Rijksgebouwen en monumenten

Transcriptie

1 - wrd t Spoorwgn, all wrkzaam po zr spcifik, vlal tchnisch gbid. D xclusiv huisvstingsbhoft waarin dz D t n m nto t ongvr waarondr wrdn kunstuiting is. Er was altijd n strk vrbondnhid mt ht staatsbstl van dat momnt, conomisch n politik facto- zttn stds d toon jh t bi crërn n bhrn nh t va onrornd god. D productn n va rijksarchitctuur nh t i r n D Rijksgbouwndinst luidd zo'n prio- ook: d politik vrist -t dva n op Kunstbunkr Paaslo/Bass, Rijksgbouwn n monumntn Monumntnbhr n E.J. Nussldr -rstaurati jd bi Rijksgbouwndinst Inliding, achtrgrondn Ton nd i vrog jarn twintig nva Dinst Rijksgbouwn - dz uw d Afdling/ vanaf 1924 'Rijksgbouwndinst' gformrd, kwam, tomh diplomatik t stlln, n 'normalisati' tot stand van d bouw n ht gbouwbhr bhov nva huisvsting nd va rijksovrhid. Ondr -Ca rl baron van Lyndn, topambtnaar op ht ministri van Financiën, vrrs binnn tda dpartmnt n bouwdinst voor d rijksovrhid di % 35 grducrd prsonlsbstand - bij n vrlaagd salaris! - n uitrst zuinig blid zou gaan vorn. D soms haast 'vorm-wllustig' n daarm vrkwistnd gacht praktijk van ht 'rijksbouwn' t dui voorgaand priod, waarin dpartmntal bouwdinstn, latr d buraus Landsgbouwn nti, Iniu- w ovrhidsgbouwn tot stand brachtn, vormd d blangrijkst aanliding voor dz bzuinigingsrond. Cntralisati van activititn n drastisch bprking van ht taknpakkt bpaaldn d niuw kors voor d rijkshuisvsting. Niuwbouw vond nauwlijks mr plaats, d oudr rijksgbouwn - bstaand, rcnt n monumntn - ni gbruik ghoudn n naar bhoft aangpast. Gbouwondrhoud blf tot n minimum bprkt n d btrkklijk gring vraag naar xtra huisvsting wrd opglost door gbouwn hurn. Bij d bouwdinstn nd va instlling nd va dinst sn i aantal bstaand rijksovrhid buitn d bundling - g vrldn, waarvan n flink gtal inmiddls d status nb -va schrmd monumnt hft, zijn daarm bdold of onbdold stnn manifstn nd va landspolitik. Tglijkrtijd hbbn stromingn in d architctuur n opvattingn ovr monumntnrstaurati hun stmpl gzt op d voortbrngsln van d bouwnd n gbouw-bhrnd ovrhid, soms als vag afdruk, dan wr als vrtraagd doorgkomn bricht, maar soms ook hl prgnant n dirct. Priodn waarin d rijksovrhid zich nadrukklijk profilrd mt vooruitstrvnd, 'ign' gbouwn wordn oz afgwissld door momntn waarin trughoudndhid, af n to zlfs klurlooshid trof. is oprichting nd va trughoudndhid. foin rughoudndhid lidd t to d oprichting nd va Rijksgbouwndinst. th hft nzi hir ovr d niuwbouwactivititn van d rijksovrhid uit d oprichtingspriod van d Rijksgbouwndinst tot n mt d twd wrldoorlog t rlvrn, omdat d ton opgricht gbouwn inmiddls aanspraak monumntnstatus kunnn makn fo rds di status hb- houdn. Ht btrof ondr andr d buraus van d Gni, van d tchnisch dinstn n va Rijkswatrstaat, n dva buraus voorzagn, vaak po grot nit opnbar trrinn, maakt dat wrd afgzin van ht ondrbrngn bij n algmn bouwdinst. conomisch rcssi tijdns th intrbllum vond oz zijn afspigling in d huisvsting voor ht rijk n in d wijz waarop gbouwn daarin n rol spldn. Di samnhang mt d conjunctuur n ht ffct van d organisati van ht gbouwbhr door d rijksovrhid op ht bouwblid is ovrigns nva all tijdn. D organisatorisch achtrgrond waartgn d wrkzaamhdn van d rijksbouwkundign motn wordn gzin, vrklaart ook waarom rijksarchitctuur, zo daar al sprak van kan zijn, allrminst n vrij Afb. l. t kort naoplvring in Ontwrp ir.g.c. Brmr, rijksbouwmstr. Foto: P.A. Ruck PAGINA'S 89-96

