Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2
|
|
- Emmanuel van der Velde
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 1
2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module IV: Behandeling van psychose de rol van andere interventies? 2
3 Inleiding Informatieve cursus voor mensen die geconfronteerd worden met psychose in de familie Ontwikkeld door werkgroep van hulpverleners en ervaringsdeskundigen in samenwerking met Similes en Schizofrenieliga In functie van de groep: evt duiden dat psychose een groep pathologieën omvat waarvan schizofrenie een subgroep is. 3
4 Informatie over de aandoening Fundamenteel recht van patiënten en familieleden Essentieel deel van goede behandeling Nodig om met de aandoening om te gaan Nodig om de aandoening te kunnen verwerken Geeft kracht om een meer actieve rol te spelen in de behandeling Geeft het opzet en de context van de cursus weer. Deze cursus is een inleidende cursus in 4 delen die basisinformatie over psychose en schizofrenie bevat. Het is een inleiding op een vervolgcursus Leren omgaan met psychose waarin de deelnemers praktische vaardigheden en methodieken worden aangereikt. 4
5 Wat is een psychose? InFoP 2 module 1 5
6 Wat is een psychose? Een verzameling van ervaringen, symptomen en klachten, waardoor er een verlies van contact met de werkelijkheid ontstaat of de wereld anders wordt waargenomen Psychose is een beschrijvende term die psychiaters en hulpverleners gebruiken. Psychose is een beschrijving van verschillende symptomen en klachten. Een aantal van die symptomen zal altijd een psychotisch symptoom op zich zijn. Er is pas sprake van een psychotische stoornis als verschillende symptomen en klachten samen voorkomen. Een uiteindelijke diagnose wordt mee bepaald door de duur en het verloop van symptomen. 6
7 Wat is een psychose? Een complexe psychiatrische aandoening Veel verschillende symptomen Geen enkel uniek symptoom dat alle patiënten hebben Veel kenmerkende symptomen Mensen met psychose kunnen verschillende symptomen hebben; Niet alle mensen met psychose hebben dezelfde symptomen of klachten. Er zijn veel typische symptomen zoals wanen, hallucinaties en bepaalde stoornissen van het denken. Diagnose wordt bemoeilijkt omdat er geen enkel symptoom is dat alle mensen met psychose hebben. Vergelijking met andere stoornissen: alle mensen met depressie hebben minstens een stoornis van de stemming; alle mensen met een angststoornis zijn op één of andere manier angstig, Het symptoom dat bij psychose het vaakst voorkomt in een acute episode is gebrekkig ziekte-inzicht. 7
8 Symptomen van psychose Beïnvloeden alle gebieden van het menselijke leven De waarneming Het denken Het handelen / Het gedrag De gevoelens Het algemeen functioneren Psychotische stoornissen zijn ingrijpende aandoeningen die alle domeinen van het menselijk zijn /functioneren kunnen omvatten of beïnvloeden. De verschillende domeinen worden hierna uitgewerkt 8
9 Stoornissen van gedrag Stoornissen van het denken Stoornissen van de waarneming Stoornissen van gevoelens Moeilijkheden algemeen functioneren Deze dia komt enkele malen terug. Telkens staat centraal de functie die wordt besproken op de volgende dia's. De opdeling van symptomen vertrekt hier vanuit de functie die wordt verstoord. Andere indelingen zijn mogelijk de familieleden kunnen deze tegenkomen bij andere behandelaars, op internet of in andere praatgroepen. 9
10 Symptomen van psychose Stoornissen van de waarneming Hallucinaties Dingen zien (beelden, visioenen) Dingen horen (stemmen) Dingen voelen in het lichaam Dingen ruiken / smaken Een hallucinatie is een waarneming zonder externe bron. Hallucinaties kunnen voorkomen in alle gebieden van de waarneming. In de Westerse wereld is stemmen horen de meest voorkomende hallucinatie. Stemmen horen kan op verschillende manieren: van gefluister of geroezemoes tot erg luide stemmen; stemmen die spreken over de persoon en commentaar geven (vaak negatief); stemmen met dewelke men kan communiceren; stemmen die bevelen en opdrachten geven (vaak ook negatief); positieve en negatieve stemmen kunnen samen voorkomen; Auditieve hallucinaties kunnen ook andere geluiden dan stemmen zijn. 10
11 Stoornissen van gedrag Stoornissen van de waarneming Stoornissen van het denken Stoornissen van de waarneming Moeilijkheden algemeen Functioneren Op de volgende slides staat een volgende functie centraal: het denken. 11
12 Symptomen van psychose Stoornissen van het denken Niet helder kunnen denken Verwardheid Achterdocht Wanen Achtervolgingswaan Grootheidswaan Religieuze wanen Het denken kan op verschillende manieren verstoord zijn: de ordening en de logica van het denken; de inhoud van het denken (wanen); basis functies van het denken (cognitieve stoornissen, volgende dia). Wanen zijn overtuigingen. Overtuigingen die worden aangehouden met een grote mate van zekerheid, die niet wijken voor bewijs van het tegendeel (niet corrigeerbaar zijn) en die niet overeenkomen met de overtuigingen van de omgeving of culturele wereld van de betrokkene. (ps er is geen enkele sluitende definitie van wat een waan is) Het lijstje van soorten wanen is slechts beperkt, maar deze voorbeelden zijn veel voorkomende wanen. De familieleden kunnen nog andere voorbeelden aanhalen. 12
13 Symptomen van psychose Stoornissen van het denken (cognitieve symptomen) Aandacht Concentratie Probleemoplossend vermogen Plannen en uitvoeren van taken Geheugen Bij het denken gaat het dus om basisfuncties van de hersenen. Deze functies zijn essentieel om met onze omgeving om te gaan en te overleven in een complexe wereld. Deze functies zijn nodig om nieuwe dingen te leren, dingen in te prenten en problemen van het dagelijkse leven op te lossen. Bijvoorbeeld toont onderzoek dat om een pomp van een benzinestation te gebruiken je 7 verschillende dingen moet doen in de juiste volgorde (dop van benzinetank draaien, dop wegleggen, juiste hendel nemen, hendel in tank steken, tanken, hendel terughangen, dop terug op tank schroeven). In de V.S. wordt werk als pompbediende gezien als een haalbare job voor mensen met psychose. Als je veel cognitieve stoornissen hebt kan een schijnbaar eenvoudige taak heel moeilijk zijn (Harvey & Sharma, 2002) Tot 75 % van stabiel mensen met schizofrenie vertonen minstens op één van deze domeinen belangrijke stoornissen. Er is een sterk verband tussen de mate van cognitieve stoornissen en de mate waarin men opnieuw kan werken of studeren. 13
14 Stoornissen van gevoelens Stoornissen van het denken Stoornissen van gedrag Stoornissen van de waarneming Moeilijkheden algemeen functioneren Volgend domein: gedrag 14
