Hoe psychogeen is dystonie? Inzichten van vroeger tot nu

Transcriptie

1 PSYCHE EN BEWEGING HOE PSYCHOGEEN IS DYSTONIE? INZICHTEN VAN VROEGER TOT NU Hoe psychogeen is dystonie? Inzichten van vroeger tot nu Samenvatting De afgelopen eeuwen werd dystonie wisselend als een organische, dan wel psychische stoornis beschouwd. In dit artikel beschrijven we hoe dit denken zich ontwikkeld heeft. We doen dit aan de hand van vier vormen van dystonie: (1) gegeneraliseerde idiopathische dystonie, (2) torticollis spasmodica, (3) schrijfkramp en (4) gefixeerde dystonie gerelateerd aan complex regionaal pijnsyndroom. We onderzochten de medische literatuur vanaf de 19e eeuw. Het concept hysterie, de opkomst van de psychoanalyse en het ontbreken van een organisch substraat leidden aanvankelijk tot een psychogene verklaring voor dystonie. Daaropvolgende ontwikkelingen deden de overtuigingen van velen verschuiven in de richting van een organische oorsprong. In 1997 werd met de ontdekking van het DYT1-gen een mijlpaal bereikt, maar de pathofysiologie van gefixeerde dystonie gerelateerd aan complex regionaal pijnsyndroom bleef controversieel. Vandaag de dag geven functionele beeldvorming en neurofysiologische studies opnieuw aanleiding tot discussie, waarbij de grens tussen organisch en psychisch meer en meer vervaagt. Inleiding Al heel lang is er discussie over de merkwaardige kenmerken van dystonie. De Berlijnse neuroloog Hermann Oppenheim ( ) introduceerde de term dystonie in Het ging om een stoornis van de tonus met zowel hypo- als hypertonie. Hij sprak van dystonia musculorum Alexander G. Munts 1 en Peter J. Koehler 2, neurologen deformans. Wolfgang Zeman ( ) en Paul Dyken beschreven in 1967 lichtere vormen van dystonie bij familieleden van patiënten met dystonia musculorum deformans. 2 Onder hen waren patiënten met geïsoleerde schrijfkramp. In 1976 introduceerde David Marsden ( ) de term focale dystonie voor blefarospasme, oromandibulaire dystonie, dystone schrijfkramp, torticollis en axiale dystonie, waarbij hij beargumenteerde dat deze verwant waren aan gegeneraliseerde dystonie. 3 Tot op de dag van vandaag is dit inzicht onveranderd. In de loop van de jaren is er wel veel discussie geweest over de vraag of dystonie organisch of psychisch bepaald is. In dit artikel bestuderen we de evolutie van dit denken. Dit zetten we vervolgens af tegen moderne inzichten die voortkomen uit functionele beeldvorming en neurofysiologische studies, die er toe leiden dat de grens tussen een organische en psychische genese van dystonie vervaagt. Sinds de introductie van de term dystonie in 1911 is de definitie meerdere malen gewijzigd. Derek Denny-Brown ( ) beschouwde dystonie als een stoornis met een gefixeerde houding dan wel oscillatie tussen twee of meer gefixeerde houdingen. 4,5 De moderne definitie is een syndroom met voortdurende spierspanning, meestal leidend tot draaiende en repeterende bewegingen, of abnormale houdingen. In onze studie wordt deze laatste definitie gebruikt. Aanvankelijk werd dystonie gezien als een neurose. 6,7 Dat vraagt om enige toelichting. In de late 18 e en vroege 19 e eeuw was neurose gedefinieerd als een categorie welomschreven ziekten van het 1 Kennemer Gasthuis, afdeling Neurologie, Postbus 417, 2000 AK Haarlem. Tel , fax , 2 Atrium Medisch Centrum, afdeling Neurologie, Postbus 4446, 6401 CX Heerlen Correspondentie: dr. Alexander Munts, munts@kg.nl dr. Peter Koehler, p.koehler@atriummc.nl *Dit artikel is een verkorte Nederlandse versie van het artikel How psychogenic is dystonia? views from past to present in Brain (2010:133; ). Hier afgedrukt met toestemming. 4 Tijdschrift voor Neuropsychiatrie en Gedragsneurologie NR 1 APRIL 2014

2 zenuwstelsel zonder bekend pathologisch substraat. Gedurende de 19 e eeuw werd deze groep kleiner, doordat de neuropathologische afwijkingen van diverse van deze aandoeningen bekend werden. Hysterie was een categorie binnen de neurosen waarbij vergelijkbare verschijnselen voorkwamen als bij patiënten met een bekende ziekte van het zenuwstelsel, echter atypisch en meestal uitgebreider. In de late 19 e eeuw ging Charcot ervan uit dat hysterie veroorzaakt werd door een structurele of functionele afwijking en hij vermoedde dat de oorzaak in de nabije toekomst wel gevonden zou worden. De aandoening werd geduid als het gevolg van een uitlokkende omgevingsfactor, meestal een fysieke of emotionele gebeurtenis, bij een erfelijke predispositie. In de geschiedenis van medische verklaringsmodellen, vooral in het tijdperk voor Freud, kan psychisch niet altijd gelijk gesteld worden aan niet-organisch. Pas na Freud betekende niet-organisch meestal psychisch. Ook de betekenis van neurose en hysterie veranderde in de loop van de tijd en uiteindelijk werden deze termen alleen nog gebruikt bij de beschrijving en verklaring van psychiatrische aandoeningen. Tegenwoordig worden deze begrippen nog maar weinig gebruikt en zijn ze ook niet meer opgenomen in de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. In dit artikel wordt, waar nodig, de context van deze begrippen verduidelijkt. Gegeneraliseerde idiopathische dystonie In 1908 beschreef de Duitser Marcus Walter Schwalbe ( ) hysterische verschijnselen bij Heimann, Wulf en Fanny Levin, twee broers en een zus met verkrampingen die nu dystonie genoemd zouden worden (zie figuur 1). 8,9 Een van de belangrijkste hysterische kenmerken was de aanwezigheid van drukpunten: plaatsen op het lichaam waar aanraking verkramping kon uitlokken. Maar drie jaar later was Oppenheim ervan overtuigd dat zijn patiënten met dystonia musculorum deformans die dezelfde verkrampingen hadden als de patiënten van Schwalbe een lichamelijke ziekte hadden en geen hysterie. Hij beschreef vier patiënten. 1 Interessant is zijn beschrijving van een dromedarisgang bij één van hen: indem der sättelformige augebuchtete Rücken in eine fast horizontale Lage kommt, und zwar fällt die Rumpfbeugung zusammen mit dem Aufsetzen PSYCHE EN BEWEGING HOE PSYCHOGEEN IS DYSTONIE? INZICHTEN VAN VROEGER TOT NU Figuur 1. Gegeneraliseerde idiopathische dystonie. Uit: Wilson. 45 Tijdschrift voor Neuropsychiatrie en Gedragsneurologie NR 1 APRIL

3 PSYCHE EN BEWEGING HOE PSYCHOGEEN IS DYSTONIE? INZICHTEN VAN VROEGER TOT NU des linken Beins, während der Rumpf sich hebt beim Schwingen des linken Beins [omdat de zadelvormige rug een bijna horizontale houding aanneemt waarbij de standfase van het linkerbeen samen gaat met een buiging van de romp en de zwaaifase met omhoog komen van de romp]. In de jaren erna leed het begrip dystonia musculorum deformans aan inflatie. Er was nog steeds geen oorzaak gevonden. Al met al was voor velen onduidelijk wat het precies betekende en uiteindelijk werd besloten dat dystonie niet een echte ziekte was maar meer een verzamelnaam voor verkrampingen. Dit gebeurde in 1929 op de tiende Réunion Neurologique Internationale Annuelle te Parijs. Het succes van de psychoanalyse van Freud leidde er toe dat vele dystoniepatiënten werden behandeld met psychotherapie. Toch bleven andere auteurs overtuigd dat dystonie een organische oorsprong had. Ernst Herz ( ) deed belangrijke studies waarbij hij filmopnames van dystone bewegingen vertraagd afspeelde en analyseerde. Hij beschreef in 1944 dat er bij dystonie onregelmatige en ongewilde bewegingen volgens een karakteristiek patroon optreden In 1959 beschreef Wolfgang Zeman ( ) de erfelijkheid van dystonia musculorum deformans 13 en in 1969 verscheen er een wetenschappelijke studie waarin teleurstellende effecten van psychotherapie bij dystonie werden gevonden. 