2 nh m M t h d r dz rijksbouwmstr t to stand kwam. th Monumntn Invntarisati Projct (MIP) n d daarop aansluitnd slcti- n aanwijzingsronds latn tot nog to d rijksgbouwn van Fridhoff in monumntntrmn statusloos. Dat is jamm rn Zoi sh tui th t ri va n nda tj bi BULLETIN KNOB [998-3/4 Afb. 2. Voormalig ministrigbouw van OK&W in Dn Haag, kon na oplvring in 1953, gsloopt Ontwrp G.Fridhoff, ir. rijksbouwmstr. Foto: Van Ojn bn. D rst aan d dinst vrbondn rijksbouwmstr, ir. G.C. Brmr, most vooral bschidnhid praktisrn n gduld ofnn. Hij kon n dd dat; ht past bij zijn karaktr. Toch gh tma wrk va kalm vakkundighid tm zijn burau r zijn. t H toont rspct voor th bstaand. tr -H cntlijk - op grond van politik kuzn - gsloopt gbouw van d Hog Raad dr Ndrlandn aan ht Plin in Dn Haag maakt duidlijk ho Brmr di strvn naar 'contxtul gpasthid' wist t ralisrn: ht oud gbouw van rijksbouwmstr Ros (1860) wrd voor d niuwbouw in 1936 nit grasrd, maar blf in hoofdopzt gspaard. 'Opniuw gdtaillrd' op grond van igntijds inzichtn n functionl isn krg ht gbouw n twd lvn; n prill vorm van hrgbruik, rvitalisring n aandacht voor d gbouwd omgving di juist vandaag d dag wr volop actul! is volgtns dit crdo. Aan ht ind van zijn ambtlijk lvn (1957) blkn zijn opvattingn gdatrd: in architctnland wrd hm d 'arroganti van d macht' vrwtn, zijn gbouwn warn d jongr gnrati ontwrprs stnn sd aanstoots. ouvr nva Fridhoff so pi tw manirn n mijlpaal brikt. D rst bstaat hirin, dat, vanuit ht hdn grknd, d trminus voor monumntwaardighid - 50 jaar - juist ht grootst dl van ht gbouwn-araal buitn spl zt, dat on- soms zlfs spijtig, omdat daardoor karaktristik 'landmarks' td ui rijksgbouwnfamili kunnn vrdwijnn. rijksbzit graakt gbouw voor th minist- OK&W tui 1953 nind Haag inmiddls gsloopt (afb. 2; afb. 3). Voor ht blastinggbouw annx kantongrcht t Oostburg, dat in htzlfd jaar grd kwam, drigd n drglijk lot; actis voor bhouw door d huidig rijksbouwmstr lijkn hir th amovrnd jt ti hbbn gkrd. D twd mijlpaal houdt vrband mt d vrandrnd taak n positi nd va Rijksbouwmstr. swa Fridhoff gno bouwnd rijksar- in d rst plaats n zlf ontwrpnd n chitct, ondr d opvolgnd rijksbouwmstrs (J.J.M. Vgtr,. F Svnhuizn d-a intrim, - W.G.Quist,. Tj Dijkstra, F.J. Van Gooi, J.D. Prboom Vollr - waarnmnd -, K. Rijnboutt nw. Patijn) kwam th accnt ni tonmnd mat liggn jt h bi bvordrn n bwakn nd va kwalitit van stdbouw, monumntnzorg, architctuur n bldnd kunst. Ht grot aantal bouwopgavn lidd r to dat vl wrk most wordn uitbstd gvolg planning, god opdrachtgvrschap n projctbgliding in d plaats kwamn nh t va 'zlf don'. Tot d twd wrldoorlog krg d Rijksgbouwndinst ondr Brmr langzaamaan profil sal kwalitits-bouwdinst. D aan n Noord-Italiaans tornfort hrinnrnd kunstbunkr t Paaslo (1942; afb. 1) hft hir, gzin functi n ontstaansmomnt, n bijzondr btknis sal sluitstuk. Voor ht ovrig bzorgd d bzttr d dinst gdwongn wrk, soms nva winig vrkwikknd aard, vlal zondr nig -ar chitctonisch prtnti. Ton. Gir Fridhoff n jaar ad n oorlog rijksbouwmstr wrd, sd wa situati n ghl andr. Voor schoorvotnd rijksbouwn was gn plaats mr: r was rijkshuisvsting van formaat n gtal nodig. Ndrland hrrs n Fridhoff bpaald ni strng rchtvaardighid t da di rijkshuisvsting duurzaam n dglijk most zijn, waardig vormggvn, zondr xprimntn op kostn van d gmnschap, mt kunst in dinst van d architctuur. Mt zijn assistnt M. Bolln ontwirp Frifhoff vl, gno volop gbruikt rijksgbouwn Afb. J. Cntral hal van ht voormalig ministrigbouw van OK&W, kort na oplvring. Foto: VanOjn 1953.