15 Symptomen van psychose Handelen en gedrag Overactiviteit Snel en veel spreken Bizar gedrag Minder tot dingen komen Weinig en trager spreken Moeite om dingen vol te houden Sociale teruggetrokkenheid Interesseverlies Ofwel gaat het hier om een teveel ofwel om een tekort ten opzichte van een functie of gevoel. Een teveel en een tekort op een verschillende functie kan bij dezelfde persoon voorkomen. Deze indeling kunnen familieleden herkennen indien ze hebben geleerd of gehoord over positieve en negatieve symptomen, maar hier gaat het enkel om de stoornissen van handelen en gedrag. Het begrip van positieve en negatieve symptomen komt later terug, waarbij de verschillende verstoorde domeinen worden hernomen in de onderverdeling naar positieve en negatieve symptomen. 15
16 Stoornissen van gedrag Stoornissen van het denken Stoornissen van gevoelens Stoornissen van de waarneming Moeilijkheden algemeen functioneren Volgend domein: gevoelens 16
17 Symptomen van psychose Stoornissen van de gevoelens Afgevlakt affect minder tonen / uiten van emoties Minder emotioneel aanspreekbaar Minder genieten van dingen Depressie Angst Emoties worden soms minder intens beleefd maar nog vaker is er een stoornis in het uiten van gevoelens. Mensen met psychose kunnen onverschillig en onbewogen lijken (doch bij navragen worden ze wel effectief door dingen geraakt). Ondanks hun schijnbare onverschilligheid zijn ze net extra gevoelig voor verschillende bronnen van stress en spanning (zie later). 17
18 Symptomen van psychose Stoornissen van de gevoelens soms het gevolg van andere symptomen Angst Spanning Depressie en Suïcidaliteit De meeste symptomen van psychose zijn onaangenaam en het is dan ook niet verwonderlijk dat mensen met psychose zich gemakkelijk gespannen, angstig of depressief voelen. Ten minste 75 % van alle mensen met psychose maken ooit tijdens het leven een ernstige depressieve periode door (1/3 voor de eerste episode van psychose, 1/3 tijdens een acute episode, 1/3 na een acute episode). Bij vragen over suïcide: 50 % doet ten minste 1 poging; 10 % doet een geslaagde poging. 18
19 Stoornissen van de waarneming Stoornissen van het denken Moeilijkheden algemeen functioneren Stoornissen van gevoelens Stoornissen van gedrag Volgend domein: algemeen functioneren 19
20 Symptomen van psychose Aangaan en volhouden van relaties Studie en werk Dagelijkse activiteiten Vrije tijd... Moeilijkheden op het vlak van algemeen functioneren In het verloop op langere termijn is de impact op het algemeen functioneren belangrijk. Wat kunnen mensen ondanks hun stoornis verwezenlijken, op welke domeinen hebben ze beperkingen. De beperkingen maken dat mensen met psychose moeite hebben om studie of werk vol te houden, om relaties aan te gaan of te onderhouden. Dit kan voor familieleden verklaren waarom hun naaste niet mee wil naar familiefeesten. 20
21 Symptomen van psychose Een teveel = Positieve symptomen Verstoring of overmaat van een normale functie Een te weinig = Negatieve symptomen Vermindering of verdwijnen van een normale functie Voorbeeld griep : positief is koorts, negatief is vermoeidheid en geen kracht hebben. Begrippen uitleggen met een nullijn die normaal functioneren voorstelt, wat positief zit er boven en is dus teveel; wat negatief is zit eronder en is dus te weinig. 21
22 Positieve symptomen Hallucinaties stemmen horen, visioenen, Waangedachten Achterdocht Opwinding Agressie Denkstoornissen (in de war zijn) Hernemen hier van de symptomen die vroeger zijn besproken in het schema volgens welke algemene functie die betrokken is. De opdeling is niet alleen van academisch belang. Positieve symptomen reageren meestal goed op medicatie. Positieve symptomen staan meestal op de voorgrond tijdens acute episodes. Slechts een kleine groep mensen heeft lange tijd uitgesproken negatieve symptomen. 22
23 Negatieve symptomen Minder emoties voelen Minder emoties tonen Minder energie Minder motivatie Moeilijk dingen volhouden Moeilijk dingen afwerken Terugtrekgedrag Negatieve symptomen worden meestal duidelijk na het opklaren van een acute episode. Negatieve symptomen reageren minder goed op medicatie. Veel negatieve symptomen gaan vaak samen met beperkingen op het vlak van functioneren. Ze bepalen dus in sterke mate het verloop en de uitkomst van de stoornis op lange termijn (samen met de mate van cognitieve symptomen). Worden door de familie en omgeving vaak niet gezien als een deel van de aandoening. Patiënt kan dan de kritiek krijgen van lui te zijn of van niet te willen. Negatieve symptomen zijn een integraal deel van de aandoening. 23
24 Impact van psychose op dagelijks leven de mening van de patiënt (GAMIAN 2000) Een normaal gezinsleven hebben Kunnen studeren of werken Relaties met vrienden en familieleden Eigen doelstellingen kunnen realiseren Kunnen leven zonder hulp van derden Als een normaal individu behandeld worden Een seksuele relatie hebben 0% 20% 40% 60% 80% Percentage patiënten (totaal = 369) GAMIAN (Global Alliance of Mental Illness Advocacy Network), 2000, Are people with schizophrenia getting the best treatment? In deze studie werd een grote groep mensen met schizofrenie (meer dan 500) gevraagd op welke manier psychose een invloed heeft op hun leven. Welke aspecten van het leven worden volgens hen in belangrijke mate beïnvloed door de aandoening? Uit dit soort onderzoek blijkt eens te meer dat mensen met psychose heel normale verwachtingen hebben over het leven. Ze hebben dezelfde dromen en verwachtingen als iedereen. 24
25 Impact van psychose op het dagelijks leven Beperkt sociaal functioneren Beperkt sociaal netwerk Belasting voor familieleden Beperkte kwaliteit van leven Noch voor de patiënt, noch voor zijn omgeving is het eenvoudig om met een psychotische aandoening te leven. Zelfs bij een goede stabilisatie kunnen een aantal beperkingen aanwezig blijven, in meer of mindere mate. 25
26 Hoe wordt de diagnose gesteld? Bronnen van informatie Symptomen en klachten van de persoon Observatie van de persoon Informatie van anderen Een diagnose wordt gesteld op basis van verschillende bronnen van informatie. Ten eerste zijn er de dingen die de persoon zelf vertelt of rapporteert. Ten tweede zijn er de dingen die kunnen worden waargenomen: is iemand heel stil en teruggetrokken of net erg gespannen en opgewonden,? Vertoont hij bizar gedrag, lijkt hij te luisteren naar iets wanneer hij alleen is? Is hij achterdochtig in het contact? Ten slotte is de omgeving en de familie een belangrijke bron van informatie (we kunnen niet alles zelf observeren, er is een heel verloop voor het contact met de psychiater, sommige patiënten zijn dingen vergeten of houden dingen achter, ). 26
27 Hoe wordt de diagnose gesteld? Essentiële informatie Duur van symptomen en klachten (dagen, weken, maanden,...) Ontstaan van de problemen (plots, sluipend, uitlokkende factoren, ) Invloed op functioneren Verloop in de tijd Hoe lang is een probleem aanwezig? Hoe verloopt het in de tijd? Was er bij het begin een duidelijke aanleiding? Is het plots ontstaan of is er een sluimerend begin? Hoe en op welke manier wordt het functioneren van de betrokkene beïnvloed? 27
