Met ondernemerschap samen op één lijn

Transcriptie

1 Home no. 2 April 2016 Eerdere edities Verenso.nl Met ondernemerschap samen op één lijn Judith Martens, Corinne de Ruiter, Eric van der Geer judithcmartens@gmail.com Om succesvol te kunnen werken in de eerste lijn, is het van belang dat de specialist oudergeneeskunde beschikt over ondernemerschap. Dit is in de eerste plaats een kwestie van attitude en kansen zien. Uit een kwalitatief onderzoek blijkt onder meer dat het verstandig is klein te beginnen en goed in te spelen op de wensen van huisartsen en andere zorgverleners in de eerste lijn. Achtergrond en doel Specialisten ouderengeneeskunde kunnen huisartsen ondersteunen bij het aanbieden van goede medische zorg aan kwetsbare ouderen met complexe problematiek in de eerste lijn. 1 Daarvoor moeten huisartsen overtuigd zijn dat de expertise en het aanbod van specialisten ouderengeneeskunde voor hen meerwaarde heeft. Met ondernemerschap kan de specialist ouderengeneeskunde zich binnen de huidige wet- en regelgeving sterker positioneren en profileren. Het doel van dit onderzoek is het beschrijven wat een specialist ouderengeneeskunde op dit gebied nodig heeft. Onderzoeksopzet In dit kwalitatief onderzoek is allereerst een literatuuronderzoek verricht naar ondernemerschap. Daarnaast werd een praktijkonderzoek uitgevoerd door semigestructureerde interviews met onder andere specialisten ouderengeneeskunde die ondernemerschap tonen in de eerste lijn.

2 Resultaten Dit artikel beschrijft welke kennis, vaardigheden en gedrag de specialist ouderengeneeskunde nodig heeft om ondernemerschap te kunnen tonen in de eerste lijn. Deze zijn geordend in een schematisch model dat ondersteuning biedt aan geïnteresseerde specialisten ouderengeneeskunde (in opleiding) om in de eerste lijn te werken. Conclusie Ondernemerschap is nodig om de specialisten ouderengeneeskunde steviger te positioneren in de eerste lijn. Luisteren naar de behoefte van de huisarts en samenwerken zijn belangrijke vaardigheden, maar er is vooral durf en risicobereidheid van de specialist ouderengeneeskunde in de eerste lijn nodig. Inleiding Kwetsbare ouderen blijven steeds langer thuis wonen. 2,3 Dit vraagt om een gerichte aanpak voor het aanbieden van de juiste medische zorg. Kwalitatief goede medische zorg aan deze groep patiënten vraagt om een proactieve, multidisciplinaire en probleemgeoriënteerde benadering. Dit is de core business van de specialist ouderengeneeskunde wiens geriatrische expertise ook ingezet kan worden bij kwetsbare ouderen met complexe problematiek in de eerste lijn. 4 Een goede samenwerking tussen huisartsen en specialisten ouderengeneeskunde is essentieel om deze patiëntengroep thuis de juiste medische zorg te kunnen bieden. De afgelopen jaren zijn er verschillende initiatieven en publicaties over deze samenwerking verschenen. Verenso stelde in 2009 een document op met inspirerende voorbeelden uit de praktijk, besteedde er in december 2010 een themanummer van het Tijdschrift voor Ouderengeneeskunde aan en ondertekende eind november 2014 een convenant met de Landelijke Huisartsen Vereniging (LHV) met als doel samenhangende zorg voor ouderen in de thuissituatie. 5,6,7 In juni 2016 wijdt het Tijdschrift voor Ouderengeneeskunde opnieuw een themanummer aan de eerste lijn. Niet alleen op landelijk niveau is aandacht voor deze samenwerking, ook op lokaal niveau zijn specialisten ouderengeneeskunde meer gaan samenwerken. In maart 2013 verscheen in Medisch Contact een artikel over Ouderengeneeskunde Nieuwe Stijl waarin