3 m t d 23 %va nh t nd w ti s Til, BULLETIN KNOB /4 Monumntn jd bi Rijksgbouwndinst Blid Kort opgschrvn bstaat d taak nd va Rijksgbouwndinst uit ht lvrn van gschikt huisvsting voor ht Koninklijk huis, d Hog Collgs van Staat n d Ministris daarondr vallnd dinstn n instllingn (waarondr vrschidn vrzlfstandigd, zoals d rijksmusa). Voor di taak staat d Rijksgbouwndinst ruim 5 miljon virkant mtr bruto vloropprvlak ni rijksigndomspandn tr bschikking (ongvr l miljon m 2 wordt daarnaast ghuurd). Ongvr 1,2 miljon van di virkant mtrs, ofwl ± bruto huis vstingsopprvlak nd va igndomsgbouwn, bvindt zich in monumntn, bschrmd in d zin van d Monumntnwt of bij provincial of gmntlijk vrordning. In aantal btrft ht ongvr 500 monumntn. In 1980 wrd ondr. Tj Dijkstra th monumntnblid nva d Rijksgbouwndinst tot vrantwoordlijkhid van d rijksbouwmstr gmaakt. Ht burau wrd daarto succssivlijk uitgbrid mt op dat trrin gkwalificrd advisurs; d disciplins rstaurati, bouw- n architctuurhistori n rstauratitchnik bpaln sdrtdin, mt d vakgbidn stdbouw, architctuur n bldnd kunst, ht opratigbid nd va Doordat d rijksbouwmstr. rijksbouwmstr n nadrukklijkr, kwalitit bvordrnd n totsnd taak krg op monumntngbid, vrandrd ook ht wrktrrin van ht Landlijk Burau Rijksmonumntn dat tot dan voor ht monumntnaspct van d Rijksgbouwndinst tknd. Als Burau Rstauratiwrkn (nu: Architctuur n Rstauratitchnik) krg tdi burau vooral n uitvornd taak, gconcntrrd op ht bhr nd va Koninklijk Palizn n rstaurati- n hrbstmmingsprojctn. aantal spcifik Binnn d huisvstingsopgav is r n spcifik opdracht tot 'vrantwoord bhr van d monumntn di aan d zorg van d dinst zijn tovrtrouwd', zoals ht Koninklijk Bsluit ovr d Rijksgbouwndinst van 1989 aangft. In 1991 bracht d dinst n nota uit, Rgd-monumntn, waarin voor d Rgd-organisati n zijn klantn staat opgschrvn ho, conform xtrn wttn n rgls n volgns intrn afsprakn, ht monumntnspl gspld mot wordn. no me ovr t da xtrn dl nd va rglgving maar mtn n hardnkkig misvrstand wg t nmn: d Rijksgbouwndinst is nt als idr bouwnd n gbouw-bhrnd instanti of particulir in all opzichtn vrgunningplichtig. Immrs, ht blid op ht gbid van d rijksmonumntnzorg wordt ontwikkld n bpaald door th ministri van OC&W (in casu d Rijksdinst voor d Monumntnzorg). D Monumntnwt nva 1988 vormt t h instrumntarium voor tdi blid. Uitvoring va grotndls -g dlgrd naar d lagr ovrhdn, di daarnaast n ign blid vorn ovr th gbouwd cultuurgod nva lokal histo- basis voor risch btknis. Dz xtrn kadrs bpaln d Afb. 4. voormalig 'Rgtsgbouw', nu Kantongrcht n huisvsting rijksdinstn. Ontwrp J.F. Mtzlaar 1878; oplvring Foto Orlmans-Van Rkn ht monumntnbhr door d Rijksgbouwndinst. Maar ht gaat vrdr. Als ondrdl van d rijksovrhid hft d dinst hir n spcifik nto t voorbld strkknd taak: aan rijks-wt n -rglgving hft n rijksdinst nu nmaal actif t voldon; n afwachtnd houding zou nit passnd zijn. Aard htmonumntnbstand van Ht Rgd-monumntnblid is gformulrd rond ht bzit van monumntal gbouwn, tda binnn th Ndrlands -mo numntnbstand nva bijzondr btknis. Dis typisch -va drlands topstukkn sd al Riddrzaal, d Koninklijk Palizn, d Rijksmusa, kastln n ruïns vormn daarvan n flink dl. Vrdr omvat ht bstand n groot aantal historisch gbouwn ndi ssntiël lro vrvulln nd i huisvsting nh t va rijksapparaat. D monumntn p no rond t h Haags Binnnhof zijn daarvan n voorbld; d historisch gvangnissn, zoals d 'kopls' in Arnhm, Brda n Haarlm, illustrrn dit ook. Door d lang gschidnis van ht rijksbouwn ondr rgi van d Rijksgbouwndinst n zijn voorgangrs bstaat d 'monumntncollcti' voor n wznlijk dl td ui productn nh tva bouwn voor n door d ovrhid. D als nig van n grot rks gaaf bwaard douanpost ni Covordn nva rijksbouwmstr C.H. Ptrs uit 1891 is hirvan n god voorbld. Ht magistral grchtsgbouw uit 1882 in Til van justitibouwmstr J.F. Mtzlaar nd koplgvangnissn zijn t m vl andr ngntind-uws ovrhidsgbouwn koo illustratif (afb. 4; afb. 5). Omdat nd i lat ngntind uw, nd i priod nop -va komst nd va van d national cultuurzorg, n Rijksgbouwndinst t h blangrijk voorlopr architctnburau nh t va