28 Aanvullende onderzoeken Lichamelijke evaluatie Lichamelijk onderzoek Bloedonderzoek Toxicologisch onderzoek alcohol, drugs EEG,... Psycho-sociale sociale evaluatie Psychologisch onderzoek Sociale evaluatie Onderliggende lichamelijke oorzaken van psychose moeten worden uitgesloten (tumor, epilepsie, systemische ziekten, infectieziekten, ). Er is een belangrijke groep mensen met psychose die ook drugs of middelen gebruiken die psychose kunnen uitlokken of psychose-achtige symptomen geven ( dubbeldiagnose-patiënten ). Over de link tussen psychose en drugs bestaat er een aparte module. Een goede psychosociale evaluatie dient ook steeds te gebeuren. Is er een verslechtering van de sociale situatie (bv iemand verliest niet enkel zijn werk maar ook zijn werkloosheidsuitkering, verliest zijn logement maar lijkt maar geen nieuwe woonst te kunnen vinden)? 28
29 Te beantwoorden vragen bij de diagnose? Welk soort aandoening? Waarom nu en hier? Eerste episode of herval? Lichamelijke factoren/gebruik van middelen? Is er gevaar? Eens de diagnose van psychose gesteld is, stelt het behandelteam zich de vraag over welk soort psychose het gaat (drugs-geïnduceerd, schizofrenie, korte psychotische episode, schizo-affectieve stoornis, psychotische stoornis niet anderzijds omschreven). De definitieve diagnose vraagt tijd, en kan eventueel verfijnd of genuanceerd worden na een hele tijd opvolging of tijdens een volgende opname. Zijn er stress-factoren of uitlokkende factoren terug te vinden in de periode voor de start van de symptomen? Als factoren moet niet enkel gedacht worden aan negatieve ervaringen zoals een verlies van een naaste of werk, maar ook aan positieve stressoren zoals verliefd worden, vader worden, Gevaar voor de persoon zelf of zijn omgeving bepaalt mee de nood voor opname (eventueel onder het statuut gedwongen opname indien de persoon alle zorgen weigert en het gevaar pertinent aanwezig is). 29
30 Van symptomen naar diagnose Belangrijkste symptomen bepalen de vermoedelijke / eerste diagnose Duur en verloop van de klachten bepalen uiteindelijke diagnose Een definitieve diagnose stellen neemt tijd Diagnose wordt in België meestal gesteld volgens DSM-IV criteria. Eventueel iets meer uitleg over kookboek -methode: men kan de DSM zien als een kookboek, waarbij er per aandoening een aantal symptomen ( ingrediënten ) bestaat die bepalen dat het geheel aandoening X is. Toch zijn geen twee patiënten met dezelfde aandoening hetzelfde. Een verandering of evolutie in de manier waarop de ziekte zich voordoet kan dan ook een enigszins andere diagnose opleveren op een ander moment van observatie, door een ander team. Vgl met spaghetti bolognaise: er bestaan vele varianten, maar enkele basisingrediënten zijn steeds hetzelfde (tomaten, vlees, ui). Sommige veranderingen in de samenstelling kunnen van bolognaise-saus bv een vegetarische saus maken (maar het blijft wel nog steeds een pasta-saus). Er bestaan andere systemen van diagnostiek. In de anglosaksische wereld wordt vooral gebruik gemaakt van de DSM, terwijl de franstalige wereld vaak terugvalt op ICD-10. Naargelang de oriëntatie van therapie kunnen ook andere termen gebruikt worden (analytisch versus gedragstherapeutisch versus systemisch, en bovendien nog variaties binnen één oriëntatie bv binnen de analytische stroming freudiaans vs lacaniaans vs jungiaans vs ). 30
31 Diagnose Verschillende soorten psychosen Schizofrene psychose diagnose met strikte criteria Langdurige stoornis (6 maand) Periode van minimaal 1 maand actieve symptomen Invloed op functioneren Hier wordt het duidelijk dat alvorens men van schizofrene psychose kan spreken er minimaal informatie moet zijn over een periode van 6 maanden. Kort gezegd is schizofrenie een psychose die lang duurt en een belangrijke impact heeft op meerdere domeinen van het functioneren. Er bestaan verschillende soorten psychosen. In DSM vinden we verder terug: schizofreniforme stoornis, psychotische stoornis tgv medische aandoening, psychotische stoornis tgv middel, kortdurende psychotische stoornis, psychotische stoornis niet anderzijds omschreven, schizoaffectieve stoornis. 31
32 Hoe vaak komt het voor? Hoeveel personen zullen binnen een jaar de stoornis ontwikkelen? 1/ per jaar Hoeveel personen lijden op bepaald moment aan de stoornis? 2,5-5 5 /1.000 De kans dat iemand in de loop van het leven de stoornis zal ontwikkelen 1 op 100 of 1% Verschil tussen cijfers benadrukken. Incidentie en prevalentie gaan steeds over een fysieke locatie (vb. een land) en een bepaalde periode (vb. een jaar). In België zijn er minimaal mensen met enge diagnose schizofrenie, te verdubbelen als je er andere psychotische stoornissen bijtelt. 1/100 is een statische kans, nuttig voor voorspellingen, vb. bij vraag met betrekking tot erfelijkheid (het cijfer 1/100 is van toepassing voor personen zonder enige familiale antecedenten van schizofrenie; zodra er familiale antecedenten aanwezig zijn, stijgt de kans om zelf schizofrenie te ontwikkelen. Deze cijfers komen gedetailleerd terug in een volgende module) 1/100 kan je als voorbeeld aanhalen, denk aan alle mensen met wie je in het laatste jaar MO zat, daar is 1 op 100 ziek geworden. 32
33 Aspecten van schizofrene psychose Begint meestal tussen 20 en 30 Bij mannen vroeger dan vrouwen Groep vrouwen met laattijdig begin Frequentie M = V Te overwegen om een figuur op een bord te tekenen, waarbij mannen één piek hebben in het opduiken van de ziekte (jong volwassenheid), en vrouwen twee pieken: een eerste piek korte tijd na de mannen (kwestie van enkele jaren) en een tweede (lagere) piek rond de 50 jaar. 10 % van alle vrouwen met schizofrenie zijn late-onset (na de menopauze). Deze verdeling sluit geenszins uit dat iemand een psychose ontwikkelt op een ander tijdstip in zijn leven, het gaat om een verdeling over de leeftijden heen, met piekmomenten. 33
34 Aspecten van schizofrene psychose Komt voor in alle culturen, landen en sociale klassen Verschillen tussen landen voornamelijk door verschillen in diagnose Stabiel doorheen de tijd Schizofrenie komt overal voor, in gelijkaardige mate. Uit studies blijkt dat verschillen in cijfers vooral terug te voeren zijn op verschillen in diagnose (bv cultureel bepaald: stemmen horen of in stemmen praten kan als ziekte worden gezien, maar ook als een teken van de goden, afhankelijk van waar men woont en door wie men omringt wordt). 34
35 Aspecten van schizofrene psychose Mensen met een hoger risico Psychose in de familie Kwetsbare persoonlijkheid Misbruik van middelen Zie module 2 voor erfelijkheid. Met kwetsbare persoonlijkheid wordt bedoeld: personen met een schizoide en schizotypale persoonlijkheid (teruggetrokken en/of bizarre mensen). D e criteria voor deze persoonlijkheden staan beschreven in de DSM. Middelengebruik kan bij kwetsbare mensen een eerste episode uitlokken of ervoor zorgen dat de eerste episode op jongere leeftijd optreedt. Hierbij kan je de link leggen met de vraag die we stellen bij de diagnose-stelling: waarom hier en nu?. Deze vraag kan soms beantwoord worden door middelenmisbruik. Hierdoor zien we ook vaker psychoses bij jongeren, door de stijgende frekwentie van middelenmisbruik op steeds jongere leeftijd. 35
