november 2015 Noord-Brabant

Transcriptie

1 november 215 Noord-Brabant Flexibilisering Competenties Werk gelegenheid Duurzame inzetbaarheid ZZP ers Samen werking

2 arbeidsmarktinkaart.transvorm.org Inhoud Leeswijzer 4 1. Relevante trends en ontwikkelingen in Nederland Demografie Economie Sociaal-cultureel Technologie Politiek 6 2. Arbeidsmarkt Zorg en Welzijn in Noord-Brabant Werkgelegenheid Leeftijdsopbouw Vraag op de arbeidsmarkt: vacatures Flexibele schil Mobiliteit 1 3. Arbeidsmarktontwikkelingen in de branches Vergelijkingen tussen branches Ontwikkelingen per branche Arbeidsmarktontwikkelingen in de regio s Vergelijking tussen regio s Ontwikkelingen per regio Discussie Conclusies Gevolgen op het niveau van de regio Gevolgen op het niveau van organisaties Gevolgen op het niveau van de werknemer Bijlagen 36 Definities en onderzoeksverantwoording 36 3

3 Arbeidsmarkt in Kaart november 215 Leeswijzer Voor u ligt de Arbeidsmarkt in Kaart 215. In deze publicatie leest u over de actuele ontwikkelingen op de arbeidsmarkt van Zorg en Welzijn in Noord-Brabant. Hoofdstuk 1 gaat over landelijke trends en ontwikkelingen die van belang zijn voor de sector zorg en welzijn. Vervolgens vindt u in hoofdstuk 2 belangrijke arbeidsmarktcijfers met betrekking tot de sector in de provincie Noord-Brabant. In hoofdstuk 3 en 4 krijgt u een compact overzicht van de overeenkomsten en verschillenden tussen de branches en arbeidsmarktregio s binnen Noord-Brabant. Ten slotte volgt in hoofdstuk 5 de discussie. In deze rapportage vindt u cijfers over de afgelopen jaren. De cijfers van 215 zijn voorlopig; zij kunnen nog worden gecorrigeerd. Ook komt u in deze rapportage diverse diagrammen tegen. De data die in deze figuren wordt gepresenteerd is gesorteerd van groot naar klein. Kennissite Arbeidsmarkt in Kaart Op onze kennissite Arbeidsmarkt in Kaart vindt u meer informatie en actuele ontwikkelingen: arbeidsmarktinkaart.transvorm.org Voorwoord De afgelopen jaren lieten onze arbeidsmarktanalyses al zien dat er sprake is van veel turbulentie in de sector. Anticiperend en reagerend op de transities in de langdurige zorg en de bezuinigingen hebben zorg- en welzijnsorganisaties maatregelen genomen die veel impact hadden op de arbeidsmarkt. Ontslagen waren aan de orde van de dag. De afgelopen jaren is de totale werkgelegenheid in Zorg en Welzijn dan ook fors gedaald. Ook nu lijkt er nog geen einde te zijn gekomen aan de onrust in de sector. Uit deze Arbeidsmarkt in Kaart blijkt dat de arbeidsmarkt van Zorg en Welzijn in Noord-Brabant verder krimpt. Het beeld is echter wel gedifferentieerd. Zo is er in bepaalde branches, zoals de Huisartsenzorg, juist sprake van een groei in werkgelegenheid en zijn er in sommige regio s voor specifieke kwalificaties zoals verpleegkundigen opniveau 4 en 5 alweer tekorten. Misschien wel het meest in het oog springend is de leeftijdsontwikkeling van medewerkers in Zorg en Welzijn in Noord-Brabant. Vorig jaar is een kantelpunt bereikt: voor het eerst zijn er meer medewerkers van 55 jaar en ouder dan medewerkers jonger dan 3 jaar in de sector. Werken aan het imago van de sector om jongeren aan te kunnen trekken lijkt dan ook belangrijker dan ooit. Men lijkt ervan doordrongen dat eigen regie van de cliënt en patiënt centraal dient te staan en dat meegaan met technologische ontwikkelingen onontbeerlijk is. Andere partijen, zoals gemeenten en ZZP ers, spelen een steeds belangrijkere rol. Ook worden er andere competenties van zorgprofessionals gevraagd om duurzaam inzetbaar te blijven. Om al deze uitdagingen het hoofd te kunnen bieden is samenwerking essentieel. Zorgorganisaties, onderwijsinstellingen, overheid en zorgverzekeraars hebben belang bij een goed functionerende arbeidsmarkt. Gezamenlijk kunnen we ervoor zorgen dat kwalitatief hoogstaande zorg geleverd kan blijven worden. Hopelijk levert deze Arbeidsmarkt in Kaart daaraan een bijdrage. Piet Verrijt, directeur / bestuurder 4

4 arbeidsmarktinkaart.transvorm.org 1. Relevante trends en ontwikkelingen in Nederland In dit hoofdstuk geven we een overzicht van trends en ontwikkelingen die van invloed zijn op de arbeidsmarkt Zorg en Welzijn. Het doel van dit hoofdstuk is niet om uitputtend te zijn en alle ontwikkelingen gedetailleerd te beschrijven, maar om een kader te vormen voor de interpretatie van de resultaten in de hierop volgende hoofdstukken. 1.1 Demografie Net als in voorgaande jaren zijn ook in de komende periode vergrijzing en ontgroening belangrijke demografische ontwikkelingen voor de arbeidsmarkt van Zorg en Welzijn. Door de vergrijzing van de beroepsbevolking neemt het arbeidsaanbod af. Tegelijkertijd zorgt de vergrijzing ervoor dat de vraag naar zorg toeneemt. Echter, naar verwachting daalt de vraag naar zorg in specifieke branches, zoals Kinderopvang en Jeugdzorg, door de ontgroening. Ook wordt verwacht dat de potentiële onderwijsinstroom door deze ontgroening afneemt 1. Prognoses van het CBS en PLB laten zien dat het percentage inwoners ouder dan 65 jaar in zowel Nederland als de provincie Noord-Brabant naar verwachting zal stijgen van 18% in 214 naar 27% in 24. Ook de grijze druk neemt naar verwachting erg toe. Grijze druk is het aantal mensen ouder dan 65 jaar gedeeld door het aantal mensen tussen 2 en 65 jaar. Dit cijfer geeft inzicht in de verhouding van de ouderen tot het werkende deel van de bevolking. In Noord-Brabant stijgt de grijze druk van 31% in 214 naar 53% in Economie Na een lange periode van economische neergang herstelt de Nederlandse economie zich sinds 214. Er is sprake van een brede groei; de bedrijvigheid, de export en de werkgelegenheid groeiden. De consumptie van huishoudens en de omvang van investeringen namen toe. Maar er zijn kanttekeningen te plaatsen. De omvang van onze economie lag in 214 nog altijd 2% onder het niveau van 28. De langdurige werkloosheid stijgt en de werkloosheid is nog bijna twee maal zo hoog als in 28. Het aantal mensen met bijstand of WW is vele malen hoger dan voor de crisis. Bovendien is de economische groei sterk afhankelijk van moeilijk te beïnvloeden factoren als het monetaire en economisch beleid in belangrijke economieën (zoals de VS, China), de olieprijs en geopolitieke ontwikkelingen. Hoewel het aantal banen in 214 gemiddeld nog iets lager lag dan in 213, trok de werkgelegenheid vanaf het tweede kwartaal van 214 aan. Het totaal aantal vacatures steeg in 214. In de periode juni juni 215 daalde het totaal aantal WW-uitkeringen in Noord-Brabant, echter het aantal WW-uitkeringen in de sector zorg en welzijn nam juist toe. 1.3 Sociaal-cultureel Er zijn diverse sociaal-culturele ontwikkelingen relevant voor de arbeidsmarkt Zorg en Welzijn. De transities van zorg en de veranderingen in het sociale domein leiden tot taakverschuiving van zorgprofessionals naar patiënten en mantelzorgers 3. De zorg die zorgprofessionals verlenen is vaak complexer van aard. De veranderingen in de gezondheidszorg vragen om andere competenties (kennis, vaardigheden en attitude) van medewerkers 4 en de vraag naar laagopgeleide medewerkers daalt. Een andere belangrijke sociaal-culturele ontwikkeling is de kijk op veranderende arbeidsrelaties als gevolg van veranderingen op de arbeidsmarkt. Zo wordt veel gesproken over een nieuwe balans tussen flexibiliteit en zekerheid. Dit is onder meer van belang door de aanhoudende groei van de flexibele schil in Nederland 5. Vooral in de zorgsector geven werkgevers aan de komende jaren meer flexibele contracten 6 te gaan gebruiken. Hieraan kan ook het belang van duurzame inzetbaarheid van medewerkers worden gerelateerd. Werkvermogen, employability en vitaliteit van medewerkers worden vaak gezien als de kernaspecten van duurzame inzetbaarheid. Duurzame inzetbaarheid is onder meer van belang om de gevolgen van de vergrijzing voor de arbeidsmarkt te beperken en om (toekomstige) tekorten op de arbeidsmarkt op te vangen Arbeid in Zorg en Welzijn 214. Integrerend jaarrapport. 2. CBS 3. Vilans (214). Wat doet zorg met welzijn. 4. NIVEL (215). Competenties in een veranderende gezondheidszorg. Ervaringen van verpleegkundigen, verzorgenden, begeleiders en Praktijkondersteuners 5. TNO (214). De toekomst van flex. 6. Ecorys (213). Contractvormen en motieven van werkgevers en werknemers 7. Sociaal Economische Raad (29). 5