4 d 10 0 monumntn' D r5i n1 nv rnd i n noo k sva n nva nin - di s fda td E n 2 /3va nh t ti nh tmi no f nbi j d wordn ko ph t n roo ko p sh tb - BULLETIN KNOB1998-3/4 dinst, illustrrt d waarvoor d btknis nh t va dinst vrantwoordlijkhid hft. gbouwd rfgod dl nh tva bstand naa monumntn vrvult gn lro voor d rijkshuisvsting, maar is loutr op grond van d rfgodfuncti in bhr: d rijksruïns n d gdnknaaldn in Sostdijk, Apldoorn, Rijswijk n Hmstd sluitn fitlijk gbruik zlfs volldig uit. Afb.5. Til, Kantongrcht. Zittingzaal na rstaurati 1994-'96. Rstaurati ht vanintriur ging samn mtniuw bvloring, inrichting, stoffring n vrlichting tr vrbtring van d gbruiksmoglijkhdn. Ontwrp- n rstauratitam: Van Dijk- Van Asbck Consullants. Foto Or/mans-Van Rkn dpartmnt van Binnnlands Zakn was, rssortrnd ondr d door Victor d Sturs glid Afdling Kunstn n Wtnschappn, bstaat d huidig collcti vnns uit flink t wa 'wapnfitn' t dui gschidnis nd va Ndrlands monumntnzorg. Voorbldn daarvan zijn d Sassnpoort in Zwoll, ht Muidrslot, ht Maartn van Rossumhuis in Zaltbomml n d Grot Krk n Schots Huizn t Vr. rlati th m Rijk nva dit, latr gno togvalln dl van ht monumntnbstand hangt samn mt ht fit, t da Staat vanaf t h laatst kwart nd va vorig uw in ign waarnming n door andrn wrd bschouwd n rknd als ultim kunstbschrmr. Door bwust vrwrving, naasting, maar ook via schnking of nalatnschap wrdn zo vrschillnd topstukkn aan d rijkscollcti togvogd (bijvoorbld: ht Gotisch Huis t Kampn, kastl Slangnburg jbi sum Mrmanno Wstrnianum n musum Dotinchm, huis Trompnburg t laatst inclusif collcti nd -i Mdmblik, th grafmonumnt va NH-krk nva Vanuit n 's-gravland,-mu Msdag - Haag, kastl Radbout t Kniphuisn ni bid Rijksgbouwndinst namns d Midwold). historisch vrantwoordlijkhid bhrt d Staat vrdr gno vrschillnd monumntal gbouwn n tknis waarm objctn nva tijd truggaand ovrhids- national -b band bstaat (bijvoorbld ht Graaf Adolf-monumnt bij Hiligrl, Slot Lovstin, Vsting Naardn, ht grafmonumnt nva Willm nva Oranj nd i Niuw Krk t Dlft, d Graflijk Zaln in Dn Haag). In vl gvalln gldn ovrigns mr rdnn voor zorgplicht. oz knt d vrantwoordlijkhid voor d Koninklijk Palizn pr gval n andr motif; t rda daarbij sprak i rknd vrantwoordlijkhid is vidnt. Ht fit, dat van d zognaamd 'top bhr zijn jd bi Rijksgbouwn- Ht hirvoor bschrvn monumntnaraal vormt d krn nh t va Rijksgbouwndinst-bstand. D dinst hft 'Cat- hir blijvnd vrantwoordlijkhid n gori l-monumntn'. oormrkt al s z hard Daarnaast is r nog n ruim gtal van monumntn - ongvr totaal -da mr rcnt vrldn si vrworvn rt lniging n va zich pda t o momnt voordond huisvstingsbhoft. t H zijn d soms swa anonim bschrmd monumntn nd 'i straat' oo kdi vandaag da g primair n gbruiksfuncti vrvulln. Wannr functi voor th Rijk vrdwijnt langr trmijn gn rijksbstmming ni zicht, nka is ondr zkr, door d rijksbouwmstr t stlln conditis, tto vrvrmding - via d dinst rddominn - Praktijk ht vanmonumntnbhr ovrggaan. Ht monumntnbhr si door d aard nd va objctn -di immrs lttrlijk middn in d maatschappij staan n i t bprkt tot d bstmming n bschrming van d gbouwn op zich. Vanzlfsprknd vormn rstautati n ondrhoud nva d gbouwn krnactivitit; ht bprkn van lgstandsrisico's gaat daaraan vooraf. D blangrijkst inzt is daarbij d monumntn optimaal oprationl t houdn n t latn m-functionrn nd i samnlving. Motif hirbij i instandhouding n functionalitit nva monumntn mt nam ook van btknis zijn voor d kwalitit van d omgving waarin j zi zich bvindn. t H uitstralings-ffct van god functionrnd n voorbldig ni stand ghoudn monumntn lvrt n positif saldo voor mr nda alln d gbruikr n bzokr van ht pand. In tonmnd mat vormt daarom ook d contxt van ht gbouw punt van aandacht nh t i wrk nd va dinst advizn nd va rijksbouwmstr. Ambitis van d rgring op ht gbid van d kwalitit van d gbouwd omgving, bvordring van cultuurtorism, opwaardring van ht lfmiliu in onz oud binnnstdn, maar oo trrin nva miliuvrindlijk n duurzaam bouwn kunnn t m praktisch monumntnzorg vaak 'pr saldo' wordn gdind. Voor d dpartmntn als 'huurdrs' n voor d Rijksgbouwndinst s al 'vrhuurdr' zijn rz o volop kansn d culturl-maatschapplijk kantn van ht monumntnblid n -hrstl in praktijk t brngn. Door ht rlatif ruim aantal gbruikrs n gbouwn zijn roo k wrklijk moglijkhdn voor n actif bschrmings- n bstmmingsblid. Wannr n monumnt nit mr blijkt t kunnn voldon aan d vrlangns n va gbruikr, doordat bijvoorbld nh t aa gtal van wrkplkkn door ht gbouw grnzn wordn g-