14 In datzelfde jaar beschreef Irving Cooper ( ) het succes van hersenoperaties bij 77% van in totaal 144 patiënten met dystonia musculorum deformans. 15 Denny-Brown bracht laesies aan in apenhersenen en zag dat letsels in bepaalde hersenkernen het beeld van een dystonie gaven. Het viel hem op dat letsels op verschillende plaatsen dystonie als gevolg konden hebben. In de jaren 1960 concludeerde Denny-Brown uit zijn experimentele studies dat een verstoord evenwicht in de hersenen kan leiden tot dystonie. 4,5,16 De definitieve erkenning van dystonie als een neurologische aandoening kwam in 1975, tijdens het International Symposium on Dystonia. Elridge en Fahn schreven in de inleiding van het conferentie-boek: In the past, many victims of dystonia and their families have been caused anguish and hardship over and above that caused by the disease itself owing to the frequent misdiagnosis of the symptoms as manifestations of a psychiatric ailment. 17 Op dit symposium benadrukte Marsden dat gegeneraliseerde dystonie ook sporadisch voorkomt, dat wil zeggen zonder dat het bij andere familieleden gevonden wordt. Fahn en Elridge stelden dat psychogene dystonie niet of vrijwel niet bestaat. Echter, drie jaar later rapporteerden Lesser en Fahn the first case of psychogenic dystonia. 18 Het betrof een 15-jarig meisje dat na een mislukte zelfmoordpoging was opgenomen in een ziekenhuis. Ze zei dat ze haar symptomen had nagebootst en meteen daarop verdween haar dystonie. In 1983, op de 35e jaarlijkse bijeenkomst van de American Academy of Neurology werden nog vijf patiënten met psychogene dystonie besproken. Vijf jaar daarna kwam er een officiële classificatie van psychogene dystonie (met een indeling in zeker psychogeen, waarschijnlijk psychogeen en mogelijk psychogeen ). 19 In 1999 vonden Ozelius en haar collega s het gen (namelijk DYT1) dat verantwoordelijk was voor bijna alle patiënten bij wie gegeneraliseerde idiopathische dystonie op jonge leeftijd was ontstaan. 20 Torticollis spasmodica Een van de eerste beschrijvingen van torticollis spasmodica komt van de Zwitserse geneeskundige Felix Platerus ( ). Hij beschreef een patiënt met een spasmi species, in qua caput in sinistrum latus torquebatur [een soort spasme waardoor het hoofd naar links wordt gedraaid]. De Nederlandse Nicolaas Tulp ( ), bekend van Rembrandts schilderij De anatomische les, beschreef in zijn Observationes Medicae een operatie waarbij de m. sternocleidomastoideus werd doorgesneden in een patiënt met een obstipi capitis [verdraaid hoofd], maar vermoedelijk betrof het hier niet een echte dystonie maar een gedraaide nek ten gevolge van een verkorte spier. Diverse beschrijvingen volgden, onder andere van de Schot Charles Bell ( ), die schreef over spasmodic contortion of the head and neck, en de Fransman Guillaume-Benjamin Duchenne ( ), die sprak van spasme du sternomastoïdien. 21,22 Een van de eerste artsen die schreef over een psychische oorzaak was Edouard Brissaud ( ), een leerling van Charcot. Hij sprak van torticolis mental. In zijn visie werd dit bewezen door de geste antagoniste efficace, waarbij patiënten door het hoofd aan te raken de verdraaiing kunnen doen verdwijnen. 23 In de jaren daarna is er in de wetenschappelijke gemeenschap veel gediscussieerd over het wel of niet psychisch bepaald zijn van torticollis spasmodica. Al met al hadden beide stromingen veel aanhangers. Marsden overtuigde op het eerder genoemde International Symposium on Dystonia in 6 Tijdschrift voor Neuropsychiatrie en Gedragsneurologie NR 1 APRIL 2014

4 1975 zijn publiek dat torticollis spasmodica, maar ook blefarospasme, oromandibulaire dystonie en schrijfkramp, geen psychische aandoeningen zijn. Een belangrijke argument was dat deze dystoniëen ook voorkomen bij gegeneraliseerde idiopathische dystonie. In 1985 beschreef Tsui voor het eerst een succesvolle behandeling met botulinetoxine bij torticollis spasmodica, 24 wat uiteindelijk de standaardbehandeling werd. De afgelopen decennia is er vrijwel niet meer gepubliceerd over psychogene torticollis spasmodica. Schrijfkramp In 1713 schreef de Italiaanse geneesheer Bernardino Ramazzini ( ) over schrijfkramp als beroepsziekte bij professionele schrijvers. Nadien zijn er diverse beschrijvingen geweest, onder andere van Bell en Duchenne. 21,22 De discussie over het wel of niet psychisch bepaald zijn van deze aandoening begon aan het begin van de 20 e eeuw. In 1985 wordt er nog in het tekstboek Brain s Diseases of the Nervous System geschreven: neither focal dystonia nor any other organic disorder could in my view impair movements only when they take part in one co-ordinated act while leaving totally unaffected all other precise and complex voluntary actions involving the affected member. 25 In de volgende editie van dit boek, uit 1993, staat... in the past been attributed to psychological factors, but there is now good evidence that this is not so, 26 waarbij opvallend genoeg wordt verwezen naar dezelfde bronnen als in de eerdere editie uit In 1991 rapporteerden Rivest en zijn collega s dat ook schrijfkramp effectief behandeld kan worden met botulinetoxine, wat tegenwoordig als de beste behandeling wordt gezien. PSYCHE EN BEWEGING HOE PSYCHOGEEN IS DYSTONIE? INZICHTEN VAN VROEGER TOT NU Gefixeerde dystonie gerelateerd aan complex regionaal pijnsyndroom Figuur 2. Voorbeelden van geste antagoniste. Uit: Brissand. 23 In 1864 beschreef Silas Weir Mitchell ( ) een aantal slachtoffers van de Amerikaanse burgeroorlog ( ) met schotwonden, die een combinatie van ernstige brandende pijn hadden met ter plaatse van de pijn een glanzende rode huid. 27,28 Hij veronderstelde dat zenuwletsel hiervan de oorzaak was en noemde de aandoening causalgie. In 1892 demonstreerde Charcot tijdens een van zijn wekelijkse lessen twee patiënten met een oedème bleu des hystériques : een pijnlijke aandoening met zwelling en blauwe verkleuring van de huid, die tezamen met een hysterische verkramping of verlamming van een ledemaat kan optreden. Deze aandoening, later Tijdschrift voor Neuropsychiatrie en Gedragsneurologie NR 1 APRIL

5 PSYCHE EN BEWEGING HOE PSYCHOGEEN IS DYSTONIE? INZICHTEN VAN VROEGER TOT NU reflex sympathische dystrofie genoemd, was iets anders dan causalgie, want er was geen zenuwletsel. Verder waren de verschijnselen vergelijkbaar. 29 In 1994 kregen causalgie en reflex sympathische dystrofie van de International Association for the Study of Pain dezelfde naam: complex regionaal pijnsyndroom (CRPS). 30 Marsden en zijn collega s beschreven in 1984 vier patiënten met reflex sympathische dystrofie en dystonie, voornamelijk gefixeerde (buig)houdingen. 31 Zes jaar later publiceerden Schwartzman en zijn collega s over 43 patiënten met een vergelijkbare stoornis. 