5 Arbeidsmarkt in Kaart november Technologie De opkomst van diverse technologische ontwikkelingen heeft een grote invloed op de sector zorg en welzijn. Men verwacht dat de toepassing van technologie één van de oplossingen is om te kunnen voldoen aan de groeiende vraag naar zorg, terwijl het aanbod van zorgmedewerkers afneemt. Ook wordt verwacht dat deze technologische ontwikkelingen burgers kunnen ondersteunen in zelfmanagement als het om zorg gaat 8. Denk aan oplossingen in e-health, domotica en robotica. 1.5 Politiek De, per 1 januari 215 ingezette, transities en bezuinigingen hebben grote gevolgen voor de sector. In het sociale domein spelen gemeenten een centrale rol, ze voeren regie en hebben de vrijheid om hun nieuwe wettelijke taken lokaal vorm te geven. Dit vraagt om veranderingen in organisatie, cultuur en manier van werken van zorg- en welzijnsorganisaties. Extramuralisatie en een toenemende verantwoordelijkheid van de cliënt en diens sociale omgeving staan centraal in de transitie van de langdurige zorg. Dit heeft gevolgen voor de zorgvraag. Alleen complexe zorg wordt nog intramuraal geleverd, daarmee krimpt de intramurale zorg. Maar zorg die intramuraal als minder complex gezien wordt kan extramuraal wel complex zijn. Daarmee wordt de complexiteit van zorg zowel intra- als extramuraal hoger. Zorg- en welzijnsorganisaties worden geconfronteerd met bezuinigingen door beperking van budgetten als gevolg van een krimpende markt en stringente financieringsmaatregelen vanuit gemeenten en zorgverzekeraars. 8. Nivel (213). Technologie in de zorg thuis. Nog een wereld te winnen! 6

6 arbeidsmarktinkaart.transvorm.org 2. Arbeidsmarkt Zorg en Welzijn in Noord-Brabant In dit hoofdstuk worden de arbeidsmarktontwikkelingen in de gehele sector zorg en welzijn in de provincie Noord-Brabant beschreven. In hoofdstuk 4 vindt u regiokaternen met specifieke informatie voor de vier Brabantse regio s (West-Brabant, Midden-Brabant, Noordoost-Brabant, Zuidoost-Brabant). 2.1 Werkgelegenheid De afgelopen jaren krimpt de werkgelegenheid in de sector zorg en welzijn in Noord-Brabant. In de periode was sprake van een krimp van 5.82 personen, oftewel 3,1%. Hiermee is de krimp sterker dan in de periode (krimp van 3839 personen, 2,3%). De voorlopige cijfers van 215 laten zien dat deze trend doorzet; er wordt een verdere afname van 4,2% verwacht. Deze ontwikkelingen zijn weergegeven in onderstaande tabel 2.1 en figuur 2.1. Noord- Brabant Aantal medewerkers Tabel 2.1 Werkgelegenheid Zorg en Welzijn Noord-Brabant *Dit zijn voorlopige cijfers; deze cijfers kunnen nog gecorrigeerd worden. Figuur * Aantal FTE Gemiddelde deeltijdfactor (uren) Aantal medewerkers Percentage medewerkers Percentage medewerkers jonger dan 3 jaar Percentage medewerkers vanaf 55 jaar Gemiddelde leeftijd ,2% (23,1) 63,6% (22,9) 63,8% (23,) 63,9% (23,) Aantal medewerkers Zorg en Welzijn provincie Noord-Brabant 62,5% (22,5) 62,5% (22,5) ,6% 13,% 13,8% 13,9% 14,% 12,% 23,% 22,9% 22,7% 21,8% 2,6% 18,4% 15,1% 16,3% 17,6% 19,3% 2,9% 22,8% 42,3 42,8 43,2 43,3 43,6 44, Aantal medewerkers Groeipercentage % 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % -1% -2% -3% De krimp in werkgelegenheid, in de hele sector in de periode , wordt vooral veroorzaakt door krimp in de branche Gehandicaptenzorg. Hier werkten in minder mensen dan in 213 (-13,%). Ook in de branches: GGZ (-4,1%), Kinderopvang (-3,5%), Welzijn en Maatschappelijke dienstverlening (-2,8%), VVT (-,8%) en Ziekenhuizen (-,7%) is sprake van krimp. Enkel in de branches Huisartsenzorg en gezondheidscentra (+478 personen: 4,1%) en Jeugdzorg (+12 personen:,3%) is in deze periode sprake van een groei in werkgelegenheid. In hoofdstuk 3 kunt u meer gedetailleerde informatie vinden over de ontwikkelingen binnen de verschillende branches. In alle Brabantse subregio s is sprake van een krimp in werkgelegenheid in de periode Vooral in Midden- Brabant (-8,5%) en West-Brabant (-4,1%) is deze krimp groot. Meer informatie over de ontwikkelingen in de verschillende subregio s vindt u in hoofdstuk 4. Terugblik en prognose werkgelegenheid 9 In de periode groeide de werkgelegenheid in de sector zorg en welzijn in Nederland met 8%. Tot 213 was de zorgsector een belangrijke banenmotor. De sector groeide zelfs tijdens de recessie, van 28 tot 212. Sindsdien is het beeld omgeslagen en daalt aantal banen (UWV 1, CBS 11 ). Er wordt landelijk een verdere daling van het aantal banen verwacht in 216 (UWV, CBS). Ook de voorlopige cijfers 12 voor Noord-Brabant geven geen rooskleurig beeld van de werkgelegenheidsontwikkeling in Zorg en Welzijn. De cijfers geven aan dat de werkgelegenheid in 215 met 4,2% afneemt. 9. Voor meer prognoses over de periode voor specifieke arbeidsmarktregio s in Noord-Brabant, verwijzen we u graag naar de Kennissite Arbeidsmarkt in Kaart 1. UWV arbeidsprognose UWV (215). Regio in Beeld CBS (215). Verder verlies van werkgelegenheid in 215. Persbericht, vrijdag 14 augustus 215 9:3 12. Cijfers PFZW/PGGM. 7

7 Arbeidsmarkt in Kaart november 215 Dat zou betekenen dat in 214 en 215 samen bijna 12. medewerkers verdwijnen uit de sector in Noord-Brabant. Opvallend is dat het aantal vacatures in Zorg en Welzijn in 214 en 215 wel is toegenomen. Ondanks de krimpende werkgelegenheid in de sector, behoort Zorg en Welzijn tot de sectoren waar de meest vacatures zijn ontstaan in Brabant. In het bijzonder zijn er in Zorg en Welzijn in Brabant veel vacatures voor middelbaar en hoogopgeleiden Dit kan onder meer worden verklaard doordat vraag en aanbod niet goed op elkaar aansluiten (UVW; CBS). De arbeidsmarktverkenning voor de periode laat zien dat er in deze periode een behoorlijke verandering plaatsvindt op de arbeidsmarkt in de sector zorg en welzijn. De eerstvolgende jaren zal er naar verwachting sprake blijven van een aanbodsoverschot voor verpleegkundig, verzorgend en sociaal agogisch personeel, maar de jaren erna zal er sprake zijn van een tekort 13. Het is op dit moment moeilijk om een goede inschatting te maken van de ontwikkeling op middellange termijn. De transities en de gevolgen daarvan moeten voor een belangrijk deel nog uitkristalliseren. Ondertussen zijn er ook weer maatregelen aangekondigd die een positieve invloed kunnen uitoefenen op de werkgelegenheid. Ondanks alle onzekerheden verwacht Transvorm, op basis van de ontwikkelingen in de werkvelden en de aangekondigde beleidsmaatregelen, in de periode overschotten op niveau 1 en 2. De eerder verwachte grote overschotten voor pedagogische medewerkers (niveau 3) worden wellicht minder groot door uitbreiding van de overheidsbudgetten binnen de Kinderopvang. Er zijn signalen dat de arbeidsmarkt voor verzorgenden op niveau 3 alweer krapper is geworden; er blijft vraag naar personeel op dit niveau. Er dreigen tekorten te ontstaan voor verpleegkundigen (niveau 4 en 5), onder meer door de groeiende vraag naar personeel in Ziekenhuizen, GGZinstellingen en de Thuiszorg. Voor bepaalde zorgverleners op hbo+/wo niveau, zoals medisch specialisten, en in de Eerstelijnszorg is er al sprake van krapte. Ook laat deze figuur zien dat het aandeel oudere werknemers steeds groter wordt. In 2 was slechts 5,7% van de medewerkers 55 jaar of ouder. In 21 was dit aandeel al opgelopen tot 15,1%. In 214 was 2,9% van de medewerkers 55 jaar of ouder, waarvan ongeveer een derde tussen de 6 en 65 jaar. 1% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% Figuur < Verhouding van het aantal medewerkers Zorg en Welzijn in Noord-Brabant verdeeld in leeftijdscategorieën van 5 jaar. Tegelijkertijd daalt het aandeel jongeren. Het aandeel medewerkers onder de 3 jaar bedroeg in de afgelopen jaren tussen de 22% en 23%. In 214 is dit nog 2,6%. Vanaf 21 neemt ook het aantal jongeren onder de 2 jaar structureel af. Deze trend zet zich door in 214. Slechts 1,4% van alle medewerkers behoort tot deze leeftijdscategorie. Deze trends van vergrijzing en ontgroening zijn ook goed te zien in figuur 2.3. Deze figuur laat zien dat er in 214 voor het eerst sprake is van een groter aandeel medewerkers vanaf 55 jaar dan aandeel medewerkers jonger dan 3 jaar. 25% 2% 15% 1% 2.2 Leeftijdsopbouw In de afgelopen jaren is de verhouding tussen jongere en oudere werknemers in de sector zorg en welzijn in Noord- Brabant veranderd. Figuur 2.2 geeft de verhoudingen tussen verschillende leeftijdscategorieën weer. Uit deze figuur blijkt dat de groep medewerkers in de leeftijdscategorie tussen de 3 en 55 jaar is gekrompen van 71,2% in 2 tot 58,4% in % % Aandeel jonger dan 3 Aandeel vanaf 55 Figuur 2.3 Leeftijdsopbouw medewerkers Zorg en Welzijn provincie Noord-Brabant 13. Kiwa Carity, CAOP. Toekomstverkenning Arbeidsmarkt van verpleegkundig, verzorgend en sociaal agogisch personeel Figuur 2.4 geeft de ontwikkeling van het aantal medewerkers per leeftijdscategorie weer. De toename in aantal medewerkers in de hoogste leeftijdscategorie en de afname in de andere leeftijdscategorieën zijn hier goed zichtbaar. 8

