Op het laagste niveau lag de weg voor troepentransport (de gedekte gemeenschapsweg). Op hogere niveau (het banket) konden de troepen opgesteld worden om de vijand onder vuur te nemen. Globaal is deze situatie nog wel herkenbaar maar het dijkprofiel is wel wat uitgezakt. Verder zijn op sommige plaatsen extra doorsnijdingen (coupures) gemaakt. Het voor- en achterkanaal zijn in de huidige situatie nog aanwezig, alhoewel niet overal in oorspronkelijke staat karakteristiek van de historische objecten van de Stelling van Amsterdam (uit: De Stiltestelling, H+N+S Landschapsarchitecten ) of op de exacte plek, evenals een aantal waterstaatkundige werken - waaronder het sluiscomplex bij de ringvaart. Via het sluiscomplex konden de boten (met gewassen) vanuit het polderniveau het boezemniveau bereiken. Bij de ringvaart was een beweegbare brug. Deze brug is verdwenen. Het sluiscomplex is niet meer functioneel en in vervallen staat. De Geniedijk als monumentaal, beschermd ensemble (UNESCO-monument) 15

26 V O O R L O P I G O N T W E R P G E N I E P A R K Bestaande situatie Bestaande situatie oorspronkelijk profiel Geniedijk Historical section Historical section voorkanaal jaagweg kruin kanaalglooing voorkanaal banket jaagweg kanaalglooing glooiing banket jaagberm berm kruin kanaalglooing glooiing voorkanaal jaagberm berm kanaalglooing voorkanaal boven: het principe van het banket rechts: vergelijking van de bestaande situatie met het oorspronkeleijke profiel: - de plaats van de beplanting (wisselt), niet continu - verschil in plek van het fietspad, ook i.r.t. waar het historisch juist is (gedekte zijde) Bestaande situatie A-A' Bestaande situatie A-A' verschil tussen natte, inundatiezijde en veilige, droge zijde is vervaagd verschil in relief tussen oude en nieuwe situatie in grondwerk: grondlichaam is uitgezakt / banket is soms verdwenen Bestaande situatie B-B' Bestaande situatie B-B' Bestaande situatie C-C' 16 Bestaande situatie C-C'

27 Stelling van Amsterdam: kwaliteiten en zwaktes beleving stilte vs dynamiek beleving lineariteit & autonomie van de Geniedijk aanwezigheid historische objecten leesbaarheid van het ensemble staat op plekken onder druk leesbaarheid van het ensemble staat op plekken onder druk

28 V O O R L O P I G O N T W E R P G E N I E P A R K Geniedijk karakteristiek: de dijk als kering met 2 zijdes de aanvalszijde/inundatiezijde en de defensiezijde (gedekte of keelzijde) karakteristiek: de dijk als militaire lijn verschil in steilte / profilering binnen en buitenzijde historische kaarten van het oospronkelijke ontwerp van de Geniedijk en de versterkingen Fort bij Aalsmeer batterij aan de Aalsmeerderweg batterij aan de Sloterweg (nu: Rijnlanderweg) Voorkanaal Achterkanaal Geniedijk sluis-complex 18

29 V O O R L O P I G O N T W E R P G E N I E P A R K historische foto van het sluis-complex als verbinding tussen polder en boezem (ringvaart) historisch beeldmateriaal van het sluiscomplex en de beweegbare brug bij de ringvaart (Ringvaartdijk) 19

30 gasstation Geniepark: begrenzing, context en belemmeringen

31 V O O R L O P I G O N T W E R P G E N I E P A R K INGENIEURSLANDSCHAP 3.0 Een hoog - dynamisch landschap De waterstaatkundige en militaire ingenieurs bepalen niet langer het aanzicht van de polder. Over de maagdelijke, weidse polder van weleer, met her en der kleine polderdorpen, en de eigenzinnige Geniedijk van eind negentiende eeuw, is ondertussen een nieuw landschap ontstaan. De ingenieurs zijn nu bouwkundig ingenieur: stedenbouwkundigen, architecten en landschapsarchitecten. Het weidse landschap is in de loop van de 20e eeuw en het begin van de 21e eeuw vrijwel geheel getransformeerd. En waar dit nog niet is gebeurd staan diverse ontwikkelingen op stapel. Kortom, de Geniedijk ligt ondertussen in een zeer dynamische omgeving. De zee van akkerland maakt langzaam plaats voor woonwijken, bedrijvenparken en infrastructuur. Het maakt de noodzaak de Geniedijk en directe omgeving te ontwikkelen tot een park en deze te zien als onderdeel van de Stelling van Amsterdam als stiltestelling, alleen maar groter. Aan alle zijdes van de Geniedijk tussen Hoofddorp en het Fort bij Aalsmeer is of wordt gebouwd, met kantorenpark Beukenhorst Zuid in aanbouw en Beukenhorst Oost-Oost in de planning. Aan de andere kant van de A4 wordt gewerkt aan de realisatie van het logistiek bedrijfsterrein SLP. Aan de andere kant van de Geniedijk wordt gewerkt aan de ontwikkeling van bedrijventerrein A4 Zone West en glastuinbouwgebied PrimavierA. Als gevolg van de nabijheid van Schiphol waardoor er hier nauwelijks nieuwe woningen mogen worden toegevoegd betreffen de ontwikkelingen in de directe omgeving van het Geniepark vooral werklocaties. In samenhang met deze gebiedsontwikkelingen zijn er ook diverse plannen op het gebied van de infrastructuur. Al deze ontwikkelingen zijn in beeld gebracht, ze vormen het ruimtelijk kader voor het Geniepark. 0m m Integraal Ontwikkelingsplan A4 Zone West (KCAP, 2011) Ingenieurslandschap (3.0), het droogmakerij en militair landschap maakt plaats voor een economie-landschap 21