32 In 1993 beschreven Bhatia en zijn collega s 18 patiënten met deze stoornis en ze stelden vast dat veel patiënten voldeden aan de criteria voor psychogene dystonie. Zij concludeerden desalniettemin dat de oorzaak onduidelijk was. Tot op de dag van vandaag is deze discussie in wetenschappelijke kringen gaande. 33 Discussie Zowel aan het begin als aan het einde van de 20 e eeuw speelde de ontdekking van het erfelijke karakter van dystonie een belangrijke rol bij de toeschrijving aan een organische oorzaak. Als de erfelijkheid van dystonie eerder was ontdekt, zou de geschiedenis misschien anders verlopen zijn. In Charcot s interpretatiemodellen was erfelijkheid namelijk een belangrijk aspect. Net als enkele psychiaters uit zijn tijd (zoals zijn landgenoten Benedict-Augustin Morel ( ) en Valentin Magnan ( )) ging Charcot ervan uit dat degeneratie een kenmerk van bepaalde ( neuropathische ) families was waarbij neurosen zoals hysterie, alcoholisme en epilepsie konden worden doorgegeven aan de volgende generatie. Hysterie van een ouder kon bij een kind veranderen naar epilepsie. 34,35 In de 20 e eeuw leidde de herkenning van het erfelijke karakter van dystonie tot nieuwe inzichten. Tegenwoordig zijn er meer dan veertien genen bekend die betrokken zijn bij verschillende monogenetische dystoniesyndromen, die veelal autosomaal dominant met verminderde penetrantie overerven. 36 De meeste patiënten met gegeneraliseerde torsie-dystonie vanaf jonge leeftijd hebben een DYT1-mutatie. Clustering van cervicale dystonie of schrijfkramp in families is beschreven, maar zeldzaam. Medische ontdekkingen komen veelal voort uit een nieuwe technologie, een nieuwe vaardigheid of een nieuw begrip van een tot dan toe onbekend ziektemechanisme. Een voorbeeld hiervan is de ontdekking van elektriciteit in zenuwen in de 18 e en 19 e eeuw. Galvani geloofde erin, Volta niet. De bevestiging kwam na de ontdekking van de galvanometer door Du Bois-Reymond in de jaren Daardoor werd meting van de actiepotentiaal mogelijk. Moderne studies met neurofysiologisch onderzoek, functionele beeldvorming en genetische analyse zullen waarschijn- Figuur 3. Schrijfkramp. Uit: Gowers Tijdschrift voor Neuropsychiatrie en Gedragsneurologie NR 1 APRIL 2014

6 lijk tot het inzicht leiden dat dystonie niet simpelweg geïnterpreteerd kan worden als organisch óf psychisch bepaald. Vermoedelijk zal dit moderne onderzoek laten zien dat de interactie tussen genetische en omgevingsfactoren complexer is dan tot nu toe verondersteld werd. Defazio vermoedt dat er bij de op latere leeftijd ontstane focale dystonie sprake is van overbelasting van een deel van een reeds gepredisponeerd sensibel systeem. 37 Dit leidt tot veranderingen in de sensibele cortex en een veranderde regulatie van inhiberende interneuronale mechanismen in de hersenstam of het ruggenmerg. De afwijkingen zijn waarschijnlijk uitgebreider dan de symptomen doen vermoeden. Neurofysiologisch onderzoek en functionele beeldvorming bij zowel gegeneraliseerde als focale dystonie wijzen inderdaad op afwijkingen in de sensomotorische netwerken. Het gevolg is een kwetsbaar centraal zenuwstelsel. Deze bevindingen zijn ook gedaan in de corticale gebieden die horen bij niet-aangedane lichaamsdelen en bij asymptomatische gendragers. 36, 37 Onderzoekers vermoeden dat dystonie ontstaat wanneer het centrale zenuwstelsel door een bepaalde factor uit balans wordt gebracht. Muziekkramp is een interessant voorbeeld. In een studie met transcraniële magneetstimulatie werden bij musici corticale veranderingen gevonden; deze waren het meest uitgesproken bij musici met dystonie. 