8 arbeidsmarktinkaart.transvorm.org Branches De meeste vacatures betreffen functies in de branches Thuiszorg (34%), Verpleging en verzorging (28%) en Ziekenhuizen (11%). Figuur 2.6 geeft deze verdeling weer % 6% 6% 3% 34% Thuiszorg Verpleeg- en verzorgingshuizen Ziekenhuizen Geestelijke gezondheidszorg 24 en jonger 25 t/m t/m t/m t/m 64 Figuur 2.4 Ontwikkeling aantal medewerkers Zorg en Welzijn Noord-Brabant naar leeftijdscategorie 11% 29% Eerstelijnszorg Gehandicaptenzorg Overige werkvelden (Welzijn, Jeugdzorg en Kinderopvang) 2.3 Vraag op de arbeidsmarkt: vacatures Het aantal vacatures binnen Zorg en Welzijn is afgelopen jaren flink gedaald. In 214 kende de sector in Nederland 89 duizend vacatures. Het UWV verwacht hier een stijging, naar 95 duizend in 215 en 18 duizend in 216. Om een beeld te krijgen van de vraag op de arbeidsmarkt in Noord-Brabant ziet u in deze paragraaf een overzicht van het aantal openstaande vacatures op BrabantZorg.Net. Op deze website plaatsen leden van Transvorm vacatures. Net als in de Arbeidsmarkt in Kaart 214 zijn de openstaande vacatures voor een langere periode gevolgd. We rapporteren hier de gemiddelden. Deze gegevens zijn gebaseerd op de periode juli 214 tot juli 215. Gemiddeld stonden in deze periode op een dag 411 vacatures voor een betaalde baan open, variërend van 336 tot 5. Daarnaast stonden gemiddeld 215 vacatures voor vrijwilligers open. Functies en niveaus In figuur 2.5 is te zien dat de meeste vacatures betrekking hebben op verzorgenden IG/3 (31%). Daarna is het meeste vraag naar verpleegkundigen niveau 4 en 5 (samen 27%). De meeste vacatures zijn gericht op medewerkers met een relatief hoog opleidingsniveau (mbo 3 of hoger). 2% 2% 4% 7% 2% 9% 12% 31% 15% Verzorgende IG/3 Verzorgende niveau 4 Verpleegkundig niveau 5 Medisch specialisten (Para)medisch Facilitair / Huishoudelijk Staf / Management Social-pedagogisch niveau 4 Overig Figuur 2.6 Vacatures aangeboden op BrabantZorg.Net in de periode juli 214-juli 215, per branche Omvang contract Figuur 2.7 geeft een overzicht van de omvang van de contracten waarvoor functies zijn aangeboden. 23% van de vacatures betreft contracten met een omvang van uur. In ruim een derde van de openstaande vacatures wordt gevraagd naar medewerkers die meer dan 24 uur willen werken. 14% 15% Figuur 2.7 7% 3% 17% 23% 18% uur uur 32+ uur In onderling overleg -uren 8-16 uur -8 uur Vacatures aangeboden op BrabantZorg.Net in de periode juli 214-juli 215, naar omvang 2.4 Flexibele schil In deze rapportage worden flexibele contracten gedefinieerd als oproepcontracten. Uit figuur 2.8 blijkt dat het aantal flexibele contracten sinds 212 daalt. In 214 hadden zorg- en welzijnsmedewerkers in Noord-Brabant een flexibel contract. Dit is 14,% van het totaal aantal medewerkers. In figuur 2.8 is ook te zien dat het percentage medewerkers met een al jaren stijgt. Het aantal medewerkers met een in Noord-Brabant daalt, terwijl het percentage medewerkers met een stijgt. Figuur 2.5 Vacatures aangeboden op BrabantZorg.Net in de periode juli 214-juli 215, per functiegroep 9

9 Arbeidsmarkt in Kaart november 215 De daling in het aantal medewerkers met een kan mogelijk worden verklaard door een daling in het totaal aantal medewerkers. Daarom is het belangrijk de ontwikkeling in het percentage medewerkers met een in kaart te brengen Aantal medewerkers met een Groeipercentage aantal medewerkers 16% 14% 12% 1% 8% 6% 4% 2% % -2% -4% In figuur 2.1 is de uitstroom in beeld gebracht. Zowel over de periode (21,9%) als over de periode (7,6%) is sprake van een groei in het aantal medewerkers dat uitstroomt. De uitstroomgroei in de periode kan vooral worden verklaard door de groei in uitstroom buiten Zorg en Welzijn (26,%). Over de periode is deze uitstroomgroep zelfs gegroeid met 121,9%. Ook uitstroom naar ouderdomspensioen laat een relatief grote stijging zien (18,4% in periode , maar liefst 184,9% periode ). Percentueel is de grootste daling in zichtbaar in OBU-uitstroom (VUT), omdat deze niet meer voorkwam in 214. Ook uitstroom binnen Zorg en Welzijn (-47,6), FLEX (-47,3) en arbeidsongeschiktheid (-7,4%) laten een daling zien in deze periode. Figuur 2.8 Aantal en percentage medewerkers met een Zorg en Welzijn in de provincie Noord-Brabant OBU UWO FLEX Overlijden 2.5 Mobiliteit Om de mobiliteit van medewerkers in Zorg en Welzijn in Noord- Brabant in beeld te brengen, besteden we in deze paragraaf aandacht aan de instroom en uitstroom in de sector. In figuur 2.9 is te zien dat de instroom tot 213 afnam. Over de periode is sprake van een afname van 18,9%. Echter, in de periode is de instroom juist toegenomen met 9,%. Deze groei wordt voornamelijk veroorzaakt door een groei van 47,9% in het aantal medewerkers die voorafgaand aan hun huidige dienstverband in dienst waren bij een werkgever binnen dezelfde branche Figuur 2.1 Arbeidsongeschiktheid Ouderdomspensioen Binnen Zorg en Welzijn binnen de branche Aanlsuitend dienstverband buiten de branche Buiten Zorg en Welzijn Ontwikkeling uitstroom Zorg en Welzijn in Noord-Brabant Ook is het aantal herintreders en het aantal medewerkers die voorafgaand aan hun huidige dienstverband in dienst waren bij een werkgever buiten de huidige branche in deze periode gegroeid met respectievelijk 12,1% en 3,%. De overige instroomgroepen zijn in de periode juist gekrompen. Met name de instroom van starters op de arbeidsmarkt (-33,1%) en arbeidsongeschikten (-22,%) is sterk gedaald Aansluitend arbeidsongeschiktheid Starter op de arbeidsmarkt Starter buiten de sector buiten de branche Herintreder binnen de branche Figuur 2.9 Ontwikkeling instroom Zorg en Welzijn in Noord-Brabant 1