3 verschillende specialisten ouderengeneeskunde werden geïnterviewd in diverse ondernemingsvormen. 8 Dat artikel laat onder andere zien dat er verschillende mogelijkheden zijn om extramuraal te werken met huisartsen. Ondanks deze handvatten en publicaties weten huisartsen en specialisten ouderengeneeskunde elkaar nog niet overal te vinden. Uit de LHV-ledenpeiling van september 2015 blijkt dat 4 op de 5 huisartsen onvoldoende tijd hebben om voldoende zorg te bieden aan thuiswonende ouderen met een zware zorgvraag. Bij dit knelpunt hebben ze ondersteuning nodig van specialisten ouderengeneeskunde, maar volgens deze huisartsen zijn specialisten ouderengeneeskunde nog onvoldoende beschikbaar of er zijn geen samenwerkingsafspraken gemaakt. 1,9 Welke huisartsen knelpunten ervaren en de geriatrische expertise van de specialist ouderengeneeskunde zouden willen inzetten, kan per regio verschillen. Waar liggen de kansen om de geriatrische expertise van de specialist ouderengeneeskunde naar de eerste lijn te brengen en hoe kunnen deze kansen benut worden? Hiervoor is ondernemerschap een voorwaarde. Ondernemerschap vereist een combinatie van specifieke kennis, vaardigheden en gedrag. Een aantal specialisten ouderengeneeskunde boekt inmiddels succes met ondernemerschap in de eerste lijn. Wat hebben zij gedaan en hoe hebben zij dit vormgegeven? Welke tips geven zij aan specialisten ouderengeneeskunde die zich meer willen profileren in de eerste lijn? Het doel van dit onderzoek is te beschrijven wat ondernemerschap inhoudt voor de specialist ouderengeneeskunde en hoe dit vorm gegeven kan worden in de eerste lijn om de specialist ouderengeneeskunde hier stevig te positioneren. Onderzoeksopzet Bij de totstandkoming van dit kwalitatief onderzoek zijn verschillende bronnen gebruikt om het ondernemerschap van de specialist ouderengeneeskunde in de eerste lijn in beeld te brengen en antwoord te geven op de onderzoeksvragen.

4 Literatuuronderzoek Allereerst is een globale literatuursearch verricht op Pubmed, Medline en Cochrane naar artikelen over ondernemerschap en ondernemersvaardigheden van de arts. Zoektermen waren entrepreneurship, physician, skills en competenties. Daarnaast is specifiek gezocht in de volgende tijdschriften: Medisch Contact, Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde (NTvG) en het Tijdschrift voor Ouderengeneeskunde (TvO). Vervolgens is gekeken hoe ondernemerschap wordt beschreven in handreikingen, opleidingsplannen, visiedocumenten, onderzoeken en relevante rapporten en proefschriften over ondernemerschap Praktijkonderzoek Om een beeld te krijgen van het ondernemerschap van specialisten ouderengeneeskunde werkzaam in de eerste lijn, zijn 14 sleutelfiguren geïnterviewd via semigestructureerde interviews. Dit zijn: de voorzitter en directeur van Verenso; 12 specialisten ouderengeneeskunde werkzaam in de eerste lijn, van wie 6 vanuit een zorginstelling en 6 als zzp er. Een aantal specialisten ouderengeneeskunde in deze laatste categorie is werkzaam in een (eigen) eerstelijnspraktijk. Enkelen hebben de kaderopleiding specialist ouderengeneeskunde in de eerste lijn gevolgd en een enkeling is eveneens consulent in het ziekenhuis. Vervolgens werd op basis van de resultaten van het literatuuronderzoek en de interviews in een beknopt model beschreven wat een specialist ouderengeneeskunde nodig heeft om ondernemerschap te kunnen tonen in de eerste lijn (zie figuur 1 en tabel 1). Dit model werd beoordeeld door de sleutelfiguren en nadien waar nodig herschreven. Onderzoeksresultaten Definiëring van het begrip ondernemerschap In de medische vakliteratuur wordt weinig geschreven over ondernemerschap van artsen. Als dit al gebeurt, dan wordt er geschreven over (fiscaal) ondernemerschap van medisch specialisten in het ziekenhuis. 25,26,27 Er is wel veel onderzoek gedaan naar ondernemerschap in de economische literatuur, maar een eenduidige definitie ontbreekt.