5 h t Amstrdam, fitlijk mt rstaitratitam: nd bi jh t maa nd Crouwt-D d BULLETIN KNOB /4 93 stld fo wannr nd aa mat nva installativoorziningn -i sn wordn gstld di in ht pand nit zondr rnstig aantasting van ht monumntnblang zijn t ralisrn, kan door vrandring van bwonr n btr afstmming van functi n gbouw nh t va gbouw wordn brikt. t H Agntschap nva Financiën nd aa oud onlangs nh t i Amstrdams Hrngracht ondrgbracht Rijksinstituut voor Oorlogsdocumntati illustrrt dz aanpak (afb. 6; afb. 7). Tn bhov van d Agnt van Financiën zoudn hir drmat fors installati-tchnisch ingrpn nodig zijn gwst, t da t t kwtsbar gbouwintriur onhrroplijk slachtoffr uzo zijn gwordn. H RIOD vormd, n m vl mindr dwingnd tchnisch programma, d gbruikr. Tglijkrtijd schuilt nd i soms t wa huurdrs - btr passnd niuw 'loss' band di hun gbouw hbbn n dinst po suggsti nd va rijksgbruikrs - risico. Nit voor nits hantrt d rijksbouwmstr voor d komnd kabintspriod th motto 'monumnt zokt functi' als lidraad voor god monu- Afb. 7. Studizaal tussn ht voormalig woon- n praktijkhuis n ht bijbhornd kots- n stalgbouw, kijknd naar d stalln. D studizaal vrvangt n grot administratizaal didutsch Bank in 192! hir bovn ntwtal nuhrgbruikt kluizn oprichtt. Ontwrp n Bnthm & n Kat Vis. Foto Orlmans-Van Rkn mntnbhr. Immrs wannr r gbouw n gbruikr t to stand komt, l za gn god rlati tussn laatstgnomd nt bhov nvazijn bdrijfsprocs n- vanuit tda standpunt -b zin lgitim - pogingn blijvn don ht pand zo vl moglijk naar zijn hand t zttn. Rsultaat daarvan s i mstal blijvnd ontvrdnhid bij d bwonr n altijd n in architctonisch n culturl opzicht 'ontvrdn' monumnt. Essntil is dus, dat gbouw n functi lkaar god liggn. Dat mt historisch onrornd god n n flxibl n zich dus nogal rornd ovrhid t brikn, vormt n blangrijk succsfactor van ht monumntnbhr door d Rijksgbouwndinst. Ht is stds wr d kunst d klant tvrdn t stlln, zondr dat hij in alls koning is. Zijn monumntal gbouw knt zlf k oo 'royalty' n hft sdu rcht po bhoorlijk bjgning. Natuurlijk is d Rgd hir nit d nig vrantwoordlijk. Mrdr aspctn nh t va monumntnblid zijn ondrdl van algmn rgringsblid. Van d gbruikrs n va 'monumntal rijkshuisvsting' nka daarom t h md-uitdragn nva instmming j dbi dz kwalititsambitis n participati n ralisring daarvan wordn gvraagd. Toch s i voor d bwonr bgrijplijkrwijs vaak t h hmd nadr dan d rok: d ign huisvstingswnsn komn vóór di van ht monumnt. All invntivitit van d Rijksgbouwndinst gbruiksgschikt makn btrokkn -ar chitctn n advisurs is daarom tlkns wr nodig om gbruikrs- n monumntn-blangn mt lkaar in balans t krijgn. D bschrmd status van ht gbouw n d daar uit Afb. 6. Hrngracht. Voormalig woon- npraktijkhuis van J.Ninhuys. Ontwrp A. Salm Voorgvl na rstaurati in '97 tnbhov ht van Rijksinstituut voor Oorlogsdocumntati na vrtrk van ht Agntschap van Financiën. Foto Orlmans-Van Rkn voortvloind vrplichting o Monumntnwt t voldon maakt th brikn ndi va balans ni sommig gvalln nvoudigr: bpaald functionl gwnst, maar gbouwlijk onfortuinlijk ingrpn kunnn o n z 'monumntnvto' krijgn. Ht drignd tvl doorslaan van d bascu-

6 d n h t d Al sh tomh fnh t va n ting n opn informati ovr d plannn n monumntwaar- vormn mstal d slutl po mdwrking nva zijn kant. Ht grchtsgbouw in Til (zi afb. 4; afb. 5) illustrrt dit. Bij d rcnt rstaurati n functionl vrbtring nh t ko d n (binnn-) zonwring, gunstig plaatsing n dtaillring van vrwarmingslmntn zorgn r vrvolgns voor, t h da gbouw toch god nd aa hdndaags gbruiksisn voldot n ook nrgtisch gschikt is voor gbruik in d volgnd uw. D lifd van d gbruikr voor ht ign gbouw vormd d basis voor ht op dz manir rcht don aan n ssntil n bpalnd lmnt van ht historisch gbouw. Fit blijft chtr dat d hovlhid 'nvnisn' di bij ht gbruiksgschikt makn n houd nva h t H tsn ud i i n voor, t n m ro ph t 94 BULLETIN KNOB /4 I naar th hdndaags functionrn blijft nda achtrwg. ni andr gvalln, wannr bijvoorbld door bprkt aanpassing d tokomstig gbruikswaard van ht bschrmd gbouw flink zou wordn vrhoogd, kan, afhanklijk van d intrprtati of invulling van d bschrmd status, n zkr blmmring voor t h vruchtbaar m-functionrn nh t va monumnt ontstaan. In ht gbruiksgschikt houdn n -makn van monumntn door d Rijksgbouwndinst is - bij rijksmonumntn - topas- Monumntnwt nm t nam d sing daarvan van crucial btknis. intrprtati n Monumntnzorg n monumntnwt Voor d Rijksgbouwndinst staat d monumntnwt, als rijks-rglgving buitn kijf. Wt- rglgving ph t o trrin van d monumntnzorg n -bschrming zijn primair vrantwoordlijkhdn nh t va cultuurministri. D tots po d nalving ligt dus bij ht ministri van OC&W/Rijksdinst voor d Monumntnzorg; van daaruit is r gdlgrd bvogdhid bij d lagr ovrhdn (mits bschikknd ovr monumntnvrordning). D