38 Muziekkramp lijkt zo een voorbeeld van door training geïnduceerde dystonie. Deze veronderstellingen, met name de aanname van een afwijkende regulatie van inhiberende interneuronale mechanismen op het niveau van hersenstam en ruggenmerg, doen denken aan de neurofysiologische verklaringen door Charles Scott Sherrington ( ). Dit werd al in jaren 1960 gesuggereerd door Denny-Brown, toen hij vaststelde dat schade aan verschillende anatomische structuren tot dezelfde symptomen kon leiden. 39,40 Het wijst op het basale neurofysiologische principe van het final common path dat rond 1900 werd gepostuleerd door zijn leermeester Sherrington. Dit is nog steeds een goed verklaringsmodel. Vandaag de dag wordt psychogene dystonie beschouwd als een stoornis die het gevolg is van een psychiatrische ziekte. De diagnostische criteria zijn sinds 1988 onveranderd. Nadien is de grens tussen neurologie en psychiatrie minder scherp geworden. Zo worden schizofrenie, autisme en primaire dystonie nu neurofunctionele stoornissen genoemd. Ook is recent beschreven dat patiënten met cervicale dystonie en blefarospasme zowel neuropsychiatrische kenmerken als persoonlijkheidsprofielen uit het angstspectrum hebben. 41 Een andere studie laat bij patiënten met cervicale dystonie psychiatrische comorbiditeit zien, waarvan verondersteld wordt dat deze niet alleen het gevolg kan zijn van het lijden aan een chronische en ontsierende ziekte. 42 Psychische stoornissen kunnen gepaard gaan met afwijkingen bij neurofysiologisch onderzoek en functionele beeldvorming. Deze zouden uitgelegd kunnen worden als tekenen van organisch disfunctioneren. Wij vonden twee (transcraniële magneetstimulatie-) studies bij patiënten met psychogene dystonie. Bij een van deze studies werden interessant genoeg zowel bij organische als bij psychogene dystonie dezelfde afwijkingen gevonden: een verminderde intracorticale inhibitie bij korte en lange interstimulusintervallen en een afname van de corticale silent period ; ook werd een toename van de cutane elektromyografische silent period gevonden. 43 De andere studie vond wel verschil: patiënten met organische dystonie vertoonden een sterkere respons op paired associative stimulation vergeleken met patienten met psychogene dystonie. 44 De auteurs van deze laatste studie concludeerden dat abnormale plasticiteit een centraal kenmerk van organische in tegenstelling tot psychogene dystonie is. Conclusie In de afgelopen eeuwen waren de meningen over de vraag of dystonie organisch dan wel psychisch bepaald is, voortdurend in beweging. Genetische studies, de beperkte effectiviteit van psychotherapie, de effectiviteit van chirurgische behandelingen, laesiestudies en het inzicht dat focale dystoniëen lichte vormen van gegeneraliseerde dystonie kunnen zijn, duwden de verklaringen meer en meer in de richting van organisch. De inzichten werden beïnvloed door de algemene pathofysiologische concepten van hun tijd (humorale pathofysiologie tot 1800, daarna de solidaire pathofysiologie met de klinisch-anatomische benadering, na ongeveer 1900 psychologische pathofysiologie en in de afgelopen decennia genetische en moleculaire pathofysiologie) en de verschillende onderzoeksmethoden. Hieruit is te leren dat het goed is om voorzichtig te zijn met de interpretatie van studieresultaten. Maar ook al zijn we terughoudend in onze interpretaties, we mogen toch wel vaststellen dat modern neurofysiologisch onderzoek en functionele beeldvorming het begrip van dystonie verder zullen verdiepen. Zowel bij gegeneraliseerde als focale dystonie wijzen studies op afwijkingen in de PSYCHE EN BEWEGING HOE PSYCHOGEEN IS DYSTONIE? INZICHTEN VAN VROEGER TOT NU Tijdschrift voor Neuropsychiatrie en Gedragsneurologie NR 1 APRIL

