Praktische opdracht ANW Van geocentrisch naar heliocentrisch wereldbeeld

Transcriptie

1 Praktische opdracht ANW Van geocentrisch naar heliocentrisch wereldbeeld Praktische-opdracht door een scholier 3921 woorden 9 november ,8 71 keer beoordeeld Vak ANW Van geocentrisch naar heliocentrisch Vroeger dacht men dat de Aarde plat was. Begrijpelijk, want dit is ook wat je waarneemt: een rechte horizon. En een platte Aarde is gevaarlijk: je zou er wel eens van af kunnen vallen. Tot een paar honderd jaar geleden waren de meeste mensen er van overtuigd dat de Aarde plat is. Toch waren er in de vierde eeuw voor Christus al geleerden die vonden dat de Aarde rond is. Phytagoras ( vchr) bijvoorbeeld vond, als wiskundige, de bolvorm volmaakt. Aristoteles ( vchr) baseerde zijn conclusie dat de Aarde rond moest zijn op waarnemingen: tijdens een lange zeereis verandert de sterrenhemel; bij een maansverduistering wordt de cirkelvormige schaduw veroorzaakt door de Aarde en de projectie van een bol is een cirkel (een platte Aarde zou een ovale schaduw geven). Zo n tweehonderd jaar later was de geleerde Eratosthenes ( vchr, figuur 23) in staat de omtrek van de Aarde te berekenen. Van reizigers hoorde hij dat op 21 juni de Zon op het middaguur loodrecht in een put in Syene scheen. Op hetzelfde moment veroorzaakte een stokje in het zand (wat gebruikt kon worden als een zonnewijzer of gnomon) in zijn woonplaats Alexandrië, ten noorden van Syene, een schaduw. Met behulp van de afstand tussen Syene en Alexandrië en de hoek die de schaduw met het stokje maakte, was Eratosthenes in staat de omtrek van de Aarde te berekenen. Zijn antwoord week slechts enkele procenten af van de werkelijke waarde. Ongeveer in dezelfde periode kwam Ptolemaeus ( vchr, figuur 24) met een model van het heelal. De Aarde staat in het centrum van het heelal (zie figuur 26). De Zon, Maan, planeten en sterren draaien in cirkelvormige banen om de Aarde. De lus bewegingen die planeten maken verklaarde hij door aan te nemen dat planeten cirkelbanen op hun cirkelbanen beschre ven. De zoge noemde epicykels (figuur 25). Met zijn model waren alle waar nemingen te ver klaren. Het kon zelfs zons- en maansverduisteringen voor spellen. Later bleek voor de christenen dit model overeen te komen met het feit dat in de Bijbel staat dat de Aarde het middelpunt van het heelal is. Dit is de reden dat dit model tot in de 17e zou standhouden. Dit model wordt het geocentrisch model genoemd. Figuur 26. Geocentrisch Figuur 27. Heliocentrisch In het begin van de 16e eeuw schrijft de Poolse monnik Copernicus ( , figuur 28) een werkje Pagina 1 van 8

2 (Commentariolus) waarin hij een nieuw model van het heelal introduceert: het heliocentrisch model (zie figuur 27 op de vorige pagina). Dit nieuwe model is niet gebaseerd op waarnemingen, maar is slechts eenvoudiger van opzet dan het model van Ptolemaeus. Copernicus bedacht een model zonder de gekunstelde epicykels. Hij plaatste de Zon in het centrum, de planeten draaien om de Zon. Op grote afstand staan de sterren. Vlak voor z n dood in 1543 wordt z n bekendste werk gepubliceerd, waarin dit model nogmaals beschreven staat: Revolutionibus orbium coelestium. Z n werk had geen directe grote invloed: hij schreef in het Latijn. Eén van de felle tegenstanders van het heliocentrische model was Maarten Luther: Der Narr will die ganze Kunst der Astronomie umkehren.. Om te voorkomen dat het werk van Copernicus te veel invloed