36 Schizofrene psychose een fasische aandoening VROEGE TEKENS EERSTE PSYCHOTISCHE EPISODE HERSTEL of HERVAL Hier wordt op een eenvoudige manier de evolutie van de aandoening weergegeven. Vaak worden de vroege tekens niet opgemerkt, al kan men deze soms achteraf gezien wel herkennen als dusdanig. Maar de vroege tekens zijn vaak a-specifiek, kunnen verward worden met bv een adolescentie-crisis of aanpassingsmoeilijkheden bij verder studeren, reacties op stress zoals een relatie of een eerste job. Deze vroege tekens (ook prodromen genoemd) worden verder meer besproken. 36
37 Prodromen Typisch maar aspecifiek Veranderingen in affect Achterdocht, depressie, angst, stemmingsschommelingen, gevoelens van spanning, irritabiliteit, kwaadheid Veranderingen in cognitie Vreemde ideeën, vaagheid, concentratie- of geheugen- moeilijkheden Achteraf gezien kunnen deze symptomen wel herkend worden, maar op het moment zelf zijn ze voor de omgeving vaak niet te onderscheiden van levensfase-problemen (adolescentie, ) 37
38 Prodromen Veranderingen in perceptie van zichzelf, van anderen of van de wereld Fysieke en perceptuele veranderingen Slaapstoornissen, wijzigingen in eetlust, somatische klachten, verlies van energie of motivatie, perceptuele stoornissen Niet alle prodromen leiden tot een acute episode Het is belangrijk om te onderlijnen dat niet alle prodromen leiden tot het ontwikkelen van een schizofrenie. Deze kunnen gelinkt zijn aan tijdelijk middelen-misbruik, aan adolescentie, en zichzelf oplossen na een tijdje. Het is dus voor de omgeving quasi onmogelijk om deze als prodromen te herkennen (geen schuldgevoelens hebben hieromtrent had ik maar. ). 38
39 Verloop en resultaat STABILISATIE REMISSIE HERSTEL Vroege Tekens Eerste Episode HERVAL LANGDURIG ZIEK Regel van 1/3 op tijdstip 10 jaar na de eerste episode: 1/3 stelt het goed, met of zonder behandeling (10 % volledige remissie); 1/3 kent een verloop met vallen en opstaan, met verschillende gradaties van beperkingen maar periodes waarin mensen het goed stellen; 1/3 vertoont een langdurig verloop met veel beperkingen en blijvende symptomen (zowel positief als negatief), meestal langdurig afhankelijk van psychiatrische diensten en voorzieningen, 10 % van de totale groep sterft door zelfmoord 39
40 Eerste psychotische episode De symptomen nemen met de tijd dramatisch toe, zowel in frequentie als in intensiteit. 80 % wordt opgenomen. De duur van een onbehandelde psychose is gebonden aan het klinische en globale outcome op lange termijn. Door het toenemen van de symptomen zal de omgeving op een gegeven moment beslissen om hulp te gaan zoeken voor hun naaste. Vaak gebeurt dit middels een opname, waarbij een behandelteam dan de kans krijgt om een (voorlopige of vermoedelijke) diagnose te stellen (zoals eerder besproken). Dit vergemakkelijkt ook de fysieke oppuntstelling en de observaties. Studies toonden intussen aan dat hoe langer de duur van onbehandelde psychose is (DUP duration untreated psychosis ), hoe slechter de klinische outcome, hoe meer restverschijnselen (negatieve én positieve symptomen), hoe slechter het globale functioneren. 40
41 Eerste episode Patiënten na een eerste episode : 90 % remissie met adequate behandeling na 1 jaar Tijd voor herstel gem 1 maand (28 d.) 1 op 3 patiënten ontwikkelt post- psychotische depressieve symptomen. Goede follow-up van zowel de patiënt als zijn familie zijn noodzakelijk 60 % herval binnen 2 jaar Definitie remissie staat enkele slides verder. Hier evt bij vertellen dat remissie gezien kan worden als een vorm van tijdelijke genezing (waarbij de duurtijd van tijdelijk niet vast staat, dwz men lijkt genezen maar een herval blijft mogelijk, de onderliggende ziekte blijft wel degelijk aanwezig). 41
42 Mogelijke gevolgen van herval? Voor de patiënten Traumatische ervaring Na elke episode meer blijvende symptomen die niet beter worden Verlies van werk Verlies van sociale contacten / vrienden Meer isolement Herval of terugval is dus niet zonder gevaar. De impact is belangrijk, zowel tgv de opname op zich als na de opname. 42
43 Mogelijke gevolgen van herval? Voor de familie Traumatische ervaring Toegenomen belasting Verlies van sociale contacten Meer isolement De familie kan het vertrouwen verliezen in een goede afloop, riskeert zich meer en meer te isoleren (uit schaamte, omdat de patiënt alle aandacht vraagt, ) 43
44 Verloop Schizofrene Psychose in België Variabel verloop in eerste jaar Belangrijke beperkingen ontstaan vroegtijdig na het begin van de aandoening Stabilisatie na 10 jaar Het verloop van schizofrenie is variabel, en men moet oppassen om op statistieken af te gaan. Het verloop van de ziekte is vrij gelijklopend doorheen culturen, is niet uniek voor België. Belangrijk concept: DUP bepaalt de klinische outcome, en vele beperkingen (negatieve symptomen) ontwikkelen zich in het begin van een psychotische episode. Het is dus belangrijk om zo snel mogelijk te behandelen. 44
45 Remissie : definitie = elk van de nog aanwezige kernsymptomen is zodanig laag in intensiteit dat ze het algemeen functioneren niet beïnvloeden, en dit gedurende een doorlopende periode van ten minste zes maanden Hier komt het concept remissie naar voren. Eigenlijk komt het erop neer dat iemand die de voorgeschiedenis van de persoon niet kent, en niet weet dat hij medicatie neemt, niet zou zeggen dat de persoon aan schizofrenie lijdt. De persoon functioneert op een relatief goed niveau, en evt restsymptomen interfereren hier niet mee. Dit is niet hetzelfde als géén symptomen meer hebben (bv iemand kan nog af en toe auditieve hallucinaties ondervinden, maar deze interfereren niet met het functioneren op de verschillende domeinen).
46 Betekenis van remissie In België bereiken 1 op 3 patiënten remissie Patiënten in remissie hebben minder symptomen Patiënten in remissie hebben beter ziekte- inzicht Patiënten in remissie hebben een hoger niveau van functioneren en een lagere score op ernst van ziekte Naturalistische studie 422 patiënten werden geëvalueerd 151 ptn (29 %) is in remissie Van die 151 patiënten was 65% ook 6 maanden voordien reeds in remissie, 35% bereikte remissie in de loop van de 6 maanden
47 Betekenis van remissie Patiënten in remissie doen het beter op een aantal vlakken van het dagelijks functioneren: Persoonlijke hygiëne Huishoudelijke taken Geldzaken Dagelijkse activiteiten/werk Sociale contacten Door hun beter functioneren doen deze patiënten het beter op heel wat vlakken.