Rijksgbouwndinst kan, zoals rdr opgmrkt, als rijksdinst chtr nit afwachtnd achtruit zittn, maar hft mdvrantwoordlijkhid voor ralisrn nva rijksblid. D dinst mot daarin voorbldig zijn. Di mdvrantwoordlijkhid op monumntngbid n d vrantwoordlijkhid di d Rijksgbouwndinst hft als ondrdl nh t va ministri nva Volkshuisvsting, Ruimtlijk Ordning n Miliubhr (VROM) gvn profil aan d manir waarop d rijksmonumntn voor d rijkshuisvsting wordn ingzt n wordn bhrd. Enrzijds wordt ingzt pd o spcifik monumntnzorgaspctn di daarbij spln. Mt n ign ondrzoks- n documntatiprogramma wordt ht gbouwbzit gdtaillrd ondrzocht, bschrvn ni bld gbracht. Plannn voor rstaurati, hrstl n hrgbruik wordn mt inachtnming van d ondrzoksbvindingn gformulrd n gtotst. Volgns d monumntnwt n d gmntlijk vrordningn wordn plannn tot d uitvoringsfas gbracht. Tijdns uitvoring blijft r voling t m d rijks- n lokal monumntnzorgrs n, waar van topassing, mt plaatslijk monumntncommissis. Andrzijds bpaalt t h ggvn t da Rijksgbouwndinst ondrdl vormt nh t va Ministri nva VROM t h monumntnbhr. Miliuaspctn, ambitis ph t o gbid van stdbouw n architctuur, kantoorinnovati, duurzaam bouwn gvn zo ook richting aan d monumntnkors. D mat waarin t da gburt hangt a boogd gbruik van ht gbouw n d grnzn di vrantwoord cultuurbhoud aan d moglijkhdn van ht monumnt stlt. voldon nd aa oogmrkn nd va monumntnwt gaat, zijn r aan dz 'tw-hrighid' van ht monumntnbhr door d Rijksgbouwndinst positiv n ngativ kantn. nd Aa ngativ kant splt th ggvn tda soms buitn proporti vl aandacht mot wordn gschonkn naa rgls n isn di abstract wrld zondr zijn trrin nd va monumntn gborn lijkn. oz ARBO-wtgving (mstal door d huurdrs naar vorn - g bracht) n voor wat btrft nrgi-zuinighid, gvl- n vnstr-isolati, installatigraad tc. (vlal po grond nva ign normring) vaak isn n wnsn di bij klakkloz honorring ni monumntn t to rnstig afkalving nva cultuurwaardn lidn. D isn op ht gbid van warmt- n gluidsisolati, braak- n togangsvilighid aan gvlopningn gstld, vormn voor d historisch matri, ht gvlbld n d dtaillring van bijvoorbld d 'fijnmazig' ngntinduws gbouwn waaruit n flink dl van d collcti bstaat, n rglrcht bdriging. kunst moo ko hir t h vnwicht t brikn n zo moglijk ht nadl tot n voordl t kndn. Mt god argumntn pro d monumntnblangn, vooral ook voor d tokomstig gbruikr - wins rkning ondr andr d stookkostn zulln zijn - opn goo voor monumnt-vrindlijk altrnativn waarm d isn to p zkr hoogt koo zoudn zijn nt i willign nm t soms d moglijkhid achtr d hand om vanuit n apart bgrotingsartikl d vntul mrkostn van ht cultuurbhoud t dkkn, lukt tm h o gbruikr né gbouw tvrdn t stlln. God samnspraak mt d totsrs n topassrs van d monumntnwt kan r daarbij voor zorgn, dat di argumntn 'pro' xtra gwicht krijgn. Ht mooist is ht natuurlijk wannr ook d gbruikr zlf goo hft voor d culturl factor. Enthousiast voorlich- ingniuz, historisch schuifraamdtail t m minimaal rand- n Gschikt stoffring n nkl glas n rodhout ongwijzigd ghantrd blijvn. monumntn voor rijkshuisvsting nd aa ord zijn, bhoud nva gbouwd rfgod flink ondr druk zt. nva architctn n advisurs van binnn n buitn d Rijksgbouwndinst vraagt dat xtra ontwrp-lnighid. D rlijkhid gbidt daarbij t vrmldn t da binnn d daglijks, - d cntraal gvord praktijk nd va ns inconsqunthdn voorkomn n ontsporingn ph to trrin nd va monumntnwt. Rijksgbouwndinst l w soms hlaas koo En van d wznlijk positiv kantn van d 'twhrighid' di ht profil van d monumntnpraktijk bij d Rijks-

7 n P r d w t nd, t nda li nh tn bi jt h nva n, n nbi jt aa h nh tp o BULLETIN KNOB /4 95 gbouwndinst bpaalt, hft t makn mt d tokomstwaard nd va gbouwn, tokomstwaard ni markt-trmn, maar vooral ki noo culturl zin. Omdat miliubhr, duurzaamhid, omgvingsfactorn, naast cultuurbhoud blangrijk critria zijn waaraan monumntnhrstl n hrbstmming motn wordn gtotst, kan wordn vrmdn, dat idr zich aandinnd aanpassingswns van d gbruikr mot wordn ghonorrd. sal vidnt is gbruikrsvraag voortkomt t nui tijdlijk bhoft ni - monumntntrmn is ook n gbruiks-priod van 10 jaar t bschouwn als tijdlijk - lgt ht duurzaamhidsaspct xtra gwicht in d monumntnzorgschaal. Aan d wns - di in monumnt ovr t h algmn l a nit naar d lttr nka wordn vrvuld - zal dan vlal op n vnns tijdlijk n naar t h monumnt i nto idr gval 'rvrsibl' manir wordn voldaan. Voor d Rijksgbouwndinst, di ht komnd jaar binnn VROM zal wordn vrzlfstandigd, krijgt dit 