zou krijgen, werd het in 1616 door de Kerk verboden. Iedereen die Copernicus zou steunen werd gebrandmerkt als ketter. Kort daarvoor had de Italiaan Galilei ( , figuur 29) z n boek Nuntius Sidereus (De Sterren boodschapper) gepubliceerd, waarin hij schreef over z n waarnemingen met de telescoop. Galilei was de eerste die instrumenten gebruikte bij waarnemingen aan de sterren hemel. Galilei beschreef onder andere dat hij rondcirkelende maantjes rond Jupiter had ontdekt. Kennelijk draait dus niet alles om de Aarde. Tevens nam hij schijngestalten bij Venus waar. Iets dat alleen met het heliocentrische model te verklaren is. Tijdens z n bezoek aan de Paus (Urbanus VIII) in Rome kon hij niet met z n telescoop het overtuigende bewijs leveren: de meeste aanwezige geestelijken weigerden door z n telescoop te kijken, omdat het toch allemaal bedrog zou zijn. Wel kreeg hij van de Paus de opdracht een boek te schrijven over het geocentrische en heliocentrische wereldbeeld. Het duurde nog tot 1632 voordat zijn boek uitkwam: Dialogo de cecco di ronchitti de bruzene in perpuosito de la stella nuova, kort gezegd Dialoog. Het boek is geschreven in de vorm van een gesprek tussen Salviati (de allesweter), Segredo (de wijze man) en Simplicio (de simpele ziel). Zijn boek werd door collega-wetenschappers geprezen, maar afgekraakt door de Kerk. Niet alleen bleek Galilei het wereldbeeld van Copernicus te steunen, maar hij schreef bovendien in het Italiaans, zodat iedereen die kon lezen vertrouwd zou raken met de ketterse ideeën van Copernicus. Het was in die tijd gebruikelijk dat je door de Inquisitie (een onderzoekscommissie) werd veroordeeld tot de brandstapel als je beweerde dat de Aarde niet het middelpunt van het heelal was. In 1633 wachtte Galilei hetzelfde lot, maar omdat hij z n vergissing toegaf en al een oude zieke man was, kreeg hij voor de rest van z n leven huisarrest en werd z n boek in de ban gedaan. Het duurde nog tot 1992 (!) voordat de R.K. Kerk publiekelijk toegaf dat de veroordeling van Galilei niet gerechtvaardigd was en dat Copernicus gelijk had. Paus Johannes Paulus II merkte daarbij op dat verstandelijk begrip, aangereikt door de wonderbaarlijke ontdekkingen van wetenschap en technologie, ons bij uiteindelijke analyse tot die transcendentale, fundamentele gedachte brengt waar alle dingen van zijn doordrongen. De R.K. Kerk vond rechtvaardiging in het afwijzen van het heliocentrische model uit het feit dat we dit model als mens niet kunnen ervaren. Je ervaart bijvoorbeeld niet dat je met grote snelheid rond de Zon raast. Maar wel dat de Zon langs de hemel beweegt. Een model aanvaarden dat niet overeenstemt met de ervaringswereld zou kunnen leiden tot psychische ontwrichting van de mens, aldus de Kerk. In Denemarken leefde een 18 jaar oudere tijdgenoot van Galilei: Brahe ( , figuur 30). Hij was aanvankelijk geen voorstander van het heliocentrische model. Hij bedacht een nieuw, doch inferieur, model waarin de Zon en de grote planeten om de Aarde draaien en Venus, Mercurius en Mars om de Zon. Brahe bezat een eigen eiland en deed daar vele zeer nauwkeurige hemelwaarnemingen. Maar omdat hij geen theoreticus was, kon hij die waarnemingen niet goed interpreteren. Hij vroeg dit z n leerling Kepler ( ) te doen. Het heliocentrische model werd vervolmaakt met de drie wetten van Kepler (als volgt Pagina 2 van 8

3 vereenvoudigd weergegeven): 1. Planeten bewegen niet in een cirkel om de Zon, maar in een ellips. 2. Naarmate een planeet in z n ellipsbaan dichter bij de Zon komt, gaat hij sneller bewegen. 3. Er is een wiskundig verband tussen de omlooptijd van een planeet en z n afstand tot de Zon. Men wist nu welke bewegingen er in het zonnestelsel waren, maar men begreep nog niet waarom. In het sterfjaar van Galilei werd Newton ( , figuur 31) geboren. Hij was het die met z n gravitatiewet een verklaring gaf voor de bewegingen. Het komt er op neer dat als je een voorwerp met zo n grote snelheid (ca km/u) vooruit schiet, dit voorwerp permanent naar de Aarde terugvalt in de kromming van de Aarde en dus eigenlijk om de Aarde blijft draaien. De gravitatiewet van Newton blijkt in het hele heelal geldig te zijn en is toepasbaar op alle voorwerpen. Paradigma verschuiving Een wereldbeeld dat twee millennia lang algemeen aanvaard was kan je niet zomaar uitwissen. Dit noem je een paradigma verandering, ook wel een paradigma verschuiving. Het woord paradigma, van het Oud- Grieks παράδειγμα, betekent oorspronkelijk eenvoudigweg voorbeeld. Een paradigma is een denkkader. Het is helemaal niet makkelijk om een denkkader te veranderen dat al 2000 jaar in stand is, zeker niet omdat het machtigste instituut uit die tijd, de kerk, probeerde dit denkkader in stand te houden. De kerk gebruikte hiervoor de volgende argumenten: 1. Sommige mensen zeiden dat volgens Bijbel de aarde het midden was van het universum, omringd door de hemel, met in het midden van de aarde de 'bodemloze put', de hel. 2. Als een van twee voorwerpen om de ander heen draait, en er verder geen punt is waaraan je het stilstaan van een van beide voorwerpen zou kunnen relateren, moet het voorwerp dat het laatst gekomen is in een baan om het eerste voorwerp gaan. De aarde is volgens Genesis 1 als eerste gemaakt, de zon moet er dus om heen draaien. 3. Filosofisch-theologische argumenten. De mensen zijn het belangrijkst. 4. De Griekse wetenschap: de in die tijd hoogst geachte wetenschappers, zoals Ptolemeus, hadden een geocentrisch wereldbeeld. Een sprekend voorbeeld van een paradigmaverschuiving is de Copernicaanse wending in het wereldbeeld vanaf de 16e eeuw onder invloed van het werk van astronomen als Nicolaus Copernicus, Tycho Brahe, Johannes Kepler, Galileo Galilei en Newton: Een andere verandering die rond die tijd plaats vond, was de intrede van inductief denken binnen de wetenschap. Inductief denken is een vorm van redeneren waarbij men uitgaat van een heleboel waarnemingen, en daaruit een conclusie trekt. Bijvoorbeeld: Alle vogels kunnen vliegen. Deze conclusie trek je als je vogels gaat observeren en alle vogels die je hebt gezien kunnen vliegen. Zodra je een vogel tegen komt die niet kan vliegen, is bewezen dat de stelling niet waar is. Het probleem van inductief denken is dan ook dat een stelling nooit helemaal bewezen kan worden, er kan namelijk altijd een uitzondering zijn, waar dan ook in het heelal, zodat je stelling niet meer klopt. Eind 16e eeuw begon het inductief denken zijn intrede te doen in de wetenschap, en dus ook in de astronomie. Door de uitvinding van de telescoop kon het heelal bestudeert worden en zo kon men bepaalde stellingen verdedigen of onderuit halen. Galilei zag bijvoorbeeld dat Jupiter manen had die om de planeet heen draaiden, en kon zo het geocentrisme falsificeren: Stelling: Alles draait om de aarde heen. Waarneming: De manen van Jupiter draaien om Jupiter heen en niet om de aarde Pagina 3 van 8