5 Samengevat kan op basis van deze literatuur ondernemerschap worden omschreven als het zien of creëren van kansen voor bestaande of nieuwe producten in de markt, deze benutten door innovatie en het creëren van economische of maatschappelijke waarde. Dit kan door middel van productie, economische groei en verbetering van gezondheid waarbij verantwoorde risico s genomen durven te worden Binnen de markt van gezondheidszorg kunnen dit mogelijkheden zijn om bijvoorbeeld de maatschappelijke gezondheid te verbeteren. Dit laatste aspect wordt ook wel sociaal ondernemerschap genoemd. 28 Zoals de definitie laat zien, is iemand die ondernemerschap toont niet per definitie een zelfstandig ondernemer. Iemand kan ook ondernemend zijn door binnen een organisatie kansen te zien en te benutten. Een specialist ouderengeneeskunde kan ondernemerschap op twee niveaus tonen. Op het basisniveau van ondernemerschap profileert iedere specialist ouderengeneeskunde zich en ontwikkelt initiatieven om bestaande medische zorg te verbeteren. Op het gevorderde niveau van ondernemerschap realiseren enkele specialisten ouderengeneeskunde nieuwe producten voor nieuwe doelgroepen. 29 Zo kan een specialist ouderengeneeskunde intern binnen een zorginstelling basaal ondernemerschap tonen in een vakgroep, door bijvoorbeeld het initiatief te nemen bestaande dienstverlening te verbeteren. Voor gevorderd ondernemerschap kan gedacht worden aan een specialist ouderengeneeskunde die een eerstelijnspraktijk opzet of een eigen onderneming opricht. Voor zowel ondernemerschap op het basis- als op het gevorderde niveau is basiskennis van ondernemerschap nodig. Gekeken is hoe de competentie ondernemerschap van de specialist ouderengeneeskunde vormgegeven kan worden in de eerste lijn. Ondernemerschap in de eerste lijn Competenties bestaan uit een combinatie van kennis, vaardigheden en gedrag die iemand in staat stellen om een functie of taak te vervullen. Buiten de gezondheidszorg zijn verschillende onderzoeken gedaan naar de competentie ondernemerschap. Een van deze onderzoeken heeft geleid tot de ontwikkeling van een wetenschappelijk onderbouwd competentieprofiel voor ondernemers. 21 Om een antwoord te kunnen geven op de vraag hoe ondernemerschap getoond kan worden in de eerste lijn, is dit profiel binnen dit

6 kwalitatief onderzoek op basis van de interviews omgezet in een beknopt model. Dit model geeft een overzicht welke kennis, vaardigheden en gedrag voor ondernemerschap van de specialist ouderengeneeskunde belangrijk zijn in de eerste lijn (zie figuur 1). Het uitgebreide model met literatuurreferenties is beschreven in tabel 1. Naast kennis, vaardigheden en gedrag wordt in figuur 1 ook motivatie beschreven. Volgens vrijwel alle geïnterviewde specialisten ouderengeneeskunde heeft een specialist ouderengeneeskunde allereerst een (intrinsieke) motivatie nodig. Vervolgens kan een visie ontwikkeld worden over hoe de medische zorg voor thuiswonende kwetsbare ouderen het beste geregeld kan worden in afstemming met de huisarts, waarbij duidelijke afspraken worden gemaakt over de onderlinge rolverdeling. "Ga op zoek naar collega s met verstand van financiering en projecten. Ken je eigen zwakke en sterke punten, ook in ondernemerschap." De geriatrische expertise van de specialist ouderengeneeskunde kan op verschillende manieren worden overgebracht in de eerste lijn. Om te weten waar kansen voor de specialist ouderengeneeskunde in de eerste lijn liggen of gecreëerd kunnen worden, is onder andere kennis nodig over de verschillende ondernemingsvormen in de eerste lijn. En over hoe de samenwerking met de huisarts per regio tot stand kan komen. In figuur 2 worden deze ondernemingsvormen toegelicht. Daarnaast is enige kennis nodig over de verschillende financieringsstromen. Anno 2016 kunnen de werkzaamheden