'bdrijfsblang' n va nit naar willkur nt aa passn, maar pd o langr trmijn 'gzond' t houdn n flxibl ni t zttn monumntn, tonmnd btknis. Vrdr vormt ht grotr VROM-vrband waarbinnn d monumntnzorg-opgav van d Rijksgbouwndinst mot wordn gmaakt k noo positiv aanliding mo po mr dan alln 'gbouwlijk' puntn t prstrn. Zo is r ht groind bsf, t da monumntnhrstl n bijdrag lvrt aan maatschapplijk n conomisch opwaardring van onz binnnstdn. D Rijksgbouwndinst kan aan dat ggvn t m rcht argumntn voor monumntnhrstl ontlnn. Ook hirin vormt d Monumntnwt vaak - bijvoorbld jt h bi wrk binnn n bschrmd stads- fo dorpsgzicht - n god fundamnt ondr d plannn voor rijkshuisvsting ni monumntn. s i saldo d monumntnwt voor d Rijksgbouwndinst dus n god middl om d juist zorg aan d tovrtrouwd monumntn t kunnn gvn. Omdat d dinst bij instandhouding nva monumntn gn fiscal facilititn knt n ook nit van subsidimoglijkhdn gbruik kan makn, hft ovrigns n dl va daarondr liggnd rglgving voor d Rijksgbouwndinst gn actualitit. En om dit punt nog vn vast t houdn: door ht ontbrkn nva voldon n daa dz facilititn n door d vrplichting fo wns t vrschillnd hirvoor gnomd 'rijksidaln' op ht gbid van d gbouwd omgving, is d monumntnzorgnd Rijksgbouwndinst duurdr uit dan d gmiddld particulir prsoon of instlling. D actualitit van d Monumntnwt ligt voor d Rijksgbouwndinst vooral bij d invulling di door d daarto bvogdn aan d wt wordt ggvn. Omdat d wtstkst voor wat btrft d boogd god manir van omgaan mt monumntn flink intrprtati-ruimt bidt, is r voor n landlijk oprrnd burau als dat van d rijksbouwmstr flink vrschil waar t nmn. D vrschilln zijn soms xtrm. Wat door n monumntnzorgr in d n gmnt als strijdig t dm bschrmd status nh t va gbouw wordt -g kwalificrd kan in n vrglijkbar situati in n andr rgio s al nit rlvant voor d monumntnstatus wordn aangmrkt. Vaak btrft t h hir nda zakn di nit xplicit in d rdngvnd omschrijving jd bi aanwijzing t to monumnt zijn gnomd, maar gaat ht om n mr of mindr prsoonlijk intrprtati nh tva bschrmingsdol. En om dat laatst gaat ht nu: wat is ht dol van d bschrming? Is dat d consolidati van ondrdln n aspctn di gzamnlijk t h bschrmd monumnt zijn status gvn f o gaat ht r om ht monumnt in zijn wzn als stnn manifst van bouw- n gbruiksgschidnis intact t latn n niuw lvn t gvn? Ht is ons inzins allbi waar, chtr aan gn van bid kantn is r ht volldig 'glijk'. Afhanklijk van d aard van ht monumnt za gval th accnt po consolidati, op matril voortbstaan motn liggn, in ht andr gval is ht functionl vrdr lvn maatgvnd n mot aan d conditis om dat moglijk t makn kunnn wordn voldaan. Dat n Monumntnwt mt n aantal gbods- n vrbodsbpalingn nooit d nuancringn kan lvrn di in d praktijk van d plannn totsnd monumntnzorgr aan d ord zijn is vanzlfsprknd. D wt is gn handbok voor d praktijk maar gft als ht god is d intnti van d bschrmr aan. Zlfs d rdngvnd omschrijvingn, waarvan ovrigns ht kwalitativ ghalt flink varirt, kunnn nit als 'wrkplaatshandbok' voor praktisch monumntnzorg dinn; daarvoor stlt di praktijk t complx isn. Ht is zlfs zo, dat juist n gdtaillrd rdngving tot 'fragmntati' nh t va bschrmd nsmbl aanliding nka gvn. D in d rdngving of waardstlling omschrvn lmntn kunnn als 'onaanraakbaar' wordn gzin; ht nit gnomd loopt daarntgn kans voglvrij t zijn. In handn n va vooral po ontwikkln gricht tam nva architct n opdrachtgvr naar d wtslttr oprrnd vrtgnwoordigr nva monumntnzorg ndi t ka lidn tot 'anatomisch monumntnbschrming'. Ht saldo is dan n grstaurrd - of misschin btr: grnovrd - monumnt, waarvan d ondrdln, gnomd nd i rdngving, zijn gspaard n hrstld trwijl t h historisch nsmbl door hard ingrijpn in d nit gnomd, maar vnzr historisch matri, is ontzild. Bschrming bij wt n plaatsing pd o monumntnlijst hft nda t i gval nit kunnn voorkomn t da h gbouwd cultuurgod ni zijn wzn s i aangtast. Ho dan wl? Ho t zorgn dat praktisch monumntnzorg voor ht bschrmd monumnt nit uitpakt als n anatomipracticum? Misschin ligt d oplossing van di vraag hirin, dat d rstaurati-opgav stds wordt bzin in rlati tot all ovrig aspctn di wrkn in monumnt aan d ord zijn. Door n drglijk 'intgral aanpak' kunnn d bschrmnswaardig ondrdln, maar vooral kd oo historisch architctonisch opzt niuw gbruik ontworpn architctonisch plan afgwogn