48 Globale Prognose Aard van de aandoening Vroegtijdige opsporing en behandeling Adequate behandeling Medicatie: acuut en onderhoud Andere interventies Langdurige zorg Individuele factoren: therapietrouw Sociale factoren Sommige mensen zijn erg kwetsbaar en zullen ondanks de beste zorg meermaals een psychose meemaken. Belangrijkste factor die we kennen die verloop op termijn bepaalt is DOP (duur van onbehandelde psychose). DOP bij eerste psychose en bij elke latere episode. Hoe langer dat iemand tijdens het leven psychotisch is hoe slechter de prognose. 48
49 InFoP 2 - module 1 Vragen? 49
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Nadere informatieInFoP 2. Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. Inhoud. Inleiding
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Nadere informatieDSM 5 - psychose Dr. S. Geerts Dr. O. Cools 28-11-2014
DSM 5 - psychose Dr. S. Geerts Dr. O. Cools 28-11-2014 Inhoud DSM IV -> DSM 5 DSM IV: Schizofrenie als kernsyndroom Even stilstaan bij SCHIZOFRENIE Kritiek op DSM IV Overzicht DSM 5 Schizofrenie (1) Epidemiologie:
Nadere informatieInFoP 2. Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. Inhoud. Behandeling van psychose De rol van andere interventies
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Nadere informatieInformatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Nadere informatieInformatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Nadere informatieDrieluik psychiatrie workshop psychotische klachten in de thuiszorg
Drieluik psychiatrie workshop psychotische klachten in de thuiszorg Ferdy Pluck Inhoud Introductie Casus Psychotische klachten Eigen casuïstiek Casus Je gaat voor het eerst op bezoek bij een 67 jarige
Nadere informatieInFoP 2. Inhoud. Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. Psychose begrijpen Kwetsbaarheid-Stress model
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Nadere informatiePsychose. Ziektebeeld en concrete tips. Cluster-ring justitie en GGZ ontmoeten elkaar - 26 februari 2015
Psychose Ziektebeeld en concrete tips Cluster-ring justitie en GGZ ontmoeten elkaar - Thomas Zoveel perspectieven, zoveel rollen, zoveel oordelen.. Psychotische symptomen Hallucinaties Wanen Gedesorganiseerde
Nadere informatieAan de slag met psychose en bipolaire stoornis
Aan de slag met psychose en bipolaire stoornis Anja Stevens, psychiater, Dimence Charlotte Marchandisse, VS, GGZinGeest Zwolle, 8 december Phrenoscongres Opzet Introductie hypomanie, manie, psychose Rollenspellen
Nadere informatieInfobrochure. Psychose
Infobrochure Psychose Inhoud Inleiding. 2 Symptomen. 3 Diagnose en prognose. 3 Hoe moeten we een psychose begrijpen?. 4 Behandeling. 4 Tips voor de omgeving. 5 Inleiding Psychose is een overkoepelende
Nadere informatiePsychotische stoornissen & Schizofrenie. Rob Lutterman Verpleegkundig consulent psychiatrie Psychiatrie en Medische Psychologie, OLVG
Psychotische stoornissen & Schizofrenie Rob Lutterman Verpleegkundig consulent psychiatrie Psychiatrie en Medische Psychologie, OLVG filmpje niels is psychotisch Inhoud Inleiding Psychose Schizofrenie
Nadere informatieAngst Stemming Psychose Persoonlijkheid Gebruik middelen Rest
Ad Kaasenbrood, psychiater/psychotherapeut Congres Een te gekke wijk, Bunnik, 8 November 2017 Psychiatrische ziekten Komen vaak voor Zijn ernstig Zijn duur Zijn complex Verhouden zich tot geestelijke gezondheid,
Nadere informatieMMPI-2 Code type 1-2/2-1
Code type 1-2/2-1 somatische klachten, drankproblemen, communiceert ziekte, zorgen over gezondheid, angst, onrust, gedeprimeerd, ongelukkig introvert, verlegen, twijfelzucht, wantrouwend, hypochonder,
Nadere informatieVroegsignalering bij dementie
Vroegsignalering bij dementie Docentenhandleiding voor mbo-zorg onderwijs en bijscholing Docentenhandleiding voor mbo-zorg onderwijs en bijscholing Contact: Connie Klingeman, Hogeschool Rotterdam c.a.klingeman@hr.nl
Nadere informatieBorderline, waar ligt de grens?
Borderline, waar ligt de grens? Themadag georganiseerd door Friese werkgroep Labyrinth-In Perspectief 23 november 2002 Programma 10.00 10.15 10.20 11.00 11.15 11.45 12.15 13.00 14.00 15.00 Ontvangst met
Nadere informatieCorrecties DSM 5 : Beknopt overzicht van de criteria
Correcties DSM 5 : Beknopt overzicht van de criteria Vierde oplage, juni 2016 In deze lijst zijn de belangrijkste wijzigingen opgenomen t.o.v. de derde oplage (juni 2015). Pagina Stoornis Derde oplage,
Nadere informatieSchizofrenie. Leven in een andere wereld. Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over schizofrenie
ggz voor doven & slechthorenden Schizofrenie Leven in een andere wereld Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over schizofrenie Herkent u dit? Denkt u wel eens dingen te zien
Nadere informatieDelirium op de Intensive Care (IC)
Deze folder is bedoeld voor de partners, familieleden, naasten of bekenden van op de Intensive Care (IC) afdeling opgenomen patiënten. Door middel van deze folder willen wij u als familie* uitleg geven
Nadere informatiePsychosen en Schizofrenie. Lieuwe de Haan en Arjen Sutterland, Zorglijn Vroege Psychose
Psychosen en Schizofrenie Lieuwe de Haan en Arjen Sutterland, Zorglijn Vroege Psychose Inhoud 1. Wat is psychose? 2. Wat is schizofrenie? 3. Welke symptomen komen voor bij psychosen? 4. Wat is het beloop?
Nadere informatieSamenvatting (summary in Dutch)
Samenvatting (summary in Dutch) 149 Samenvatting (summary in Dutch) Één van de meest voorkomende en slopende ziektes is depressie. De impact op het dagelijks functioneren en op de samenleving is enorm,
Nadere informatieEEN NETWERKBENADERING
EEN NETWERKBENADERING VOOR PSYCHOSE DE ROL VAN SYMPTOMEN EN TRAUMA dr. Hanneke Wigman Januari 2017 De Amsterdamse School DISCLOSURES (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante
Nadere informatieVoor het eerst een psychose en dan Saskia Palmen
Voor het eerst een psychose en dan 24-11-2015 Saskia Palmen Wat is een psychose Een psychose is een toestand waarbij door verstoring van de waarneming, het denken of het gedrag het contact met de omringende
Nadere informatieMeer informatie MRS 0610-2
Meer informatie Bij de VGCt zijn meer brochures verkrijgbaar, voor volwassenen bijvoorbeeld over depressie en angststoornissen. Speciaal voor kinderen zijn er brochures over veel piekeren, verlatingsangst,
Nadere informatieEdwin Beld, psychiater. Werkzaam in Den Helder GGZ NHN
P S Y C H O S E Edwin Beld, psychiater Werkzaam in Den Helder GGZ NHN PSYCHOSE Psychose Krankzinnigheid Manie Schizofreen Schizoaffectief Borderline? Waanstoornis Maniak Psycho Geestesziek Bezeten Gek
Nadere informatieParkinsonismen Vereniging. Parkinson en Psychose
Parkinsonismen Vereniging Parkinson en Psychose Inhoudsopgave Inleiding 4 Psychose 4 Oorzaak 5 Door de ziekte van Parkinson 5 Door het gebruik van anti-parkinsonmedicatie 5 Door een lichamelijke aandoening
Nadere informatieInFoP 2. Inhoud. Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. Behandeling van Psychose De rol van medicatie
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Nadere informatieInformatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Nadere informatieBehandeling bij psychose
Behandeling bij psychose Heeft u opmerkingen of suggesties i.v.m. deze brochure? Geef ons gerust een seintje! Dienst kwaliteit E-mail: info@jessazh.be Tel: 011 33 55 11 Jessa Ziekenhuis vzw Maatschappelijke
Nadere informatieReeks 14: Ik ben toch niet gek?! Dr. Maarten Bak, psychiater
Reeks 14: Ik ben toch niet gek?! Dr. Maarten Bak, psychiater Ziekte Gezondheid Gek Normaal Wat is een psychose? Waarnemen Denken Betekenis geven Wat is een psychose? Hallucinatie Waan Hallucinaties