32 V O O R L O P I G O N T W E R P G E N I E P A R K Het Geniepark kent twee polen aan de beide uiteinden Zonering druk / rustig - natuurlijk / cultuurlijk, enz. De pool aan de ene kant bij het station (dynamiek van de stationsomgeving en de kantorenparken) 22

33 V O O R L O P I G O N T W E R P G E N I E P A R K Ook belangrijk voor het ontwerp van het Geniepark zijn de beperkingen die deze ontwikkelingen opleveren voor het Geniepark. Op basis van het programma van eisen zijn deze beperkingen opgetekend, aangevuld met andere belemmeringen, inclusief ruimtereserveringen voor bijvoorbeeld toekomstige infrastructuur. Als gevolg van de ontwikkelingen in de directe omgeving worden de komende tijd diverse programma s gerealiseerd die van invloed op/belangrijk voor het Geniepark kunnen zijn, bijvoorbeeld op het gebied van horeca. Zo is bijvoorbeeld de ontwikkeling van boerderij Den Burg van belang. De gemeente Haarlemmermeer en Stadsherstel Amsterdam zijn het eens over de restauratie van het gemeentelijk monument boerderij Den Burgh (gebouwd in 1859) aan de Rijnlanderweg 878. De gemeente, eigenaar van de boerderij, en Stadsherstel willen de boerderij veranderen in een restaurant. Naast de restauratie van de boerderij komt er, om het restaurant mogelijk te maken, een kleine aanbouw aan de achterzijde. Ook wordt onderzocht of bunkers en kazematten in de Geniedijk bij de boerderij broedplaatsen voor kunstenaars kunnen worden. Het is de bedoeling dat Stadsherstel Amsterdam begin 2012 gaat starten met de restauratie en dat die begin 2013 voltooid is. Voor het uitbaten van het restaurant is Stadsherstel ondertussen in gesprek met diverse horecaondernemers. Op basis van de huidige situatie, de historische ontwikkeling en de geplande ontwikkelingen is het logisch het Geniepark te zoneren. Het middengebied rond de A4 zal ook in de toekomst vrij rustig blijven, aan weerszijden zijn er twee polen - daar waar de meeste aantakkingen op de omgeving zijn gesitueerd. De beide koppen zullen drukker zijn, maar hebben wel beide hun eigen karakter. Rond het station concentreren zich de meeste mensen, zowel omwonenden als werknemers. Hier is het doordeweeks een drukte van belang. Het station zorgt hier ook in het weekend voor meer drukte en dynamiek. De andere kant kent een heel ander, wat rustiger karakter, en is meer gericht op natuurbeleving en cultuurhistorisch erfgoed. Hier zal het meestal rustig maar soms ineens behoorlijk druk zijn, bijvoorbeeld in het weekend of bij een evenement in het Fort. Dit roept wel de vraag op: voor wie is het Geniepark, wat zijn de belangrijkste gebruikersgroepen? Kijkend naar de directe omgeving van het Geniepark en de veranderingen die hier op stapel staan moet het Geniepark opgevat worden als een aantrekkelijke groene bestemming voor mensen uit de omgeving en als een lunchpark voor de kantoormedewerkers uit de directe omgeving. Dit vraagt dus niet alleen om goede routes erdoorheen maar ook om een praktische, bruikbare parkomgeving. Daarnaast zal het Geniepark dienst doen als transitpark voor met name fietsers die bijvoorbeeld langs (een deel van de) Stelling van Amsterdam fietsen of als een doorgangspark voor fietsers tussen duinstreek en Groene Hart. Voor hen kan het Geniepark functioneren als een pleisterplaats; een plek om even af te stappen en bijvoorbeeld koffie te drinken of een broodje te eten. Gezien de vele plannen en initiatieven in de directe omgeving kan de programmatische invulling van het Geniepark zelf heel bescheiden blijven. We kiezen vooral een insteek van herbestemming (van het militair erfgoed). Daarnaast ligt het voor de hand het park te gebruiken voor stedelijke evenementen, gezien de ligging vlakbij het station. Het kan een bijzondere functie vervullen voor Hoofddorp, bijv. als manifestatie/evenementenveld. De pool aan de andere kant bij het fort (natuur- en cultuurbeleving) Pool structuren Hoofddorp 23