7 van een specialist ouderengeneeskunde in de eerste lijn onder andere gefinancierd worden uit de subsidieregeling extramurale behandeling. De website van het Zorginstituut Nederland (ZIN) biedt verdere informatie. 30 In de handreiking multidisciplinaire ouderenzorg van Ester Bertholet wordt tevens de mogelijkheid van declaratie via Diagnose Behandel Combinaties (DBC) beschreven. 10

8 Uit de interviews voor dit onderzoek bleek dat het belangrijk is om op de hoogte te zijn van de actuele wet- en regelgeving in de eerste lijn zoals de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), de Wet langdurige zorg (Wlz) en de Zorgverzekeringswet (Zvw). Daarnaast bleek dat consultvragen van de huisarts veelal gaan over gedragsproblematiek bij dementie, M Parkinson, valproblematiek, polyfarmacie en palliatieve zorg. Belangrijk is om niet alleen te weten hoe de eigen actuele richtlijnen met betrekking tot deze casuïstiek toegepast moeten worden, maar ook om op de hoogte te zijn van de NHGstandaarden die veelvuldig door huisartsen worden geraadpleegd, zoals CVRM, DM, dementie, COPD en depressie. Zodoende weet een specialist ouderengeneeskunde welke stappen een huisarts voorafgaand aan zijn consult al heeft genomen. "Ga langs bij een huisarts. Vraag hem welke knelpunten hij ervaart in de medische zorg aan kwetsbare ouderen. Meld wat jij hierin zou kunnen bieden en vraag op welke manier de huisarts wil samenwerken." Ten derde is een aantal vaardigheden van de specialist ouderengeneeskunde nodig voor ondernemerschap in de eerste lijn. In het beknopte model (zie figuur 1) zijn de belangrijkste en meest genoemde vaardigheden uit de interviews beschreven. Actief luisteren naar de behoefte van de huisarts werd hierbij het vaakst genoemd. Vaak is de hulpvraag in eerste instantie niet geheel duidelijk. Met doorvragen kan de achterliggende verwijsvraag naar voren worden gehaald. Daarnaast is samenwerken erg belangrijk in de eerste lijn. Niet alleen met de huisarts, maar ook met de praktijkondersteuner, wijkverpleegkundige en andere zorgverleners. Dit is nodig binnen de multidisciplinaire overleggen (MDO), maar ook bij consultvoering. Probeer hierbij aan te sluiten bij de taal en werkwijze van de huisarts: dit betekent onder andere beknoptere rapportages en waar mogelijk direct invoeren in het Huisartsen Informatie Systeem (HIS) van de huisartspraktijk. Naast actief luisteren en samenwerken is zelfreflectie belangrijk. Met kennis van de eigen sterke en zwakke punten kan een specialist ouderengeneeskunde benodigde aanvullende expertise vragen waar dat nodig is. Dit kan bijvoorbeeld op organisatorisch niveau, maar ook door hulp te vragen van een collega die een van de kaderopleidingen heeft gevolgd. Als laatste belangrijke vaardigheid werd time management veelvuldig in de interviews