4 Conclusie: Niet alles draait om de aarde heen. In de tijd daarvoor werd er vooral gebruik gemaakt van deductief denken, waarbij uit twee stellingen een conclusie getrokken wordt. Bijvoorbeeld: stelling 1: Vogels kunnen vliegen stelling 2: Een duif is een vogel Conclusie: Duiven kunnen vliegen. In die tijd werd er vooral doorgedacht over stellingen en geschriften van de oude Griekse en Romeinse geleerden en werd er gedacht binnen het wereldbeeld dat zij en de kerk geschapen hadden. Onder invloed van het inductief denken en ontdekkingsreizen naar Amerika en Azie kwam langzaam een wetenschappelijke revolutie op gang, en steeds meer wetenschappers accepteerden het heliocentrisme als waarheid. Dit was erg slecht voor het gezag van de kerk, omdat veel nieuwe vindingen de geloofwaardigheid van de kerk aantastte, bijvoorbeeld de stelling dat de aarde rond was, of het heliocentrisme. De kerk probeerde deze revolutie dan ook af te stoppen of in ieder geval heel erg te vertragen door alle wetenschappelijke werken die niet klopten met de stellingen van de kerk te verbieden en wetenschappers die stelling namen tegen de kerk te vervolgen. De kerk was niet zozeer tegen de wetenschap, maar wél tegen een nieuw wereldbeeld. Toch was het juist dit nieuwe wereldbeeld dat de wetenschappelijke revolutie uiteindelijk in gang heeft gezet. Door de ontdekkingsreizen, het inductieve denken en het nieuwe heliocentrische wereldbeeld hadden wetenschappers hele nieuwe uitgangspunten en daaruit kwam de wetenschappelijke revolutie, en deze wetenschappelijke revolutie leidde tot nieuwe uitvindingen en natuurwetten waardoor dit wereldbeeld bewezen kon worden en uiteindelijk door iedereen, zelfs de kerk, geaccepteerd werd. Tycho Brahe ( ) Tycho Brahe is een Deense astronoom uit de 16e eeuw. Brahe werd in 1546 geboren in Zweedse Skåne (toendertijd hoorde dit bij Denemarken). Hij ging op zijn dertiende naar de Universiteit van Kopenhagen om daar filosofie te studeren. In 1560 was er een zonsverduistering en op dat moment kreeg hij veel belangstelling voor astronomie en hij ging verder studeren. Tijdens zijn studie kreeg hij ruzie met een medestudent over wie het beste in wiskunde was. Hierop volgde een gevecht en Brahe raakte zwaar gewond aan zijn neus. Hij had een een groot litteken voor de rest van zijn leven. Voor de rest van zijn leven verborg hij het litteken verborgen achter een plaat van een zilver/koperlegering. In 1572 ontdekte hij een nieuwe heldere ster in het sterrenbeeld Cassiopeia. Deze ontdekking maakte hem op slag beroemd in de rest van Europa. Na zijn ontdekking kreeg van koning Frederik II het eiland Hven tussen Denemarken en Zweden aangeboden. Hij kreeg goede financiële steun van de koning. Hierdoor kon hij twee observatoria laten bouwen plus een alchemistisch laboratorium en een drukkerij. Tycho kreeg echter conflicten met de kerk, de koning en de adel. In 1597 verliet hij Hven en ging naar Praag. Daar kreeg hij financiele steun van keizer Rudolf II. In 1600 werd Johannes Kepler zijn assistent. Brahe stierf in Copernicus zei dat de zon in het midden van het zonnestelsel staat en dat de planeten er omheen draaien. Dit was in tegenstelling tot het geocentrische wereldbeeld uit zijn tijd, waarbij de aarde in het midden zou staan. Ook ging hij ervan uit dat alle sterren zich op dezelfde enorme afstand van de aarde bevinden als van de zon. Tycho Brahe is vooral bekend om zijn wereldbeeld. Brahe nam in de ruimte de planeten waar en zijn waarnemingen sloten perfect aan bij het heliocentrische wereldbeeld van Copernicus. Brahe vond het Pagina 4 van 8