7 PSYCHE EN BEWEGING HOE PSYCHOGEEN IS DYSTONIE? INZICHTEN VAN VROEGER TOT NU sensomotorische netwerken, die resulteren in een kwetsbaar centraal zenuwstelsel. De moderne studies laten zien dat het klassieke onderscheid tussen psychische en organische genese niet goed toepasbaar is en misschien verlaten moet worden. Beide mechanismen spelen mogelijk ook een rol bij CRPS-gerelateerde gefixeerde dystonie. De hypothesen die zijn opgesteld naar aanleiding van neurofysiologisch onderzoek en functionele beeldvorming zouden onderzocht moeten worden in deze patiëntengroep. Ook nieuwe genetische studies zullen waarschijnlijk een verdieping van ons inzicht geven. Wellicht zijn de woorden uit 1975 nog steeds actueel: In the past, many victims of dystonia and their families have been caused anguish and hardship over and above that caused by the disease itself owing to the frequent misdiagnosis of the symptoms as manifestations of a psychiatric ailment. Literatuur 1. Oppenheim H. Über eine eigenartige Krampfkrankheit des kindlichen und jugendlichen Alters (Dysbasia lordotica progressiva, Dystonia musculorum deformans). Neurologisches Centralblatt 1911;30: Zeman W, Dyken P. Dystonia musculorum deformans. Clinical, genetic and pathoanatomical studies. Psychiatr Neurol Neurochir 1967;70: Marsden CD. The problem of adult-onset idiopathic torsion dystonia and other isolated dyskinesias in adult life (including blepharospasm, oromandibular dystonia, dystonic writer s cramp, and torticollis, or axial dystonia). Adv Neurol 1976;14: Denny-Brown D. The nature of dystonia. Bulletin of the New York Academy of Medicine 1965;41: Denny-Brown D. The cerebral control of movement. Liverpool: Liverpool University Press; Goetz CG. Charcot and psychogenic movement disorders. In: Hallett M, Fahn S, Jankovic J, Lang AE, Cloninger CR, Yudofsky SC, editors. Psychogenic movement disorders. Neurology and neuropsychiatry. 1 ed. Philadelphia: AAN Press; p López Piñero JM. Historical origins of the concept of neurosis. Translated by D. Berrios. Cambridge: Cambridge University Press; Schwalbe W. Eine eigentümliche tonische Krampfform mit hysterischen Symptomen. Thesis. Berlin; Truong DD, Fahn S. An early description of dystonia: translation of Schwalbe s thesis and information on his life. Adv Neurol 1988;50: Herz E. Dystonia. I. Historical review; analysis of dystonic symptoms and physiologic mechanisms involved. Arch Neurol Psychiatry 1944;51: Herz E. Dystonia. II. Clinical classification. Arch Neurol Psychiatry 1944;51: Herz E. Dystonia. III. Pathology and conclusions. Arch Neurol Psychiatry 1944;52: Zeman W, Kaelbling R, Pasamanick B. Idiopathic dystonia musculorum derformans. I. The heriditary pattern. Am J Hum Genet 1959;11: Eldridge R, Riklan M, Cooper IS. The limited role of psychotherapy in torsion dystonia. Experience with 44 cases. JAMA 1969;210: Cooper IS. Dystonia musculorum deformans: natural history and neurosurgical alleviation. J Pediatr 1969;74: Gilman S, Vilensky JA, Morecraft RW, Cook JA. Denny-Brown s views on the pathophysiology of dystonia. J Neurol Sci 1999;167: Eldridge R, Fahn S. Preface. Adv Neurol 1976;14:V. 18. Lesser RP, Fahn S. Dystonia: a disorder often misdiagnosed as a conversion reaction. Am J Psychiatry 1978;135: Fahn S, Williams DT. Psychogenic dystonia. Adv Neurol 1988;50: Ozelius LJ, Hewett JW, Page CE, et al. The early-onset torsion dystonia gene (DYT1) encodes an ATP-binding protein. Nat Genet 1997;17: Bell C. The nervous system of the human body. 3 ed. London: Henry Renshaw; p Duchenne GM. De L électrisation localisée et de son application à la pathologie et à la thérapeutique. 