9 genoemd. Vaak hebben specialisten ouderengeneeskunde naast extramurale werkzaamheden ook intramurale werkzaamheden en hierin moet een juiste balans gezocht worden. Er moet voldoende tijd en ruimte beschikbaar zijn. Zorg voor een goede voorbereiding van een eerstelijnsconsult en zorg ervoor dat MDO s in de huisartspraktijk door alle betrokken disciplines zijn voorbereid, zodat casuïstiek efficiënt besproken kan worden. Tenslotte vertellen alle geïnterviewde specialisten ouderengeneeskunde dat ondernemerschap vooral begint met gedrag, zoals initiatief en risico s durven nemen. Begin klein: de geriatrische expertise van de specialist ouderengeneeskunde in de eerste lijn wordt namelijk nog niet structureel ingezet. Hierdoor is er ruimte voor creativiteit. "Overleg eerst met huisartsen over de inhoud van je mogelijke ondersteuning bij hun ervaren knelpunten. Als je het hier over eens bent, dan volgt financiering. Managers denken vaak eerst over financiering, dan pas over inhoud." Met een proactieve houding kan een specialist ouderengeneeskunde flexibel aansluiten bij de werkwijze van de huisartsen. Probeer bijvoorbeeld een MDO te laten inplannen rond het einde van de middag of tijdens de middagpauze. Dit biedt de grootste kans dat een huisarts tijd heeft om aan te sluiten. Variatie in ondernemerschap De afgelopen jaren zijn verschillende initiatieven ontplooid door specialisten ouderengeneeskunde in de eerste lijn. Een aantal van deze initiatieven is in 2009 ter inspiratie gebundeld in een door Verenso opgesteld document. 6 Het bekendste initiatief is waarschijnlijk dat van Ester Bertholet. In navolging van haar initiatief is in 2015 in samenwerking met het VUmc de eerste Universitaire Praktijk Ouderengeneeskunde (UPO) geopend. De afgelopen jaren zijn steeds meer specialisten ouderengeneeskunde zelfstandig ondernemer geworden om hun geriatrische expertise op hun eigen manier te kunnen tonen.

10 Tips uit de praktijk Naast de bovengenoemde resultaten hadden de geïnterviewde specialisten ouderengeneeskunde op basis van eigen ervaringen in de eerste lijn nog een aantal tips. Deze zijn hieronder op een rij gezet: 1. Wees goed voorbereid. Ken de sociale kaart van de regio: weet wat de doelgroep is en waar deze woont. Weet hoe de markt eruit ziet voordat je erin stapt. 2. Probeer in de bestaande cultuur van de eerste lijn in te voegen. Kom vooral niet met een dichtgetimmerd projectplan, maar houd ruimte open voor discussie en verbetering. Sluit aan bij de taal en werkwijze van de huisarts. 3. Wees beschikbaar. Een veelgehoorde klacht van huisartsen is dat zij de specialist ouderengeneeskunde moeilijk bereikbaar vinden. Probeer hierop te anticiperen met bijvoorbeeld een algemeen telefoonnummer dat huisartsen kunnen bellen. 4. Creëer voldoende tijd om de samenwerking met huisartsen uit de regio verder te ontwikkelen. Dit betekent bijvoorbeeld voor een specialist ouderengeneeskunde in dienst van een zorginstelling dat er vanuit de instelling uren beschikbaar worden gesteld voor extramurale werkzaamheden. 5. Maak samenwerkingsafspraken. Probeer een alliantie te sluiten met het management van de zorginstelling of maak als zelfstandig ondernemer direct afspraken met de huisarts. Maak heldere afspraken over wie wat doet en benoem ieders verantwoordelijkheden. Discussie Dit kwalitatieve onderzoek beschrijft wat ondernemerschap inhoudt voor de specialist ouderengeneeskunde en hoe dit kan worden vormgegeven in de eerste lijn. Dit is samengevat in een model (figuur 1 en tabel 1) waarin kennis, vaardigheden en gedrag worden beschreven die nodig zijn voor ondernemerschap op basis van dit onderzoek. Op basis van het model kan een specialist ouderengeneeskunde nagaan over welke eigenschappen en vaardigheden hij al beschikt en waarvoor hij expertise van anderen nodig heeft. Een specialist ouderengeneeskunde in loondienst van een zorgorganisatie kan bijvoorbeeld ondersteuning zoeken bij het management van het betreffende verpleeghuis dat afspraken maakt met het zorgkantoor over het aantal

