Sterrenkunde in de prehistorie: Lascaux : COLLEGE II : RECAPITULATIE COLLEGE I. Ontzag voor hemelverschijnselen.

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Sterrenkunde in de prehistorie: Lascaux : COLLEGE II : RECAPITULATIE COLLEGE I. Ontzag voor hemelverschijnselen."

Thomas Smits
8 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 RECAPITULATIE COLLEGE I Eerste kennismaking - planeten! clusters van sterrenstelsels - leegte, grootte, ruimte-tijd Simpele waarnemingen - sterren, & sterrenbeelden, - Zon, Maan, planeten, kometen - verduisteringen, Melkweg Film: Cosmic Movie - van Oerknal tot Space Shuttle Ontzag voor hemelverschijnselen. Stonehenge Pyramiden Zon- en Maantempels Riten Goden Voorboden (Ster van Bethlehem!) ASTROLOGIE ASTROLOGIE: gelul in de ruimte (Levi Weemoedt) zie ook hand-out COLLEGE II : Gechiedenis van de sterrenkunde verschuivende wereldbeelden Archeo-astronomie - geboren uit existentiële vragen en praktische toepassingen - Lascaux, Nabta, Stonehenge, Newgrange, Goseck & Nebra schijf, Egypte, Babylonië & Mesopotamië, Maya cultuur De klassieke oudheid - briljante gedachtengangen, begin van het wetenschappelijk denken - van geocentrisch naar heliocentrisch wereldbeeld De wetenschappelijke revolutie van de 16 de -17 de eeuw - van Copernicus tot Newton - wetten van Kepler Sterrenkunde in de prehistorie: Ishango & Blanchard botten: Paleolithische maankalenders Blanchard bot (Frankrijk): - rendier bot, jaar oud - 69 kerven, in 27 vormen, - langs een slinger Suggereert een maankalender (Marshack) Ishango bot (Congo): jaar oud - rechte kerven in 3 rijen Lascaux : de eerste kaart van de hemel 16,500 jaar oud 2000 figuren: dieren - geometrische figuren - Grot van de Stieren Rappenglueck speculeerde dat de tekeningen sterrenkundige informatie bevatten: - sterrenkaart bij een stierenkop - Pleiaden ofwel zevengesternte - Maanperiode (29 dagen) bij een paard

Oerknal tot Space Shuttle Ontzag voor hemelverschijnselen. Stonehenge Pyramiden Zon- en Maantempels Riten Goden Voorboden (Ster van Bethlehem!

2 Nabta - Egypte De Grote Beer: het oudste sterrenbeeld? De meeste bekende sterrenbeelden zijn gedefinieerd door Babylonische en Griekse astronomen. Zuidwesten van Egypte Oudste astronomische Maar niet de Grote Beer! Die is alleen bekend in: - Eurazië (incl. Siberië) - Indianen van Noord-Amerika Dit suggereert dat het sterrenbeeld ouder is dan jaar en bekend was voordat de voorouders van de indianen de Bering Straat overstaken. megalithisch monument jaar oud - complex is ovaal : 1.3 x 2.9 km - 10 steenplaten van 3m 30 randstenen - kalenderfunctie? - Prehistorische kalender, duidt zomerzonnewende aan - misschien grotere betekenis: gordel + schouders van Orion (Brophy) Newgrange - Ierland Grafheuvel Newgrange - Ierland Grafheuvel jaar oud jaar oud markeert de winterzonnewende markeert de winterzonnewende Stonehenge - Engeland Stonehenge Complexe struktuur opgebouwd in 3 fasen over een langere periode jaar oud

000 jaar en bekend was voordat de voorouders van de indianen de Bering Straat overstaken. megalithisch monument 6.000-6.500 jaar oud - complex is ovaal : 1.3 x 2.

3 Stonehenge Een oud observatorium? Goseck - Duitsland oudste sterrenwacht van Europa ontdekt op luchtfoto s in jaren m. in diameter, Stonehenge-achtige constructie nederzetting sinds v.chr. zonneobservatorium, waarnemen van zonnewenden gereconstrueerd in Goseck - Duitsland Bronzen schijf: Goseck - De Nebra schijf jaar oud oudst bekende sterrenkaart Europesche bronstijd Gevonden in 1999 op de Mittelberg (252m), 25km van Goseck 30cm in diameter, ingelegd met goud Symbolen: - zon / volle maan - 32 sterren (incl Pleiaden?) - 2 bogen: hoek tussen zonnewenden - extra boog: Zonneboot,Melkweg, Regenboog? Egyptische sterrenkunde Sirius en de Nijl Veel discussie over het belang van de sterrenkunde in Egypte Astronomie vooral van belang voor: - praktisch nut : Sirius - overstroming Nijl circumpolaire sterren -uitlijnen van de pyramiden - religie : Zon - Ra Egyptische wereldbeeld: Nut & Ra

650 jaar oud oudst bekende sterrenkaart Europesche bronstijd Gevonden in 1999 op de Mittelberg (252m), 25km van Goseck 30cm in diameter, ingelegd met goud Symbolen: - zon / volle maan - 32 sterren

4 Het uitlijnen van de pyramides Babylonië - Mesopotamië Het uitlijnen van de pyramides K.E. Spence, 2000, Nature, 408, Babylonisch wereldbeeld astronomische tabellen uitgebreide maankalender De Maya s Chichen Itza: El Caracol, een complexe sterrenwacht Verschuivende wereldbeelden van een geocentrisch naar een heliocentrisch model De simpele waarnemingen met het blote oog waren niet in strijd met een geocentrisch wereldbeeld. Cycli van de maan en venus bekend

html Babylonisch wereldbeeld astronomische tabellen uitgebreide maankalender De Maya s Chichen Itza: El Caracol, een complexe