10 arbeidsmarktinkaart.transvorm.org 3. Arbeidsmarktontwikkelingen in de branches De arbeidsmarkt ziet er niet in elke branche hetzelfde uit. Daarom brengen we in dit hoofdstuk de belangrijkste ontwikkelingen en cijfers voor de verschillende branches in kaart. Allereerst volgt een vergelijking van alle branches met betrekking tot de situatie in 214 en de arbeidsmarktontwikkelingen de afgelopen jaren. Daarna volgen de specifieke brancherapportages. 3.1 Vergelijkingen tussen branches Werkgelegenheid In figuur 3.1. is te zien dat de VVT veruit de grootste branche is binnen de sector zorg en welzijn. 44% van de medewerkers van de sector zorg en welzijn is werkzaam in deze branche. 7% 14% 6% Figuur 3.1 3% 2% 4% 2% 44% VVT Ziekenhuizen Gehandicaptenzorg GGZ Kinderopvang Welzijn & Maatschappelijke Dienstverlening Huisartsenzorg en gezondheidscentra Jeugdzorg Aantal en percentage medewerkers Zorg en Welzijn in Noord-Brabant per branche in 214. Zoals we in hoofdstuk 2 vermeldden is er de laatste jaren sprake van een dalende werkgelegenheid in de sector zorg en welzijn. In de meeste branches zien we deze ontwikkeling terug. Over de periode is met name sprake van een grote krimp in de branches Welzijn en Maatschappelijke dienstverlening (-26,2%) en Kinderopvang (-17,%). Er is sprake van groei in de Huisartsenzorg en gezondheidscentra (+18,3%), Jeugdzorg (+8,%) en VVT (+5,2%). Echter, wanneer we naar het laatste jaar van deze periode ( ) kijken ontstaat er een ander beeld. Met name in de Gehandicaptenzorg (-13%) is er in deze periode sprake van een krimp in werkgelegenheid. Huisartsenzorg en gezondheidscentra en Jeugdzorg laten als enige branches een groei zien van respectievelijk 4,1% en,3%. Leeftijd Zoals gerapporteerd in hoofdstuk 2 is in 214 voor het eerst het aandeel medewerkers vanaf 55 jaar groter dan het aandeel medewerkers jonger dan 3 jaar in de gehele sector. Dit is ook terug te zien in bijna alle branches. Enkel in de branches Gehandicaptenzorg, Kinderopvang en Huisartsenzorg en gezondheidscentra is het aandeel medewerkers jonger dan 3 groter dan het aandeel vanaf 55 jaar. Figuur 3.2. toont deze bevindingen. 4% 35% 3% 25% 2% 15% 1% 5% % Gehandicaptenzorg Figuur 3.2 GGZ Huisartsenzorg en gezondheidscentra jonger dan 3 jaar Jeugdzorg Kinderopvang VVT Welzijn & Maatschappelijke Dienstverlening vanaf 55 jaar Aandeel medewerkers jonger dan 3 jaar en 55 jaar en ouder Zorg en Welzijn in Noord-Brabant per branche in 214. Dit past bij het beeld dat in figuur 3.3 en figuur 3.4 wordt geschetst. In alle branches is de laatste jaren een afname van het aandeel medewerkers jonger dan 3 jaar te zien, terwijl het aandeel medewerkers vanaf 55 jaar stijgt. 5% 45% 4% 35% 3% 25% 2% 15% 1% 5% % Figuur 3.3 3% 25% 2% 15% 1% 5% % Kinderopvang Ziekenhuizen Gehandicaptenzorg VVT Huisartsenzorg en gezondheidscentra Ziekenhuizen GGZ Jeugdzorg Welzijn & Maatschappelijke Dienstverlening Ontwikkeling aandeel medewerkers jonger dan 3 jaar Zorg en Welzijn in Noord-Brabant per branche Welzijn & Maatschappelijke Dienstverlening GGZ VVT Ziekenhuizen Jeugdzorg Gehandicaptenzorg Huisartsenzorg en gezondheidscentra Kinderopvang Figuur 3.4 Ontwikkeling aandeel medewerkers 55 jaar en ouder Zorg en Welzijn in Noord-Brabant per branche 11

11 Arbeidsmarkt in Kaart november 215 Flexibele schil Wat betreft de flexibele schil laat figuur 3.5 zien dat het aantal medewerkers met een 14 in 214 het grootst is in de VVT-branche en het kleinst in de Jeugdzorg. Dit is niet verrassend, aangezien dit ook respectievelijk de grootste en op-een-na kleinste branche in Noord-Brabant zijn. Daarom is het interessant te kijken naar het percentage medewerkers met een per branche. Ook hier zien we het grootste percentage bij de VVT (21,3%) en het kleinste percentage bij de Jeugdzorg. Opvallend is echter dat de Ziekenhuizen een relatief groot aantal flexibele contracten hebben (met 1436 op plaats 4 van de 8 branches), maar een relatief klein percentage flexibele contracten (met 4,6% op plaats 7 van de 8 branches) Gehandicaptenzorg GGZ Huisartsenzorg en gezondheidscentra Jeugdzorg Kinderopvang VVT Welzijn & Maatschappelijke Dienstverlening Ziekenhuizen 25% 2% 15% 1% 5% % In de periode laten de Kinderopvang (,9 procentpunt), VVT (,9 procentpunt) en Welzijn en Maatschappelijke dienstverlening (,2 procentpunt) een lichte stijging zien van het percentage flexibele contracten. Voor de Kinderopvang (2,%) en VVT (3,6%) is deze stijging ook te zien in het aantal flexibele contracten. Voor de overige branches geldt dat zowel bij het aantal als het percentage medewerkers met een sprake is van een daling in de periode Vooral voor de Gehandicaptenzorg (-2,5%), Ziekenhuizen (-16,4%), Jeugdzorg (-13,3), GGZ (-12%) en Huisartsenzorg en gezondheidscentra (-9,%) is de daling in het aantal flexibele contracten relatief groot in deze periode. De daling in het percentage flexibele contracten in de periode is het grootst bij de branches Gehandicaptenzorg (-1,2 procentpunt) en Ziekenhuizen (-,9 procentpunt) Gehandicaptenzorg GGZ Huisartsenzorg en gezondheidscentra Jeugdzorg Kinderopvang VVT Welzijn & Maatschappelijke Dienstverlening Ziekenhuizen Figuur 3.5 Aantal medewerkers Aantal en percentage medewerkers Zorg en Welzijn in Noord-Brabant per branche in 214 Ook kunnen we de ontwikkelingen in aantal en percentages bestuderen. Deze ontwikkelingen staan in figuur 3.6 en 3.7. Over de periode laten Kinderopvang (4,8 procentpunt), Welzijn en Maatschappelijke dienstverlening (2,5 procentpunt) en VVT (2,1 procentpunt) een stijging zien van het percentage flexibele contracten. De VVT (16,8%), Huisartsenzorg en gezondheidscentra (15,8%) en Kinderopvang (14,6%) laten de grootste stijging zien in het aantal flexibele contracten. Een daling in het aantal flexibele contracten in deze periode is vooral te zien in de branches GGZ (-12,8%), Gehandicaptenzorg (-11,8%) en Ziekenhuizen (-8,5%). Deze branches laten, samen met Jeugdzorg, ook een daling zien in het percentage flexibele contracten. Deze is het grootst voor de GGZ (-,5 procentpunt). Figuur % 2% 15% 1% 5% % Gehandicaptenzorg Figuur 3.7 Ontwikkeling aantal medewerkers Zorg en Welzijn in Noord-Brabant per branche GGZ Huisartsenzorg en gezondheidscentra Jeugdzorg Kinderopvang VVT Welzijn & Maatschappelijke Dienstverlening Ontwikkeling percentage medewerkers Zorg en Welzijn in Noord-Brabant per branche Ziekenhuizen 14. In deze rapportage worden flexibele contracten gedefinieerd als oproepcontracten 12