11 eerstelijnsconsulten. Een zelfstandig specialist ouderengeneeskunde kan de hulp inschakelen van een accountant of de praktijkmanager van een huisartsenpraktijk voor het financieel management. Het is belangrijk dat er zowel in de opleiding als in de nascholing aandacht is voor de ontwikkeling van ondernemerschap. Verenso verzorgt hierover regelmatig nascholingen en publicaties. 31 In de opleiding wordt al aandacht gegeven aan zelfreflectie en time management, maar er kan nog aanvullende scholing in de vorm van keuzeonderwijs gegeven worden. Denk hierbij bijvoorbeeld aan vaardigheden zoals onderhandelen of financieel management. Voor specialisten ouderengeneeskunde is er sinds 2010 een kaderopleiding specialist ouderengeneeskunde in de eerste lijn. Daarin komen deze onderdelen ook aan bod. Inmiddels hebben circa 30 specialisten ouderengeneeskunde de opleiding succesvol afgerond. Ten slotte speelt de financiering van de specialist ouderengeneeskunde in de eerste lijn een rol bij het tonen van ondernemerschap. In 2016 wordt de financiering, net als in 2015, geregeld vanuit de subsidieregeling extramurale behandeling. Met behulp van deze financiering, innovatiefondsen of andere sponsoren kunnen specialisten ouderengeneeskunde worden ingezet in de eerste lijn daar waar de financiering nog niet structureel geregeld is. Om ook zonder structurele financiering de meerwaarde van de specialist ouderengeneeskunde in de eerste lijn te laten zien, is ondernemerschap nodig. Het ZIN komt in 2017 mogelijk met een advies om de behandeling door de specialist ouderengeneeskunde in de Zorgverzekeringswet (Zvw) te laten plaatsvinden. Verenso heeft de afgelopen jaren daarvoor intensief gelobbyd bij verschillende partijen. Er ligt een taak voor praktiserende specialisten ouderengeneeskunde zelf om zich te blijven profileren en te positioneren in de eerste lijn. Met deze bestaande initiatieven en werkzaamheden van de specialisten ouderengeneeskunde in de eerste lijn kan Verenso ze in beeld blijven brengen en daarmee de meerwaarde van de specialist ouderengeneeskunde in de eerste lijn blijven tonen. In de nabije toekomst is inzet van de specialist ouderengeneeskunde in de eerste lijn in goede samenwerking met huisartsen hopelijk vanzelfsprekend.

12 Conclusie Ondernemerschap is een belangrijke competentie van de specialist ouderengeneeskunde om de kwaliteit van zorg aan kwetsbare ouderen met complexe problematiek in de eerste lijn te waarborgen. Met het tonen van initiatief en het nemen van risico s kan de specialist ouderengeneeskunde zowel de politiek, huisartsen als het management van zorginstellingen laten zien dat de geriatrische expertise van de specialist ouderengeneeskunde in de eerste lijn nodig is en meerwaarde heeft. Er liggen voor de specialist ouderengeneeskunde vele kansen om ondernemerschap in de eerste lijn te tonen en dit artikel laat zien hoe de eerste stappen kunnen worden gezet. Dankwoord Met dank aan de voorzitter en de directeur van Verenso, Nienke Nieuwenhuizen en Franz Roos, en aan de geïnterviewde specialisten ouderengeneeskunde voor hun input en feedback: Ester Bertholet, Annetje Bootsma, Rolina Bruggink, Maarten Decates, Jacqueline de Groot, Nieske Heerema, Martijn Heijens, Saskia ter Horst, Gijs Junius, Cora Ritmeijer en Amnon Weinberg. Dit artikel werd geschreven naar aanleiding van een keuzestage bij Verenso in het kader van de opleiding tot specialist ouderengeneeskunde. Auteur(s) Drs. Judith Martens, aios ouderengeneeskunde, VOSON, Radboudumc Nijmegen Drs. Corinne M. de Ruiter, beleidsmedewerker Verenso, Utrecht Drs. Eric van der Geer, hoofd opleiding tot specialist ouderengeneeskunde, VOSON, Radboudumc Nijmegen

13 Literatuur 1. Te weinig zorg voor kwetsbare patiënt, LHV-Ledenblad De dokter september 2015, beschikbaar via: 2. Kamerbrief over langer zelfstandig wonen gepubliceerd op , beschikbaar via: tukken/2014/06/04/kamerbrief-over-langer-zelfstandig-wonen. 3. Kamerbrief over de voortgang van de transitieagenda langer zelfstandig wonen gepubliceerd op , beschikbaar via: en/2015/07/01/kamerbrief-over-de-voortgang-van-de-transitieagenda-langerzelfstandig-wonen 4. Verenso Beroepsprofiel specialist ouderengeneeskunde Beschikbaar via: 5. Verenso Tijdschrift voor ouderengeneeskunde themanummer Specialist ouderengeneeskunde en huisarts december Beschikbaar via: / 6. Inspirerende voorbeelden van samenwerking tussen huisarts en specialist ouderengeneeskunde, beschikbaar via 2/eerste-lijn/voorbeelden-samenwerking/#.VhwrEOfLQdU 7. Convenant Verenso en LHV ondertekend op Verenso congres 27 november 2014, beschikbaar via: 2/convenant-met-lhv/#.Vhwn8efLQdU 8. KNMG Ouderengeneeskunde nieuwe stijl, Medisch contact maart Huisartsen worstelen met de kwetsbare patiënt, Medisch contact 16 september 2015, beschikbaar via: sen-worstelen-met-de-kwetsbare-patient.htm 10. Handreiking multidisciplinaire ouderenzorg in de eerste lijn, Ester Bertholet, 2 e druk juni Beschikbaar via: Handreiking kwetsbare ouderen, Vilans mei Beschikbaar via: Handreiking Complexe ouderenzorg in verzorgingshuis en thuis, LHV Beschikbaar via of Opleidingsplan kaderopleiding Eerste lijn Beschikbaar via: Opleidingsplan kaderopleiding Geriatrische revalidatie Beschikbaar via: Opleidingsplan kaderopleiding Palliatieve zorg Beschikbaar via: Opleidingsplan kaderopleiding Psychogeriatrie Beschikbaar via: Nieuwe landelijke opleidingsplan SOON Beschikbaar via: Visiedocument SOON Maatschappelijk ondernemerschap rapport publicspace ondernemen 1e lijn. 20. Ondernemers in de zorg, Wim van Harten & Roel Schuring 2003, uitgeverij Koninklijke van Gorcum BV 21. Proefschrift Martijn Driessen 'E-Scan Ondernemerstest, beoordeling en ontwikkeling ondernemerscompetentie', Proefschrift Johan Mekkes 'Ondernemerschap, een bedrijfskundige benadering', 1998

14 23. Proefschrift Maya Fiolet 'Ondernemen in de ouderenzorg', Ondernemerschap in de zorg, EIM rapport Timmermans oktober Ondernemerschap in het ziekenhuis, Medisch contact 10 februari 2004, beschikbaar via: 6/Tijdschriftartikel/58014/Ondernemerschap-in-het-ziekenhuis-1.htm 26. Medisch specialist kan vrij ondernemer blijven, Medisch contact 20 december 2013, beschikbaar via: Gun specialist ruimte voor ondernemerschap, Medisch contact 03 april 2014, beschikbaar via: 6/Tijdschriftartikel/143289/Gun-specialist-ruimte-voor-ondernemerschap.htm 28. Handboek sociaal ondernemen in Nederland, Boris Franssen & Peter Scholten 2007, uitgeverij Koninklijke van Gorcum BV 29. Verenso. Medisch leiderschap; Hype of noodzaak? Tijdschrift voor ouderengeneeskunde november 2015, beschikbaar via Zorginstituut Nederland, beschikbaar via: extramurale+behandeling 31. Verenso bij- en nascholingen,