Nadere informatieDe Stemmenpolikliniek
Universitair Centrum Psychiatrie (UCP) De Stemmenpolikliniek Inhoud Inleiding 1 Stemmen horen 1 De behandeling 2 Kennismaking 3 De inhoud van de behandeling 3 Behandelaars 4 Vragen 4 Belangrijke adressen
Nadere informatieGrensoverschrijdend gedrag. Les 2: inleiding in de psychopathologie
Grensoverschrijdend gedrag Les 2: inleiding in de psychopathologie Programma Psychopathologie; wat is het? Algemene functionele psychopathologie DSM Psychopathologie = Een onderdeel van de psychiatrie
Nadere informatieParkinson en Psychoses
Parkinson en Psychoses Inleiding Mensen met de ziekte van Parkinson kunnen last krijgen van ongewone belevingen die niet overeenkomen met de werkelijkheid. Dit zijn psychotische belevingen die de vorm
Nadere informatieLange termijn effecten prehospitaal handelen: De kater komt later. Hennie Knoester Kinderarts-intensivist, Intensive Care Kinderen EKZ/AMC
prehospitaal handelen: De kater komt later Hennie Knoester Kinderarts-intensivist, Intensive Care Kinderen EKZ/AMC RS infectie, 10 dagen oud Meningococcen infectie, 1 jaar Asystolie bij cardiomyopathie,
Nadere informatieBehandeling bij psychose
Versie Mei 2018 - objectid 15724 vzw Jessa Ziekenhuis Salvatorstraat 20, 3500 Hasselt, www.jessazh.be Contactgegevens Afdelingspsychiaters Dr. Sven Estercam Dr. Emmanuel Maes Dr. Gert Neirinck Hoofdverpleegkundige
Nadere informatieBrijder Verslavingszorg Hoofddorp
Ons Team Ons team is zeer divers. We bestaan uit het secretariaat, psychologen, maatschappelijk werkers, sociaal psychiatrisch verpleegkundigen, cognitief gedragstherapeutisch werkers, ervaringsdeskundigen,
Nadere informatieDepressie. Informatiefolder voor cliënt en naasten. Zorgprogramma Doen bij Depressie UKON. Versie 2013-oktober
Depressie Informatiefolder voor cliënt en naasten Zorgprogramma Doen bij Depressie Versie 2013-oktober Inleiding Deze folder bevat informatie over de klachten die bij een depressie horen en welke oorzaken
Nadere informatieInformatieavond Bipolaire stoornis. Bart van den Bergh, verpleegkundig specialist GGz Ronald Vonk, psychiater
Informatieavond Bart van den Bergh, verpleegkundig specialist GGz Ronald Vonk, psychiater Bipolaire Stoornis Bipolaire Stoornis = Manisch Depressieve Stoornis (MDS) Algemeen Ziekteverschijnselen Beloop
Nadere informatiedr. Wiepke Cahn UMCUtrecht
dr. Wiepke Cahn UMCUtrecht Ypsilon 30 jaar Schizofrenie onderzoek staat in Nederland nu 20 jaar op de kaart - Ypsilon en onderzoekers trekken met elkaar op sinds die tijd Epidemiologische studies genetica
Nadere informatieParkinson en neuropsychiatrie
Parkinson en neuropsychiatrie Rosalie van der Aa- Neuropsycholoog Altrecht Opbouw Onze Hersenen en Parkinson Neuropsychiatrie Adviezen Onze Hersenen en Parkinson de ziekte van Parkinson: 2 de neurodegeneratieve
Nadere informatieJe bent alleen maar verslaafd! Wim van Loon, Psychiater. 10 februari 2014
Je bent alleen maar verslaafd! Wim van Loon, Psychiater. 10 februari 2014 Comorbiditeit: Voorkomen van verschillende stoornissen bij 1 persoon. Dubbele diagnose: Verslaving (afhankelijkheid en misbruik
Nadere informatiePsychogeriatrie of gerontopsychiatrie.
Psychogeriatrie of gerontopsychiatrie. Psychogeriatrie : geneeskunde cognitieve beperkingen Gerontopsychiatrie psychiatrische ziekenhuizen - curatief Bedenkingen Binnen gerontopsychiatrie goede balans
Nadere informatie4.3.1 Diagnostische Checklist voor cliënten zonder dementie: DSM-5 criteria
4.3.1 Diagnostische Checklist voor cliënten zonder dementie: DSM-5 criteria Stappen 1 t/m 4 betreffen Depressie, stappen 5 en 6 betreffen Apathiesyndroom STAP 1. Bepaal of de volgende hoofdsymptomen voorkomen.
Nadere informatieCVS : forensisch psychiatrische overwegingen
CVS : forensisch psychiatrische overwegingen ZOL Genk 17 Februari 2011 Prof Dr Dillen Chris Forensisch Psychiater Vrije Universiteit Brussel, Faculteit Recht - Criminologie Porseleinwinkel Etiologie Chronisch
Nadere informatieGedwongen opname en verslaving Dr Anne Van Duyse - De Sleutel en PC Sint Jan Baptist
Gedwongen opname en verslaving Dr Anne Van Duyse - De Sleutel en PC Sint Jan Baptist Deel 1: Wet op de gedwongen opname Deel 2: problematisch middelengebruik Toetsing van de wet bij verslaving Geesteszieke
Nadere informatieVERANDERING VAN GEDRAG: EEN PROBLEEM OF NIET? Marieke Schuurmans Verpleegkundige & onderzoeker UMC Utrecht/Hogeschool Utrecht
VERANDERING VAN GEDRAG: EEN PROBLEEM OF NIET? Marieke Schuurmans Verpleegkundige & onderzoeker UMC Utrecht/Hogeschool Utrecht GEDRAG: De wijze waarop iemand zich gedraagt, zijn wijze van doen, optreden
Nadere informatieP. de Beurs, psychiater en adviseur voor de IGZ
P. de Beurs, psychiater en adviseur voor de IGZ Dilemma s bij risicotaxatie Risicotaxatie is een nieuw en modieus thema in de GGZ Veilige zorg is een illusie Hoe veiliger de zorg, hoe minder vrijheid voor
Nadere informatieDepressie bij verpleeghuiscliënten
Doen bij Depressie zorgprogramma Informatiefolder voor cliënt en naasten Depressie bij verpleeghuiscliënten Folder 3 Inleiding Deze folder bevat informatie over de klachten die bij een depressie horen
Nadere informatieHet paranoïde type: Deze vorm treedt meestal op rond de jaar. Het kenmerk is dat de patiënten vreemde hallucinaties
Spreekbeurt door een scholier 1566 woorden 12 april 2004 6,3 48 keer beoordeeld Vak Verzorging inhoud: hfd 1 : Schizofrenie hfd 2 : Vormen van Schizofrenie hfd 3 : Kenmerken hfd 4 : Oorzaken hfd 5 : Gevolgen
Nadere informatieCAT VRAGEN OEFENEN Week 1. Cursus Psychisch Functioneren Mw. dr. U. Klumpers, psychiater/ cursuscoördinator Vrijdag 8 maart 2013
CAT VRAGEN OEFENEN Week 1 Cursus Psychisch Functioneren Mw. dr. U. Klumpers, psychiater/ cursuscoördinator Vrijdag 8 maart 2013 1.Psychiatrisch onderzoek: De cognitieve functies bestaan o.a. uit: a. geheugen,
Nadere informatieCognitief functioneren en de bipolaire stoornis
Cognitief functioneren en de bipolaire stoornis Dr. Nienke Jabben Amsterdam 5 november 2011 Academische werkplaats Bipolaire Stoornissen GGZ ingeest n.jabben@ggzingeest.nl Overzicht Wat is cognitief functioneren?
Nadere informatieCorrecties DSM 5 : Beknopt overzicht van de criteria
Correcties DSM 5 : Beknopt overzicht van de criteria Vierde oplage, juni 2016 In deze lijst zijn de belangrijkste wijzigingen opgenomen t.o.v. de derde oplage (juni 2015). Pagina Stoornis Derde oplage,
Nadere informatieOuderen met schizofrenie
Promoting recovery in older persons with Uit de schizophrenia: schaduw Oudere The case of The New Club, a novel facility offering social contact and activities Paul David Meesters Van Andel Ouderenpsychiatrie
Nadere informatie07-04-15. Herkennen van en omgaan met. Angst en Depressie. Na vanmiddag. bij ouderen met een verstandelijke beperking
Na vanmiddag Herkennen van en omgaan met Angst en Depressie bij ouderen met e Weet u hoe vaak angst en depressie voorkomen, Weet u wie er meer risico heeft om een angststoornis of depressie te ontwikkelen,
Nadere informatieDiagnose en classificatie in de psychiatrie
Diagnose en classificatie in de psychiatrie Klinische Validiteit Research Betrouwbaarheid Prof dr Bert van Hemert psychiater en epidemioloog Afdelingshoofd psychiatrie DBC Kosten-baten 2 Diagnosen in de
Nadere informatieTerrorisme en dan verder
Terrorisme en dan verder Hoe kunt u omgaan met de gevolgen van een aanslag? - Ga zo veel mogelijk door met uw normale dagelijkse activiteiten. Dat geeft u het gevoel dat u de baas bent over de situatie.