8 h t D h t in - n ni sh t tkd oo noo kh t s rd t H ti s H T k Oo tsaa nt ih di s rda n subsidiabl ni nh t 96 BULLETIN KNOB /4 aandacht n bhandling krijgn. Bij zo'n intgral bnadring wordn dan vanzlfsprknd ook d hdndaags isn, normn n wnsn gtotst op hun rlvanti n waard voor gbouw zlf. ts H i daarbij zaak mo stds d bdoling achtr d normstlling, d tchnisch isn n bouwrglgving t knnn n dz vaak door d vak-advisurs als 'hard' n vrplichtnd gprsntrd fitn t durvn nuancrn. Alln da moglijk md o historisch btknis nva gbouw ni wzn t latn nd hdndaags - nin uitbridingn daar n natuurlijk, samnhangnd band m t latn aangaan. jdi Bi nuancring hoort da afwgn van historisch waardn tgn niuw waardn di d aanpassing voor t h monumnt nka oplvrn. Bschidnhid bij vrvanging n vrniuwing is natuurlijk uitgangspunt, maar tglijkrtijd is ht blangrijk d kwalitit van d voorgstld vrandringn bpalnd t latn zijn voor d 'vrandrbaarhid' van d bstaand matri of van ht bstaand historisch concpt. t Di btknt, da monumntnzorgr d bdoling 'achtr' d bschrming van ht gbouw duidlijk voor ogn mot staan; hij is dan in staat om in samnspraak mt d plannnmakrs dat 'intgrrnd optimum' van rstaurati n vrniuwing moglijk t makn. Zijn profssionl afwging hlpt jt bi h juist balans. nda wr lhi jza oordln, tda vindn nd va niuw architctonisch n functionl kwalitit ht offrn van historisch lmntn rchtvaardigt, dan wr zal hij aangvn dat d historicitit prvalrt. Als hij daarbij ook in staat is dlgnoot van d problmn van d ontwrprs t zijn, kan d oplossing of d richting daarvan in gzamnlijkhid wordn gzocht n gvondn. rvaring dzrzijds lrt, tda plannn voor monumntn, di bijna altijd bstaan uit n rstauratif dl n n niuwbouwdl, nit door één architct motn wordn gmaakt. Op voorspraak van d rijksbouwmstr vrlnt d dinst bij monumntnprojctn di daarto aanliding gvn dan ook sinds jaar n dag n architctntam als 'tandm-bmanning' d planopdracht. Naast n niuwbouw-architct, di vooral d uitbridingskant nh t va plan nd stdbouwkundig aspctn bhartigt, i rstaurati-architct di, s al hodr nh t va rfgod, t h consrvrnd n intrprtrnd wrk vrricht. D rstaurati-architct hft daarbij tvns d vrantwoordlijkhid d uitkomstn nt h va bouwhistorisch voor-ondrzok in d planvorming t btrkkn. Bid architctn wordt vrzocht zlf aan t gvn ho zij in combinati willn oprrn; uitgangspunt daarbij is stds, dat zij ht total projct intgraal aanpakkn n d plannn samn ontwikkln. Drglijk combinatis pakkn voor ht rsultaat van ht projct als rgl zr positif uit; d kloof tussn monumntnzorg n architctuur wordt gdicht n ht opglvrd wrk knt n samnhangnd, nduidig kwalitit. D rstauratis tn bhov van ht Rijksinstituut voor Oorlogsdocumntati in Amstrdam n van ht Kantongrcht in Til zijn hir illustratif (zi afb., 4-7) Wannr nn ada voltooiing van ht projct in n indrapportag vrantwoording ovr th wrk, d gmaakt kuzn n gdan ingrpn wordt afglgd n d bij d uitvoring gdan bouwhistorisch vondstn als laatst hoofdstuk aan ht ondrzoksrapport wordn togvogd, is r sprak van n cht afgrond monumntnprojct. sal krs pd o cak i soms gd no moglijkhid om d schriftlijk vrantwoording om t wrkn tot n brd toganklijk publicati ovr d rstaurati n hringbruiknam. To t slot Ht voorgaand lvrt n aantal bspiglingn op bij n niuw Monumntnwt. Hirondr kort puntsgwijs dz rflctis. vrrichtn n rapportrn nva bouwhistorisch ondrzok voorafgaand aan rstaurati of aanpassing van n monumnt zou conditi bij vrgunningvrlning motn zijn. wnslijk n rstaurati waarbij naast rfgodhrstl n -bhoud functionl aanpassingn aan d ord zijn, in handn t gvn n va tam nva rstaurati- n niuwbouw-architct. ovrwgn valt jombi rstauratis waarvoor rijkssubsi- wordt vrlnd alln gkwalificrd architctnrgistr ingschrvn architctn t btrkkn. t H nivau op grond waarvan kwalificati voor d monumntnrstaurati plaatsvindt bhoft daarbij cntral vaststlling n totsing. voor ondrhoudswrk sh ti wnslijk n vrgunningplicht nt i vorn. Schildrburtn, dak- n goothrstl, gvlriniging, isolatironds kunnn immrs nw - znlijk bdriging van ht monumnt inhoudn. Ondrhoudswrk uzodaarbij dls - motn zijn. Visitati door monumntnzorg-functionarissn van mt vrgunning uitgvord rstauratiwrkn si nodig om tijdig n adquaat op planwijzigingn - naar aanliding van gwijzigd wnsn van d opdrachtgvr - op monumntnaspctn t kunnn totsn. bvln d 50-jaar trmijn voor monumntwaardighid t vrlatn. En trminus van 25 jaar hft d voorkur: n priod van 25 jaar haalt gbouwn uit hun rst actualitit n gft d volgnd gnrati kans t to oordln. Trzijd zij hirbij opgmrkt, dat mt n trminus van 25 jaar sporing mt d Archifwt ontstaat.