12 arbeidsmarktinkaart.transvorm.org Mobiliteit In 214 is de instroom van medewerkers het grootst in de branche VVT en het kleinst in de Jeugdzorg. In figuur 3.8 is de instroom per branche weergegeven. Uit figuur 3.8 blijkt dat er in de periode over alle branches heen juist sprake is van een krimp van instroom. Deze krimp is vooral groot in de Kinderopvang (-39,2%) en de Gehandicaptenzorg (-38,2%). Enkel in de Huisartsenzorg en gezondheidscentra zien we een groei van 14,3%. Over de periode is over alle branches heen sprake van groeiende instroom. Met name in de Jeugdzorg is deze groei percentueel erg hoog (48,5%). In de GGZ en Gehandicaptenzorg zien we juist sprake van krimpende instroom van respectievelijk 15,7% en 8,9% Figuur 3.8 Jeugdzorg Huisartsenzorg en gezondheidscentra GGZ Welzijn & Maatschappelijke Dienstverlening Kinderopvang Gehandicaptenzorg Ziekenhuizen Ontwikkeling instroom Zorg en Welzijn Noord-Brabant naar branche In figuur 3.9 is te zien dat over de periode in bijna alle branches sprake is van een groei van uitstroom, met name in de Jeugdzorg (46,8%) en VVT (39,7%). Enkel in de branches Welzijn en Maatschappelijke dienstverlening (-13,8%) en Gehandicaptenzorg (-3,6%) daalde de uitstroom in deze periode. Na een daling in 213 is er sprake van groeiende uitstroom van medewerkers in 214. Vooral in de Jeugdzorg is de groei van 91,9% in groot. In absolute aantallen bedraagt deze stijging 374 medewerkers. Ook in de GGZ (42,3%), VVT (2,8%) en Huisartsenzorg en gezondheidscentra (9,8%) is sprake van een stijging van de uitstroom in deze periode. In de overige branches is sprake van daling van uitstroom, met Kinderopvang als koploper (-38,1%) VVT Huisartsenzorg en gezondheidscentra Jeugdzorg Welzijn & Maatschappelijke Dienstverlening GGZ Kinderopvang Gehandicaptenzorg Ziekenhuizen VVT 3.2 Ontwikkelingen per branche Gehandicaptenzorg Beleidsontwikkelingen De wetswijzigingen in Wet langdurige zorg (Wlz), Participatiewet en Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO), zoals beschreven in hoofdstuk 1, zijn van belang voor de Gehandicaptenzorg. Deze wetten stellen de vraag van de cliënten centraal en hebben als doel de eigen regie van deze cliënten te versterken. Branchevereniging VGN 15 geeft aan dat deze uitgangspunten goed passen bij de Gehandicaptenzorg en kansen bieden voor de branche. Tegelijkertijd maken zij zich zorgen over de bezuinigingen op ondersteuning. Diverse consequenties van deze beleidsontwikkelingen voor personeel kunnen worden geïdentificeerd. Zo verdwijnen er banen binnen de branche, al verwacht VGN vanaf 219 een grote vervangingsvraag i.v.m. pensionering. In de Gehandicaptenzorg verandert de aard van het werk. Van medewerkers wordt verwacht dat zij werken vanuit de eigen kracht van cliënten en hun netwerk ondersteunen en begeleiden 16. Daarnaast gaan medewerkers intensiever samenwerken met andere professionals, mantelzorgers en vrijwilligers. Werkgelegenheid Vanaf 213 is de werkgelegenheidsgroei in de Gehandicaptenzorg omgeslagen naar een krimp. Deze ontwikkeling is weergegeven in tabel 3.1. In 213 was er nog sprake van een lichte krimp, maar in 214 neemt het aantal medewerkers af met 13%. De voorlopige cijfers van 215 laten zien dat de krimp doorzet, maar niet zo sterk als in 214 het geval was; 3,8%. Gehandicaptenzorg 215* Aantal medewerkers Aantal FTE Gemiddelde deeltijdfactor (uren) Aantal medewerkers jonger dan 3 jaar vanaf 55 jaar 66,9% (24,1) 66,7% (24,) 67,2% (24,2) 67,8% (24,4) 67,7% (24,4) 67,7% (24,4) ,8% 13,6% 14,2% 13,8% 12,6% 9,4% 26,7% 26,3% 26,4% 25,2% 23,9% 21,% 12,6% 13,8% 14,9% 16,4% 17,2% 19,% Gemiddelde leeftijd 38,8 38,4 39,5 39,5 39,8 4,9 Tabel 3.1 Gehandicaptenzorg in Noord-Brabant * Dit zijn voorlopige cijfers; deze cijfers kunnen nog gecorrigeerd worden. Figuur 3.9 Ontwikkeling uitstroom Zorg en Welzijn Noord-Brabant naar branche 15. VGN (215). Corporate Brochure nieuwe-uitdagingen-voor-begeleiders-in-de-gehandicaptenzorg. html?origin=

13 Arbeidsmarkt in Kaart november 215 Wat betreft de flexibele schil is een afname zichtbaar in zowel het aantal als het percentage medewerkers met een flexibel contract. In lijn met de trend van de sector als geheel in Noord- Brabant is er sprake van een stijging van het percentage medewerkers vanaf 55 jaar en een daling van het percentage medewerkers jonger dan 3 jaar. In tegenstelling tot de situatie sectorbreed in 214 is in de Gehandicaptenzorg het aandeel medewerkers jonger dan 3 jaar wel nog steeds groter dan het aandeel medewerkers vanaf 55 jaar. Geestelijke gezondheidszorg (GGZ) Beleidsontwikkelingen De beleidsontwikkelingen, waarbij nadruk op participatie van burgers en aandacht voor de betaalbaarheid van de zorg belangrijke pijlers zijn, hebben ook effect op de GGZ. Zo wijst GGZ Nederland 17 op de ontwikkeling van shared decision making in de GGZ. Hierbij komen de zorgprofessional en de patiënt steeds vaker samen tot beslissingen over de behandeling. De vergrootte inzet op ambulante hulpverlening in plaats van zorg in de kliniek om participatie van patiënten te vergroten is een belangrijk thema. Dit hangt samen met de ontwikkeling van de regierol van patiënt en de ondersteunende rol van zorgprofessionals in het zorgproces, dat ook in andere branches speelt. Ook geeft GGZ Nederland aan dat aandacht voor goede diagnostiek om de juiste zorg te kunnen leveren (matched care) en innovatie van belang zijn voor de effectiviteit en doelmatigheid van de zorg. Price Waterhouse Coopers (PWC) 18 geeft aan dat de veranderingen in de wijze van bekostiging ervoor zorgen dat GGZ-instellingen schaalvergroting en samenwerking met strategische partners zoeken. Zo gaat de huisarts een steeds grotere rol spelen 19. Deze ontwikkelingen hebben, samen met de dynamiek van de zorgvraag, technologische ontwikkelingen en nieuwe wetenschappelijke inzichten grote gevolgen voor de rol en taken van GGZ-medewerkers GGZ Nederland (213). Meerjarenvisie GGZ Nederland Met GGZ. Veranderingen GGZ GGZ Nederland (213). Meerjarenvisie GGZ Nederland Werkgelegenheid Ook voor de GGZ laten de cijfers van 214 een daling van het aantal medewerkers zien (-4,1% ten opzichte van 213). Opvallend is dat in 213 nog een stijging van 2% werd geconstateerd. Echter, de krimp lijkt door te zetten aangezien de voorlopige cijfers van 215 een daling van 3,4% laten zien in het aantal medewerkers. Geestelijke gezondheidszorg 215* Aantal medewerkers Aantal FTE Gemiddelde deeltijdfactor (uren) Aantal medewerkers jonger dan 3 jaar vanaf 55 jaar 78,1% (28,1) 78,7% (28,3) 79,2% (28,5) 78,8% (28,4) 78,9% (28,4) 79,1% (28,5) ,1% 4,4% 4,4% 5,% 4,6% 4,3% 18,6% 18,2% 17,3% 17,6% 16,4% 14,2% 17,7% 19,7% 21,3% 22,6% 23,5% 25,3% Gemiddelde leeftijd 41, 41,3 42,1 42,3 41,6 42,7 Tabel 3.2. GGZ in Noord-Brabant *Dit zijn voorlopige cijfers; deze cijfers kunnen nog gecorrigeerd worden. Er is sprake van een afname in het aantal en percentage medewerkers met een. Het percentage medewerkers met een is in 214 met 4,6% veel lager dan het sectorgemiddelde in Noord-Brabant van 14,%. Ten opzichte van de sector als geheel is er in de GGZ sprake van sterkere vergrijzing; het aandeel medewerkers vanaf 55 jaar is duidelijk groter dan het aandeel medewerkers jonger dan 3 jaar. Huisartsenzorg en gezondheidscentra Beleidsontwikkelingen Ook voor de eerstelijnszorg heeft de transitie gevolgen. Omdat er wordt getracht mensen zolang mogelijk zelfstandig te laten leven, zijn er veranderingen nodig in de afstemming en samenwerking tussen verschillende partijen, zoals huisartsen en gemeentes. Ook de aandacht voor preventie en betaalbaarheid van de zorg spelen hierbij een rol. De eerste lijn (zoals de huisarts, tandarts en fysiotherapeut) kan veel gezondheidsproblemen oplossen en dat is goedkoper dan ziekenhuiszorg. Daarom stimuleert de overheid de rol van de eerste lijn, bijvoorbeeld door de samenwerking tussen huisartsenposten en spoedeisende hulpafdelingen te bevorderen en te investeren in wijkverpleegkundigen in de eerste lijn