5 model van Copernicus niet logisch en stelde zijn eigen wereldbeeld op, ook wel het Tychonisch systeem genoemd. Dit wereldbeeld beschreef hij in 1588 zijn boek De Mundi Aetherei Recentioribus Phaenomenis. Brahe s wereldbeeld was als volgt: Hij beschreef het universum met de aarde als middelpunt van het zonnestelsel. Hij nam de aarde als middelpunt omdat hij zo veel van de aarde hield en hij geloofde dat we het wel zouden merken als we alsmaar bewogen. Om de aarde draaiden de maan en wat verder weg de zon in perfecte cirkelbanen. De andere 5 planeten draaiden om de zon, net zoals bij Copernicus model. De planeten Mercurius en Venus draaien met de zon mee om de aarde heen in een cikel waar de aarde buiten ligt, de planten Mars, Jupiter en Saturnus draaien om de Aarde en de zon heen in een cirkel waar de aarde in ligt. Brahe dacht dit omdat hij ervan uitging dat de zwaartekracht alleen op de aarde voorkwam en niet daarbuiten. Het wereldbeeld van Brahe is een goed voorbeeld van een overgang van het geocentrische wereldbeeld naar het heliocentrische wereldbeeld. Brahe beweerde dat de zon binnen een jaar om de aarde circelde. Brahe heeft dit model opgesteld aan de hand van de bijbel. Sommige passages lijken er van uit te gaan dat de aarde stil staat of de zon beweegt. Brahe geloofde in deze verklaringen en interpreteerde ze letterlijk. Het model van Copernicus was officieel verboden door de rooms Katholieke kerk voor astronomen, het wereldbeeld van Tycho Brahe was voor de kerk acceptabel aangezien het deels ook gebaseerd is op de bijbel en de aarde nog steeds in het middelpunt van het stelsel stond. Na een ontdekking in de 18e eeuw door James Bradley dat de aarde rond de zon draaide, werd het wereldbeeld van Brahe ontkracht. Lesplan Yorick Bespreek het wereldbeeld van Tycho Brahe Ik vertel eerst wie Tycho Brahe was en wat hij allemaal in zijn leven heeft gedaan met behulp van een diapresentatie. Hierna leg ik uit wat het wereldbeeld van Copernicus ook al weer was. Na dit vertel ik eerst wat het wereldbeeld van Tycho Brahe inhield en laat ik de leerlingen tekenen hoe zij denken dat Brahe erover dacht. Hierna laat ik aan de hand van een diavoorstelling zien wat het moest zijn en geef ik aanvullende informatie. Bovendien is alles wat er op de diavoorstelling getoond wordt, hetgeen wat de leerlingen moeten weten voor de toets. Wetten van Kepler De wetten van Kepler zijn een drietal natuurkundige wetten op het gebied van de mechanica, opgesteld door Johannes Kepler, die de bewegingen van de planeten beschrijven. Kepler publiceerde de eerste twee wetten in zijn Nieuwe Astronomie of Hemelphysica (Astronomia nova seu Physica coelestis, 1609) en de derde wet in Wereldharmonie (Harmonice mundi, 1619). De perkenwet: Als een planeet in dezelfde tijd van A naar B en van C naar D gaat, zijn de gearceerde oppervlakten even groot. Eerste wet De eerste wet van Kepler zegt dat alle planeten zich rond de zon bewegen in elliptische (Een ellips in de meetkunde is een twee-dimensionale figuur die de meetkundige plaats is van alle punten waarvoor de som van de afstanden (rode lijn in de figuur) tot twee gekozen punten, de brandpunten (f1 en f2 in de figuur), een vaste waarde heeft. Het is een kegelsnede. Een ellips heeft twee assen: het lijnstuk door de brandpunten die tegenovergelegen punten van de ellips verbindt heet de lange as en het Pagina 5 van 8