Nadere informatieMensen met verward gedrag. Wim Broekhuizen, Yvonne Ruigrok
Mensen met verward gedrag Definitie van mensen met verward gedrag? Het gaat om mensen die de grip op hun leven (dreigen) te verliezen, waardoor risico aanwezig is dat zij zichzelf of anderen schade berokkenen
Nadere informatiePSYRATS AUDITORY HALLUCINATION RATING SCALE (AHRS)
PSYRATS AUDITORY HALLUCINATION RATING SCALE (AHRS) G. Haddock, University of Manchester, Engeland,1994 Vertaling: M. De Hert, F. Abrahams, N. Pauwels, UC. St. Jozef, Kortenberg, België, 1996 Aangepaste
Nadere informatieOur brains are not logical computers, but feeling machines that think.
Drs. Fernando Cunha (Child Support Europe) Ontwikkelingspsycholoog Gezondheidspsycholoog (BIG) Kinder- en Jeugdpsycholoog (NIP) Onderwijsspecialist http://www.child-support-europe.com In dienst van kinderen,
Nadere informatieRELEVANTIE VROEGHERKENNING: AT RISK MENTAL STATE (ARMS)
THE COMPREHENSIVE ASSESSMENT OF AT-RISK MENTAL STATE CAARMS - TRAINING J e n n y v a n d e r W e r f P A R N A S S I A, D E N H A A G J u d i t h R i e t d i j k D I J K E N D U I N, Z A A N D A M No financial
Nadere informatieDag van de Zorg 2013. Depressie: watisheten watbrengthetteweeg? Met dank aan het team Vennen 3 en dr. Michel Dierick in het bijzonder.
Dag van de Zorg 2013 Depressie: watisheten watbrengthetteweeg? Met dank aan het team Vennen 3 en dr. Michel Dierick in het bijzonder. 1 Wat is stemming? + - 2 Gemoed, stemming: Constant aanwezige achtergrond,
Nadere informatieEFFECTIEF OMGAAN MET SUÏCIDALITEIT BIJ PATIËNTEN MET SCHIZOFRENIE OF EEN AANVERWANTE PSYCHOTISCHE STOORNIS
EFFECTIEF OMGAAN MET SUÏCIDALITEIT BIJ PATIËNTEN MET SCHIZOFRENIE OF EEN AANVERWANTE PSYCHOTISCHE STOORNIS Dr. Berno van Meijel Lector GGZ-verpleegkunde Hogeschool INHOLLAND Congres Zorg voor mensen met
Nadere informatieANGST in de PALLIATIEVE FASE, dilemma s rond de richtlijn. 11 april 2016 Tineke Vos psychiater HMC+ consulent palliatieve zorg
ANGST in de PALLIATIEVE FASE, dilemma s rond de richtlijn 11 april 2016 Tineke Vos psychiater HMC+ consulent palliatieve zorg Disclosure belangen spreker (potentiële) Belangenverstrengeling Geen Voor bijeenkomst
Nadere informatieVroegsignalering van angst bij kanker
Vroegsignalering van angst bij kanker Symposium juni 2016, Amsterdam Hoe harder we angst bevechten, hoe meer ze ons verleidt en verstikt. Hoe meer we de angst in de ogen zien, hoe sneller ze vrijheid biedt.
Nadere informatieHerkennen van en omgaan met. Angst en Depressie. Is er vaker sprake van angst en depressie in de palliatieve fase?
Herkennen van en omgaan met Angst en Depressie bij (oudere) mensen met een verstandelijke beperking Is er vaker sprake van angst en depressie in de palliatieve fase? Kennis over angst en depressie Risicofactoren
Nadere informatieSamenvatting leerstof Geriatrie opleiding
Samenvatting leerstof Geriatrie opleiding Klinisch redeneren doen we in feite al heel lang. VUmc Amstel Academie heeft hiervoor een systematiek ontwikkeld, klinisch redeneren in 6 stappen, om gedetailleerd
Nadere informatieDepressie na een beroerte
Afdeling: Onderwerp: 6B Neurologie 1 Voor wie is deze folder bedoeld? Deze informatiefolder is bedoeld voor zowel patiënten die in het Ikazia Ziekenhuis zijn opgenomen en/of hun naasten. Door middel van
Nadere informatieChapter 8. Nederlandse samenvatting
Chapter 8 Nederlandse samenvatting NEDERLANDSE SAMENVATTING Angst is een menselijke emotie die iedereen van tijd tot tijd wel eens ervaart. Veel mensen voelen zich angstig of nerveus wanneer ze bijvoorbeeld
Nadere informatiePsychologische ondersteuning en behandeling bij interstitiële longaandoeningen
Psychologische ondersteuning en behandeling bij interstitiële longaandoeningen 1 oktober 2014 Marielle van den Heuvel, Gezondheidszorgpsycholoog Afdeling Medische Psychologie Orbis Medisch Centrum Inhoud
Nadere informatie6,7. Verschillende vormen van schizofrenie: Werkstuk door een scholier 1824 woorden 26 augustus keer beoordeeld
Werkstuk door een scholier 1824 woorden 26 augustus 2004 6,7 75 keer beoordeeld Vak Biologie Inleiding Mijn profielwerkstuk gaat over schizofrenie. Ik heb voor dit onderwerp gekozen, omdat het me interessant
Nadere informatieHoofdstuk 8. Nederlandse samenvatting
Hoofdstuk 8 Nederlandse samenvatting Inleiding Schizofrenie is een ernstige psychiatrische ziekte, met afwijkingen in denken, taal, waarneming, gedrag, emotie, motivatie en cognitie (verwerking van informatie).
Nadere informatieSlecht nieuws goed communiceren
Slecht nieuws goed communiceren M A N U K E I R S E F A C U L T E I T G E N E E S K U N D E, K U L E U V E N Waarheid is een van de meest krachtige medicamenten waarover men beschikt, maar men moet nog
Nadere informatieOverzicht. Wat heeft hij/zij? Wat is zijn diagnose? Omgaan met psychische aandoeningen voor docenten. Inleiding. 1. Inleiding
Omgaan met psychische aandoeningen voor docenten Success@School Urecht, 29 november 2018 1. Inleiding Overzicht 2. Signaleren psychische problemen 3. Invloed psychische aandoening op het studeren dr. Lies
Nadere informatieTHE COMPREHENSIVE ASSESSMENT OF AT-RISK MENTAL STATE CAARMS - TRAINING. No financial disclosure.
THE COMPREHENSIVE ASSESSMENT OF AT-RISK MENTAL STATE CAARMS - TRAINING drs. Helga Ising PARNASSIA, DEN HAAG dr. Judith Rietdijk DIJK EN DUIN, ZAANDAM No financial disclosure. RELEVANTIE VROEGHERKENNING:
Nadere informatieDisclaimer. Deze presentatie kan off-label informatie bevatten. Raadpleeg altijd de SmPC alvorens enige medicatie voor te schrijven.
Disclaimer De inhoud van deze presentatie is onafhankelijk samengesteld door de spreker(s). De slides representeren de persoonlijke mening van de spreker(s). Deze presentatie kan off-label informatie bevatten.