14 arbeidsmarktinkaart.transvorm.org Taken en verantwoordelijkheden worden verschoven van de tweede lijn naar de eerste lijn, met als resultaat een grotere druk op bijvoorbeeld huisartsen. De regisseursrol van de huisarts wordt groter en hij wordt geacht samen te werken met diverse (nieuwe) partners, zoals andere eerstelijnszorgverleners, wijkverpleegkundigen en wijkteams, welzijnsorganisaties en gemeenten. Als gevolg van deze veranderingen organiseren steeds meer beroepsgroepen uit de eerste lijn zich in samenwerkingsverbanden. Hierbij kan gedacht worden aan paramedici, GZ-psychologen en eerstelijnsverloskundigen. Zo kunnen zij gezamenlijk (goedkoper) inkopen en voldoen aan verhoogde kwaliteitseisen van zorgverzekeraars. Samengevat kan gesteld worden dat speerpunten in de eerste lijn de focus op multidisciplinaire wijkgerichte samenwerking, ketenzorg, preventie en zelfmanagement zijn 23. Daarnaast is de bekostiging van de Huisartsenzorg in ontwikkeling. Dit brengt onzekerheid voor huisartsen met zich mee 24. Werkgelegenheid Onderstaande tabellen 3.3 en 3.4 geven de aantallen voor Huisartsenzorg en gezondheidscentra weer. In tegenstelling tot de andere branches die in deze rapportage beschreven zijn, is er in deze eerstelijnsinstellingen sprake van een groei in werkgelegenheid. Stichting Sociaal Fonds Huisartsen (SSFH) spant zich bijvoorbeeld in om 6 extra medewerkers te werven uit andere zorgbranches om tekorten op te vangen. Gezondheidscentra Bij de gezondheidscentra is in 214 sprake van een groei van het aantal medewerkers van 5,9% ten opzichte van 213. Vergeleken met 21 is het aantal medewerkers in 214 gelijk. De voorlopige cijfers van 215 laten een krimp zien van 5,5% ten opzichte van 214. Gezondheidscentra 215* Aantal medewerkers Aantal FTE Gemiddelde deeltijdfactor (uren) Aantal medewerkers jonger dan 3 jaar vanaf 55 jaar 73,% (26,3) 69,9% (25,2) 71,3% (25,7) 71,1% (25,6) 69,9% (25,2) ,1% (24,9) 3,6% 4,2% 4,8% 4,8% 5,9% 4,1% 15,6% 17,1% 16,1% 18,3% 17,9% 14,1% 15,6% 17,8% 17,9% 19,3% 18,6% 18,3% Gemiddelde leeftijd 44,6 43,3 44,5 44,8 43,6 46,1 Tabel 3.3 Gezondheidscentra in Noord-Brabant *Dit zijn voorlopige cijfers; deze cijfers kunnen nog gecorrigeerd worden. Het aantal en percentage medewerkers met een flexibel contract is in de afgelopen jaren gestegen. Het percentage medewerkers met een is in 214 veel lager dan gemiddeld in de sector (respectievelijk 5,9% en 14,%). Opvallend is dat het percentage medewerkers jonger dan 3 jaar over de periode is gestegen (2,3 procentpunt), maar in de periode is gedaald (-,4 procentpunt). Eenzelfde ontwikkeling is te zien bij het percentage medewerkers vanaf 55 jaar. Ook voor deze groep is het aandeel in de periode gestegen (3, procentpunt), maar in de periode gedaald (-,7 procentpunt). Het percentage medewerkers vanaf 55 jaar ligt in 214 nog 2,3 procentpunt lager dan in de gehele sector. Huisartsenzorg De Huisartsenzorg laat zowel in de periode als in de periode een groei zien in het aantal medewerkers. Deze toename bedraagt respectievelijk 2,1% en 3,9%. De voorlopige cijfers over 215 laten zien dat deze groei zich doorzet met 1,7% over de periode Huisartsenzorg 215* Aantal medewerkers Aantal FTE Gemiddelde deeltijdfactor (uren) Aantal medewerkers jonger dan 3 jaar vanaf 55 jaar 57,4% (2,7) 56,3% (2,3) 56,5% (2,3) 56,5% (2,3) 56,7% (2,4) 56,8% (2,5) ,9% 5,4% 5,4% 5,4% 4,6% 4,8% 19,% 18,9% 18,6% 19,1% 18,5% 17,6% 1,1% 11,8% 13,2% 14,2% 15,7% 17,4% Gemiddelde leeftijd 42,5 42,6 43,8 44, 45, 45,5 Tabel 3.4 Huisartsenzorg in Noord-Brabant *Dit zijn voorlopige cijfers; deze cijfers kunnen nog gecorrigeerd worden. Net als bij de gezondheidscentra is ook bij de Huisartsenzorg sprake van een lager percentage flexibele contracten dan sectorbreed (respectievelijk 4,6% en 14,%). Net als veel andere branches laat ook de Huisartsenzorg vergrijzing zien. Het percentage medewerkers jonger dan 3 jaar is namelijk de afgelopen jaren afgenomen, terwijl het percentage medewerkers vanaf 5 jaar een groei laat zien. Over de periode bedraagt deze groei maar liefst 5,6 procentpunt. Het aandeel medewerkers vanaf 55 jaar van 15,7% in 214 ligt wel nog ruim onder het aandeel in Noord-Brabant als geheel (2,9%)

15 Arbeidsmarkt in Kaart november 215 Jeugdzorg Beleidsontwikkelingen Ook voor de Jeugdzorg hebben de in hoofdstuk 1 genoemde ontwikkelingen, zoals de Jeugdwet, de Participatiewet en de overheveling van de AWBZ, gevolgen. Zo zijn gemeenten sinds 1 januari verantwoordelijk voor Jeugdzorg. Uitgangspunten van deze ontwikkelingen die ook de Jeugdzorg beïnvloeden zijn bijvoorbeeld het uitgaan van de eigen verantwoordelijkheden en mogelijkheden van jeugdigen en hun omgeving en meer ruimte voor professionals door vermindering van regeldruk. Integrale zorg kan zo beter geleverd worden 25. Een belangrijke toekomstige ontwikkeling voor de Jeugdzorg is de verschuiving in budgetten Jeugdhulp in 216. Dit betekent dat het jeugdhulpbudget van 65 gemeenten meer dan 2 procent wordt verkleind, terwijl andere gemeenten juist een groter budget krijgen 26. Werkgelegenheid Na jaren van krimp was in 213 sprake van een forse groei van het aantal medewerkers. Deze ontwikkeling kan worden verklaard door de terugkomst van één organisatie in Midden- Brabant. In 214 is nog sprake van een lichte stijging (,3%), maar de voorlopige cijfers van 215 geven een krimp van maar liefst 12,6% aan. Jeugdzorg 215* Aantal medewerkers Aantal FTE Gemiddelde deeltijdfactor (uren) Aantal medewerkers jonger dan 3 jaar vanaf 55 jaar 79,8% (28,7) 79,7% (28,7) 78,9% (28,4) 78,1% (28,1) 78,1% (28,1) ,6% (28,3) 3,% 2,9% 3,7% 3,2% 2,8% 2,% 23,5% 2,% 18,% 16,3% 15,7% 12,3% 11,6% 13,7% 15,3% 17,4% 18,4% 19,7% Gemiddelde leeftijd 39,9 41,1 41,5 42,2 42,1 43,4 Voor de Jeugdzorg geldt dat in 214 een afname van zowel het aantal als het percentage medewerkers met een flexibel contract merkbaar is. Het percentage medewerkers met een (2,8%) in 214 ligt wel veel lager dan sectorbreed gezien (14%). De daling van het aandeel medewerkers jonger dan 3 jaar zet door, terwijl het aandeel 55-plussers stijgt. Dit past bij de sectorbrede trend. Echter geldt voor de Jeugdzorg dat zowel het percentage medewerkers jonger dan 3 jaar als het percentage medewerkers vanaf 55 jaar lager ligt dan sectorbreed in Noord-Brabant. Kinderopvang Beleidsontwikkelingen Ook voor de Kinderopvang zijn de beleidsontwikkelingen zoals geschetst in hoofdstuk 1 van belang. Deze branche heeft al een aantal jaren te maken met een lagere vraag, waardoor de werkgelegenheid afneemt. Na jaren van dalende budgetten kondigde het kabinet in september 215 stimulerende maatregelen aan. Het kabinet investeert structureel 29 miljoen euro in de Kinderopvangtoeslag en gemeenten krijgen 6 miljoen euro om twee dagdelen opvang voor alle peuters mogelijk te maken. Kwaliteit is een belangrijk aandachtspunt voor beleidsontwikkelingen in deze branche. Diverse beleidsvoorstellen om de kwaliteit te bevorderen worden voorgesteld, zoals nieuwe kwaliteitseisen en een nieuwe toezichtstructuur die vanaf 217 van kracht zouden moeten gaan. Ook krijgen ouders meer inspraak in de kwaliteit Werkgelegenheid Ook de Kinderopvang laat de laatste jaren een krimp in de werkgelegenheid zien. In 213 was er sprake van een krimp van maar liefst 11,2% ten opzichte van 212. In 214 bedraagt de krimp ten opzicht van 213 3,5%. De voorlopige cijfers van 215 laten zien dat de werkgelegenheid verder afneemt met 8,7%. Deze cijfers kunnen echter gunstig beïnvloed worden door de nieuwe investeringen in de Kinderopvang. De brancheorganisatie Kinderopvang heeft laten berekenen dat de investeringen ongeveer 7 banen opleveren in Nederland. Doorgerekend kan dit ongeveer 9 banen opleveren in onze provincie. Tabel 3.5: Jeugdzorg in Noord-Brabant *Dit zijn voorlopige cijfers; deze cijfers kunnen nog gecorrigeerd worden Transities-sociaal-domein Wat-brengt-215-de-kinderopvang W/ Ontwikkelingen 16

16 arbeidsmarktinkaart.transvorm.org Kinderopvang 215* Aantal medewerkers Aantal FTE Gemiddelde deeltijdfactor (uren) Aantal medewerkers jonger dan 3 jaar vanaf 55 jaar 65,3% (23,5) 64,5% (23,2) 62,9% (22,6) 61,% (22,) 6,1% (21,6) 59,5% (21,4) ,5% 13,5% 15,8% 16,4% 17,3% 16,4% 46,6% 45,3% 42,% 37,9% 36,4% 32,3% 5,3% 5,8% 7,% 8,4% 9,% 1,5% Gemiddelde leeftijd 37,3 38,5 38,3 37,5 37,7 39, Tabel 3.6 Kinderopvang in Noord-Brabant *Dit zijn voorlopige cijfers; deze cijfers kunnen nog gecorrigeerd worden. In tegenstelling tot veel andere branches is in 214 zowel het aantal als het percentage medewerkers met een flexibel contract toegenomen in de Kinderopvang. Het percentage flexibele contracten is met 17,3% in 214 dan ook hoger dan sectorbreed (14,%). Net als veel andere branches is er ook in de Kinderopvang sprake van een daling van het percentage medewerkers jonger dan 3 jaar en een stijging van het aandeel medewerkers vanaf 55 jaar. Echter wijken de percentages wel erg af van de sectorbrede cijfers van 214. In 214 is 36,4% jonger dan 3 ten opzichte van 2,6% sectorbreed. Ook is slechts 9, % 55-plus, ten opzichte van 2,9% sectorbreed. De Kinderopvang is daarmee de groenste branche. Verpleging, verzorging en thuiszorg (VVT) Beleidsontwikkelingen De transitie in de zorg, zoals beschreven in hoofdstuk 1, is sinds 1 januari 215 een feit. In 214 werd al geanticipeerd op deze ontwikkelingen. Onder meer de overheveling van de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) en de nadruk op extramuralisering van zorg hebben grote gevolgen voor de VVT-branche. Er komt meer nadruk te liggen op eigen verantwoordelijkheid van burgers 29. Het overheidsbeleid is erop gericht om zorg dichtbij en samen met burgers te organiseren. Dit leidt tot decentralisatie, herschikking van taken en de noodzaak voor lokale en regionale brancheoverstijgende samenwerking 3. A+O VVT ziet dat diverse beleidsontwikkelingen veel invloed hebben op het personeel in de branche VVT. Zo zorgt de verschuiving van intramurale naar extramurale zorg voor de noodzaak voor medewerkers om zich bij te scholen naar ambulante functies. Vanwege de nadruk op preventie en zelfredzaamheid van cliënten krijgen zorgmedewerkers een meer coachende rol toebedeeld. Daarnaast zorgt de verschuiving van tweedelijns- naar eerstelijnszorg ervoor dat verpleegkundigen een regierol toebedeeld krijgen. Hierbij kan gedacht worden aan de wijkverpleegkundige. Het werken in zelfsturende teams heeft als gevolg dat scheidingslijnen tussen professionals en disciplines vervagen. Ook Actiz merkt op dat de ontwikkelingen zorgen voor branchevermenging; diverse professionals zullen met elkaar samenwerken om zorg in de buurt of wijk te leveren. Ten slotte leiden diverse ontwikkelingen ertoe dat de vraag naar hoger opgeleid personeel (niveau 3, 4 en 5) stijgt en de vraag naar lager opgeleid personeel daalt. Hierbij kan gedacht worden aan de grotere verantwoordelijkheid die genomen dient te worden, het gebruik van technologie en de hogere eisen van zorgverzekeraars aan personeelsinzet. Ook het feit dat er complexere zorg geleverd dient te worden, draagt bij aan de stijgende vraag naar hogere kwalificatieniveaus. Het kabinet zet in komende periode extra middelen in om de kwaliteit van zorg in verpleeghuizen te verbeteren. Er komt geld beschikbaar voor opleiding en bijscholing van medewerkers (14 miljoen euro in 215, oplopende tot 21 miljoen euro in de jaren daarna) en een voor 216 geplande bezuiniging van 45 miljoen euro op de langdurige zorg gaat niet door. Ook komt er 8 miljoen euro beschikbaar voor extra dagbesteding voor bewoners van verpleeghuizen 31. Werkgelegenheid De VVT heeft veruit de meeste medewerkers in dienst, maar ook hier is in 214 een lichte daling van werkgelegenheid te zien (-,8% ten opzichte van 213). De voorlopige cijfers van 215 geven aan dat er sprake zal zijn van een sterkere daling van 5,5%. Vooralsnog is onduidelijk wat het effect van de extra investeringen in de kwaliteit van verpleeghuizen is op de werkgelegenheid. 29. Actiz (212). Van visie naar actie. Strategisch Beleidsplan Stichting Arbeidsmarkt- en Opleidingsbeleid Verpleeg-, Verzorgingshuizen en Thuiszorg (A+O VVT). Jaarplan Rijksoverheid, Miljoenennota

17 Arbeidsmarkt in Kaart november 215 VVT 215* Aantal medewerkers Aantal FTE Gemiddelde deeltijdfactor (uren) Aantal medewerkers jonger dan 3 jaar vanaf 55 jaar 55,2% (19,9) 54,4% (19,6) 55,% (19,8) 55,2% (19,9) 52,2% (18,8) 51,9% (18,7) ,2% 19,1% 2,1% 2,4% 21,3% 18,7% 21,3% 21,6% 22,2% 21,8% 2,5% 18,4% 17,2% 18,2% 19,4% 21,4% 23,5% 25,7% Gemiddelde leeftijd 42,5 43,5 43,8 43,9 44,2 45,1 Werkgevers verwachten dat de vraag naar begeleiding in langdurige en intensieve vorm zal toenemen en meer mensen aangewezen zijn op gemeentelijke WMO-voorzieningen 33. Ook is in deze branche de nadruk komen te liggen op het ontwikkelen en ondersteunen van de eigen kracht van mensen. Het programma Welzijn Nieuwe Stijl 34 bekrachtigt deze vernieuwingen. In dit landelijke verbetertraject is er aandacht voor efficiency, zichtbare resultaten en integraal werken. In Welzijn Nieuwe stijl staan 8 bakens centraal: gericht op de vraag achter de vraag; gebaseerd op de eigen kracht van de burger; direct er op af; formeel en informeel in optimale verhouding; doordachte balans van collectief en individueel; integraal werken; niet vrijblijvend maar resultaatgericht en gebaseerd op ruimte voor de professional 35. Tabel 3.7 VVT in Noord-Brabant * Dit zijn voorlopige cijfers; deze cijfers kunnen nog gecorrigeerd worden. In tegenstelling tot de sectorbrede ontwikkeling laat de VVT in 214 een toename zien van het aantal medewerkers met een. Ook het percentage medewerkers met een stijgt de laatste jaren in de VVT. Het percentage medewerkers met een is in de VVT met 21,3% in 214 ook hoger dan sectorbreed (14,%). Daarnaast laat tabel 3.7 zien dat het percentage medewerkers jonger dan 3 jaar afneemt en het percentage medewerkers vanaf 55 jaar toeneemt. Dat past bij de trend van vergrijzing die we ook in veel andere branches zien. Opvallend is ook de grote afname in gemiddelde deeltijdfactor in de periode (-3 procentpunt). Gemiddeld werken medewerkers in 214 ongeveer een uur minder dan in 213. Werkgelegenheid Ook in de branche Welzijn en Maatschappelijke dienstverlening is sprake van een afname van het aantal medewerkers. De krimp bedroeg in 214 2,8% in vergelijking met 213. De voorlopige cijfers van 215 laten een kleinere krimp van,2% zien. Welzijn en Maatschappelijke dienstverlening 215* Aantal medewerkers Aantal FTE Gemiddelde deeltijdfactor (uren) Aantal medewerkers 66,5% (23,9) 67,% (24,1) 67,% (24,1) 66,4% (23,9) 66,6% (24,) 66,9% (24,1) ,7% 7,2% 8,1% 9,% 9,2% 8,7% Welzijn en Maatschappelijke dienstverlening jonger dan 3 jaar vanaf 55 jaar 13,9% 14,% 14,7% 14,6% 14,3% 13,9% 21,7% 23,5% 25,1% 26,2% 27,2% 27,7% Beleidsontwikkelingen Ook voor de branche Welzijn en Maatschappelijke dienstverlening hebben de beleidsontwikkelingen, zoals beschreven in hoofdstuk 1, een grote invloed. De brancheorganisatie MOgroep 32 geeft aan dat met name de veranderingen in de WMO (Wet Maatschappelijk Ondersteuning) veel invloed hebben op de branche. Door invoering van de WMO is de rol van de gemeente op het gebied van welzijn groter geworden. Ook de decentralisatie AWBZ heeft gevolgen voor de branche Welzijn en Maatschappelijke dienstverlening. Gemiddelde leeftijd 45,1 45,7 45,5 45,5 46,1 46,5 Tabel 3.8: Welzijn en Maatschappelijke dienstverlening in Noord-Brabant *Dit zijn voorlopige cijfers; deze cijfers kunnen nog gecorrigeerd worden. De trends met betrekking tot de flexibele schil in deze branche komt overeen met de sector als geheel. Ook in Welzijn en Maatschappelijke dienstverlening neemt het aantal medewerkers met een in absolute getallen af, maar stijgt het percentage van deze medewerkers in de totale populatie. Dit percentage (9,2%) ligt echter nog onder het gemiddelde van de sector in 214 (14,%) pdf

18 arbeidsmarktinkaart.transvorm.org Ook wat betreft de leeftijdsopbouw volgt de branche de sectorbrede ontwikkelingen; het aandeel medewerkers jonger dan 3 jaar neemt af, terwijl het aandeel medewerkers vanaf 55 jaar toeneemt. Zorgelijk is dat het percentage medewerkers vanaf 55 jaar in 214 met 27,2% ruim boven het sectorbrede gemiddelde van 2,9% ligt. Het percentage medewerkers jonger dan 3 jaar ligt met 14,3% juist onder het sectorbrede gemiddelde van 2,6% in 214. Werkgelegenheid Ook in de ziekenhuisbranche daalt het aantal medewerkers al een aantal jaar. In 214 was sprake van een krimp van,7% ten opzichte van 213. In 215 wordt een krimp van 1% verwacht. Ziekenhuizen 215* Aantal medewerkers Aantal FTE Ziekenhuizen Beleidsontwikkelingen Diverse beleidsveranderingen raken de Nederlandse Ziekenhuizen 36. Zo is per 1 januari geïntegreerde bekostiging ingevoerd, waardoor het verschil tussen het honorarium van medisch specialisten en infrastructurele kosten van het ziekenhuis verdwijnt. Ziekenhuizen dragen hierdoor meer risico. Gemiddelde deeltijdfactor (uren) Aantal medewerkers Percentage medewerkers flexibel contract Percentage medewerkers jonger dan 3 jaar Percentage medewerkers vanaf 55 jaar 73,4% (26,4) 73,4% (26,4) 73,8% (26,6) 74,1% (26,7) 74,6% (26,8) 74,5% (26,8) ,9% 5,8% 5,6% 5,4% 4,6% 3,9% 19,1% 18,9% 18,5% 18,% 17,4% 15,6% 14,5% 16,% 17,5% 18,8% 2,1% 21,8% Samenwerking en onderhandeling met het Medisch Specialistisch Bedrijf (MSB) blijft een belangrijk thema. BDO 37 concludeert dat er sprake is van veel financiële onzekerheid bij Ziekenhuizen. Dit valt volgens hen te wijten aan diverse beleidsontwikkelingen, zoals de transitie naar prestatiebekostiging, de ontwikkeling van DOT (DBC op weg naar transparantie), de toegenomen marktwerking en de opheffing van het transitievangnet in 214. Vooral kleine ziekenhuizen lijken in 214 afhankelijk te zijn geweest van deze transitiegelden voor het behalen van een positief financieel resultaat. Gemiddelde leeftijd 42,5 43,2 43,8 44,3 44,3 44,9 Tabel 3.9: Ziekenhuizen in Noord-Brabant *Dit zijn voorlopige cijfers; deze cijfers kunnen nog gecorrigeerd worden. De Ziekenhuizen laten een krimp in zowel het aantal als het percentage medewerkers met flexibele contracten zien. Het percentage medewerkers met een is echter met 2,4% in 214 veel lager dan sectorbreed gezien (14,%). Net als in veel andere branches is ook hier sprake van vergrijzing; het percentage medewerkers jonger dan 3 jaar krimpt, terwijl het percentage medewerkers vanaf 55 jaar groeit. Daarnaast is er sprake van een trend van verdergaande samenwerking en fusies tussen ziekenhuizen als reactie op de diverse kabinetsmaatregelen en de zorginkoop van zorgverzekeraars. De NVZ 38 benadrukt het belang van innovatie voor ziekenhuizen op diverse gebieden, zoals medisch, organisatorisch en technologisch, om met deze uitdagingen om te kunnen gaan. Ook de veranderende relatie tussen ziekenhuizen en medisch specialisten manifesteert zich, bijvoorbeeld door de oprichting van het MSB en de discussie rondom in loondienst treding van medisch specialisten. 36. De Eerstelijns (215). Ziekenhuizen in BDO (215). BDO-benchmark Ziekenhuizen NVZ (214). Brancherappoer

19 Arbeidsmarkt in Kaart november Arbeidsmarktontwikkelingen in de regio s In dit hoofdstuk worden specifieke ontwikkelingen in Zorg en Welzijn per regio van de provincie Noord-Brabant in kaart gebracht. Allereerst volgt een vergelijking van de vier regio s (West-Brabant, Midden-Brabant, Noordoost-Brabant en Zuidoost-Brabant) op het gebied van werkgelegenheid, leeftijd en flexibele schil. Daarna volgen specifieke analyses voor deze vier regio s. Hierbij wordt in de rapportage van regio Zuidoost-Brabant ook specifiek aandacht besteed aan het gebied Helmond-De Peel. 4.1 Vergelijking tussen regio s Werkgelegenheid In 214 werkt het grootste aandeel medewerkers in Noord- Brabant in de regio Noordoost-Brabant. Figuur 4.1. geeft de verdeling van het aantal medewerkers in Zorg en Welzijn over de verschillende regio s weer Noordoost-Brabant Zuidoost-Brabant West-Brabant Midden-Brabant Noordoost-Brabant 1. 19% 33% Zuidoost-Brabant West-Brabant 2% Midden-Brabant Figuur 4.2 Ontwikkeling aantal medewerkers Zorg en Welzijn provincie Noord-Brabant naar regio 28% Figuur 4.1 Aantal medewerkers Zorg en Welzijn in 214 provincie Noord-Brabant naar regio In figuur 4.2. is te zien dat het aantal medewerkers in de periode enkel in Noordoost-Brabant (12,1%) stijgt. Dit is grotendeels te verklaren door de vestiging van een grote thuiszorgorganisatie in deze regio 39. Over de periode is het aantal medewerkers in alle regio s afgenomen. Deze afname is het grootst in Midden-Brabant (-8,5%) en het kleinst in Noordoost-Brabant (-,1%). Leeftijdsontwikkeling In bijna alle regio s is het aandeel medewerkers ouder dan 55 jaar in 214 groter dan het aandeel medewerkers jonger dan 3 jaar. In West-Brabant is dit percentage gelijk; beide groepen hebben een aandeel van afgerond 2,3% in het totale werknemersbestand. 22,% 21,5% 21,% 2,5% 2,% 19,5% West-Brabant Midden-Brabant Noordoost-Brabant Zuidoost-Brabant jonger dan 3 jaar vanaf 55 jaar Figuur 4.3 Leeftijdsopbouw medewerkers Zorg en Welzijn in 214 provincie Noord-Brabant naar regio 39. Deze thuiszorgorganisatie is gevestigd in Noordoost-Brabant, maar levert thuiszorg in heel Nederland. Het aantal medewerkers geregistreerd in Noordoost-Brabant bij deze organisatie is dan ook niet helemaal in deze regio werkzaam. Wanneer de thuiszorg uit de resultaten wordt gelaten, laat Noordoost-Brabant een (sterkere) daling van werkgelegenheid zien in de periode en Figuren 4.4 en 4.5 laten zien dat de afgelopen jaren in alle regio s het percentage medewerkers jonger dan 3 jaar is afgenomen, terwijl het percentage medewerkers vanaf 55 jaar is toegenomen. 2

20 arbeidsmarktinkaart.transvorm.org 24% 25% 22% 2% 2% Noordoost-Brabant Midden-Brabant 15% Noordoost-Brabant 18% 16% West-Brabant Zuidoost-Brabant 1% 5% West-Brabant Zuidoost-Brabant Midden-Brabant 14% % Figuur 4.4 Ontwikkeling percentage medewerkers Zorg en Welzijn jonger dan 3 jaar provincie Noord-Brabant naar regio. Figuur 4.7 Ontwikkeling percentage medewerkers Zorg en Welzijn provincie Noord-Brabant naar regio. 24% 22% 2% 18% 16% Noordoost-Brabant Midden-Brabant Zuidoost-Brabant West-Brabant Mobiliteit In figuur 4.8 zijn de instroomcijfers van de verschillende regio s vergeleken. In 214 stroomden er ruim 26. mensen in de sector zorg en welzijn Noord-Brabant. De instroom is het grootst in Noordoost-Brabant; 45% van de totale instroom in 214 is toe te schrijven aan deze regio % Noordoost-Brabant Zuidoost-Brabant 14% 17% 45% West-Brabant Midden-Brabant Figuur 4.5 Ontwikkeling percentage medewerkers Zorg en Welzijn vanaf 55 jaar provincie Noord-Brabant naar regio. 21% Flexibele schil Het grootste aantal en percentage flexibele contracten is te vinden in de regio Noordoost-Brabant. Ook is dit de enige regio waarbij er sprake is van een vergroting van de flexibele schil Figuur 4.8 Instroom Zorg en Welzijn 214 per regio. Ruim 29. medewerkers stroomden in 214 uit. Daarvan was bijna een derde afkomstig uit de regio Noordoost- Brabant. Regio Noordoost-Brabant is de regio met de meeste medewerkers Zorg en Welzijn en heeft ook de hoogste in- en uitstroomcijfers van de provincie Noord-Brabant Noordoost-Brabant Zuidoost-Brabant West-Brabant Midden-Brabant 2% 32% Noordoost-Brabant Zuidoost-Brabant West-Brabant Midden-Brabant 23% Figuur 4.6 Ontwikkeling aantal medewerkers Zorg en Welzijn flexibel contract provincie Noord-Brabant naar regio Figuur % Uitstroom Zorg en Welzijn 214 per regio. 4. Deze bevindingen zijn mogelijk vertekend door de vestiging van een landelijk opererende thuiszorgorganisatie in de regio Noordoost- Brabant. Analyses zonder de branche thuiszorg laten zien dat Noordoost-Brabant de trend in zowel een daling van het aantal als het percentage flexibele contracten in de andere regio s volgt. 41. Een waarschijnlijke verklaring is de vestiging van een grote thuiszorgorganisatie in Noordoost-Brabant, die thuiszorg levert in heel Nederland. Het aantal medewerkers geregistreerd in Noordoost- Brabant bij deze organisatie is dan ook niet helemaal in deze regio werkzaam. Wanneer de thuiszorg uit de resultaten wordt gelaten, laat Noordoost-Brabant een lagere instroom zien in