6 overeenkomstige lijnstuk loodrecht daarop door het midden van de lange as heet korte as.) banen, waarbij de zon zich in één van de brandpunten van de ellips bevindt. Tweede wet De snelheid van een planeet in haar omloopbaan verandert zodanig dat in gelijke tijdsintervallen de oppervlakte, bestreken door de rechte lijn (voerstraal) tussen de zon en de planeet, gelijk is. De voerstraal beschrijft dus in gelijke tijdsintervallen, gelijke oppervlakken, ook perken genoemd, vandaar de naam perkenwet. In het getoonde voorbeeld is de gemiddelde snelheid van de planeet in het interval AB dus kleiner dan in het interval CD. Dit toont eveneens aan dat de grootte van de omloopsnelheid van een planeet niet constant is. De perkenwet is een meetkundige formulering van het behoud van draaimoment. Als v de snelheidsvector van de planeet voorstelt, en s de positievector van de planeet ten opzichte van de zon, dan is het draaimoment evenredig met het kruisproduct. Het gekleurde segment in de figuur is de integraal van de grootte van over een gegeven tijdsinterval. Deze behoudswet is geldig bij elke centrale kracht en hangt niet af van de bijzondere vorm van de zwaartekracht. Als de planeten door middel van elastiekjes met de zon verbonden waren, dan gold de perkenwet nog steeds! (maar de banen zouden geen ellipsen zijn) Derde wet Het kwadraat van de omlooptijd (t) van een planeet is evenredig met de derde macht van haar gemiddelde afstand (r) tot de zon ofwel: Deze wet wordt ook wel de harmonische wet genoemd. Isaac Newton voegde later een term toe die afhangt van de massa van de planeet: alleen als de planeet veel lichter is dan de ster waarom hij draait geldt de derde wet van Kepler als speciaal geval. Deze wet werd door Kepler pas tien jaar na zijn andere twee wetten gepubliceerd. Meer bepaald geldt dat: waarin M de massa van de ster is en G de universele gravitatieconstante. Indien de massa van de planeet niet verwaarloosbaar is wordt wel eens (M+m) ingevuld in de formule inplaats van M, hierin is m dan de massa van de planeet. De wet is als volgt te herleiden: Fc = Fg (met Fc=centripetale kracht = middelpuntzoekende kracht en Fg = gravitatiekracht),dus: (waarin v de snelheid van de desbetreffende planeet is.) dus: ( ) Uitleg waarom het heliocentrisch wereldbeeld, vanuit de wetenschap gezien, moest winnen van het geocentrisch wereldbeeld Geocentrisch wereldbeeld: de aarde staat in het centrum van heelal. De zon, de planeten en het hele heelal draaien om de aarde heen. 1e die ermee kwam: Aristoteles ( v. Chr.) Heliocentrisch wereldbeeld: de zon staat in het centrum van het heelal. De planeten (inclusief de aarde) en het hele heelal draaien om de zon heen. 1e bedenker: Aristarchus ( v. Chr.) In de Middeleeuwen wilden verschillende wetenschappers het heliocentrische wereldbeeld bewijzen met Pagina 6 van 8