Nadere informatieJohanna Vis - den Dulk
Johanna Vis - den Dulk (80 jaar) Ik voelde me kwetsbaar toen mijn man overleed. Een nichtje zei me toen: Als je man een jaar onder de aarde ligt, is hij vergaan en dan vergaat ook je verdriet. Het ging
Nadere informatieDelirium Clinical Assessment Protocol (CAP) = 0
Delirium Clinical Assessment Protocol (CAP) = 0 De informatie over deze CAP-code wordt opgesplitst in twee delen: (I) Betekenis: De betekenis van code 0 bij de Delirium-CAP. (II) Richtlijnen: De stappen
Nadere informatiePsychologische problemen bij volwassenen met Klinefeltersyndroom. Nathalie Vanderbruggen
Psychologische problemen bij volwassenen met Klinefeltersyndroom Nathalie Vanderbruggen Psychoneurologisch functioneren in KS ( Verri et al. 2010) Cognitief functioneren: Psychopathologische kwetsbaarheid:
Nadere informatieDepressie. Informatiefolder voor zorgteam. Zorgprogramma Doen bij Depressie UKON. Versie 2013-oktober
Depressie Informatiefolder voor zorgteam Zorgprogramma Doen bij Depressie Inleiding Deze folder is bedoeld voor afdelingsmedewerkers die betrokken zijn bij de zorg voor een cliënt bij wie een depressie
Nadere informatieEen depressie. P unt P. kan u helpen. volwassenen
Een depressie P unt P kan u helpen volwassenen Iedereen is wel eens moe, somber en lusteloos. Het is een normale reactie op tegenvallers, een verlies en andere vervelende gebeurtenissen. Wanneer dit soort
Nadere informatieKinderneurologie.eu. Stemmen horen bij kinderen
Stemmen horen bij kinderen Wat houdt stemmen horen in? Met stemmen horen wordt bedoeld dat kinderen in hun hoofd een vreemde stem of meerdere vreemde stemmen horen die geluid maken of iets zeggen. Hoe
Nadere informatieIs een bipolaire stoornis erfelijk?
Kenniscentrum Bipolaire Stoornissen p/a Dimence Postbus 398 7600 AJ Almelo www.kenbis.nl Vragen over erfelijkheid bij de bipolaire stoornis Op dit moment wordt ervan uitgegaan dat een combinatie van erfelijke
Nadere informatieRegistratierichtlijn. E003 Beroepsgebonden depressie
Nederlands Centrum voor Beroepsziekten Coronel Instituut AMC/UvA Postbus 22660 1100 DD Amsterdam tel. 020 566 5387 e mail: ncvb@amc.nl 2 CAScode: P652 Van deze richtlijn is een achtergronddocument Omschrijving
Nadere informatieDepressie. hoe, wat & hulp. Stef Linsen, psychiater. 12 oktober 2017 Amsterdam. Icarus Blender #2, Vitamine Z
Depressie hoe, wat & hulp 12 oktober 2017 Amsterdam Icarus Blender #2, Vitamine Z Stef Linsen, psychiater www.steflinsen-psychiatrie-partnerhulp.nl Hoe méer vitale kenmerken, hoe ernstiger: - wakker tussen
Nadere informatiePsychosociale aspecten bij longkankerpatiënten. Christine De Coninck Palliatief Support Team UZ Gent 1 december 2007
Psychosociale aspecten bij longkankerpatiënten Christine De Coninck Palliatief Support Team UZ Gent 1 december 2007 Overzicht Inleiding Prevalentie psychosociale problemen Specifieke aspecten bij longkanker
Nadere informatieBipolaire stoornissen PUNTP KAN U HELPEN
Bipolaire stoornissen PUNTP KAN U HELPEN Er zijn altijd situaties die ons erg boos, blij of verdrietig maken: emotionele pieken en dalen horen bij het leven. Maar het kan voorkomen dat u last heeft van
Nadere informatiePsychiatrie. De Stemmenpolikliniek
Psychiatrie De Stemmenpolikliniek Inhoud Inleiding 0 Stemmen horen 0 Klachten en symptomen 0 Oorzaken De behandeling 0 Doel 0 Voor wie 0 Tijdsduur 0 De inhoud van de behandeling 0 Coping-training 0 Psycho-educatie
Nadere informatieDepressie en angst bij de ziekte van Parkinson Rianne van Gool Verpleegkundig specialist
Depressie en angst bij de ziekte van Parkinson Rianne van Gool Verpleegkundig specialist Dopamine Ziekte van Parkinson: minder dopamine Dopamine is een signaalstof die de communicatie tussen hersencellen
Nadere informatieZorgpad Somatische symptoomstoornis en verwante stoornissen. Zorgpad Somatische symptoomstoornis
Zorgpad Somatische symptoomstoornis en verwante stoornissen Een zorgpad beschrijft hoe uw behandeling er uit gaat zien. En welke behandelmethode wordt gebruikt. Stap 1-5 zijn de standaard modules, voor
Nadere informatieMultifamily Groups volgens McFarlane
Multifamily Groups volgens McFarlane Workshop 9 oktober 2012 Ingeborg Siteur, psychiater/gezinstherapeut Altrecht Familie-training als onderdeel van een totaal aanbod Familie psychoeducatie ACT/casemanagement
Nadere informatieKwaliteit van leven bij hartfalen: over leven of overleven. Eva Troe, MANP Verpleegkundig Specialist Catharina ziekenhuis
Kwaliteit van leven bij hartfalen: over leven of overleven Eva Troe, MANP Verpleegkundig Specialist Catharina ziekenhuis Mijn wil is sterker dan mijn grens. (Paula Niestadt) Definitie kwaliteit van leven/qol
Nadere informatiePostpartum psychiatrie op de moeder-baby unit
Oprichtingssymposium LKPZ 9 september 2010, Corpus, Oegstgeest Postpartum psychiatrie op de moeder-baby unit Kathelijne Koorengevel, psychiater Monica Ouwens, dans- en bewegingstherapeut Afdeling Psychiatrie
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Addendum A 173 Nederlandse samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift was om de rol van twee belangrijke risicofactoren voor psychotische stoornissen te onderzoeken in de Ultra
Nadere informatieOndersteuning bij de diagnose kanker (de lastmeter)
Ondersteuning bij de diagnose kanker (de lastmeter) De diagnose kanker kan grote impact op u en uw naaste(n) hebben. De ziekte en de behandeling kunnen niet alleen lichamelijke klachten met zich meebrengen,
Nadere informatieSamen op weg: communicatie met kinderen en jongeren met SOLK. Voorbij de scheiding tussen lichaam en geest. Yvette Krol, klinisch psycholoog,
Samen op weg: communicatie met kinderen en jongeren met SOLK. Voorbij de scheiding tussen lichaam en geest. Yvette Krol, klinisch psycholoog, Deventer Ziekenhuis Ingeborg Visser, GZ-psycholoog i.o. tot
Nadere informatieAlgemene folder Zorgprogramma Bipolaire Stoornissen
Voor wie? Deze folder is bedoeld voor mensen die de diagnose bipolaire stoornis hebben gekregen of waarbij er een sterk vermoeden is dat er van een bipolaire stoornis sprake zou kunnen zijn. Het vraagt
Nadere informatiehoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5
SAMENVATTING 117 Pas kortgeleden is aangetoond dat ADHD niet uitdooft, maar ook bij ouderen voorkomt en nadelige gevolgen kan hebben voor de patiënt en zijn omgeving. Er is echter weinig bekend over de
Nadere informatieManisch depressief of bipolaire stoornis
0000 2027 - SV - oktober 2012 Manisch depressief of bipolaire stoornis campus Sint-Vincentius Sint-Vincentiusstraat 20 2018 Antwerpen tel. 03 285 20 00 fax 03 239 23 23 www.st-vincentius.be GasthuisZusters
Nadere informatieInformatiefolder delier
Informatiefolder delier Informatiefolder delier Het gedrag en de reactie van uw partner, familielid, vriend(in) of kennis zijn anders dan u gewend bent. Hij of zij is onrustig, begrijpt u niet, geeft vreemde
Nadere informatieWat is dementie? Radboud universitair medisch centrum
Wat is dementie? Bij de diagnostiek en behandeling van mensen met dementie werkt het Jeroen Bosch Ziekenhuis nauw samen met het Radboud Alzheimer Centrum in het Radboudumc te Nijmegen. We wisselen voortdurend
Nadere informatie