3 ed. Paris: J.-B. Baillière et fils; p Brissaud E. Leçons sur les maladies nerveuses (Salpêtrière, ). Paris: G. Masson; p Tsui JK, Eisen A, Mak E, Carruthers J, Scott A, Calne DB. A pilot study on the use of botulinum toxin in spasmodic torticollis. Can J Neurol Sci 1985;12: Walton JN. Psychological aspects of neurology (including consideration of memory, sleep, coma and the dementias). In: Walton JN, editor. Brain s Diseases of the nervous system. 9 ed. Oxford: Oxford University Press; p Harding AE. Movement disorders. In: Walton JN, editor. Brain s Diseases of the nervous system. 10 ed. Oxford: Oxford University Press; p Koehler PJ, Lanska DJ. Mitchell s influence on European studies of peripheral nerve injuries during World War I. J Hist Neurosci 2004;13: Tijdschrift voor Neuropsychiatrie en Gedragsneurologie NR 1 APRIL 2014

8 28. Mitchel SW, Morehouse GR, Keen WW. Gunshot wounds and other injuries of nerves. Philadelphia: JB Lippincott & Co; Evans JA. Reflex sympathetic dystrophy. Surg Gynecol Obstet 1946;82: Merskey H, Bogduk N. Relatively generalized syndromes. In: Merskey H, Bogduk N, editors. Classification of chronic pain. Description of chronic pain syndromes and definitions of pain terms. 2 ed. Seattle: IASP Press; p Marsden CD, Obeso JA, Traub MM, Rothwell JC, Kranz H, La Cruz F. Muscle spasms associated with Sudeck s atrophy after injury. BMJ (Clinical Research Edn) 1984;288: Schwartzman RJ, Kerrigan J. The movement disorder of reflex sympathetic dystrophy. Neurology 1990;40: Bhatia KP, Bhatt MH, Marsden CD. The causalgia-dystonia syndrome. Brain 1993;116: Berrios GE, Beer D. Unitary psychosis concept. In: Berrios GE, Porter R, editors. A history of clinical psychiatry.london: Athlone; p Goetz CG, Bonduelle M, Gelfand T. Charcot. Constructing neurology. New York: Oxford University Press; Breakefield XO, Blood AJ, Li Y, Hallett M, Hanson PI, Standaert DG. The pathophysiological basis of dystonias. Nat Rev Neurosci 2008;9: Defazio G, Berardelli A, Hallett M. Do primary adult-onset focal dystonias share aetiological factors? Brain 2007;130: Rosenkranz K, Williamon A, Butler K, Cordivari C, Lees AJ, Rothwell JC. Pathophysiological differences between musician s dystonia and writer s cramp. Brain 2005;128: Burke RE. Sir Charles Sherrington s the integrative action of the nervous system: a centenary appreciation. Brain 2007;130: Sherrington CS. The integrative action of the nervous system. New Haven: Yale University Press; Lencer R, Steinlechner S, Stahlberg J, et al. Primary focal dystonia: evidence for distinct neuropsychiatric and personality profiles. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2009;80: Gundel H, Wolf A, Xidara V, et al. High psychiatric comorbidity in spasmodic torticollis: a controlled study. J Nerv Ment Dis 2003;191: Espay AJ, Morgante F, Purzner J, Gunraj CA, Lang AE, Chen R. Cortical and spinal abnormalities in psychogenic dystonia. Ann Neurol 2006;59: Quartarone A, Rizzo V, Terranova C, et al. Abnormal sensorimotor plasticity in organic but not in psychogenic dystonia. Brain 2009;132: Wilson SAK. Neurology. Sec. Ed. Vol. 2. London: Butterworth & Co, Gowers WR. A manual of diseases of the nervous system. Vol.II. London: J & A Churchill, PSYCHE EN BEWEGING HOE PSYCHOGEEN IS DYSTONIE? INZICHTEN VAN VROEGER TOT NU Tijdschrift voor Neuropsychiatrie en Gedragsneurologie NR 1 APRIL