7 wetten. Dit waren onder andere Galilei, Copernicus en Kepler. Zij kregen alle drie problemen met de Kerk, omdat zij openlijk tegen het wereldbeeld dat de Kerk aanhing, het geocentrische wereldbeeld, ingingen, moesten ze vluchten of kregen huisarrest. Welk van deze twee wereldbeelden klopt? Het antwoord is simpel: géén van beide: Van het heliocentrische wereldbeeld zijn er sommige dingen die wel kloppen: De zon staat wel in het midden van ons zonnestelsel. Het zou kunnen dat de zon in het midden van het heelal staat, maar dat weten we niet (en zullen we waarschijnlijk ook nooit weten) omdat we de maten van het heelal niet kennen. Wat er ook niet aan klopt is dat het heelal om de zon heen zou draaien, het heelal kan zelf niet draaien, alleen de hemellichamen in het heelal kunnen dat. Ook in het wereldbeeld van Copernicus (heliocentrisch) zit een grote fout: De aardas is niet recht, dat had Copernicus niet in de gaten. Als de aardas recht zou zijn, zouden we geen wisselingen van seizoenen hebben. Leg uit waarom het heliocentrisch wereldbeeld, vanuit de wetenschap gezien, moest winnen van het geocentrisch wereldbeeld. Het occultisme (met het blote oog waarnemen) werd in de ontwikkeling van het natuurwetenschappelijk denken in de Renaissance steeds belangrijker. Een belangrijk voorbeeld daarvan is de Deense astronoom Tycho Brahe. In 1576 liet hij een observatorium bouwen op het eiland Hven. Brahe had hem zelf ontworpen. Deze sterrenwacht, Uranienborg, staat daar in het centrum van een kosmische viervoudigheid waarmee de Pythagoreïsche getallenmystiek de goddelijke volmaaktheid van het heelal tot uitdrukking wordt gebracht. 20 jaar lang bestudeerde Brahe de posities van de zon, maan, planeten en sterren. Dit alles heeft hij zonder telescoop gedaan! Toen de telescoop eenmaal ontdekt was werden er in korte tijd vele ontdekkingen in het heelal gedaan. Met de telescoop was onder andere aangetoond dat er tenminste drie centra van bewegingen zijn; de zon (Venus), de Aarde (maan) en Jupiter (vier manen). Maar het mathematische bewijs was er nog niet. Galilei overleed in 1642, Newton werd geboren in Uiteindelijk zorgde Newton voor het zolang gezochte bewijs. In 1687 publiceerde Newton Philosophiae naturalis principa mathematica. De klassieke mechanica en de universele zwaartekracht legde Newton uit. In het kort kwam het neer op het volgende: Omdat de zon verreweg de grootste massa bezit, worden de bewegingen van de planeten door de zon uitgeoefende zwaartekracht bepaald. Hiermee was het heliocentrische wereldbeeld bevestigd. Lesplan Jorrit Leg uit waarom het heliocentrisch wereldbeeld, vanuit de wetenschap gezien, moest winnen van het geocentrisch wereldbeeld. Ik ga eerst nog even in het kort hel geo- en het heliocentrisch wereldbeeld herhalen. Ik adviseer de leerlingen expliciet om aantekeningen te maken bij het stuk over wat er wel en niet klopt aan het geo- en het heliocentrisch wereldbeeld. Bij het heliocentrisch wereldbeeld heb ik nog een filmpje op YouTube gevonden. Dit laat eigenlijk zien dat de kans dat de zon daadwerkelijk in het centrum van het heelal staat heel erg klein is. URL: Daarna ga ik vertellen over dat we nu weten dat een vorm van het heliocentrische wereldbeeld klopt. De banen van de planten zijn een stuk makkelijker te verklaren bij het heliocentrische wereldbeeld dan bij het Pagina 7 van 8

8 geocentrische wereldbeeld...misschien een leerling de banen van planten op het bord laten tekenen (Hangt er vanaf wat Ismaël gedaan heeft) filmpje: Nu kom ik bij mijn eigenlijke deel aan; Ik ga een klein beetje vertellen over Tycho Brahe, over zijn observatorium e.d. (niet te uitgebreid want heeft Yorick er al een groot stuk over verteld) En vervolgens kort over dhr Newton... ook daarbij heb ik een filmpje: Verder wil ik de leerling aantekeningen laten maken en voor wat interactie zorgen, dmv het stellen van vragen aan de klas en de klas vragen te laten stellen. Pagina 8 van 8