5 De Klassieke Oudheid Briljante gedachtengangen! Pythagoras (530 BC) wiskundige beschrijving, Aarde is rond Pythagorische School (450 BC) Universum is sferisch met centraal vuur Aristoteles ( BC) plaats de Aarde terug in het centrum Aristarchus (280 BC) plaatst de Zon terug in het centrum Eratosthenes ( BC) meet de omtrek van de Aarde Ptolemeus (150 AD) Plaatst de Aarde terug in centrum, introduceert epicycles Correct beeld van de relatieve afstanden en afmetingen van de Aarde - Maan - Zon Uit maansverduisteringen leidde men af dat: de Aarde is rond de Aarde is enkele keren groter dan de Maan De bepaling van de omtrek van de Aarde door Eratosthenes is fenomenaal: Aristarchus schatte de schaal van het Aarde Maan Zon systeem. Hij kwam op een waarde die binnen enkele procenten gelijk is aan de correcte! Hoewel zijn conclusie niet correct was, was de methode weer fenomenaal! De afstand tot de Maan probeerde men tevergeefs te schatten met behulp van de parallax-methode: Ondanks het feit dat de dimensies van het zonnestelsel dus al bij de oude Grieken bekend waren, en zij al het heliocentrische wereldbeeld postuleerden, duurde het tot de renaissance voordat dat beeld bewezen werd. Nicolaus Copernicus ( ) Tycho Brahe ( ) Galileo Galilei ( ) Johannes Kepler ( ) Isaac Newton ( ) Doorslaggevend: Fasen van Venus Retrograde beweging van buitenplaneten

Aristarchus (280 BC) plaatst de Zon terug in het centrum Eratosthenes (276-195 BC) meet de omtrek van de Aarde Ptolemeus (150 AD) Plaatst de Aarde terug in centrum, introduceert epicycles Correct

6 Galileo Galilei In het geocentrische wereldbeeld kunnen de schijngestalten van Mercurius en Venus niet verklaard worden. Een volle Venus is hierin niet mogelijk. Ook de waarneming van de maximale elongatiehoeken van Mercurius en Venus vereist een gekunstelde verklaring in het geocentrische wereldbeeld De retrograde beweging van Mars, Jupiter, Saturnus, Uranus en Neptunus Als een planeet tegenover de Zon staat, en dus ook om middernacht zichtbaar is, draait de beweging langs de ecliptica tijdelijk om. Ook neemt de helderheid tijdelijk toe. terwijl het heliocentrische model voor beide waarnemingen een volstrekt natuurlijke verklaring biedt: Het geocentrische model vraagt wederom een gekunstelde oplossing met epicycles

Saturnus, Uranus en Neptunus Als een planeet tegenover de Zon staat, en dus ook om middernacht zichtbaar is, draait de beweging langs de ecliptica tijdelijk om.

7 terwijl het op natuurlijke wijze volgt uit het heliocentrisch wereldbeeld. Op basis van een heliocentrisch wereldbeeld en de nauwkeurige metingen van Tycho Brahe, postuleert Johannes Kepler empirische wetten voor de planeetbewegingen: De retrograde beweging in het heliocentrisch model. Eerste Wet van Kepler: Elke planeet beweegt rond de zon, in een ellipsbaan, met de zon in een brandpunt. De 3 Wetten van Kepler : 1. Elke planeet beweegt rond de zon, in een ellipsbaan, met de zon in een brandpunt 2. De rechte lijn tussen de zon en een planeet doorloopt gelijke gebieden per tijdsinterval (de Perkenwet) 3. Het kwadraat van de baanperiode is evenredig met de derde macht van de halve lange as van de ellips (P2/A3 = constant) Tweede Wet van Kepler: De rechte lijn tussen de Zon en een planeet doorloopt gelijke gebieden per tijdsinterval (de Perkenwet) Derde Wet van Kepler: Het kwadraat van de baanperiode is evenredig met 2 3 de derde macht van de halve lange as van de ellips (P /A = constant).

heliocentrisch model. Eerste Wet van Kepler: Elke planeet beweegt rond de zon, in een ellipsbaan, met de zon in een brandpunt. De 3 Wetten van Kepler : 1.

8 De geldigheid van de empirisch bepaalde wetten van Kepler werd in 1687 wiskundig bewezen door Newton, met diens gravitatietheorie. Gravitatie Zwaartekracht is fundamentele natuurkracht Zwaartekracht houdt maan bij de aarde, mens op de aarde, aarde/maan rond zon,.. Maar ook satellieten in hun baan: zwaartekracht is ~ constant vallen, rond een centrale potentiaal (zwaartekrachtspunt). Schieten we een kogel met voldoende snelheid horizontaal af van hoge berg, dan raakt die ons weer van achteren. Johannes Kepler Isaac Newton Vanuit de gravitatietheorie van Newton zijn de empirische wetten van Kepler simpel af te leiden!

. Maar ook satellieten in hun baan: zwaartekracht is ~ constant vallen, rond een centrale potentiaal (zwaartekrachtspunt).

Vergelijkbare documenten

WELKOM! Inleiding Astrofysica College 1 7 september Ignas Snellen

WELKOM! Inleiding Astrofysica College 1 7 september 2015 13.45 15.30 Ignas Snellen Docent: Ignas Snellen Assistenten: Joris Witstok, Charlotte Brand, Niels Ligterink, Mieke Paalvast Doel, Inleiding Astrofysica: